Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ռոստոմ ոմն անուն` պարսիկ, այր հզօր, մարզպան Ատրպատականի` այսինքն Ատրպեճան, կամելով ունիլ եւ զմարզպանութիւն աշխարհին Հայոց, պէսպէս հնարիւք ջանայր տալ ընկենուլ զՎարազտիրոց յիշխան ութեան անտի, եւ ինքնին վարել զայն: Եւ իբրեւ ոչ կարաց հասանել փափաքանաց իւրոց, տեսեալ թէ խռովեալ յուզի թագաւորութիւնն Պարսից, խորհեցաւ ապստամբիլ ՚ի նոցանէ, եւ յարձակիլ ՚ի վերայ հայոց. բայց այսմ եւս անբաւական գիտելով զինքն` հաստատեաց ՚ի մտի դաւով սպանանել զՎարազտիրոց, եւ այնու ճանապարհաւ տիրել ՚ի վերայ հայոց: Սմին իրի բազմաց բազում ինչ խոստանալով` թաքոյց նմա որոգայթ մահու ՚ի ձեռն ոմանց ՚ի հայոց: Զայս զգացեալ Վարազտիրոցայ, եւ երկուցել` թէ գուցէ յանպատրաստի գտեալ` նենգութեամբ սուտակասպաս արանց սպանցի, էառ զամենայն ընտանիս եւ զաղխս իւր, եւ ել յաշխարհէն Հայոց, եւ գնաց առ կայսրն Հերակլ. եւ ընկալեալ եղեւ ՚ի նմանէ պատուով, եւ բնակեցաւ յաշխարհին Յունաց, յետ կալոյ ՚ի մարզպան ութեան ամս. է: Իսկ Ռոստոմ ոչ միայն չկարաց հասանել այնմ պատուոյ` զոր խնդրէր, այլեւ յիւրում իշխանութեան վրդովեալ սասանեցաւ` յաղմկիլ աշխարհին Ատրպատականի, եւ ՚ի խախտիլ թագաւորութեանն Պարսից առ հասարակ. որպէս տեսցի արդ:
       բ. Իբր տասն ամօք յառաջ երեւեալ էր յանապատին Արաբիոյ` ՚ի Ֆառ Քառէսին զարմէ` առաջին ամիրապետ հագարացւոց Մուհամէտ, որ եւ Մահմէտ, որդի Ապտուլլահայ որդւոյ Մաթալլահայ: Սա յետ մեռանելոյ հօր իւրոյ` սնեալ առ հօրեղբարս իւր, որոց անուանք էին Ապութալէպ, Ալապպաս, եւ Համլա, հանդերձ մարբն` որ կոչիւր Էմինէ, էառ իւր կին զՀաթիճէ, եւ ապա զԱյշէ զդուստր Ապուպէքիրայ, եւ զՀաֆսա զդուստր Էօմէրայ. յորոց ծնան երեք ուստերք, այսինքն են` Քասիմ, Դահիր եւ Իպրահիմ. եւ չորք դստերք. այսինքն են` Րուքիէ, Զէյնէպ, Հիւմմիւկիւսիւմ եւ Ֆաթմա. յեօթանց աստի մնաց Ֆաթմա միայն` ծնեալ յԱյշէէ. զոր եւ ետ ՚ի կնութիւն Ալիին որդւոյ հօրեղբօր իւրոյ Ապութալէպի. յորմէ եղեն Հասան եւ Հիւսէն: Եւ ինքն լեալ երեւելի ՚ի կողմանս Մէքքէյի եւ Մետինէի` զօրացաւ յոյժ. եւ քարոզեաց զանձնէ յաստուծոյ առաքեալ եւ օրինադիր, ունելով միախոհ ընդ իւր զչորեսին արս երեւելիս, զԱպուպէքիր զաներ իւր` զկոչեցեալն Սատք, եւ զԱլի զփեսայ իւր, եւ զՕսման եւ զԷօմէր. ընդ որս եւ զՍէյիտ Ապուհազրէթ զհաւատարիմ իւր, եւ զայլս. որովք առաւել եւս զօրացեալ` տիրեաց բազմաց ՚ի կողմանս Արաբիոյ, եւ մեծացաւ յոյժ յիշխան ութեան իւրում. եւ յետ տասն ամաց մեռեալ թաղեցաւ ՚ի քաղաքն Մետինայ յամի իբր 631. ձ: Եւ յայնմ ամէ` յորում երեւեցաւ նա առաջին իշխան, սկիզբն առնու թուական ութիւն ազգի նորա շրջանաւ լուսնոյ. թէպէտ ոմանք դնեն ՚ի մահուանէ նորին: Յաջորդեաց նմա յիշխանութեան նորին Ապուպէքիր` խալիֆայ կոչմամբ, եւ այլք զկնի. որոց աթոռ փոխադրեցաւ նախ ՚ի Դամասկոս` որ է Շամ, յամի իբր. 640. ձթ. կամ ընդ այլոց` յամի իբր. 679. ճիը. եւ ապա ՚ի Բաղտատ` յամի իբր. 753.. մբ: Այլ զյաջողութենէ սոցա, զոր բազումք բազմօրինակ դնեն, տեսցե'ս ՚ի վախճան գործոյս ՚ի կարգս իշխանաց:
       Արդ` ՚ի նստիլ Ապուպէքիրայ, մինչդեռ ՚ի խռով ութեան էր թագաւոր ութիւն պարսից, Յազկերտ ոմն թոռն Խոսրովու ՚ի բնիկ ազգէ Սասանեանց` (զոր յիշեցաք ՚ի նախընթաց գլուխդ ) ընկալեալ զօրէնս հագարացւոց, եւ բանս եդեալ ընդ նոսա, օգնութեամբ նոցա զօրացաւ եւ դիմեաց յԱտրպատական աշխարհ. եւ վանեալ անտի զՌոստոմ` եւ զայլս` թագաւորեաց ինքն ՚ի վերայ պարսից , ըստ աւանդելոյ պատմ ութեան արաբացւոց եւ ասորւոց առ Ասսեմանեայ. հատոր. գ. մասն. բ: Եւ այս որպէս ասի` եղեւ յամի տեառն. 632. ՚ի յունիսի. 16. ՚ի թուին հագարացւոց. ժա. ՚ի 22. աւուր րէպիլ էվէլ ամսոյ. յորմէ հաշ ուի առ պարսիկս նոր թուական, որ ասի Յազկերտեան: Զկնի սակաւ ամաց ՚ի մեռանիլ Յազկերտի` թագաւորութին Պարսից անկաւ իսպառ ընդ իշխանութեամբ հագարացւոց յամի տեառն. 637. ընդ հաշուի Իսմայէլի Շահնշահայ արաբացւոյ` առ Ասսեմանեայ, եւ կամ յամի տեառն. 639. ըստ Թէոփանեայ եւ ըստ Կեդրենեայ յոյն պատմագրաց: Եւ յայնմ հետէ կառավարիւր այն թագաւոր ութիւն ՚ի ձեռն ոստիկանաց, զորս առաքէին ամիրապետք հանդերձ զօրօք յաշխարհն Ատրպատական. եւ յայնց ժամանակաց հետէ պարսիկք ընկալեալ զայն օրէնս` կացին ՚ի նմին: Ոմանք աստանօր քանի մի ամօք յառաջ դնեն զմահ Յազկերտի` այսինքն յամի. 632. զի կարծեն` թէ ՚ի մահուանէ նորա եղեւ սկիզբն Յազկերտեան թուականին. բայց զայս ոչ ուղիղ համարի Ասսեման` հայելով ՚ի բանս արեւելեան մատենագրաց:
       գ. ՚Ի վրդովիլ թագաւորութեանն Պարսից` եւ ՚ի մեկնիլ ՚ի Հայաստանէ Վարազտիրոցայ մարզպանի, զոր յիշեցաք ՚ի համարն. ա. Եզր կաթուղիկոս հաւանեցուցեալ զնախարարսն` առաքեաց դեսպան առ Հերակլ կայսր , եւ խնդրեաց ՚ի նմանէ կացուցանել զոք իշխան աշխարհին յազգէ հայոց: Եւ կայսրն կոչեալ առ ինքն զԴաւիթ Սահառունի` որ յառաջագոյն իսկ գնացեալ էր ՚ի յոյնս, կացոյց զնա իբր ՚ի դիմաց իւրոց կիւրապաղատ ՚ի վերայ հայոց. եւ նորա եկեալ ՚ի Հայաստան` ժողովեաց քանի մի զօրս, եւ բազում խնամովք կառավարէր զազգն:
       Այլ մինչչեւ լրացեալ էր երրորդ ամենայն իշխան ութեան նորա. նախարարք հայոց անարգեալ զնա` գրգռեցին զզօրսն ընդդէմ նորա, եւ հալածեցին զնա յաշխարհէ իւրեանց . եւ ինքեանք հակառակութեամբ թշնամացեալք ընդ միմեանս, եւ նախանձեալք ընդ պատիւ իրերաց, սկսան զմիմեանս հալածել. որով եւ զաշխարհ Հայոց` որ իբր յերկերիւր ամաց հետէ վրդովեալ էր, կրկին վրդովեցին: Եւ ՚ի յառնել թշնամեաց յայլեւայլ ազգաց ՚ի բազում կողմանց` անմիաբանութեամբ իւրեանց չկարացեալ զդէմ ունիլ նոցա, թոյլ ետուն ասպատակաց առաւել եւս եղծանել զաշխարհն:
       Տեսեալ զայսպիսի աղէտս թշուառ ութեան Թէոդորոս նախարար Ռշտուեաց` այր քաջակորով, ժողովեաց զօրս. եւ զօրավարելով նոցա ինքնին սկսաւ դիմակալ լինել հինից եւ ասպատակաց, եւ խնամել զազգն ընդ կարի իբր մարզպան: Այն ինչ զհետ լինէր Թէոդորոս խաղաղութեան աշխարհին, բազմութիւնք զօրաց ՚ի հագարացւոց անտի արշաւեցին ՚ի կողմանս Ասորեստանի. եւ արարին կոտորած մեծ. եւ ձգեցին զբազումս յօրէնս իւրեանց : Ութ եւ տասն հազարք ՚ի նոցանէ դիմեալ հասին եւ սփռեցան ՚ի Հայաստան յիններորդ ամի կաթուղիկոսութեան Եզրի, առաջնորդ ունելով իւրեանց զԱպտռահման ոմն: Եւ նախ եկեալ ՚ի կողմանս Տարոնոյ` վեր ՚ի վայր արարին զերկիրն, եւ հարին զբազումս ՚ի բերան սրոյ. եւ խնդրէին զտուրս եւ զհարկս, զմանկունս եւ զկանայս, եւ զայլ բազում ինչ: Զայն տեսեալ Վահանայ Կամսարականի` ժողովեաց զարս ութն հազար. եւ առաքեալ դեսպան առ նախարարս հայոց` յորդորեաց զնոսա զինիլ ընդդէմ թշնամեաց, այլ յոչ առնուլ նոցա յանձն` առաքեաց զեղբայր իւր զՏիրան եւ զՄուշեղ զօրավար ութն հազարօք ՚ի ստորոտ աւանին Գրգրոյ. եկն ընդ Տիրանայ եւ Սահուռ իշխանն Անձեւացեաց զօրօք իւրովք. եւ դիմեալ ՚ի վերայ զօրացն այլազգեաց` ճակատեցան յանդիման նոցա: ՚Ի սկսանիլ պատերազմին` Սահուռ Անձեւացի ելեալ նենգութեամբ ՚ի բանակէն Տիրանայ` խառնեցաւ ՚ի հագարացիս, եւ յարձակեցաւ ՚ի վերայ հայոց. եւ արար կոտորած բազում: Զայն իբրեւ ետես Տիրան, շուարեցաւ. եւ ոչ կարացեալ հանդուժեալ դիմեաց ամենայն զօ րութեամբ ՚ի վերայ նորա. եւ ձգեալ զսուր իւր` եհար եւ ճեղքեաց զգլուխ նորա, եւ սպան զնա. եւ ինքն եւս վիրաւորեալ ՚ի մահ ՚ի թիկնապահաց նորա` անկաւ եւ մեռաւ: Եւ հագարացւոցն ՚ի մէջ առեալ զզօրս հայոց` կոտորեցին զամենին. ընդ որս եւ զՄուշեղ զօրավար. եւ սակաւք ոմանք` որք մնացին կենդանի, փախուցեալ ցրուեցան: Իսկ տեղին` ուր եղեւ այս կոտորած, ասի` թէ կոչեցաւ յետոյ սուրբ բանակ . զի ամենեքին նոքա վասն սուրբ հաւատոյ մարտուցեալ անկան:
       Դիմեալ ապա հագարացւոց յամենայն տեղիս Տարոնոյ եւ Ապահունեաց, եւս եւ Բասենոյ եւ այլոց գաւառաց` յաւարի առին. յարձակեցան եւ յաշխարհն Վասպուրական եւ յաշխարհն Այրարատեան, եւ գործեցին բազում աղէտս : Եւ թէպէտ Թէոդորոս Ռշտունի աճապարեաց զդէմ ունիլ ահագին արշաւանաց նոցա, բայց անագան. մանաւանդ զի ոչ եգիտ օգնակա նութիւն ինչ ՚ի նախարարացն հայոց. վասն որոյ եւ ինքն կասեցաւ եւ ամփոփեցաւ յառանձին տեղի ինչ. եւ բոց հրդեհ ութեան այլազգեաց տարածեալ տոչորեաց համայն զՀայաստանեայսս:
       դ. Տեսեալ Եզրի հայրապետի զթշուառութիւն աշխարհիս` ՚ի սուգ եմուտ. եւ ՚ի բազում ցաւոց սրտի իւրոյ հիւանդացեալ` անկաւ ՚ի մահիճս, եւ մեռաւ, կալեալ զաթոռ կաթուղիկո սութեան ամս. ժ . եւ ամիսս իբր. 8: Եւ յորժամ կամէին հայք կարգել ՚ի տեղի նորա զայլ ոք կաթուղիկոս, ՚ի նոյն աւուրս ՚ի տրէ ամսոյ. ՚ի. այն է նոյեմբերի. 18. բազմութիւնք զօրացն հագարացւոց յարձակեալ ՚ի վերայ մեծի քաղաքին Դունայ, յորում էր եւ հայապետական աթոռն, պաշարեցին յամենայն կողմանց. եւ ՚ի վեցերորդ աւուր ամսեանն յունվարի` յաւուր սրբոյ յայտնութեան առին զայն. եւ կոտորեցին անդ յանխնայ զերկոտասան հազար մարդիւ, եւ արբուցին զսուսերս իւրեանց յարենէ հաւատացելոց. այրեցին եւ զմեծամեծ ապարանս, եւ աւերեցին զվայելչ ութիւն քաղաքին. եւ ՚ի գեր ութիւն վարեցին երեսուն եւ հինգ հազար ոգիս. եւ ելեալ գնացին ՚ի կողմանս Ասորեստանի: Զայս յիշէ եւ Դիոնեսիոս պատմիչ ասորւոց առ Ասսեմանեայ. բ. 16. եւ դնէ լինել յամի սելեւիկացւոց. 952. որէ յամի տեառն. 641. փոխանակ դնելոյ միով ամաւ յառաջ:
       ՚Ի յարիլ այսպէս քաղաքին Դունայ ժողովեցան նախարարք հայոց անդր, եւ յորդորմամբ Թէոդորոս ի Ռշտունւոյ յառաջ քան յայլ ինչ ձեռն արկանել` ընտրեցին կաթուղիկոս փոխանակ Եզրի զՆերսէս երրորդ զեպիսկոպոս Տայոց. որ յայնժամ էր ՚ի քաղաք անդ ՚ի Դուին: Այլ նորա զահի հարեալ ՚ի կոտորածէ անտի եւ ՚ի գերութենէն` զոր արարին հագարացիքն, եւ տեսեալ թէ քաղաքն արեամբ շաղախեալ կայ , եւ դիակունք անկելոցն դեռեւս անթաղ մնալով նեխեալ են, ոչ այլ ինչ խորհէր ՚ի մտի` բայց եթէ փախչիլ ՚ի քաղաքէ անտի: Զայս իմացեալ Թէոդորոս ի եւ այլոց նախարարաց` աղաչեցին զնա մի ' գնալ, այլ` յանձն առնուլ զխնամս եկեղեցւոյ, եւ հոգ տանիլ նմին: Այսմ աղաչանաց նոցա ոչ կարացեալ ընդդէմ դառնալ Ներսեսի` յօժարեցաւ ընդունիլ զկաթողիկոսութիւնն. եւ իբրեւ նստաւ յաթոռ հայրապետութեան, վաղվաղակի ետ ժողովել զբազ մութիւն դիականցն անկելոց, եւ թաղել զնոսին ընդ օրինի քրիստոնէութեան. եւ նորոգեաց զքաղաքն: Եւ ապա ետ շինել ՚ի նմին քաղաքի ՚ի Դուին զվկայարան սրբոյն Սարգսի, զոր այրեալ էին հագարացիք:
       Յետ այսորիկ շինեաց եւ վկայարան ՚ի վասն Խոր վիրապին յԱրտաշատ, ուր եկաց սուրբն Գրիգոր: Եւ ապա շինեաց զմեծ եւ զհոյակապ եկեղեցի սրբոյն Գրիգորի ՚ի Վաղարշապատ. եւ յարկանել զհիմունս նորա` եդ զնշխարս ինչ ոսկերաց սրբոյն Գրիգորի ՚ի ներքոյ չորից սեանցն առ անկորուստ եւ անվտանգ պահելոյ նոցին ՚ի գերչաց: Իսկ զպատուական գլուխն եդ ՚ի փառաւոր տապանակի միում փոքու, եւ զետեղեաց առ սեղանով ՚ի մխիթ արութիւն բարեպաշտից եւ ՚ի բժշկ ութիւն ուխտացելոց: Եւ այն սուրբ գլուխ նորին յետ ժամանակաց ՚ի վրդովիլ աշխարհին Հայոց անկաւ ՚ի ձեռս այլոց ազգաց քրիստոէից. եւ ապա տարեալ եղեւ յԻտալիա. զորմէ տե'ս ՚ի ծանօթ. բ. գրոց. խ. (4). երես. 658. եւ 650. Յետ շինելոյ Ներսեսի զայս եկեղեցի` յանցանել ամաց ինչ` շուրջանակի պատեաց պարիսպ ամուր եւ մեծ. եւ շինեաց ՚ի նմա կոփածոյ քարամբք բնակարան միաբանից. եւ առ նովաւ հիւրանոցս վասն ուխտաւորաց: Եւ անկեաց արտաքոյ զայգիս եւ զբուրաստանս. եւ էած ջուր ՚ի Քասաղ գետոյ` ոռոգանել զտեղին: Շինեաց սա եւ զեկեղեցի սուրբ Աստուածածնի ՚ի Վաղարշակերտ: Եւ վասն այսպիսի բազում շինութեանց կոչեցաւ իբր յատուկ անուամբ` Ներսէս Շինօղ. թէպէտ եւ զոր միանգամ շինեաց նա, գրեթէ ամենայնն եղծաւ ՚ի հագարացւոց:
       ՚Ի սմին ժամանակի նստաւ կայսր ՚ի Կոստանդինուպօլիս Կոստանդ թոռն Հերակլի. յորմէ ապստամբ ութիւն խորհելով Վարազտիրոցայ ասպետի` որ գնացեալ էր անդր, եկն ՚ի Հայս: Իսկ Ներսէս կաթուղիկոս ՚ի մէջ մտեալ` եղեւ միջնորդ խաղաղութեան. եւ հաշտեցոյց զնա ընդ կայսեր. այլեւ ետ կացուցանել զնա կիւրապաղատ հայոց. բայց չեւ եւս. կացեալ Վարազտիրոցայ ամենայն մի յայնմ իշխան ութեան մեռաւ. զոր տարեալ թաղեցին ՚ի Դարոնս առ հօր իւրում Սմբատայ Բագրատունւոյ: Եւ Ներսէս կաթուղիկոս խնդրեաց ՚ի կայսերէ կացուցանել զՍմբատ զորդի Վարազտիրոցայ ՚ի տեղի հօրն ընդ աւանդելոյ Յովհաննու կաթուղիկոսի. իսկ զ Թէոդորոս հաստատել ՚ի զօրավարութեան. զոր եւ արար իսկ կայրն:
       ՚Ի նմին ամի հատուած մի ՚ի զօրացն այլազգեաց երեք հազար արանց հասեալ ՚ի գաւառն Կոգովիա` առին զբերդն Արծափ. եւ գերեցին զբազումս: Զոր իբրեւ լուաւ Թէոդորոս Ռշտունի, եհաս ՚ի վերայ նոցա վեցհարիւր արամբք, եւ կոտորեաց զամենեսին ՚ի սուր սուսերի, մինչեւ ոչ մնալ ՚ի նոցանէ եւ ոչ մի. եւ յափշտակեալ զաւար նոցա` զերծոյց զգերիսն, զորս առեալ էին:
       ե. Յետ այսորիկ փոքր մի հանգիստ առեալ հայոց` դադարէր. որոյ սկսան ամենքն պարապիլ ՚ի գործս եւ յարարս իւրեանց: Նոյնպէս եւ Ներսէս կաթուղիկոս ոգի առեալ` կամեցաւ ժողով առնել վասն երից. մի ' զի յայն աւուրս ՚ի յայտ եկեալ էին մոլորական գրեանք Յովհաննու Մայրագոմեցւոյ , եւ աշակերտի նորա Սարգսի. որ եւ թարգմանեալ էր զաղանդաւոր գիրս Յուլիանոսի Աղիկառնացւոյ: Երկրորդ` զի մտեալ էին թուլութիւնք եւ անկարգութիւնք ինչ յեկեղեցականս, նաեւ բռնութիւնք յաշխարհական իշխանս: Երդ` զի ՚ի յաճախիլ շարականաց, յայլեւայլ եկեղեցիս այլեւայլ շարականս երգէին, եւ զայլոցն արհամարհելով խռով ութիւնս յարուցանէին. եւ յաւուր միում ՚ի կատարել մեծահանդէս բազմութեամբ զտօն վարդավառի ՚ի Բագուան, ութն զանազան հարցս ՚ի մէջ բերին. եւ դասապետք դպրաց ոչ գիտելով զերգս իրերաց` անկան ՚ի շփոթս եւ ՚ի կռիւս:
       Զայսոսիկ տեսեալ Ներսեսի` արար ժողով ՚ի Դուին ՚ի վեցերորդ ամի հայրապե տութեան իւրոյ, եւ ՚ի չորրորդ ամի Կոստանդեայ կայսեր, եւ յերկրորդ ամի կիւրապաղատութեան Սմբատայ Վարազտիրոցեան. եւ գումարեցան անդ բաց ՚ի կաթուղիկոսէ եօթնեւտասն եպիսկոպոսունք. Ներսէս Հարքայ. Քրիստոսատուր Բասենոյ. Իսրայէլ Վանանդայ. Իսրայէլ Տայոց. Ասայէլ Ամատունեաց. Գրիգոր Խորխոռունեաց. Գրիգոր Անձեւացեաց. Սեբէոս Բագրատունեաց. Յովհան Բզնունեաց. Յովհան Ոստան. Յովհաննէս Մարդաղոյ. Սիմէոն Ռշտունեաց. Թադէոս Գնունեաց . Յակոբոս Պալունեաց. Սամուէլ Մեհնունեաց. Գրիգոր Աշմունեաց, եւ Թէոփիլոս Արշարունեաց. ընդ որս եւ այլ բազում վարդապետք: Եկին անդ եւ իշխանք հայոց ոչ սակաւ:
       Եւ նախ առաջին` նզովեցին յայս ժողով զամենայն հերետիկոսս եւ զամենայն հերձուածողական գիրս. եւ ՚ի լինել բանից ՚ի վերայ սուրբ ժողովոյն Քաղկեդոնի` զայն եւս նզովեցին. որպէս աւանդէ Յովհաննէս կաթողիկոս պատմաբանն. համարելով` թէ այն սուրբ ժողով նպաստ լեալ իցէ արծարծելոյ հերետիկո սութեան նեստորականաց եւ խռով ութեան ՚ի մէջ ազգաց: Յետ այսորիկ սահմանեցին երկոտասան կանոնս վասն ժառանգաւորաց եկեղեցւոյ եւ վասն աշխարհականաց. զորս մա'րթ է համառօտել այսպէս:
       ա. Եպիսկոպոսն զայլոյ եպիսկոպոսի վիճակ մի ' յափշտակեսցէ: բ. Եպիսկոպոսն մի ' իշխեսցէ յայլում վիճակի սեղան հաստատել, կամ քահանայ ձեռնադրել: գ. Եպիսկոպոսն այցելութիւն արասցէ ՚ի վիճակի իւրում ՚ի վանորայս, ՚ի դպրոցս` եւ ՚ի հիւանդանոցս. եւ մի ' իշխեսցէ առնուլ ինչ յումեքէ բռնութեամբ: դ. Ժառան գութիւն եկեղեցւոյ մի ' վաճառեսցի այլում : ե. Քահանայք եւ պաշտօնեայք եթէ յուլասցին ՚ի պաշարմանց եկեղեցւոյ, պատժեսցին յեպիսկոպոսէ: զ. Որք թողեալ զգործ քահանայ ութեան կամ սարկաւագութեան` զբաղին զիրս կամ յորսս, զրկեսցին ՚ի հասից եկեղեցւոյ: է. (Եւ ՚ի գերութեան աշխարհին Հայոց` որով գերեցան արք եւ կանայք, բազումք ՚ի մնացելոց անտի` լսելոյ զմահ ամուսնոյ իւրեանց` պսակեցան ընդ այլում, վասն այսպիսեաց կարգեցաւ այս կանոն ). Որք առանց սպասելոյ զեօթն ամենայն յետ գերութեանն` լսել զկենդանութիւն ամուսնոյ իւրեանց, ամուսնացան ընդ այլում, անվաւեր լիցի պսակ նոցա. Իսկ եթէ յետ եօթն ամաց ամուսնացեալ իցեն յանգէտս, ՚ի դառնալ ամուսնոյ իւրեանց ՚ի գերութենէ` թողցեն զոր առին, եւ դարձցին առ առաջինն, եւ ապաշխարեսցեն ըստ սահմանելոյ եպիսկոպոսին. սոյնպէս եղիցի եւ որք ՚ի գեր ութեան գոլով ամուսնացան: ը. Ժառանգաւորք եկեղեցւոյ եթէ անորդի իցեն, զինչս իւրեանց զանշարժս` որք կարգեալ են նոցա յեկեղեցւոյ, մի ' իշխեսցեն տալ մերձաւորաց իւրեանց. իսկ եթէ կամիցին որդեգրել զոք , յետ մեռանելոյ իւրեանց եթէ քահանայասցի որդեգրեալն` նա վայելեսցէ. ապա թէ չիցէ արժանի քահանայութեան, թողցին եկեղեցւոյ. այլ` շարժական ինչք նորուն տացին մերձաւորաց: թ. Եկեղեցականք ազատ լիցին ՚ի հարկաց. եւ եթէ իշխան ոք առցէ ՚ի նոցանէ զհասս, կամ ծառայեցուսցէ զնոսա, զրկեսցի օրհնութենէ եկեղեցւոյ. եւ մի ' ոք ՚ի քահանայից մատուսցէ պատարագ վասն նորա, մինչեւ ապաշխարեսցէ: ժ. Աշխարհական իշխանք մի ' իշխեսցեն կարգել Վահանայ կամ ընկենուլ ըստ կամաց իւրեանց. եւ մի ' բնակեսցին ընտանեօք ՚ի վանս: ժա. Իշխանք մի ' առցեն հարկս ՚ի տկարաց` որ ՚ի հիւանդանոցս: ժբ. Իշխանք եւ հեծեալք ՚ի հասանել ՚ի գիւղ` մի ' ագանիցին ՚ի վանս` ուտել եւ ըմպել:
       Յետ այսր կանոնադ րութեան եւ յետ արձակելոյ ժողովոյն` Ներսէս կաթուղիկոս յանձն արար Բարսղի վարդապետի` որ էր առաջնորդ Դպրավանից յերկրին Շիրակայ, որոշումն առնել շարականաց` ընտրելով զպիտանին յանպիտանեաց. եւ նա արար այնպէս: Այս Բարսեղ վարդապետ երեւելի էր յայնժամ ՚ի Հայս, եւ կոչիւր իբր մականուամբ Ճոն. որ եւ արար ընտիր գրուածս, ընդ որս եւ զմեկ նութիւն աւետարանին Մարկոսի: Իսկ այն շարականք, զորս ընտրեաց նա, յանուն նորա ճոնընտիրք կոչեցան. որպէս գրէ Վարդան պատմիչ. որ եւ յաւելու` թէ սա եօթն անգամ ետես զՔրիստոս սքանչելի համարձակութեամբ: