Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ներսես պատրիկ յետ առնլոյ զՀռովմ` նուաճեաց ընդ իւրեւ բազում տեղիս, եւ զօրացաւ յամենայն սահմանս Իտալիոյ. եւ անդադար պատերազմեալ ընդ գոթաց` սպան եւ զթագաւոր նոցա զՏէյաս. եւ եհար զնոսա բազում անգամ ՚ի հարուածս սաստիկս . մինչեւ ՚ի նեղ անկան նոքա, եւ խնդրեցին ՚ի նմանէ զհաշտութիւն: Յանձն առեալ զայն Ներսեսի` եդ ընդ նոսա դաշն խաղաղութեան` այսու պայմանաւ, զի ամենայն` որ միանգամ իցէ յազգէ գոթաց ՚ի կողմանս Իտալիոյ, մեկնեսցի անտի վաղվաղակի:
       Բայց գոթացիք դաշնադիր եղեալ ընդ գերմանացւոց եւ ընդ այլոց ազգաց վերստին զինեցան ընդդէմ յունաց. եւ ժողովեալ ՚ի նոցանէ եօթանասուն եւ երկու հազար այր, խաղացին միւսանգամ ՚ի վերայ Ներսեսի: Իսկ Ներսէս` որ ըստ գրելոյ Աղաթիասայ ` չէր բնաւ խնդրօղ հանգստեան յերեսաց աշխատութեան, այլ` երկայնամիտ եւ տեւօղ ՚ի գործ պատերազմի, աճապարեալ դիմեաց զօրօք իւրովք ՚ի վերայ քաղաքին` որ կոչիւր Կոմաս. եւ մարտեաւ ընդ նմա: Էր ՚ի քաղաքի անդ եւ Աղիգերնոս կրսեր եղբայր նախայիշատակեալ Տէյասայ թագաւորին գոթաց յաջորդեալ նմա յիշխան ութեան նորին. եւ էր նա այր զօրաւոր յոյժ. որ եւ ինքնին ՚ի ներքուստ արտաքս անհնարին զօրութեամբ նետաձիգ լինէր. եւ այնչափ սաստիկ էր յարձակումն նետից նորա, մինչեւ զվէմս խորտակել:
       Տեսեալ Ներսեսի` թէ երկարի առումն քաղաքին, եթող անդ կէս մի ՚ի զօրաց իւրոց, եւ ինքն խաղաց ՚ի վերայ այլոց քաղաքաց, եւ էառ զնոսա. քանզի եւ նոքա յահէ նորուն ինքնին իսկ անձնատուր լինէին նմա: Եւն ապա եւ ՚ի վերայ քաղաքին Լուկայ. որոյ բնակիչք յառաջնմէ դաշն հաստատեալ էին ընդ նմա, եւ պատանդս եւս տուեալ էին, զի եթէ յետ երեսուն աւուրց ոչ գտցեն յայլոց օգնութիւն, տացեն նմա զքաղաքն. եւ զի ՚ի լնուլ ժամադրութեանն չէր նոցա գտեալ օգն ութիւն ինչ, պա'րտ էր նոցա ընդ պայմանին մատնել Ներսեսի զքաղաքն. բայց նոքա դանդաղէին տալ:
       Իբրեւ ետես Ներսէս, եթէ դժրեն նոքա դաշինն իւրեանց, զայրացաւ յոյժ. եւ հրաման ետ մարտ սաստիկ դնել ընդ քաղաքին: Իսկ ոմանք ՚ի խորհրդակցաց նորա խրատ ետուն նմա սպանանել զպատանդս առեալս ՚ի քաղաքացւոց անտի` առ ՚ի զկծեցուցանելոյ զսիրտս նոցա: Այլ Ներսէս` որ (ըստ ասելոյն Աղաթիասայ) զամենայն ինչ իմաստութեամբ գործէր, եւ ոչ ներէր սրտմտութեանն տիրել անձին, ոչ ուղիղ դատեցաւ զանմեղս ընդ մեղաց քաղաքացւոց ՚ի մահ մատնել: Վասն որոյ եւ այսպիսի իմն հնարեցաւ հնարս. հրաման ետ դահճացն ՚ի ծածուկ պատել զպարանոցս պատանդիցն շերտիւք տախտակաց առ ծոծրակաւն, եւ ծածկեալ լայն ձորձով. եւ ետ կապել ըզձեռս նոցա յետ իբրեւ զմահապարտաց, եւ ածել մօտ առ պարիսպն յանդիման քաղաքացւոց. եւ ինքնին եկեալ անդ` զայրագին դիմօք հրամայեաց. եւ ասէ. սպանէք զպատանդս անօրէն եւ ուխտադրուժ քաղաքացւոցդ այդոցիկ: Եւ դահիճքն հարին զպատեալ պարանոցս նոցա, որպէս թէ սպանանիցեն. եւ նոքա ընդ յառաջնագոյն խրատելոյ ՚ի Ներսիսէ անկան յերկիր իբրեւ զմեռեալս:
       Զայն իբրեւ տեսին ՚ի վերուստ քաղաքացիքն, համարելով զնոսա իբրեւ ստոյգ մեռեալս, սկսան գոյժ տալ միմեանց, եւ աղաղակ բառնալ. քանզի ՚ի մեծամեծաց եւ յերեւելեաց էին պատանդքն: Եւ ծնօղք նոցա եւ ազգատոհմք հասեալ ՚ի վերայ պարսպին` սկսան կականօք լալ, փետել զհերս, բաղխել զկուրծս, եւ զամենայն գործ կոծոյ կատարել ՚ի վերայ պատանդիցն: Եւ բարբառէին բազում բանս նախատանաց առ Ներսէս, ասելով, ա'յր անգութ եւ անողորմ` որ ՚ի զուր կրես յանձին զանուն բարեպաշտութեան. ո՞րպէս իշխեցեր ընդ վայր տարապարտուց կոտորել զանձինս անմեղս եւ ազնուականս:
       Խօսեցաւ ընդ նոսա իմաստունն Ներսէս, եւ ասէ. ո'չ է իմ ինչ մեզ ՚ի վերայ մահու սոցա, այլ` ձերումդ անլսողութեան, որ ոչ ետուք ինձ զքաղաքդ ըստ պայմանին` զոր եդիք. այլ եթէ գո'նէ յայսմ հետէ զգաստացեալ անսայք ինձ, բարի լինիցի ձեզ. եւ արդ ասեմ իսկ. ո'չ է իմ սպանեալ զդոսա, այլ` հնարս գործեցի, զի զսիրտս ձեր ճմլեցուցեալ` ՚ի հաւան ութիւն ածից. քանզի կենդանի են ոք, եւ չեն մեռեալ. ապա մի ' ինչ խռովիք. բայց միայն տո'ւք զքաղաքդ, եւ ես ոչինչ արարից ձեզ չար. ապա թէ ո'չ` յիրաւի սպանանեմ զսոսա, եւ զքաղաքդ առեալ ուժգին` զնոյն անցս եւ ընդ ձեզ անցուցանեմ.
       Եւ իբրեւ առ սաստիկ խնդութեանն ոչ հաւատային քաղաքացիք Ներսեսի , հրաման ետ Ներսէս կեղծեալ մեռելոցն կանգնիլ յոտս. եւ ածել կացոյց զնոսա յանդիման քաղաքացւոցն: Զայն տեսեալ նոցա` ուրախ եղեն յոյժ. եւ խոստանային տալ զքաղաքն: Բայց ոմանք անդրէն ծանրասրտեալ` ընդդէմ դարձան. եւ ոչ կամէին յանձն առնուլ զդաշնն: Իսկ Ներսեսի ցուցեալ նոցա զվեհանձ նութիւն հոգւոյ իւրոյ` արձակեաց զպատանդսն ողջ անարատ գնալ ՚ի քաղաքն. զի գուցէ ասէ այսու մեղմասցին սիրտք նոցա, եւ հաւանեսցին բանից իմոց:
       Յայնժամ սկսան քաղաքացիք խօսիլ ընդ միմեանս` սքանչանալով ընդ մարդասիրութիւն Ներսեսի. եւ կարգէին ՚ի մէջ իւրեանց. ոմանք ասէին տալ զքաղաքն, եւ ոմանք ոչ կամէին: Ապա բարբառեցաւ Ներսէս ՚ի վեր առ նոսա, եւ ասէ. ոչինչ է այսուհետեւ ինձ փոյթ, թէ ոչ շահեցայ զսիրտ ձեր, եւ ոչ կարացի զխստութիւնդ խորտակել. եւ ապա ձգեալ զձեռն իւր դէպ առ նոսա` եցոյց զնիզակ իւր, եւ ասէ. ոչի'նչ այլ, բայց սա միայն խոնարհեցուցանէ զձեզ: Եւ այնուհետեւ եւ եւս սաստակացուցեալ զպատերազմն ` տագնապէր յոյժ զքաղաքացիսն:
       ՚Ի նոյն աւուրս եւ այլ եւս զօրք յունաց` որք գնացեալ էին այլուր, դարձան անդր յետս ամօթով եւ տրտմութեամբ. եւ բեկեալ էր յոյժ սիրտ նոցա: Իսկ իմաստունն Ներսէս լուեալ զձախողակ անցս նոցա` ոչինչ խռովեցաւ, այլ` քաջալերեալ զօրացոյց զնոսա. ո'չ է ասէ առն քաջի ընդ ձախողս դառնանալ եւ վհատիլ, այլ` յաւէտ այնու զօրանալ առ այլ նուագս զգուշութեամբ կռուելոյ ընդ թշնամիս. այր վատասիրտ երկնչի ՚ի ձախողութեանց, զի չունի յոյս այլ եւս յաղթանակելոյ. բայց քանզի յոյս մեր Աստուած է` որ զօրացուցանէ զմեզ, մի ' ընկճեսցուք. զի նովաւ յաղթեմք եւ վանեմք զթշնամիս մեր. եւ այլ եւս երկար բանիւք սրտապնդեաց զնոսա: Եւ ապա սաստիկ մարտիւ բռնացեալ ՚ի վերայ քաղաքին Լուկայ` էառ զայն յետ երից ամսոց պաշարմանն. եւ թողեալ անդ զօրս յիւրոցն` գնաց ՚ի Հռաւենա ձմերել անդ. եւ զզօրսն սփռեաց ՚ի ձմերոցս:
       բ. Յայնմ ժամանակի եկն առ նա անդ ՚ի Հռաւենա Աղիգերնոս, զոր յիշեցաք ՚ի վերոյ, արքայ գոթաց, եւ ետ զբանալիս քաղաքին Կոմասայ ՚ի ձեռս նորա. եւ բոլորովին անձնատուր լեալ նմա բազում պատուով ընկալեալ եղեւ ՚ի նմանէ. եւ Ներսէս յղեաց հրաման զօրաց իւրոց` որք պաշարեալ էին զԿոմաս քաղաք` մտանել ՚ի ներքս, եւ տիրել քաղաքին եւ գանձուց նորա, եւ պահպանել զայն: Եւ ինքն Ներսէս վասն այսպիսի օրինակաւ տիրելոյ գոթացւոց` համարեցաւ ՚ի կարգս թագաւորաց նոցա:
       ՚Ի նոյն աւուրս ձմերայնոյն եկն Ներսէս ՚ի քաղաքն Արիմենոն. եւ մինչդեռ նստեալ էր ՚ի բարձր ինչ դիտանոցի զննել զերկիրն, ետես զգունդ մի գերմանացւոց իբր երկու հազար արանց, որք ասպատակէին ՚ի մերձակայ գիւղս: Ընդ որ կարի իմն սրտմտել` էառ վաղվաղակի ընդ իւր երեք հարիւր այր, եւ հեծեալ յերիվար` յարձակեցաւ, եւ իբր արծիւ խոյացաւ ՚ի վերայ ասպատակացն. եւ ահաբեկս արարեալ զնոսա` էարկ առաջի իւր հալածականս յանտառախիտ վայրս. ուր ապաստան եղեալ գերմանացւոց` ամրացան անդէն: Իսկ Ներսեսի կամելով դաւել զնոսա եւ հանել յանտառէ անտի` հրաման ետ իւրոցն ՚ի փախուստ դառնալ:
       Զայն փախուստ նոցա տեսեալ գերմանացւոց, եւ հայեցեալ` թէ սակաւ արք են ընդ Ներսեսի, յորդորեցին զմիմեանս, եւ ճեպով պնդեցան զհետ նոցա` ՚ի մտի եդեալ կոտորել զերեք հարիւրսն, եւ զՆերսէս ձերբակալ առնել: Եւ եղեւ ՚ի հասանել նոցա ՚ի դաշտավայր տեղի` դարձոյց Ներսէս զսանձ երիվարին, իւրոյ, եւ դիմեաց իւրովքն ՚ի վերայ նոցա. եւ անհնարին սաստ կութեամբ խորտակեալ զնոսա ` աւելի քան զինն հարիւրսն առ ետեղ ՚ի դաշտին տապաստ էարկ. եւ զայլսն ցիրեւցան փախստական արար. եւ դարձեալ յաղթութեամբ գնաց ՚ի Հռովմ. եւ ձմերեաց անդ:
       ՚Ի հասանել գարնան` ժողովեաց Ներսէս զամենայն զօրս իւր ՚ի Հռովմ. եւ անդրէն նորոգ սկսաւ մարզել զնոսա ՚ի պատերազմական վարժութիւնս. զի գուցէ ասէ յաւուրս ձմերայնոյ ՚ի հանգիստ պարապելով թուլացեալ իցեն ՚ի զինուորական ՚ի զինուորական կրթութենէ. տայր նոցա յասպարիզին դէմ ընդդէմ միմեանց ՚ի մարտ մաքառիլ յանկարծուստ ստէպ յերիվար աշտանակել, զէնս շարժել, ՚ի ձայն փողոյ համագունդ յառաջ խաղալ, եւ զայլ ամենայն կարգ պատերազմի կատարել առ ՚ի կիրթ լինելոյ նոցա:
       գ. Ազդ եղեւ Ներսէսի, թէ գերմանացիք զօրու ծանու շրջին ասպատակօրէն ՚ի սահմանս տէրութեանն հռովմայեցւոյ, եւ թէ բազումք ՚ի նոցանէ ՚ի մերձակայ տեղեաց համբարս ժողովեն: Զայն լուեալ նորա` խաղացոյց նախ զօր բազում ՚ի վերայ նոցա. եւ ապա կոչեաց զզօրավար գնդին հայոց, զոր յոյնք Խանարանգ կոչէին` փոխանակ ասելոյ նախարար, զայր քաջակորով եւ հնարագէտ . եւ հրաման ետ ամենայն դիմել ՚ի վերայ համբարակրացն: Առեալ նորա զարս սակաւս թուով, այլ ընտիրս յիւրմէ գնդէն. իսկ եւ իսկ եհաս ՚ի եհաս ՚ի վերայ նոցա. եհար եւ սատակեաց զբազումս ՚ի նոցանէ. եւ զսայլսն , որովք կրէին զպաշարս, յափշտակեաց. եւ զմին ՚ի սայլից` որ կարի իմն լցեալ էր ցամաք խոտով ՚ի կեր անասնոց, տարաւ հուպ յաշտարակ մի գերմանացւոց, զոր շինեալ էին նոքա իբր տեղի ապաստանի. եւ յարկանել զհուր ՚ի խոտն, ՚ի վեր ցոլացեալ բոցոյն` այրեաց զփայտակերտս աշտարակին: Եւ արքն` որ անդ պահապան կային, ոչ կարացեալ շիջուցանել զբոց հրոյն` փութացան զանձինս զերծուցանել. եւ իջեալ յաշտարակէ անտի` փախեան եւ անկան ՚ի բուն բանակն իւրեանց. եւ խանարանգ տիրեաց տեղւոյն. Ընդ այս դառնացեալ զգերմանացւոց առ հասարակ վառեցան բորբոքեցան իբրեւ զհուր. եւ ՚ի նմին աւուր կազմեցան եւ պատրաստեցան դիմել սաստիկ պատերազմաւ ՚ի վերայ զօրացն. յունաց: Իմացեալ Ներսէսի զյանդուգն շտապ տագնապի արշաւանաց նոցա` խաղացոյց զզորս իւր ընդդէմ նոցին: Եւ յորժամ մերձ էին յարձակիլ ՚ի վերայ. ազդ եղեւ Ներսիսի` թէ իշխան ոմն յիւրոց անտի սպանեալ է զսպասաւոր իւր վասն դոյզն յանցանաց. զայն լուեալ նորա` կալաւ զսանձ երիվարին իւրոյ եւ եկաց. մինչեւ էառ զվրէժս յանգութ առնեն եւ ելից զօրէնս արդարութեան. եւ ապա ուշ եդ առաջիկայ պատերազմին:
       Բաժանեաց անդէն զզօրս իւր կարգաւ յայլեւայլ թեւս, եւ եդ զոմանս ՚ի դարանի յանտառախիտ տեղիս. եւ ինքն յառաջեաց ընդդէմ թշնամեաց: Եւ գրոհ տուեալ ՚ի վերայ նոցա առ քաղաքաւն կապուայ մղեցաւ ՚ի մարտ ահեղ զօրութեամբ, եւ հիանալի կարգաւ: Եւ ՚ի շփոթիլ գերմանացւոց եւ ՚ի խռնիլ նոցա` զօրք Ներսէսի պաշարեալ զնոսա` զբազումս նետաձիգ կորուսին, եւ զբազումս ՚ի սուր սուսերի եւ ՚ի տէգ նիզակի հարին չարաչար: Եւ էր անդ ողորմ կոտորած սաստիկ յոյժ. զի ՚ի քաջահնար մարտադրութենէ Ներսէսի մատնեալ գերմանացւոց անզերծ ՚ի ձեռս արանց նորա` անհամարք ՚ի նոցանէ ՚ի դաշտին տապաստ անկանէին , եւ փախստեայք ՚ի վարատիլ իւրեաց սատակէին. եւ ՚ի յորդորուէ արեան սպանելոցն` դաշտք վայրացն իբր հեղեղաւ ողողէին. եւ գետն` որ անդ կայր. ՚ի վեր դիզանայր ՚ի բազմութենէ դիականաց: Անդ անկանէր եւ Բուտիղինոս մեծ սպարապետ գերմանացւոց. եւ զորք նորա բնաջինջ եղեն. մինչեւ ոչ ումեք ՚ի նոցանէ դառնալ ողջ` բաց ՚ի հնգից արանց: Իսկ ՚ի զօրութենէն Ներսէսի կոտորեցան միայն ութսուն արք նախագրաւ նահատակեալք:
       Դարձ արարեալ Ներսեսի յաղթութեամբ ՚ի պատերազմէ անտի` եկն իւրովքն հանդերձ ՚ի Հռովմ փառս տալով Աստուծոյ զօրացուցչին իւրում. եւ ամենայն զօրք նորա իբրեւ ՚ի միոջէ բերանոյ գովէին զնա ինքն զՆերսէս: Եւ եթէ քանի՞ մեծ եղեւ այս գործ արութեան Ներսէսի դժուարին է ինձ հաւատալ (ասէ Աղաթիաս ), թէ երբէք ՚ի քաջաց ոք յառաջին չարս այսպիսի փառաւոր` հրաշալի եւ մեծահռչակ յաղթ ութիւն ՚ի գլուխ տարեալ իցէ: Իսկ զօրք Ներսէսի առաւել եւս զուարճացեալ ընդ այնպիսի յաղթանակութիւն` թուլացան յանձինս, եւ սկսան խրախունս եւ ՚ի շուայտութիւնս զեղխիլ . մինչեւ փոքր միւս եւս եւ զզէնս եւ զզարդս պատրաստ էին տալ ընդ գինւոյ, իսպառ մոռացեալ զթշնամիս իւրեանց:
       Զայն տեսեալ մեծախորհուրդն Ներսեսի` հանդէս արար համօրէն բազմ ութեան նոցա. ել եկաց ՚ի մէջ նոցա, եւ սքանչելի ատենախօսութեամբ կշտամբեաց զհեղգասիր ութիւն նոցին. Այսպիսի անդորր ութիւն եւ ընդունայն զուարճ ութիւն նոցա ' է ասէ, որք ՚ի կեանս իւրեանց միանգամ միայն յաղթանակեն ՚ի վերայ թշնամեաց. այլ ձեր քաջացդ բ նութիւն լեալ է յաղթողն լինել այլոց. եւ զի՞ իբրեւ տղայք ընդ պարտելն ձեր` պարտիք ՚ի խնդութենէ. եւ թէ արդարեւ որդիք զօրութեան էք, եւ անուն քաջ ութեան կամիք ժառանգել, մի ' ընդ մարմնոյ եւեթ կորովի հանդիսանայք` թշնամեաց յաղթելով, այլ` եւս առաւել անձա'նց լերուք իշխեցօղք` զսանձարձակդ բն ութիւն ընդ բռամբ նուաճելով: Եւ միանգամայն ընդ յաղթութեանդ հանապազ յառաջիկայսն ուշադի'ր լերուք, յամ ժամ կազմ ունելով զձեզ ՚ի մարտ` թէ դէպ լիցի. զի որ անկազմ մնայ` բազում անգամ յաղթի . իսկ որ հանապազ ՚ի պատրաստի կայ, թէ ՚ի մարտ ելցէ` յաղթօղ գտանի. եւ թէ մարտ չգուցէ` յապահովի վայելէ: Զայս եւ առաւել քան զսոյն խօսեցեալ նորա ընդ ամենայն զօրս իւր` վառեալ պատրաստեաց զնոսա. եւ ինքն հանապազօր մտադիր եւ զգոյշ կայր:
       դ. Լուաւ յայն աւուրսն, թէ եօթն հազար արք պատերազմօղք` ՚ի գոթաց ամրացեալ կան յանմատչելի բերդն կամպսայ. խաղաց փութանակի ՚ի վերայ նոցա. եւ եկեալ պաշարեաց շուրջանակի զամրոցն. մինչեւ անճարացեալ ամրականացն` խորհեցան հաշտ ութիւն խօսիլ: Եւ եկեալ Հռեգնարայ զօրավարի նոցա` յանդիման եղեւ Ներսեսի, եւ բանս առաջի դնէր խաղաղութեան. բայց քանզի կարի իմն յոխորտս եւ ամբարտաւանս խօսէր, ոչ զիջաւ Ներսէս ՚ի բանս նորա. այլ արձակեաց զնա յետս. ո'չ այդպէս է ասէ, այլ` նախ խոնարհեցուցից զձեզ յամբարտաւանութենէ ձերմէ, եւ ապա առից զամրոցդ:
       Մեկնեալ անտի Հռեգնարայ, եւ մերձ լեալ յամրոցն, առ զայրոյթ սրտին վրէժ առնուլ կամելով ՚ի Ներսիսէ` լարեաց զաղեղն լայնալիճ, եւ ձգեաց կշռակի սաստկութեամբ ՚ի վերայ Ներսեսի. բայց վրիպեալ նետին` ինչ որ վնասեաց ումեք: Յայնժամ եւ ծառայք Ներսեսի նետաձիգ լեալ զկնի առնն` չարաչար խոցոտեցին զնա. եւ նորա զերծեալ յամուրն` յետ երկուց աւուրց եհան զոգի: Եւ Ներսէս այնչափ ՚ի նեղ էարկ զկամպսայ, մինչեւ առանց պատերազմի անձնատուր եղեն նմա ամրականքն. եւ նորա խնայեալ յանձինս նոցա` առաքեաց զնոսա ՚ի Կոստանդինուպօլիս առ Յուստինիանոս կայսր:
       Եւ ինքն Ներսէս ահաբեկ արարեալ այնուհետեւ զամենայն գոթացիս եւ զայլ թշնամիսն կայսեր, եւ քաջ անուն ժառանգեալ` տիրաբար իշխէր յԻտալիա, եւ ոչ թողացուցանէր երբէք խլրտիլ թշնամեացն. եւ կայր խաղաղութեամբ եւ յանդորրու ՚ի կողմանս Հռովմայ զբազում ժամանակս: Եւ զորչափ եկաց նա անդ` ասէ Անաստաս գրապետ, բովանդակ Իտալիա էր ՚ի յարազուարճ խնդութեան. եւ էր ինքն սիրեցեալ յաչս ամենեցուն, մանաւանդ քահանայապետին Հռովմայ:
       ե. Եւ եղեւ իբրեւ մեռաւ մեծն Յուստինիանոս, եւ նստաւ կայսր Փոքրն Յուստիանոս, արք նախանձոտք չարախոս եղեն առ նա զՆերսիսէ. նստի ասեն հանդարտ ՚ի Հռովմ իբրեւ ինքնիշխան եւ բացարձակ տէր. եւ զամենայն ինչ ըստ կամս իւր գործէ եւ եդեալ է ՚ի մտի թագաւորել գոթացւոց. եւ վասնորիկ խորհի մատնել զԻտալիա վերստին ՚ի ձեռս նոցա: Հաւատաց Յուստիանոս այսպիսի չարախօսութեան. եւ առանց քննելոյ զիրսն` առաքեաց առ Ներսէս պատգամ խիստ, եւ յետս կոչեաց զնա ՚ի պատուոյ իշխանութեան նորա: Յաւել եւ Սոփիա թագուհին գրել առ նա, եւ ասել. դարձ դու ՚ի գործ մանելոյ զաս ութիւն ընդ կանայս:
       Իսկ Ներսէս` որ ոչն գիտէր զանձնէ խիղճ, իբրեւ լուաւ զայն տրտմեցաւ եւ ասէ. եթէ չար ինչ գործեալ է իմ ընդդէմ հռովմայեցւոց եւ յունաց, հասցեն չարիք ՚ի գլուխ իմ: Եւ ոչ կարացեալ տանիլ այսպիսի նախատանաց թագուհւոյն` արար պատասխանի, եւ ասէ. այո ' զայնպիսի մանածս մանեցից նմա զորոյ ոչ նա եւ ոչ կայսր կարողասցին երբէք գտանել զծայր, եւ քակել: Եւ ելեալ զայրագին ՚ի Հռովմայ` եկն ՚ի գաւառն Կամբանիա ` ՚ի Նէապօլիս. եւ ազդ արար լոնգոբարտացւոց, որք էին ազգք վայրենամիտ եւ անողորմք, գալ եւ տիրել յԻտալիա անկասկած: Եւ նոցա յարձակեալ կատաղաբար իբր երկու հարիւր հազար արամբք` առ հասարակ վրդովեալ վեր ՚ի վայր արարին զբովանդակ զայն:
       Փութացեալ եհաս առ Ներսէս ՚ի Նէապօլիս քահանայապետն Հռովմայ Յովհաննէս երրորդ, եւ աղաչեաց զնա քաղցր եւ ամօք բանիւք` դառնալ ՚ի Հռովմ, եւ դարման մատուցանել իրացն, եւ խաղաղել զաշխարհն: Եւ նա թէպէտ եւ եկն անդ, բայց քանզի լոնգոբարտացիք առաւել զօրացեալ էին, ընդարձակութիւն գտեալ բռնացան յԻտալիա, եւ տիրեցին ամենայն քաղաքաց` բաց ՚ի Հռովմայ եւ ՚ի Հռաւենայ ՚ի շնորհս Ներսիսի. եւ կացուցաւ առաջին թագաւոր նոցա յԻտալիա Ալբոնիոս յամի տեառն. 57: Իսկ Ներսեսի կացեալ ՚ի Հռովմ մինչեւ ցվախճան կենաց իւրոց` մեռաւ անդ յամի տեառն. 572. ըստ Պետաւեայ. կամ. 569. ըստ Կալմեթի. եւ մարմին նորա եդաւ յարճճեայ տապանի, եւ դարձուցաւ պատուով ՚ի Կոստանդինուպօլիս` հանդերձ ամենայն ընչիւք նորին : Զսմանէ կարծի յոմանց` թէ էր ներքինի. իսկ յոմանց ասի, թէ այդ համբաւ էր միայն, եւ ոչ ճշմարիտ բան:
       Այսչափ ինչ աստանօր համառօտեցաք ՚ի մեծամեծ եւ ՚ի բազմապատիկ գործոց մեծի հայկազինն Ներսեսի. զորմէ ճոխագոյնս գրեն պատմիչք յունաց եւ լատինացւոց. եւ բազում գովութեամբ դրուատեն զնա եւ զգործս նորա, ո'չ միայն ըստ իմաստութեանն եւ ըստ քաջութեանն, այլեւ յաւէտ ընդ բարեպաշ տութեան մասին. յամենայն ՚ի գործս իւր ասեն ապաւինեալ էր նա յաստուած. եւ ըստ վկայելոյ Եւագրեայ. դ. 24. միշտ եռանդագին պատիւ եւ պաշտօն ընծայէր սուրբ աստուածածնին. եւ ոչ երբէք ասէ կանխէր ՚ի պատերազմ առանց առնլոյ ՚ի նմանէ զազդու ութիւն ինչ ՚ի հոգի իւր. եւ նովաւ զօրացեալ յամենայնի` եղեւ այնչափ երեւելի. թէպէտ եւ ազգն` որոյ վասն աշխատ եղեւ նա, ոչ գիտաց զարժանի պատիւ ընծայել նմա. այլ` հատոյց չարիս:
       Իսկ Ներսէհ Բասենցի` եղբայր Հրահատայ եւ Սահակայ, զորմէ յիշեցաք ՚ի վերոյ, ՚ի պատերազմիլ յունաց ընդդէմ պարսից սակաւ ինչ յառաջ ՚ի կենդանութեան Յուստինիանոսի Մեծի` ա րութեամբ մարտուցել անկեւ, եւ ժառանգեաց զանուն քաջի ՚ի մէջ նոցին իսկ յունաց: Այլ զսոցանէ ունիմք առնել քն նութիւն ինչ ՚ի ծանօթութիւնս: Այժմ մեք դարձցուք ՚ի պատմութիւն գործոց եղելոց յարեւելս յառաջ քան զմեռանիլ Յուստինիանոսի: