Զսմանէ
գովութեամբ
խօսին
պատմիչք
յունաց,
մանաւանդ
Եւագրիոս
ժամանակակից.
ե.
7.
նոյնպէս
եւ
պատմիչք
մեր.
այլ
՚ի
բազում
գործոց
սորա
սակաւս
բերեն
՚ի
մէջ:
Իսկ
թէ
ե'րբ
եղեւ
ամս
վանել
զՍուրէն
մարզպան,
գիտելի
է,
զի
՚ի
գիրս
Յովհաննու
կաթողիկոսի
ասի
լինել
յաւուրս
Ղեւոնդեայ
կաթողիկոսի,
եւ
Ներսիսի
Աշտարակեցւոյ.
բայց
յայտնի
վրիպակ
գոյ
աստ.
եւ
այս
գուցէ
՚ի
սխալագրութենէ,
եւ
կամ
՚ի
շփոթելոյ
ընդ
միմեանս
զժամանակ
կաթողիկոսացն
Մովսեսի
եւ
Ներսիսի,
նոյնպէս
եւ
զժամանակ
երկուց
կայսերաց,
որոց
մինն
է
Յուստինոս
առաջին`
թրակացի,
եւ
միւսն
Յուստինոս
երկրորդ`
մականուանեալն
Կիւրապաղատ:
Արդ
յայտ
է
՚ի
բազում
ժամանակակից
մատենագրաց
յունաց,
թէ
այս
Վարդան
էր
յաւուրս
Յուստինոսի
Կիւրապաղատի.
եւ
նշկահելն
նորա
զպարսիկս
եղեւ
յեօթներորդ
ամի
սորին
կայսեր,
եւ
՚ի
խա.
երորդ
ամի
Խոսրովու.
որպէս
որոշակի
նշանակէ
ամսօք
եւ
աւուրբք
Ստեփաննոս
Ասողիկ.
բ.
2.
համաձայն
յունաց.
ուստի
եւ
հարկիւ
ժամանակ
այսր
Վարդանայ
անկանի
յաւուրս
Մովսեսի
կաթողիկոսի:
Որում
համաձայն
դնէ
եւ
Փոտ
՚ի
թուղթն
առ
Զաքարիա`
քանի
մի
ամենայն
պակաս.
այսինքն
՚ի
ժզ
ամի
թուականին
հայոց.
փոխանակ
դնելոյ.
ի.
թէպէտ
սա
զայլ
պատճառ
տայ
վանելոյն
Վարդանայ
զՍուրէն.
զի
եբարձ
ասէ
Սուրէն
զպատիւ
ազատացն,
եւ
ետ
յեպիսկոպոսունս.
որ
է
զրոյց
անհիմն:
Գրէ
սոյն
այս
Փոտ
եւ
զայսպիսի
ինչ.
՚ի
ժէ.
ամի
Յուստիանոսի
կայսեր,
յորժամ
զսուրբն
Սոփի
շինէր,
՚ի
տօնի
սրբոյ
խաչին
՚ի
հաղորդութենէ
՚ի
բաց
եկաց
Վարդան`
ասելով ,
թէ
վարդապետք
մեր
ոչ
հրամայեցին
մեզ:
Յայնժամ
ասէ
հրամայեաց
թագաւորն
ժողով
լինել,
եւ
գալ
եպիսկոպոսաց
բազմաց
եւ
վարդապետաց.
եւ
ժողովեցան
՚ի
Կոստանդինուպօլսոյ.
ճլ.
հարք.
որում
հինգերորդ
ժողովն
կոչի,
եւ
հայք
ընդ
նոսին .
եւ
ձեռագրով
ընկալան
զժողովն
Քաղկեդոնի:
Բայց
այս
բանք
աղաւաղեալ
են
՚ի
գրագրաց.
զի
թէպէտ
մի
եւ
նոյն
կայսր
էր`
այսինքն
Յուստինիանոս
Մեծն,
որ
շինեաց
զսուրբն
Սոփի,
եւ
գումարեաց
զհինգերորդ
ժողովն,
բայց
գնալն
Վարդանայ
՚ի
յոյնս
ոչ
եղեւ
յաւուրս
նորին,
այլ`
յաւուրս
յաջորդի
նորա`
Յուստինոսի
երկրորդի,
ընդ
վկայելոյ
նորին
իսկ
Փոտայ
՚ի
յունական
քաղուածս
պատմութեանց,
եւ
այլոց
ժամանակակից
մատենագրաց
յունաց,
եւ
յաւէտ
ընդ
Եւագրիոսի.
է.
7.
երես .
392.
որում
համեմատ
դնէ
եւ
Ասողիկ.
բայց
միայն
՚ի
նոյն
յարելով
եւ
զշին
ութիւն
սրբոյն
Սոփեայ,
յասելն.
թ.
2.
Վարդանայ
առեալ
զընտիրս
իւր
եւ
զայլ
պայազատսն`
փախստեայ
անկան
յաշխարհն
յունաց
՚ի
թագաւորեալ
քաղաքն
՚ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
երթեալ
յանդիման
լինէր
թագաւորին
Յուստիանոսի,
որ
զսուրբն
Սոփի
շինեաց.
եւ
հաղորդիլ
ընդ
նմա
օրինաց.
եւ
յիւր
անուն
անուանէ
զաւագ
դուռն
սուրբ
Սոփէ.
որ
մինչեւ
ցայսօր
կոչի
Դուռն
Հայոց:
Զայս
դուռն
յիշէ
եւ
Կարոլոս
Տուփրէս.
գ.
71.
ըստ
Կամբեփիզեայ,
իբրեւ
՚ի
պատմութենէ
հայոց
առեալ:
Իսկ
թէ
ուստի
'
իցէ
մտեալ
՚ի
Հայս
այս
բան,
թէ
սոյն
այս
կայսր
շինեաց
զսուրբն
Սոփի,
այս
թուի
լինել
պատճառն,
զի
՚ի
գիրս
մեր`
որպէս
եւ
ասորւոց
եւ
արաբացւոց,
միօրինակ
Յուստիանոս
կոչին
երկոքին
կայսերքն`
Յուստինոս
ասացեալք,
եւ
այլ
եւս
երկոքին
կայսերք`
Յուստինիանոս
կոչեցեալք:
Բայց
որ
ասացաք`
յայտ
է
թէ
գալուստ
Վարդանայ
եղեւ
յաւուրս
Յուստինոսի
երկրորդի.
իսկ
զսուրբն
Սոփի
շինեաց
նախընթաց
նորա
Յուստինիանոս
մեծն
եւ
երեւելին`
որ
եւ
էր
յաջորդ
Յուստինոսի
առաջնոյ
թրակացւոյ.
ընդ
որում
յայտ
է
յամենայն
հին
պատմութեանց,
եւ
յաւէտ
եւս
՚ի
Պրոկոպիոսէ,
որ
աչօք
տեսեալ
էր
զշին
ութիւն
այնր
եկեղեցւոյ.
եւ
երկար
գրէ
զայնմանէ.
գիրք.
ա.
յաղագս
շին.
Յուստ:
Զայս
հաստատէ
եւ
ինքն
իսկ
Ասողիկն
յայլում
տեղւոջ.
բ.
6.
ուր
՚ի
պատմելն
զկայսերաց`
սմին
Յուստինիանոսի
Մեծի
տայ,
որ
է
յաջորդն
Յուստինոսի
թրակացւոյ:
Այլ
վասն
դրան
սրբոյն
Սոփեայ,
զորմէ
ասէ
Ասողիկն`
որպէս
եւ
այլ
պատմիչք
մեր,
թէ
Դուռն
Հայոց
կոչեցաւ,
գիտելի
է,
զի
յեկեղեցւոջ
սրբոյն
Սոփեայ
՚ի
մուտս
աւագ
խորանին
երեք
դրունք
էին .
միջինն
մեծ,
եւ
երկու
կողմանցն
փոքր.
եւ
ահա
թերեւս
մին
՚ի
սոցանէ
է,
որ
կոչեցաւ
Դուռն
Հայոց
՚ի
ժամանակս
Վարդանայ
երկրորդի.
եւ
զի
այս
երեքին
դրունք
կոչէին
Դրունք
Սրբութեան,
վասնորիկ
՚ի
գիրս
մեր
կոչի
Աւագ
դուռն,
եւ
կամ
գուցէ
այլ
դուռն
իցէ:
Աստանօր
ոմանք
զայս
Վարդան
շփոթեն
ընդ
Վարդայ
եղբօր
մեծին
Վահանայ
Մամիկոնէի.
որով
եւ
զպատ
մութիւն
երկոցունց
սոցա
խառնեն
ընդ
միմեանս:
Իսկ
Վարդան
պատմիչ
յերկուս
զատեալ
զգործս
այսր
Վարդանայ,
զսպանութիւն
Սուրենայ
մարզպանի`
ամս
տայ,
իսկ
զպատերազմն`
որ
եղեւ
զկնի
այնորիկ
՚ի
դաշտն
Խաղամախու,
տանի
յառաջ
եւ
տայ
Վարդայ
եղբօր
Վահանայ.
յորոց
միջի
կան
ամք
աւելի
քան
զյիսուն.
եւ
թէպէտ
զայս
դնէ
նա
առ
՚ի
միաբանել
զբան
Յովհաննու
կաթողիկոսի
ընդ
բանից
Ասողկայ,
բայց
այսու
առաւել
լինի
տարաձայնիլ
յերկոցունց
եւս:
