Աւանդի
՚ի
պատմութիւնս
հայոց,
թէ
այն
եւ
խաչ`
որ
յայտնեցաւ
՚ի
լեառն
Վարագայ,
էր
սրբոյն
Հռիփսիմէի,
եւ
թէ`
էր
՚ի
մասնէ
կենաց
փայտին.
բայց
թէ
զիա'րդ
իցէ
անկեալ
այն
՚ի
ձեռս
Հռիփսիմեայ,
այսպէս
գրի
՚ի
ճառընտիրս,
եւ
յայսմաւուրս.
փետր.
26.
եւ
հոկտ.
5:
Երեքին
խաչքն
անկեալ
կային
՚ի
լեառն
Գողգոթայ.
եւ
Սապղար
մանուկ
մի
՚ի
հպիլն
՚ի
խաչն
առողջացաւ.
եւ
՚ի
նմին
գիշերի
լոյս
շողայր
՚ի
վերայ
խաչին
՚ի
լերին
անդ.
ընդ
որ
նախանձել
հրէից`
առին
զերեսին
եւս,
եւ
եդին
առ
գեղեցիկ
դրան
տաճարին.
յոր
մերձեալ
ուրուկ
մի
սրբեցաւ,
եւ
կոյր
մի
բացաւ.
վասնորոյ
առեալ
հրէից
զերեսին
եւս`
տարան
ընկեցին
՚ի
յայր
գերեզմանին
Քրիստոսի.
եւ
ծածկեցին
քարիւ
եւ
հոլով
զմուտ
այրին:
Իսկ
կինն
Կղոդեայ
կայսեր`
Պատրոնիկէ
անուն`
քարոզութեամբ
Պետրոսի
առաքելոյն
հաւատացեալ
՚ի
Քրիստոս`
եկն
երեք
դստերբք
եւ
երկու
որդովք
յուխտ
յԵրուսաղէմ,
եւ
կոչեաց
առ
ինքն
զՅակոբոս
զեղբայր
տեառն.
եւ
խնդիր
արար
գերեզմանին
Քրիստոսի
եւ
խաչափայտին.
եւ
՚ի
խոշտանկել
զհրէայս
ցուցին
զտեղին.
եւ
բացեալ
գտին
զերեսին
խաչսն.
եւ
ոչ
գիտէին`
թէ
ո՞ր
իցէ
Քրիստոսին:
՚Ի
նմին
ժամու
մեռաւ
դուստր
թագուհւոյն .
յայնժամ
աւագ
եղբայր
նորա
յորդորեաց
զմայրն`
դնել
զմեռեալն
՚ի
վերայ
միոյ
միոյ
երից
խաչիցն.
եւ
ապա
հաւանութեամբ
Յակոբայ
առաքելոյն`
որ
անդ
էր,
եդին
՚ի
վերայ
միոյն.
ուր
եբաց
աղջիկն
զաջոյ
ակն,
եւ
խփեաց .
եւ
շարժեաց
զաջոյ
ոտն.
որով
յայտնեցաւ,
թէ
այն
էր
աջակողման
աւազակին.
եւ
յետոյ
եդին
՚ի
վերայ
երկրորդին,
եւ
ոչինչ
եղեւ.
եւ
ապա
առեալ
եդին
՚ի
վերայ
երդին.
եւ
առ
ժամայն
յարեաւ
աղջիկն:
Ընդ
որ
ուրախացեալ
դշխոյն`
խնդրեաց
՚ի
Յակոբայ
զմասն
ինչ
՚ի
կենաց
փայտէն.
եւ
առեալ
զայն`
դարձաւ
՚ի
Հռովմ,
եւ
այն
մնաց
անդ
մինչեւ
՚ի
ժամանակս
Հռիփսիմեայ,
որ
էր
յազգէ
Կղոդեայ
եւ
Պատրոնիկեայ:
Եւ
յորժամ
ծնօղքն
Հռիփսիմեայ
ընծայեցին
զնա
՚ի
վանս
սրբոյն
Գայիանեայ,
զայն
մասն
խաչին
արկին
՚ի
պարանոց
նորա:
Եւ
՚ի
փախչիլ
նոցա
՚ի
Հայս,
առնէին
նովաւ
զբազում
հրաշս
՚ի
բազում
տեղիս.
եւ
հասեալ
՚ի
գաւառն
Տոսբայ`
բնակեցան
անդ
զժամանակ
ինչ
՚ի
վայրն,
որ
յետոյ
կոչեցաւ
Սուրբ
Խաչ,
՚ի
հարաւոյ
կուսէ
բերդին
Վանայ,
եւ
կոչի
Ղուրուպաշ:
Եւ
ապա
փախստեան
պատճառաւ
ելին
՚ի
լեառն
Վարագայ
՚ի
բարձր
տեղին,
որ
կոչի
Գալիլեայ.
եւ
անդ
ամփոփեցաւ
սուրբ
նշանն
՚ի
խաչքարին.
եւ
ինքեանք
իջեալ
գնացին
՚ի
Վաղարշապատ.
ուր
վկայեցին
մարտիրոսութեամբ:
Բայց
երկու
քահանայք
եւ
այլք
՚ի
կուսանաց
դադարեցին
՚ի
Վարագ
՚ի
սպաս
խաչին.
զորս
եկեալ
սուրբ
Գրիգոր
քաջալերեալ
մխիթարեաց.
եւ
հաստատեաց
անդ
զեկեղեցիս :
Եւ
յետ
նոցա
անբնակ
մնաց
տեղին
՚ի
խստութենէ
օդոյն.
սակայն
աւանդութեամբ
գիտէին
ամենայն
հայոց
զլինել
սրբոյ
նշանին
՚ի
լեառն
Վարագայ.
բայց
ոչ
գիտէին
հաւաստեաւ
զտեղին`
յորում
էր,
մինչեւ
՚ի
ժամանակս
Վարդ
Պատրկի
եւ
Ներսեսի
Շինողի :
Իսկ
Վարդան
պատմիչ
այսչափ
ինչ
միայն
յիշատակէ,
թէ
Կղոդեայ
կայսեր
կինն
եւ
որդիքն
հաւատացին
՚ի
Քրիստոս,
եւ
գտին
զխաչն
տեառն:
Եւ
՚ի
տպագրեալ
թուղթն
դաշանց.
յերես.
41.
ասի,
թէ
՚ի
Հայաստան
կայ
եւ
խաչամասն
Պատրոնիկէի,
որ
էր
՚ի
պարանոցի
Հռիփսիմեաց
օրիիորդին:
Այս
պատ
մութիւն
գիւտի
խաչին
՚ի
ձեռն
կնոջ
Կղոդեայ
կայսեր`
նոյն
է,
զոր
յոյնք
եւ
լատինք,
հայք
եւ
ասորիք
աւանդեն
լինել
յաւուրս
Հեղինէ
թագուհւոյն`
մեր
Մեծին
Կոստանդիանոսի
`
այլովք
պարագայիւք.
որպէս
է
տեսանել
նաեւ
՚ի
ճառընտիրս
մեր,
եւ
յայսմաւուրս
՚ի
մայիսի.
17:
Եւ
թէպէտ
Եւսեբիոս
ժամանակակից
՚ի
պատմելն
զՀեղինեայ
ոչ
յիշէ
զայդ,
որպէս
ասացաք
՚ի
հատորն.
ա.
երես.
640.
՚ի
ծանօթ.
(որոյ
վասն
իսկ
զարմանան
մատենագիրք,
մանաւանդ
Դանիէլ
Պոլլանտեան
՚ի
քննութեան
յայսմաւուրաց,
՚ի
մայիսի.
3.
հատ.
ա.
երես.
262).
բայց
մասամբ
իւիք
յիշատակէ
մեծն
Կոստանդինանոս
՚ի
թուղթն
գրեալ
առ
սուրբն
Մակար
պատրիարգ
Երուսաղէմի.
որպէս
է
տեսանել
՚ի
վարս
նորա.
գիրք.
գ.
գլ.
3.
թո'ղ
զվկայ
ութիւն
այլոց
հին
մատենագրաց.
որով
յայտնի
երեւի.
թէ
յաւուրս
Կոստանդիանոսի
եւ
յետ
նահատակութեան
Հռիփսիմեայ
իցէ
լեալ
գիւտ
խաչին,
եւ
ոչ
թէ
ընդ
վերոյգրեալ
պատմութեան
յաւուրս
Կղոդեայ:
Եւ
եթէ
այսպէս
է,
ապա
պա'րտ
է
ասել,
թէ
այն
խաչ
Հռիփսիմեայ`
որ
յայտնեցաւ
՚ի
լեառն
Վարագայ
ակն
յանդիման
ազգին
հայոց,
ո'չ
էր
՚ի
խաչէն
գտելոյ,
այլ`
թերեւս
՚ի
մասնէ
ինչ
խաչափայտի
յառաքելոց
անտի
մնացելոյ.
զի
հաւանակագոյն
է
ասել,
թէ
կային
յաւուրս
առաքելոց
մասունք
ինչ
խաչափայտին
Քրիստոսի
՚ի
ձեռս
հաւատացելոց.
յորոց
եւ
մասն
ինչ
հասեալ
է
՚ի
ձեռս
թագուհւոյն,
եւ
անտի
՚ի
ձեռս
Հռիփսիմեայ .
կամ
գուցէ
այն
խաչ`
որ
յայտնեցաւ
՚ի
Վարագ,
իցէ
յայլ
ինչ
մասնէ.
զորմէ
այլ
ինչ
չունիմք
ասել:
