Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Յաւուրս ժամանակացս այսոցիկ` նախ քան զթագաւորեալ Խոսրովու երկրորդի` ՚ի մեռանիլ կաթուղիկոսին վրաց, անկաւ շփոթ ութիւն ՚ի մէջ նոցա վասն ընտրութեան նոր կաթողիկոսի. եւ ոչ եղեւ նոցա հնար համաձայնիլ եւ ընտրել զոք. եւ թէպէտ ցայն վայր կաթուղիկոսն հայոց ձեռնադրէր նոցա եպիսկոպոսապետ կամ կաթողիկոս, բայց ընտրութին ՚ի ձեռս նոցա էր: Եւ իբրեւ ոչ կարացին նորա որոշել, առաքեցին թուղթ առ Մովսէս հայրապետ հայոց, եւ խնդրեցին ՚ի նմանէ, զի զո ' ոք եւ կամիցի նա, ձեռնադրեսցէ իւրեանց կաթողիկոս, խոստանալով ընդունիլ զնա առանց իրիք հակառակութեան:
       Յայնժամ եւ Մովսէս ընտրեաց եւ ձեռնադրեաց կաթուղիկոս վրաց զԿիւրիոն, որ էր աղագաւ վրացի ՚ի գաւառէ Ջաւախաց ՚ի գեղջէ Սկուտրայ, տեղեակ չորից լեզուաց՝ յունաց, հայոց, պարսից եւ վրաց, այր բարի եւ իմաստուն. զոր եւ յառաջագոյն կացուցեալ էր նա ինքն Մովսէս` վաներէց եկեղեցւոյ կաթուղիկոսարանին, եւ քորեպիսկոպոս Արարատոյ: Սա յառաջագոյն իսկ տեղեկացեալ գիտէր զուղղ ութիւն եւ զճշմարտ ութիւն դաւանութեան սուրբ ժողովոյն Քաղկեդոնի. եւ իբրեւ գնաց ՚ի կողմանս Վրաց, քարոզեաց նոցա զայն, եւ եցոյց բազում իրօք, թէ զոր ինչ լուեալ են նոքա զայնմ սուրբ ժողովոյ, բանք թշնամեաց են. եւ որպէս զի աներկբայ գիտասցեն զայս, ետ բերել ՚ի Կոստանդինուպօլսոյ վկայութեամբ բազմաց զբուն պատ մութիւն ժողովոյն եւ զկանոնս նորա, եւ զուղիղ թարգման ութիւն թղթոյ սրբոյն Լեւոնի: Զայն իբրեւ տեսին եպիսկոպոսունք եւ քահանայք` եւս եւ իշխանք վրաց, ընդ որս եւ եգերացւոց, ամքին ընկալան զսուրբ ժողովն իբրեւ զայլ երիս ժողովս. եւ կացին եւ կան իսկ մինչեւ ցայժմ ՚ի նոյն դաւանութեան. եւ մնացին ընդ իշխանութեամբ կայսերն յունաց:
       Էին յայն աւուրսն ՚ի կողմանս վրաց բազում նեստորականք ՚ի խուժիկ ազգէ. եւ զի արհամարհեալ լինէին ՚ի վրաց անտի իբրեւ զհերետիկոսս, դարձան կեղծաւորութեամբ ՚ի մոլորութէ իւրեանց. եւ Կիւրոնի ոչ գիտացեալ զստ ութիւն դարձի նոցա` ընկալաւ զնոսա ՚ի հաղորդ ութիւն եկեղեցւոյ: Զայս լուեալ Մովսէսի կաթողիկոսի` գրեաց մեղադր ութիւն առ Կիւրոն. եւ նորա քննեալ զիրսն, եւ ՚ի վերայ հասեալ թէ յիրաւի այնոքիկ խուժիկք ստութեամբ էին դարձեալ նզովիք հերքեաց զնոսա յեկեղեցւոյ իւրմէ. ըստ որում պատմէ սա ինքն Կիւրիոն ՚ի թուղթսն իւր:
       բ. ՚Ի նոյն ամս յետ կալոյ Մովսէսի կաթուղիկոսի յաթոռ հայրապե տութեան ամս. լ. հասեալ ՚ի ծերութիւն. եւ անկարացեալ ինքնին բառնալ զհոգ եկեղեցեաց ազգին իւրոյ` կարգեաց փոխանորդ իւր` իբր տեղապահ աթոռոյ զՎրթանէս վարդապետ ոմն. զոր Կիրակոս Քերթող անուանէ. եւ նովաւ կառավարէր զիշ խանութիւն հայրապե տութեան այլ եւս ամս իբր երեքտասան. մինչեւ եհաս ինքն ՚ի խոր ծեր ութիւն եւ հանգեաւ լի աւուրք, կալեալ զաթոռ կաթուղիկոսէ ամս. լ. առանձինն եւ ժգ. ամենայն ընդ Վրթանիսի. ընդ ամենայն ամս. խգ. զորմէ ամս ՚ի ծանօթութիւնս. խ. ՚ի վերջն: Եւ ՚ի վախճանիլ նորա` յերկուս պառակտեալ եպիսկոպոսաց աշխարհին` ոմանք կամէին զՎրթանէս ձեռնադրել եւ կէօք զայլ ոք, ապա լուեալ թէ զկնի սակաւուց գայ ՚ի Հայս քաջն Սմբատ իշխանութեամբ մարզպանութեան սպասեցին առ ժամանակ. մի. զի խորհրդով նորա ՚ի վերայ միոյ ուրուք միաբանեսցին եւ այնպէս այլ եւս ամիսս ինչ Վրթանէս պահէր զաթոռն առանձին:
       Եւ էր յայն աւուրսն եպիսկոպոս ոմն յաշխարհին Վրաց` ՚ի Ցրտաւայ քաղաքի Մովսէս անուն, զոր ձեռնադրեալ էր Կիւրիոնի կաթողիկոսին վրաց. սա լուեալ զմահ Մովսէսի կաթուղիկոսին` գրեաց առ Վրթանէս տեղապահ վասն Կիւրոնի, թէ ընկալեալ է զժողովն Քաղկեդոնի. եւ նա գրեաց առ Կիւրիոն թուղթ յորդորելով զնա յետս կալ ՚ի Քաղկեդոնակացն. այլ Կիւրիոն ոչինչ անսաց նմա:
       Իսկ Սմբատ դարձ արարեալ յաշխարհէն Վրկանայ` գնաց ՚ի Տիսբոն առ Խոսրով արքայ վասն իրիք գործոյ, եւ կրկին եւս պատուեցաւ ՚ի նմանէ եւ բազում պարգեւօք արձակեցաւ գնալ յաշխարհ իւր. Եւ ՚ի մեկնիլ նորա յարքայէ` խնդրեաց ՚ի նմանէ շինել զեկեղեցի մի յատուկ ՚ի Դուին քաղաքի. եւ նա յօժար կամօք ետ նմա հրաման առնելոյ զայն:
       Յորժամ եկն Սմբատ յաշխարհ հայոց, տեսեալ` թէ վախճանեալ է Մովսէս կաթողիկոս. եւ չեւ են եդեալ զօք, կարգեաց ՚ի տեղի նորա զտէր Աբրահամ զեպիսկոպոսն Ռշտունեաց, որ էր ՚ի գեղջէ Աղբաթանից: Եւ յետ այնորիկ հիմն էարկ եկեղեցւոյ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ` շինել զայն համայն կոփածոյ քարամբք. զի յառաջն ՚ի փայտէ եւ յաղիսւոյ էր շինեալ ՚ի սրբոյն Վարդանայ: Եւ յամբաստան լինել պարսից բնակելոյ անդ առ արքայ, եթէ շինութիւն այնր եկեղեցւոյ վնասակար է բերդին, հրամայեաց արքայ քակել զայն կողմն բերդին, եւ հեռագոյն շինել, եւ զեկեղեցւոյն շին ութիւն անխափան կատարել ընդ փափաքանացն Սմբատայ. վասնորոյ եւ Սմբատ առաւել եւս յորդորեալ` կարի իմն հոյակապ շինեաց զայն:
       ՚Ի սմին ժամանակի` նախայիշեալ Մովսէս եպիսկոպոս Ցրտաւայ ամբաստանեալ եղեւ առաջի Կիւրիոնի կաթուղիկոսին վրաց ՚ի վերայ պէսպէս իրաց. եւ իբրեւ կոչեաց զնա Կիւրիոն գալ առ ինքն, երկուցեալ Մովսեսի` փախեաւ ՚ի քաղաքէ անտի գիշերայն. եւ եկն ՚ի Հայս առ Աբրահամ կաթուղիկոս. եւ չարախօս եղեւ զԿիւրիոնէ, թէ վասն մերժելոյ իմ զժողովն Քաղկեդոնի` զոր նա ընկալեալ է , հալածեաց զիս. եւ յաւել եւս ասել, թէ զժամերգութիւնսն` զորս կարգաւորեալ էր սուրբն Շուշանիկ առաջին եպիսկոպոս Ցրտաւայ, ոչ թողու հայերէն կատարել, այլ ` վրացերէն:
       գ. Զայս իբրեւ լուաւ Աբրահամ կաթողիկոս, գրեաց թուղթ առ Կիւրոն . յորում մեղադրէր զնա վասն ընդունելոյ նորա զժողովն Քաղկեդոնի եւ վասն հաղորդելոյ ընդ յոյնս, եւ վասն հալածելոյ յաղագս այսր պատճառի զՄովսէս եպիսկոպոս, եւ վասն փոփոխելոյ զժամերգութիւնսն։ Յառաջագոյն ասէ երանելի հայրապետն մեր Մովսէս գրեաց առ ձեզ մեղադր ութիւն յաղագս հաղորդելոյն ձեր ընդ այնոսիկ` ընդ որս չէր պարտ. եւ ձեր` գրով եւ պատգամաւորաւ յանձն էր առեալ չհեռանալ ՚ի միաբանական հաւատոյ հաղորդութենէ աշխարհիս մերոյ: Այժմ զչարագոյնն եւ զծանրագոյնն եհաս մեզ լսել. զի զմիաւոր ութիւն հաւատոյ եւ զերկոցունց աշխարհացս Ցուրտաւայ եկեղեցին` անշարժ միջնորդութեամբ պահէր. ուստի սէր եւ խնամութիւնք մարմնաւորականք, եւ հաղորդութիւնք հոգեւորականք կատարէին ցնծալի ուրախութեամբ, աստի ՚ի Մցխիթայի ՚ի խաչն գալով, եւ այտի ՚ի սուրբ կաթուղիկէ: Այժմ զՑուրտաւայ զեպիսկոպոսն հալածեալ, թէ ընդէ՞ր խոստովանել հրամայէ զհաւատ ուղղափառութեան. եւ պաշտօնն հայերէն սրբոյ Շուշանկան զկարգաւորեալն` լսեմ, թէ ՚ի բաց փոխեցէք (այսինքն փոխեցիք ): Եւ յետ այլոց բանից յարէ զկնի, թէ կամէի առաքել առ ձեզ քանի մի եպիսկոպոսունս, զի խօսեսցին ընդ ձեզ վասն այսր. բայց ասէ առ այժմ բաւականասցի թուղթս:
       Իսկ Կիւրոն գրեաց պատասխանի, թէ երանելին Մովսէս կաթուղիկոս ո'չ վասն ընդ քաղկեդոնականսն, այլ` ընդ խուժիկսն հաղորդելոյ գրեալ էր առ իս. եւ իրաւամբք էր ասէ գրեալ. զի նոքա կեղծաւորութեամբ էին դարձեալ. վասնորոյ իբրեւ յայտնի եղեւ ստ ութիւն նոցա, մերժեցաք զնոսա: Իսկ Մովսէս Ցրտաւայ ո'չ վասն ուղիղ հաւատոյ խոստովան ութեան եկն առ ձեզ, այլ` վասն անպատեհ գործոց ինչ, զոր արարեալ էր. որոյ սակս իբրեւ կոչեցի զնա, եւ կամէի խրատել, թողեալ նորա զեկեղեցի իւր` փախեաւ գիշերայն: Իսկ ժամերգ ութիւն այնր եկեղեցւոյ ոչ եւ փոփոխեալ ՚ի մէնջ այլ զի ամենեքին իմասցին զբանս պաշտամանն, երկոքումբք լեզուօք կատարի այն` հայերէն եւ վրացերէն: Այլ յաղագս հաղորդելոյ մեր ընդ յոյնս, եւ մտանելոյ ընդ ծառայ ութիւն կայսեր, չէր արժան մեղադրել զմեզ զի մեք ոչ եթէ նորոգ ընկալաք զհաւատս նոցա, այլ` զայն ՚ի սկզբանէ ունէաք ընդ ձեզ ընդ հաւատոյ եկեղեցւոյն Երուսաղէմի, ուր աւանդեցաւ զառաջինն, եւ զի նոքա այժմ հաստատուն ունին զնոյն, մեք եւս ընդ նոսա հաստատուն ունիմք եւ կալցուք: Եւ ՚ի վախճան յաւելու. իսկ որ ասէ գրեալ էր (ձեր ), թէ կամէաք եպիսկոպոսունս արձակել` որ գային եւ ուսուցանէին, թէ կամիք` արձակեցէ'ք. թո'ղ զի գան` որ ուսուցանեն եւ ուսանին:
       Զայս թուղթ ընկալեալ Աբրահամու` գրեաց պատասխանի, եւ առաքեաց առ Կիւրիոն ՚ի ձեռն Պետրոսի եպիսկոպոսի, Վիրք` ընդ ասելոյ Կիրակոսի` վասն համարձակութեանն Գայլ կոչեցին: ՚Ի թղթի անդ վերստին յորդորէր Աբրահամ կաթողիկոս զԿիւրիոն ՚ի բաց կալ ՚ի հաղորդութենէ քաղկեդոնականաց, եւ նզովել զնոսա. զի նոքա թողին ասէ զհայրենի հաւատսն, եւ բարձին զփառսն Երուսաղէմի` մուծանելով յայն զնեստորական հերձուածս. զոր հայրապետք մեր առ Բաբկենիւ մերժեցին: Այլ վասն Ցրտաւայ եպիսկոպոսին ասէ` ՚ի վերայ հասեալ եմք, թէ չունի ինչ յանցանս. եւ ապա ՚ի վերջոյ խնդրէ, զի որոշեսցէ տեղի ինչ տեսանելոյ զմիմեանս յետ տօնի զատկին:
       Իսկ Կիւրոն գրեաց առ նա պատասխանի երիւք գլխովք. Նախ ՚ի վերայ բանից թղթոյ Մովսեսի կաթողիկոսին, որպէս գրեալ էր յառաջին թղթին: Երկրորդ` ՚ի վերայ Մովսեսի եպիսկոպոսին Ցուրտաւայ. եթէ նա ասէ գիտէր , թէ ես ընկալեալ եմ զժողովն Քաղկեդոնի, եւ ինքն ոչ կամէր զայն ընդունիլ, ընդէ՞ր ձեռնադրեցաւ յինէն. ո՞չ ապաքէն պարտ էր նմա յայնժամ ասել, թէ ես ՚ի ձէնջ չօրհնիմ, զի չէք ուղղահաւատ. մինչ յայնժամ օրհնեցաւ ՚ի մէնջ, արդ զի՞ պարտի զմեզ քննել. միթէ յետ այնր փոխեցաք ինչ զհաւատս: Երրորդ` ՚ի վերայ միաբանութեանն. մեք ասէ ՚ի սկզբանէ եւ այսր միաբան էաք ընդ ձեզ, եւ ունէաք զայն հաւատսն` զոր ունէին եւ ունին այժմ ամենայն եկեղեցիք քրիստոնէից, եւ պատրիարգունք հնգից աթոռոց, Հռովմայ, Աղէքսանդրիոյ, Անտիոքայ, Կոստանդինուպօլսոյ եւ Երուսաղէմի, եւ այլ անհամար եպիսկոպոսունք աշխարհաց, եւ երեսուն հինգ եպիսկոպոսունք մեր. արդ` սոքա ամենեքին զիարդ միանգամայն մոլորեցան. եւ միայն Ցրտաւայ եպիսկոպոսն գտաւ անմոլար, մեք ոչ կարեմք թողուլ զայդչափ բազ մութիւն հայրապետաց եւ ազգաց ընդհանուր եկեղեցւոյ. եւ միաբանիլ ընդ ձեզ. եւ ապա յաւելու. Արդ ասէ, թէ միաբան ութիւն եւ սէր կամիս պահել, եւ կեալ ընդ մեզ խաղաղութեամբ որպէս հարքն մեր եւ ձեր կեցին, մեք պատրաստ եմք ՚ի խաղաղութիւն. իսկ եթէ այլ տարա զինչ կամիք խորհել, աւելի աշխատ մի լինիք. եւ յաղագս այդորիկ այլ մի գրէք առ մեզ:
       դ. Առեալ Աբրահամու զայս թուղթ եւ ընթերցեալ տարակուսէր եւ հոգայր ՚ի խորհուրդս. զի ինքն եդեալ էր ՚ի մտի, թէ քաղկեդոնիկ քանն նեստորականք են, եւ յերկուս բաժանեն զՔրիստոս. որոյ վասն ոչ կարէր հաւատալ բանիցն Կիւրիոնի. բայց եւ ոչ իշխէր հաստատել, թէ այլ ամենայն եկեղեցիք մոլորեալ իցեն: Եւ սակայն առաւել ապահով համարելով զառաջին կարծիս իւր` վերստին գրեաց առ Կիւրոն, եւ յորդորեաց զնա յետս կալ ՚ի դաւանութենէ քաղկեդոնականաց. զի նոքա ասէ երկու բն ութիւն ասելով` երկեակ որդիս քարոզեն ընդդէմ բանից մարգարէից եւ առաքելոց. նոյնպէս եւ տումարն Լեւոնի ասէ բաժանումն քարոզէ: Եւ եթէ այսպէս իցէ, ուրեմն հակատք նոցա խախտեալ է ասէ, եւ դաւան ութիւն նոցա մոլար , ապա պարտ է ձեզ նզովել զայն ժողով եւ զտումարն Լեւոնի, որպէս ասէ նզովեցին զայն յաւուրս Բաբկենի Հայք եւ Վիրք: Յետ այսորիկ գրէ եւ ջատագով ութիւն զՄովսիսէ եպիսկոպոսէն Ցրտաւայ. եւ խնդրէ ՚ի Կիւրիոնէ` գալ ՚ի միասին . եւ խօսելով ընդ միմեանս` հաստատել զխաղաղութեամբ:
       Այսմ թղթոյ արար պատասխանի Կիւրիոն, եւ ասէ զարմանամ զի այդչափ իմաստութեամբդ` զոր ունիք, ոչ կամիք խորհիլ` զոր խորհին համօրէն եկեղեցիք Քրիստոսի, եւ տեսանել` թէ զի՞նչ խօսեցան երեքին սուրբ ժողովք, յոր ամենեքին պարծիմք. եւ թէ զիա'րդ անստերիւր մտօք դաւան ութիւն ժողովոյն Քաղկեդոնի միաձայն է ընդ բանս նոցա, եւ է նոյն. բայց որպէս զի ճշմարիտ երեւեսցի ասացեալս, դիցուք ասէ առաջի համառօտիւ զպատմութիւնս եւ զսահմանս չորից ժողովոցն. զի արասջիք դատաստան ուղիղ, եւ մի ' զուր մխեսջիք յանէծս. զի մեղք են: Եւ սկսանի պատմել զչորից ժողովոցն ընդ կարգի. եւ բերէ զբանս վճռաց նոցա: Եւ ապա բովանդակէ զվճիռ ժողովոյն Քաղկեդոնի յայս բան. սուրբ եւ աշխարհամար ժողովս խոստովանի զմի եւ զնոյն Քրիստոս մի որդի եւ տէր եւ միածին. եւ յերկուց բնութեանց անխառնակելի. այսինքն անշփոթելի եւ անբաժանելի: Զայս այսպէս եդեալ` յաւելու Կիւրիոն յորդորանս առ կաթողիկոսն` ընդունիլ զսուրբ ժողովն:
       ե. Ընկալեալ Աբրահամու կաթողիկոսի զայս թուղթ Կիւրիոնի, եւ ընթերցեալ զայն` ոչ հաւանեցաւ. զի ոչ հաւատայր` թէ որպէս գրեալ է Կիւրիոն, այնպիսի իցէ լեալ ժողովն Քաղկեդոնի եւ սահմանադր ութիւն նորին. վասն զի ամենեւին պաշարեալ էր ՚ի խորհուրդս իւր աւանդութենէ ոմանց, թէ այն ժողով մոլորական էր. եւ եթէ չէր ասէ այնպէս, ոչ մերժէին զայն Հայք ՚ի ժամանակս Բաբկենի: Եւ ապա տեսեալ, թէ չէ նմա հնար համոզել զԿիւրիոն , ընդ նմին եւ զազգն վրաց` յետս կալ յընդունելութենէ ժողովոյն Քաղկեդոնի, արար ժողով ՚ի Դուին յեպիսկոպոսաց ոմանց յերրորդ ամի կաթողիկոսութեան իւրոյ, եւ ՚ի չորրորդ ամի մարզպանութենէ Սմբատայ. ուր ՚ի մէջ մատուցեալ զբանս ժողովոյն Քաղկեդոնի զգրեալսն ՚ի Կիւրիոնէ համարեցաւ զայն ընդ մտաց Թէոդորոս ի եւ Նեստորի ասացեալ. վասն որոյ եւ հերքեալ զնոյն` նզովեաց զԿիւրոն, եւ զամենեսին` որք ընդ ունին զժողովն Քաղկեդոնի. եւ բաժանեաց զազգն ՚ի քաղկեդոնականաց առ հասարակ: Եւ մասնաւոր նզովիւք արգել, զի մի ոք հաղորդեսցի ընդ վիրս` ո'չ ՚ի խնամութիւնս եւ ո'չ ՚ի վաճառս. եւ ահա սովին որոշակի բաժանեցան Վիրք ՚ի Հայոց: Զայսմ ժողովոյ Դունայ տես եւ ՚ի վախճան երրորդ գրոցս ՚ի ծանօթութեան. լզ. (1):
       Իբրեւ լուաւ զայս Կիւրիոն, դժուարացաւ յոյժ ընդ գործս Աբրահամու, եւ գրեաց ամբաստան ութիւն զնմանէ ՚ի վերայ այսր գործողութէ առ Մօրիկ կայսր: Լուաւ Մօրիկ զայս եւ յայլլոյ. եւ ցասուցեալ ընդ այն` հրամայեաց ժողով առնել ՚ի Կոստանդինուպօլիս . եւ կոչել յայն զեպիսկոպոսունս յունաց եւ հայոց. որոյ աղագաւ առաքեաց Աբրահամ կաթողիկոս զՎրթանէս վարդապետ զաթոռակալ իւր, եւ զԳրիգոր վարդապետ. ընդ որս գնացին եւ այլ ինն եւ տասն եպիսկոպոսունք հայոց եղելոց ՚ի մասն յունաց. Եւ ՚ի գումարիլ ժողովոյն` եպիսկոպոսունքն հայոց ընկալան զժողովն Քաղկեդոնի. իսկ Վրթանէս եւ Գրիգոր ոչ հաւանեցան ընդ այն. եւ ՚ի ծագել գժ տութեան ՚ի մէջ նոցա յաղթահարեալ սոցա ՚ի նոցանէ, եւ ոչ կարացել զդէմ ունիլ նոցա` եւ իմանալ զմիտս նոցին եւ իմացուցանել զմիտս իւրեանց, դարձան յետս:
       Եւ այսու պատճառաւ անկաւ շփոթ ութիւն ՚ի մէջ հայոց եղելոյ ՚ի բաժնին պարսից եւ յունաց. որ եւ տեւեաց գրեթէ ամս երիս։ Որոյ վասն Մօրիկ կայսր որոշեաց զՀայս եղեալս ՚ի բաժնին իւրում ՚ի հնազանդութենէ Աբրահամու կաթուղիկոսին. եւ զի ի մնացեալնք առանց կաթողիկոսի կացոյց ՚ի վերայ նոցա կաթուղիկոս զՅովհան ոմն այր բարի ՚ի գաւառէ Կոգաց ՚ի Գագարան գեղջէ. եւ հրամայեաց նմա բնակել ՚ի Կոտայս ՚ի քաղաքագեօղն` որ կոչիւր Աւան: Ու շինեաց Յովհան զպայծառակերտ եկեղեցի մի. եւ շուրջ զնովաւ արար կալուածս բնակ ութեան իւրոյ: Այս երկպառակ ութիւն հայրապե տութեան հայոց` եղեւ պատճառ, որոյ սակս առաւել սաստկացան հակառակութիւնք ՚ի մէջ երկուց կողմանց մինչեւ ցմահ Յովհաննու : Իսկ Սմբատ մարզպան` յետ ժողովոյն, զոր արար Աբրահամ, կոչեցեալ ՚ի Խոսրովայ արքայէ` գնաց ՚ի Տիսբոն, եւ պատերազմեցաւ ընդ թշնամիս նորա. եւ յետ բազում յաղթութեանց, եւս եւ յետ երկիցս մենամարտելոյ ընդ Հեփթաղայ արքային քուշանաց, եւ սպանանելոյ զնա, ընդ գրելոյ Յովհաննու կաթողիկոսի, մեռաւ ՚ի Տիսբոն` կացեալ ՚ի մարզպանութեան ամս. բ. եւ բարձեալ իւրոցն զմարմին նորա` տարան ՚ի Հայս ՚ի գաւառն Կոգ, եւ թաղեցին ՚ի Դարոնս: Եւ Խոսրով արքայ ՚ի խնդրոյ նախարարացն կացոյց մարզպան հայոց զԴաւիթ Սահառունի. որ եւ շինեաց զեկեղեցին Մրենոյ: Եւ յայնմհետէ ոչ եւս առաքեցաւ ՚ի Հայս մարզպան պարսիկ, այլ` հայք նստէին` մինչեւ ցառաքումն ոստիկանաց ՚ի կողմանէ հագարացւոց:
       Յաւուրս ժամանակացս այսոցիկ սկսաւ պայծառանալ յոյժ Իննակնեան վանքն Գլակայ` որ ՚ի Տարոն. քանզի Թոդիկ առաջնորդ տեղւոյն նորոգել զվանսն` վայելչացոյց բարեկարգութեամբ. եւ ժողովեցան անդր արք սրբակեացք իբր չորեքհարիւր. որով եւ կարի իմն հռչակեցաւ անուն այնր վանաց. եւ եկին անդր ՚ի կողմանցն յունաց չորք ճգնաւորք, եւ ՚ի կողմանց Սագաստանի այլ եւս երեք. եւ եօթանեքին սոքա ՚ի մի խորհուրդ միաբանեալ` բնակեցան մերձ յայն վանսն յանապատի, եւ վարէին խոտաճարակ կենօք. եւ էին անուանք նոցա Թէովնաս , Պօղիկարպոս, Սիմէովն, Յովհաննէս, Եպիփան, Գիմառիոս, եւ Ենարկիսոս, կամ Նարկեսոս. զորոց զկատարումն տեսցես ՚ի յաջորդ գլուխդ: