Պատմութիւնք`
որք
աւանդին
՚ի
վերայ
երկրին
Տարոնոյ
՚ի
գիրս
Յովհաննու
Մամիկոնէի,
ընդ
մասին
առեալ
են
՚ի
հին
աւանդութեանց,
եւ
ըստ
մասին
շարագրեալ
՚ի
նմին
Յովհաննէ
առ
ժամանակօք
կաթողիկոսութեան
Ներսիսի
Շինողի.
այլ
թէ
զիա'րդ,
յայտ
առնէ
նա
ինքն
հեղինակն
՚ի
յիշատակարանի
իւրում
՚ի
ձեռագիրս.
եւ
ասէ
այսպէս.
Ժամանակագրութիւնս
այս`
սկսել
առ
սուրբն
Գրիգորիւ
՚ի
Զենոբայ
Ասորւոյ,
վասն
որ
ինչ
յիւրն
տեղիս
գործեցաւ,
թողեալ
գրով
՚ի
նոյն
եկեղեցի
սրբոյ
Կարապետին.
հաճոյ
թուեալ
յետնոց
զնոյն
պահել
զկարգ,
միայն
որ
ինչ
իշխան
տանս
Մամիկոնէից
առնէր
զքաջութիւն,
իւրաքանչիւր
հայր
զիւրոյ
ժամանակին
անցս
գրով
թողուլ:
Որ
եւ
աճեցեալ,
պատ
մութիւն
ասորւոց
կոչի.
զի
հարանցն
այնոցիկ
անուանք`
որք
գրեալք
կան
մինչեւ
ցԹոդիկ,
ամենեքեան
ասորիք
էին.
եւ
տունն
այն
ասորի
գրով
եւ
պաշտմամբ
էր
վարեալ
մինչեւ
՚ի
Թոդիկ.
եւ
նա
փոխեաց
զամենայն
կարգս.
եւ
զասորւոց
ցեղսն
բնաւ
հալածական
արար
՚ի
վանացն:
Բայց
որ
ինչ
՚ի
Տրդատայ
մինչեւ
ցԽոսրով
արքայ
պարսից
լեալ
է
՚ի
տանս
Մամիկոնէից,
ոչ
գտի
գրով:
Ապա
տեղեկացեայ
յոմանց,
թէ
՚ի
կողմանս
Ուռհայու
է
կրօնաւոր
ոմն
Մարմառայ
կոչեցեալ,
եւ
ունի
առ
իւր
զգիրսն
զայնոսիկ.
գնաց,
եւ
տեսի
առ
նմա
զգիրսն`
որ
՚ի
նոյն
Իննակեան
վանսն
էր
գրած.
եւ
նա
՚ի
զօրաց
ուստէք
ունէր
՚ի
պարսից
կամ
յայլոց`
որք
ասպատակեալք
են
զերկիրս,
կարծեմ
թէ
անտի
էր
անկեալ
գիրք
՚ի
ձեռս
նորա:
Եւ
թարգմանեալ
՚ի
նմանէ
զպատճեանս
քսան
եւ
ութն,
եւ
տասն
որ
՚ի
գրի
առ
իս
կայր,
բովանդակեալ
արարի
երեսուն
եւ
ութն
պատճենս,
՚ի
մի
գիրք
հաւաքելով`
զոր
ինչ
գործեցաւն
՚ի
ժամանակս
կայսերութեանն
Հերակլեայ,
եւ
՚ի
մահուն
Խոսրովու
պարսից
արքայի .
հրամանաւ
Ներսիսի
հայոց
կաթողիկոսին,
եւ
յիշխանութեանն
Մամիկոնեան
Վահանայ,
զոր
մայրենեօք
Կամսարական
կոչեն.
որ
երեսուն
եւ
երկու
էր
՚ի
Մուշեղայ
զոր
Քաջակորով
կոչեն.
գրեալ
եւ
կազմեալ
՚ի
վանսն
Գլակայ,
՚ի
դուռն
սրբոյ
Կարապետին,
յորում
կամ
նորին
նշխարքն,
թողի
անմոռաց
յիշատակ
ինձ,
եւ
իմոցն`
ես
Յովհան
Մամիկոնեան
եպիսկոպոս
երեսուն
եւ
հինգերորդ
՚ի
Զենոբայ
առաջնոյ
եպիսկոպոսէն
Մամիկոնէից:
Այլ
գիտելի
է,
զի
յայսմ
պատմագր
ութեան
սորա
գտանին
եւ
յաւելուածք
ինչ
տարադէպ
բանից`
ընդ
հինգ
գլխոց:
Մի
'
ընդ
ժամանակին.
որով
հարիւրամեայ
գործք
եւ
ընթացք
կենաց
՚ի
սակաւ
ամս
պատմին
վճարեալ.
եւ
կամ
ընդ
հակառակն`
սակաւամեայ
գործողութիւնք
յերկար
ամս
ձգին:
Երկրորդ`
ընդ
անձանց.
որով
մի
ընդ
միւսոյն
շփոթելով`
խառնիխուռն
դնին:
Երրորդ`
ընդ
ինքնահնար
անուանակոչ
ութեան
տեղեաց.
որով
յի'նչ
եւ
իցէ
գործոյ`
անուն
ընծայի
տեղւոյ:
Չորրորդ`
ըստ
եղանակի
պատմելոյ.
որով
իբր
առասպելք
առաջի
դնին
նաեւ
այն
գործք`
զորս
գիտեմք
այլուստ
ստուգիւ
եղեալ:
Հինգերորդ`
ընդ
սուտ
յաւելուածոց.
որով
մուծեալ
են
յայն
գիրք
այնպիսի
պատմութիւնք`
որք
ընդդէմ
ելանեն
բանից
հարազատ
իւրումն
հեղինակի,
եւ
խոստման
յիշատակարանի
նորա.
եւ
պատմին
այնպիսի
գործք`
որք
յետոյ
են
քան
զնա:
Զայսոսիկ
տեսեալ
մեր`
հոգացաք
գտանել
զընտիր
օրինակս.
եւ
բաղդատեալ
ընդ
այն`
բազում
տարբերութիւնս
գտաք.
եւ
զի
բանք
այսր
գրոց
սփռեալ
են
եւ
՚ի
բազում
ճառընտիրս,
ընդ
նոսին
եւս
բաղդատեալ`
տեսաք
զամն
այլայլեալ.
որով
եւ
գիտացաք,
թէ
այս
գիրք
նախ
յօրինեալ
՚ի
Յովհաննէ
Մամիկոնէէ`
յետ
նորա
փոփոխեալ
է
յայլոց
եւ
խանգարեալ:
Սմին
իրի
աշխատ
եղեալ`
համեմատութեամբ
պէսպէս
գրուածոց
ջանացաք
զտել.
եւ
՚ի
զտելոցն
անտի
սակաւ
բանս
առուք.
անպատշաճ
վարկանելով
թողուլ
զամենայնն
՚ի
բաց.
զի
չէ
'
օրէն
վասն
բազմութենէ
յարդից
զողջոյն
իսկ
զցորեանն
՚ի
բաց
լքանել.
ապա
թէ
ոչ`
նաեւ
զգիրս
երեւելի
մատենագրաց
ոմանց
պարտ
էր
արհամարհել.
որովհետեւ
՚ի
նոսին
եւս
գտանին
առասպելք
բազում.
եւ
զի՞նչ
է`
որ
խափան
կայցէ
ընտրել
զպիտանագոյնս,
եւ
զայլովքն
զանց
առնել.
ասէ
Փոտ
՚ի
մատենագր.
զէ:
Զի
թէեւ
ուրէք
յայս
ինչ
եւ
յայն
ինչ
վրիպումն
երեւեսցի
՚ի
պատմագիրս,
(ասէ
երեւելի
քննիչն
Պիգնադէլ .
հատ.
դ.
համար.
43.
)
չէ
'
մարթ
յայն
սակս
զամենայն
իսկ
զգրուածս
նոցա
՚ի
բաց
մերժել.
վասն
զի
կարէ
լինել
գիրք`
որ
իւիք
մասամբ
սուտ
իցէ,
եւ
այլովքն`
ճշմարիտ
):
Գրէ
եւ
Մաբեղոն
՚ի
քնն.
պատմ.
գլ.
8.
համար.
5.
Չէ
'
պարտ
ասէ
իսպառ
արհամարհել
եւ
՚ի
բաց
տարագրել
զմատենագիր
զոք
յաղագս
ինչ
ինչ
մտացածին
խօսից,
եւ
թեր
ութեան
որ
՚ի
կրից,
վասն
ոճոյն
սաստկութեան,
կամ
վասն
այլոյ
իրիք
պակասութեան,
միայն
թէ
յայլս
անխարդախ
եւ
ուշիմ
գտանիցի.
օրինա'կ
առցես
ինձ
ասէ
զՅովսեպոս
Եբրայեցի,
որ
՚ի
կարգս
մեծահամբաւ
պատմաբանից
համարեալն
է.
թէեւ
ուրեք
ուրեք
սայթաքի
յընթացս
գրչի
իւրոյ.
եւ
զՀերոդոտոս
Աղիկառնացի`
զոր
հայր
պատմութեան
կարդայ
Կիկերոն,
եւ
իշխան
պատմագրաց,
բայց
վկայէ
եւս`
թէ
կամ
՚ի
նմա
բազում
ստայօդ
զրոյցք:
Թէպէտ
եւ
որք
ստայօդն
երեւին,
գուցէ
յիրում
ճշմարիտ
իցեն.
զի
որպէս
գրէ
Պոլլանտ.
՚ի
յառաջաբ .
յունվար.
գլ.
գ.
՚ի
պատմութիւնս
է
ինչ
ինչ`
որ
թուի
լինել
ծաղրական,
բայց
իս
կութեամբ
չէ
այնպէս.
եւ
բազում
ինչ
անհաւատալի
կարծին,
որք
չեն
այնպիսի:
Որովք
յայտնի
երեւի`
թէ
չէ
'
պարտ
վասն
իրիք
արատոյ,
որ
գտանի
՚ի
պատմութիւնս,
թողուլ
զամն,
այլ`
զուղիղն
առնուլ,
եւ
զանպիտանն
՚ի
բաց
թողուլ.
որպէս
ջանացաք
առնել
եւ
մեք
՚ի
պատմութիւնս
Տարոնոյ:
