Եղիշէ
եւ
Ղազար
Փարպեցի`
որք
առանց
տեսանելոյ
զգրուածս
միմեանց`
պատմեն
զհալածանաց
Յազկերտի
եւ
զնահատակութենէ
Վարդանանց
եւ
Ղեւոնդեանց,
թէպէտ
եւ
միապէս
աւանդեն,
բայց
ընդ
պարագայից
ինչ
այլեւայլ
օրինակաւ
գրեն:
Եւ
նախ
առաջին`
ոչ
միօրինակ
դնեն
զպատճառ
սկզբնաւոր
ութեան
հալածանացն.
ո'չ
զի
ներհակ
միմեանց
խօսին,
այլ`
զի
մին
զայս
ինչ
եդեալ`
զայլովք
զանց
առնէ,
եւ
միւսն
զայլ:
Եղիշէ
դնէ,
թէ
Յազկերտ
ինքնին
շարժեալ
էր
՚ի
հալածել.
եւ
թէ
յետ
նուաճելոյ
զկայսրն`
վստահ
ութիւն
առեալ`
՚ի
գործ
եդ`
զոր
կամէր:
Իսկ
Փարպեցին
զայսու
զանց
արարել`
դրդիչ
հալածանաց
դնէ
զՎարազվաղան,
եւ
ապա
յորդորիչ
Յազկերտի
՚ի
նոյն
հալածանս
զՄիհրներսէհ:
Բայց
երկոքին
եւս
ճշմարիտ
են.
իբր
զի
թէպէտ
Յազկերտ
ընդ
գրելոյ
Եղիշէի
ինքնին
շարժեալ
էր
՚ի
հալածել,
սակայն
ընդ
գրելոյ
Փարպեցւոյն
՚ի
գրգռութենէ
Վարազվաղանայ
առաւել
եւս
բորբոքեաց
զնա
Միհրներսէհ`
մանաւանդ
ընդդէմ
հայոց:
Ըստ
այսմ
է
տեսանել
եւ
յայլ
տեղիս
տեղիս
զայսպիսի
այլեւայլ
ութիւն
բանից,
յընթացս
պատմութեան
Եղիշէի
եւ
Փարպեցւոյն.
որք
յիրն
հայեցեալ`
՚ի
մի
համաձայնին.
զորոց
եւ
զոմանս
դիցուք
աստ
ընդ
կարգի:
Եղիշէ
՚ի
մէջ
բերէ
միայն
զնամակ
Միհրներսհի,
յորում
առաջի
դնին
բանք
օրինաց
պարսից.
նոյնպէս
բերէ
եւ
զպատասխանին`
զոր
ետուն
հայք
այնմ
թղթոյ.
եւ
զանց
առնէ
յիշել
զյորդորական
թուղթ
Յազկերտի
եւ
զպատասխանի
նորին:
Եւ
ընդ
հակառակն`
Փարպեցին
միայն
զթուղթն
Յազկերտի
՚ի
մէջ
բերէ,
եւ
զպատասխանի
նորա.
եւ
ասէ
թէ
զթուղթն
որ
՚ի
վերայ
կրօնից`
ոչ
ընթերցան.
եւ
գրեցին
եւս
առ
թագաւորն,
թէ
ոչ
ընթերցաք
զայն
թուղթ
օրինաց
ձերոց.
զի
մի
'
ասեն
ծաղր
առնելով
անարգանս
տացուք
ձեզ:
Եւ
զի
այսոքիկ
ընդ
երկուց
եւս
ճշմարիտ
են,
մեք
զերկոսին
եւս
համաձայնեցուցանել
եւ
միմեանս`
ընդ
այնմ
եդաք
՚ի
պատմութեան:
Եղիշէ
առ
համառօ
տութեան
զանց
առնէ
գրել
զխոյս
տալ
Վարդանայ
՚ի
կողմանս
յունաց,
եւ
զդառնալ
նորա
անտի,
եւ
ցուցանէ,
թէ
համանգամայն
ընդ
գալ
նորա
հանդերձ
նախարարօք
յաշխարհէն
պարսից`
սկիզբն
եղեւ
պատերազմին
վանելոյ
զմոգս.
եւ
թէ
որոշեալ
մեկնեցաւ
՚ի
նոցանէ
Վասակ,
բայց
Փարպեցին
երկար
գրէ
զայսցանէ.
ընդ
որոյ
եդաք
եւ
մեք:
Դարձեալ
դնէ
Փարպեցին,
թէ
նախարարք
յայտնեցին
Վասակայ
զխորհուրդ
իւրեանց
վասն
վանելոյ
զմոգս,
եւ
ապստամբելոյ
՚ի
պարսից.
եւ
նա
կամէր
ասէ
յապաղեցուցանել.
եւ
յետոյ
միաբանեցաւ.
իսկ
բանք
Եղիշէի
այլազգ
ցուցանեն:
Այլ
գիտելի
է,
զի
Փարպեցին
յառաջ
դասէ
զմիաբանիլն
Վասակայ`
որ
եղեւ
յետ
ըմբռնելոյ
նորին
՚ի
պատերազմի
մոգուց.
եւ
ընդ
այնմ
խօսի.
որպէս
եւ
զայլ
բազում
ինչ
՚ի
պատմութեան
անդ
Վարդանանց
երկոքին
զքան
յետեւ
առաջութեամբ
գրեն.
եւ
սակայն
բաղդատութեամբ
իրերաց`
առ
մի
ինչ
զուգաւորին:
Եղիշէ
վասն
զԱնդաղանայ
մատնչի
գրէ,
թէ
անդէն
առ
ժամայն
՚ի
տեղւոջն
քարկոծեցաւ.
իսկ
Փարպեցին
յաւելու
եւ
զայլ
ինչ,
եւ
ասէ,
թէ
նախ
եդաւ
՚ի
դիպահոջ
կապանօք,
եւ
ապա
քարկոծեցաւ.
որպէս
եդաք
եւ
մեք:
Եւ
եւս
Եղիշէ
դնէ
`
թէ
Վարդան
՚ի
մեծի
պատերազմին
՚ի
չորս
գունդս
բաժանեաց
զզօրսն.
ընդ
որոյ
եդաք
եւ
մեք.
իսկ
Փարպեցին
դնէ
երիս.
եւ
զչորրորդն
յերեսին
՚ի
նոսա
դասէ,
զանց
արարեալ
՚ի
մասնաւորի
յիշել
զայն:
Դարձեալ`
Փարպեցին
դնէ ,
թէ
Ատրորմիզդ
յառաջագոյն
իսկ
քան
զգնալ
Մուշկան
Նիւսալաւուրտայ
կարգեցաւ
՚ի
նմանէ
մարզպան
Հայոց.
եւ
ապա
նաեւ
զգործս
ինչ
նենգութեանն
Վասակայ`
որպէս
եւ
զարշաւանս
ընդդէմ
Հմայեկայ`
տայ
նմին
Ատրորմզդայ.
եւ
յաւելու
եւս,
թէ
Ատրորմիզդ
դաւաճանութեամբ
կալեալ
զնախարարս`
առաքեաց
՚ի
պարսս,
եւ
այլն
որ
՚ի
կարգի.
իսկ
Եղիշէ
յետոյ
դնէ,
եւ
զայն
գործ
ասէ
լեալ
՚ի
ձեռն
Վասակայ:
Եւ
պատճառ
այսպիսի
այլեւայլ
ութեան
է,
զի
Փարպեցին
հայի
՚ի
հասակի
յայնս
`
որք
եղեն
յետ
մարզպանութեան
Ատրորմզդայ.
եւ
ընդ
այնմ
գրելով`
զդաւաճանութիւնսն
Վասակայ
՚ի
գործս
Ատրորմզդայ
յարէ,
կամեցեալ
ցուցանել`
թէ
այս
ամենայն
անցք
անցին
յայն
աւուրս
՚ի
ձեռն
պարսից
եւ
ուրացելոյն:
Իսկ
որովհետեւ
Եղիշէ
ուրոյն
յիշելով
`
Վասակայ
տայ,
մեք
ընդ
նորա
եդաք
՚ի
պատմութեան`
առանց
խոտորելոյ
եւ
՚ի
բանից
Փարպեցւոյն:
Եղիշէ
ցուցանէ,
թէ
յաւուրս
Յազկերտի
արձակեցան
նախարարքն
՚ի
կապանաց,
եւ
չոքան
՚ի
պատերազմ
ընդդէմ
թշնամեաց
նորա,
եւ
գործեցին
բազում
քաջութիւնս ,
եւ
փառաւորեցան.
եւ
Յազկերտ
խոստացաւ
արձակել
իւրեանց:
Իսկ
Փարպեցին
առեալ
՚ի
բերանոյ
նոցին
նախարարաց,
ամենեւին
արձակումն
ինչ
ոչ
յիշէ
յաւուրս
Յազկերտի.
այլ`
ասէ,
թէ
Պերոզ
արձակեաց
զնոսա:
Զայն
ցուցանէ
եւ
ժամանակագրութիւն
Եղիշէի
յասելն`
թէ
նախարարք
կային
՚ի
տառապանս
բանտի
զինն
եւ
զվեց
ամիս.
արդ`
յայտ
է
թէ
՚ի
վեցերորդ
ամի
կապանաց
նոցա
մեաւ
Յազկերտ.
վասն
զի
որպէս
նա
ինքն
Եղիշէ
աւանդէ
համաձայն
Փարպեցւոյն
յերեքտասներդ
ամի
Յազկերտի
եղեւ
կատարումն
Վարդանանց
եւ
՚ի
չորեքտասաներորդ
ամի
նորա
կապումն
այլոց
նախարարաց.
եւ
ինքն
Յազկերտ
մեռաւ
՚ի
ժթ.
ամի
թագաւորութեան
իւրոյ.
ապա
եթէ
ինն
ամենայն
կացին
նախարարք
յարգելանս,
ոչ
է
մարթ
ասել,
թէ
յաւուրս
Յազկերտի
եղեւ
արձակիլ
նոցա ,
այլ
յաւուրս
Պերոզի:
Բայց
գիտելի
է,
զի
որպէս
յայտնի
երեւի
՚ի
պատմութեանց
երկու
հեղինակացս
այսոցիկ
ազատութիւն
նախարարացն
երրակի
եղեւ,
որպէս
որոշ
եդեալ
եմք
՚ի
պատմութեան.
մին
եղեւ`
յորժամ
արձակեցան
՚ի
կապանաց
բանտի
միայն,
եւ
սակայն
կային
տակաւին
՚ի
դղեկին
իբր
՚ի
դիպահոջ.
եւ
այս
եղեւ
յաւուրս
Յազկերտի.
ընդ
որոյ
պարտ
է
իմանալ
եւ
զբան
Եղիշէի.
երկրորդն
եղեւ`
յորժամ
ազատ
ութիւն
շնորհեցաւ
նոցա
կալ
յաշխարհին
Պարսից,
եւ
պատերազմիլ
վասն
արքայի .
եւ
այս
եղեւ
յաւուրս
Պերոզի.
որպէս
որոշակի
դնէ
Փարպեցին.
իսկ
երդն
եղեւ`
յորժամ
դարձան
յաշխարհն
Հայոց
յաւուրս
նորին
Պերոզի.
ընդ
որում
միօրինակ
գրեն
Եղիշէ
եւ
Փարպեցի:
