ա.
Նստէր
՚ի
սմին
ժամանակի
կաթողիկոս
յԱղուանս
Ներսէս
ոմն`
Բակուր
ասացել.
սա
քննեալ
եւ
՚ի
վերայ
հասել
մտաց
դաւանութեան
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի`
ընկալաւ
զայն,
եւ
հաւանեցոյց
դշխոյին
Աղուանից`
ընդունիլ
զնոյն.
եւ
երկոքին
՚ի
միասին
՚ի
նախանձ
բարի
բերեալ`
ածին
զբազումս
յԱղուանից
՚ի
գիտ
ութիւն
ճշմարտութեան.
իսկ
ոմանք
՚ի
նոցանէ
անհաւան
գտեալ`
գրեցին
առ
Եղիա
հայոց
կաթուղիկոս,
եւ
ծանուցին
նմա
կաթողիկոսին
եւ
դշխոյին
իւրեանց:
Եւ
Եղիա
երիցս
գրեաց
առ
Ներսէս
եւ
առ
տիկինն
յետս
կալ
յընդունելութենէ
ժողովոյն.
բայց
չեղեւ
հնար.
որոյ
վասն
գրեաց
Եղիա
թուղթ
ամբաստան
ութեան
առ
ամիրապետն
Աբդլմելէք,
եւ
ասէ.
գոյ
աստ
առ
սահմանօք
աշխարհիս
մերոյ
՚ի
յԱղուանս
եպիսկոպոս
ոմն
եւ
տիկին
մի,
որք
միակամ
հաւանութեամբ
ելին
՚ի
հնազանդութենէ
տէր
ութեան
ձերոյ
եւ
ոչ
միաբանին
ընդ
մեզ,
որք
միշտ
զանուն
քոյ
յիշատակեմք
եւ
քարոզեմք
յաղօթս
մեր:
Եւ
ոչ
այսչափ
միայն,
այլեւ
մտեալ
նոցա
ընդ
հնազանդութեամբ
հոռոմոց
թագաւորին`
հնարին
՚ի
նա
դարձուցանել
եւ
զաշխարհ
մեր.
եւ
արդ`
եթէ
ոչ
աճապարեսցես
բառնալ
զնոսա
՚ի
միջոյ
աստի
մերմէ,
փութով
ձեռնտու
լինին
նոքա
՚ի
հոռոմս
ընդդէմ
ձերոյ
տէրութեանդ:
Զայս
թուղթ
ընկալեալ
եւ
ընթերցեալ
ամիրապետին`
ճշմարիտ
համարեցաւ
զբանսն.
վասնորոյ
եւ
բազում
շնորհակալութեամբ
պատուեաց
զդեսպանն`
որ
տարաւ
զայն
թուղթ:
Եւ
վաղվաղակի
առաքեաց
զներքինապետ
իւր
յԱղուանս`
ածել
զՆերսէս
հանդերձ
տիկնաւն
առ
ինքն:
Հասեալ
անդր
ներքինապետին`
փութանակի
կալաւ
զերկոսին
եւս.
եւ
կապեալ
երկաթի
շղթայիւք`
հեծոյց
զնոսա
յուղտս,
եւ
եբեր
առ
ամիրապետն:
Քննեալ
զնոսա
ամիրապետին`
իբրեւ
ետես
թէ
չունին
ինչ
յանցանս,
եթող
զնոսա.
բայց
ոչ
ետ
հրաման
դառնալ
իւրեանց.
ուր
եւ
յետ
ութն
աւուրց
մեռաւ
Ներսէս:
Իսկ
Եղիայի
գնացեալ
յԱղուանս`
արար
ժողով
եպիսկոպոսաց.
եւ
հաւանութեամբ
նոցա
ձեռնադրեաց
՚ի
տեղի
Ներսեսի
զՍիմէոն
ոմն.
եւ
յայս
ժողով
սահմանեաց
Սիմէոն
քանի
մի
բարեկարգ
ութիւնս
վասն
աշխարհին
Աղուանից:
՚Ի
դառնալ
Եղիայի
՚ի
Հայս`
եկին
՚ի
նոյն
աւուրս
աշակերտք
Անանիայի
Շիրակացւոյ ,
Հերմովն,
Տրդատ,
Ազարիա,
Եզեկիէլ
եւ
Կիրակոս.
որք
հրամանաւ
վարդապետին
իւրեանց
գնացել
էին
յԵրուսաղէմ:
Սոքա
եւս`
որք
ստուգութեամբ
տեղեկացեալ
էին
ուղղ
ութեան
մտաց
դաւան
ութեան
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
սկսան
քարոզել
զնոյն
՚ի
Հայս.
եւ
բազմաց
իսկ
հաւանեցուցին
ընդունիլ
զայն:
Իբրեւ
իմացաւ
Եղիա
կաթողիկոս
զգործս
նոցա,
ջանացաւ
լռեցուցանել
զնոսա.
եւ
նոքա
ոչ
եւս
իշխէին
խոսիլ
համարձակ,
այլ`
քարոզէին
՚ի
ծածուկ:
բ.
Յայն
աւուրսն
նստաւ
ամիրապետ
Օմար
կամ
Էօմէր,
եւ
առաքեաց
՚ի
Հայս
ոստիկան
ոմն
Վիլթ
կամ
Վէլիտ
անուն
՚ի
տեղի
Կաշմայ.
եւ
յայնմ
հետէ
մեր
մնաց
՚ի
ձեռս
ոստիկանաց,
որք
առաքեալ
լինէին
յամիրապետէն.
եւ
ընդդէմ
կամաց
ամիրապետին
բազում
տուգանս
եւ
տառապանս
հասուցանէին
ազգին :
Իսկ
գերեալքն
՚ի
Կաշմայ`
ընդ
որս
եւ
Վահան
Գողթնացի,
մատուցեալ
աղերս
առաջի
Օմարայ
ամիրապետին`
խնդրեցին
ազատութիւն.
եւ
քանզի
գթասիրտ
ոմն
էր
Օմար,
զիջեալ
յաղաչանս
նոցա`
արձակեաց
զնոսա.
եւ
զՎահան
Գողթնացի
ընդ
նս
`
այսու
պայմանաւ,
զի
յետ
սակաւուր
դարձցի
նա
անդրէն
յետս:
Եկեալ
Վահանայ
՚ի
Հայս`
տիրեաց
Գողթան
գաւառի`
իւրումն
ժառանգութեան
եւ
ապա
յիշելով
զուրաց
ութիւն
իւր`
սկսաւ
լալ.
եւ
ողբայր
անդադար.
եւ
աւազան
կարգեալ
զարտասուս
իւր`
լուանայր
զմեղսն.
եւ
եկաց
այսպէս
զժամանակ
ինչ:
Եւ
յետոյ
յորդորել
յիշխանաց
ոմանց`
ամուսնացաւ
ընդ
դստեր
Բաբկենի
իշխանին
Սիւնեաց.
բայց
քանզի
միշտ
՚ի
կասկածի
էր,
թէ
գուցէ
գործակալք
հագարացւոց
մատնեսցեն
զնա
ամիրապետին,
խորհեցաւ
խոյս
տալ
յաշխարհն
Յունաց:
Զայն
իմացեալ
կնոջ
նորա`
ազդ
արար
եղբայրց
իւրոց.
եւ
նոքա
արգելին
զնա.
եւ
ապա
գնացեալ
՚ի
Սիւնիս`
եկաց
անդ
ամ
մի:
Լուեալ
զամէ
ամիրապետին`
խնդրակս
առաքեաց
ածել
զնա
առ
ինքն.
եւ
նորա
գիտացեալ
զայս`
սկսաւ
շրջիլ
՚ի
վանորայս
եւ
յանապատս.
եւ
գնացեալ
՚ի
Շիրակ
գաւառ
ճգնէր
՚ի
միայնարանի
միում
կերպարանօք
աղքատի
ամիսս
վեց:
Այլ
Շիրակացիք
կասկածեալ`
թէ
գուցէ
չարիք
հասցեն
ինքեանց
վասն
նորա ,
հրամանաւ
տիկնոջ
տեղւոյն
վարեցին
զնա
անտի
եւս:
Եւ
նորա
գնացեալ
յերկիրն
Գեղամայ
՚ի
վանքն
Մաքենիս`
ճգնեցաւ
ամենայն
մի.
եւ
՚ի
ձեռս
առեալ
զաստուաստուածաշունչ
գիրս`
ընթեռնոյր
եւ
խելամուտ
լինէր
աստուածային
գիտութեանց:
Եւ
յետ
բազմամեայ
վտարանդ
ութեան
իւրոյ
փափաքեալ
մարտիրոսական
մահու
ինքնակամ
յանձն
էառ
գնալ
՚ի
դուռն
ամիրապետին.
եւ
յանդիման
լեալ
նմա`
յայտնեաց
զինքն.
եւ
յետ
բազումս
չարչարելոյ
վասն
՚ի
Քրիստոս
հաւատոցն
գլխատեցաւ
՚ի
Ռուծափ
քաղաքի,
յամի
տեառն.
737.
եւ
՚ի
թուին
հայոց.
ճձզ.
կամ
ըստ
յայսմաւուրց.
ճձէ.
՚ի
մարտի
28.
զկնի
երեսունեւերեք
ամաց
՚ի
գերութենէ
անտի
իւրմէ:
Եւ
ամփոփեալ
քրիստոնեից
զնշխարս
նորա`
շինեցին
զեկեղեցի
յանուն
նորին:
Զսմանէ
երկար
գրի
՚ի
ճառընտիրս
եւ
յայսմաւուրս.
եթէ
կամիս.
տե'ս
անդ.
եւ
մեք
դարձցուք
՚ի
կարգ
պատմութեանս:
գ.
՚Ի
դառնալ
գերելոցն
ընդ
Վահանայ
՚ի
Հայս,
՚ի
վերջին
աւուրս
կաթողիկոսութեան
Եղիայի`
միւսանգամ
նորոգ
՚ի
վեր
երեւեալ
էին
յաշխարհի
անդ
ոմանք
չարաղանդք
հետեւօղք
պօղիկեանց.
որք
եւ
որսացեալ
զբազումս
՚ի
պարզամտաց`
արկին
զնոսա
՚ի
խորխորատ
կորստեան.
նաեւ
բազում
ընծայիւք
հաճեցուցեալ
զմիտս
ոստիկանին
Վլթայ`
զօրացան
ձեռնտուութեամբ
նորա:
Սոքա
ըստ
իւրեանց
նենգապատիր
չարուեն
նախ
սկսան
քարոզել.
թէ
չէ
արժան
պատիւ
տալ
պատկերաց .
եւ
յետոյ,
թէ`
եւ
ոչ
խաչի,
ասելով,
կռապաշտ
ութիւն
է
այն,
եւ
յետ
այնորիկ
հայհոյէին,
թէ
եւ
ոչ
աստուծոյ
պարտ
է
պաշտօն
մատուցանել
արտաքուստ.
զի
նա
ոչ
կարօտի
ասեն
մերում
երկրպագութեան.
եւ
ապա
քարոզէին,
թէ
պա'րտ
է
պատուել
զդեւս,
զի
մի
'
չար
ինչ
արասցեն
ընդ
մեզ.
այլ`
բարեկամացեալ
յաջողեսցեն
մեզ:
Յայսպիսի
խելացնոր
աղանդս
պաշարել
սոցա`
ամենայն
գարշութեանց
գործարան
լինէին.
եւ
յամենայն
անօրէնութիւնս
անկղիտանային:
՚Ի
խաւարի
զխաւարայինսն
գործէին
գարշ
ծանակութեամբք.
եւ
՚ի
լոյս
տունջեան
անախտ
երեւեցուցանէին
զանձինս
առ
՚ի
պատրելոյ
զմիմեանս:
Վասն
օգն
ութիւն
գտանելոյ
աղաչէին
զարեգակն
եւ
զլուսին,
ասելով`
արեւիկ,
լուսիկ,
եւ
յասելն
զայս
կոչէին
կախարդանօք
զօդային
դեւս:
Զդիակունս
մեռելոց
դնէին
՚ի
վերայ
տանեաց`
եւ
շշնջէին
՚ի
վեր
հայելով:
Առնուին
զարիւն
տղայոց,
եւ
ընդ
ալեր
զանգեալ
ուտէին:
՚Ի
ծնանիլ
կնոջ
զառաջին
որդի`
առեալ
՚ի
մէջ
իւրեանց`
խաղային
ձերբաձգութեամբ.
եւ
յորոյ
ձեռս
մեռանէր,
զնա
իբր
մեծ
ոմն
պաշտէին.
եւ
անպատկառ
բանիւ
զնա
վկայ
կոչէին,
վկայ
ասեն
ունիմ
քեզ
զփառս
այնորիկ,
յոյր
ձեռս
միածինն
որդի
զոգի
իւր
աւանդեաց:
Եւ
երբեմն
՚ի
մեռեալ
աղայն
երդնուին`
ասելով .
երդուեալ
՚ի
միածինն
որդի:
Զայս
ասելով
կարծեցուցանէին
տգիտաց,
թէ
յաստուած
հայր
եւ
յորդի
նորա
միածին
երդնուն:
Բազում
եւ
այլ
չարապաշտութիւնք
էին
՚ի
մէջ
սոցա,
զորս
անկար
է
թուել:
դ.
Սոքա`
որպէս
ասացաք
յերկրորդ
գիրս.
ծանոթ
ծզ.
(1)
երես.
766.
էին
՚ի
պօղիկեանց
մանիքեցւոց
խառն
յամենայն
ազգաց.
որոց
ոմանք
մասնաւոր
անուամբ
արեւորդիք
կոչեցան.
եւ
կէօք
ընկալան
նաեւ
զօրէնս
հագարացւոց.
յորոց
ելին
եգիտք:
Յերեւիլ
սոցա
յաւուրս
Ներսիսի
հայոց
կաթողիկոսի
Շինող
կոչեցելոյ,
մերժեցան
եւ
հալածեցան
՚ի
նմանէ,
որպէս
ասացաք
՚ի
գլ.
ծե.
երես.
356.
եւ
357.
եւ
յետ
մահու
նորա
միւսանգամ
խլրտեալ`
արարին
իւրեանց
որջ
չ
արութեան
՚ի
տեղւոջ
ուրեք
յաշխարհին
Հայոց
առ
լճիւն,
որ
Ջրկայ
անուանիւր:
Յարեցան
յայսոսիկ
աղանդաւորս
եւ
ոմանք
յԱղուանից,
որք
վասն
պատկերամար
տութեան
մերժեալ
՚ի
կաթուղիկոսաց
իւրեանց
յՈւխտանիսէ
եւ
յԵղիազարէ
եւ
՚ի
Ներսիսէ
հետզհետէ
խոյս
տուեալ
ապաւինեցան
՚ի
սոսա.
ապա
յաւելան
եւ
ոմանք
՚ի
հայոց
՚ի
ժամանակս
վրդովման
աշխարհին
յաւուրս
կապանաց
սրբոյն
Սահակայ.
միաբանեցան
ընդ
նոսա
եւ
այլք
ոմանք
յօտար
ազգաց`
արք
ժպիրհք
եւ
անօրէնք.
եւ
ընդ
ասելոյ
Յովհաննոււ
Իմաստասիրի
յայն
Ջրկայ
ասացեալ
տեղին
՚ի
միասին
ընթացեալ
կուտեցան
ամենայն
ուստեք`
որպէս
անգեղք
աշխարհաց
՚ի
նեխաշաղիղ
ինչ
գէշ,
որ
եւ
դնէ
զպատճառն`
ասելով.
զի
սիրէ
առ
համանմանիսն
իւր
հասանել
վրիպելն
՚ի
ճշմարտութենէ:
Եւ
իբրեւ
բազմացան
սոքա
ընդ
այսմ
օրինակի,
սկսան
այնուհետեւ
՚ի
դուրս
երեւիլ
եւ
մխիլ
՚ի
միջոցս
աշխարհին
Հայոց
եւ
Յունաց
եւ
Ասորւոց
եւ
Արաբացւոց,
եւ
այս
մանաւանդ
՚ի
յետին
աւուրս
կաթուղիկոսութեան
Եղիայի.
եւ
եղեւ
առաջին
զէն
նոցա
արհամարհել
զպաշտօն
պատկերաց.
յորմէ
եւ
զկնի
սակաւուց
զօրացան
՚ի
մէջ
յունաց
պատկերամարտք
ոմանք,
ոչ
միայն
՚ի
հասարակ
ժողովրդենէ,
այլ
եւ
՚ի
կայսերաց
եւ
յեպիսկոպոսաց`
յաւուրս
Լեւոնի
Իսաւրացւոյ
եւ
Կոպրոնիմոսի.
որպէս
տեսցես
՚ի
գլ .
կ:
ե.
Իսկ
Եղիա
կաթողիկոս
հայոց
զբաղել
գոլով
ընդդէմ
քաղկեդոնականաց`
անփոյթ
եղեւ
տարագիր
առնել
զայսոսիկ
չար
աղանդաւորս
պօղիկեանց
յաշխարհէն
Հայոց:
Եւ
սակայն
յառաւելն
զինիլ
նորա
ընդդէմ
նոցա
քան
ընդդէմ
սոցա`
առաւել
եղեւ
թիւ
բազմութեան
նոցա`
այսինքն
քաղկեդոնականաց.
մանաւանդ
այնոցիկ`
որք
էին
՚ի
բաժնին
յունաց.
յորոց
միջի
ոչ
սակաւ
յուզէին
յայնժամ
հակառակաբանութիւնք
յերկուց
կողմանց
եւս,
՚ի
վերայ
մի
եւ
երկու
բ
նութիւն
ասելոյ,
՚ի
վերայ
խմորուն
եւ
անխմոր
պատարագելոյ,
նոյնպէս
եւ
՚ի
վերայ
անջուր
եւ
ջրախառն
պատարագելոյ,
՚ի
վերայ
առանձին
տօնելոյ
զծնունդն
՚ի
վերայ
խաչեցարիւ
եւ
առանց
խաչեցարի
երգելոյ
զսուրբ
աստուածն,
՚ի
վերայ
իւղոյ
երեխայից
եւ
հիւանդաց.
ընդ
որում
յայտնի
ցուցանեն
բանք
Յովհաննու
Իմաստասիրի,
եւս
եւ
Ստեփաննոսի
Ասողկայ .
բ.
2.:
Ոմանք
՚ի
սոցանէ
եկին
՚ի
Մեծս
Հայս.
եւ
փոխանակ
զճշմարտ
ութիւն
քարոզելոյ`
սկսան
խռովել
զժողովուրդն,
եւ
վարիլ
ընդ
նոսա
անարգանօք.
եւ
կոչել
զնոսա
հերետիկոսս
եւ
աստուածաչարչարս,
եւ
արհամարհել
զպաշտամունս
եւ
զպատարագս
նոցա,
եւ
եպերել
զտօնսն:
Եւ
զի
էին
ոմանք
եւ
՚ի
Մեծն
Հայս`
որք
հաւան
էին
ընդ
այնպիսիս ,
միաբանեցան
եւ
ոք
ընդ
նոսա.
եւ
ինքեանք
եւս
եղեն
միջամուխ
՚ի
լուզմունս
խռովութեանց,
եւ
արկին
երկպառակ
ութիւն
՚ի
մէջ
բազմաց:
Եւ
թէպէտ
Եղիա
կաթուղիկոս
պատուհասակոծ
արար
զոմանս
՚ի
նոցանէ,
եւ
զոմանս
հալածեաց
՚ի
վիճակէ
իւրմէ ,
բայց
չկարաց
խաղաղացուցանել
զազգն.
մանաւանդ
զի
եւ
ոչ
երկարել
զկեանս
իւր`
մեռաւ,
կացել
յիշխանութեան
իւրում
ամս.
ժդ.
եւ
ամիսս
իբր.
6:
