Սոյնպէս
եւ
վասն
այսր
Նունեայ
խաչի,
զորմէ
յիշեցաք.
՚ի
գլ.
13.
երես.
87.
արդեօք
ուստի
'
էր
եւ
յի'նչ
մասնէ,
չկարացաք
ունիլ
ստուգագոյն
ինչ
տեղեկութիւն:
Բանք
ճառընտրաց
եւ
յայսմաւուրաց
՚ի
մարտի.
30.
ցուցանեն ,
թէ
էր
՚ի
կենաց
փայտէ`
տարեալ
՚ի
սրբոյն
Նունեայ
՚ի
Վիրս.
որպէս
ասի
եւ
զխաչէն
Հռիփսիմեայ
բերելոյ
՚ի
Հայս.
բայց
այս
չէ
'
յայտ:
Որպէս
եւ
իցէ,
երեւի
թէ
այս
էր
փայտեայ
խաչն
այն ,
զոր
կանգնեաց
նա
ինքն
Նունէ
յառանձին
տեղւոջ
ուրէք
յաշխարհին
Վրաց.
յորոյ
վերայ
սքանչելիք
եղեն
յերկնից.
որպէս
գրեցաք
՚ի
բ.
գիրս.
գլ.
38.
երես.
402.
ընդ
պատմելոյ
Խորենացւոյն.
բ.
83.
զոր
եւ
յետոյ
փոխադրեաց
Գրիգոր
Մամիկոնեան
՚ի
բերդն
Կապոյտ:
Այլ
գիտելի
է,
զի
՚ի
ճառընտիրս
եւ
յայսմաւուրս
բազում
բանք
աւանդին
զփոխադրութենէ
այսր
խաչի.
ասի`
թէ
՚ի
տանիլ
Գրիգորի
զայն
խաչ
՚ի
բերդն
Կապոյտ,
իմացեալ
զօրացն
յունաց`
հասին
՚ի
Փոքր
Վանանդ.
ընդ
որոց
մարտուցեալ
Գրիգորի`
կոտորեաց
զբազումս,
եւ
կալաւ
զզօրավարն
Թէոդորոս.
եւ
թէ`
բազումք,
ընդ
որս
եւ
Թէոդորոս`
կուրացան
՚ի
զօրութենէ
խաչին.
եւ
աղաչէին
հաշտիլ.
եւ
ապա
ընծայս
բերեալ
խաչին`
բացան
աչք
նոցա:
Եւ
ապա
գրի
եւս,
թէ
եկաց
մնաց
սուրբ
խաչն
բազում
ժամանակս
՚ի
բերդն
Կապուտայ.
եւ
ապա
տարան
՚ի
Վանանդ.
եւ
՚ի
տեղին`
ուր
եդին,
շինեցին
վանք,
եւ
կոչեցին
Խաչի
վանք:
Եւ
յետ
ժամանակաց
եկեալ
ոստիկան
մի
տաճիկ
Մահմատ
անուն,
եւ
տեսեալ
զվայելչ
ութիւն
այնր
վանից`
քակեաց
եւ
աւերեաց
զայն,
նաեւ
զմեծ
վանքն
զԲագուան,
որ
լին
էր
գանձիւք.
եւ
ապա
զմեծ
կաթուղիկէն
էջմիածնայ
՚ի
Վաղարշապատ,
եւ
զայլ
բազում
տեղիս:
Յետ
այսորիկ
եկեալ
եւ
Ուսփայ
ոստիկանին
՚ի
վանսն
որ
՚ի
Վանանդ`
ոչինչ
կարաց
առնել,
արգելեալ
՚ի
զօրութենէ
խաչին:
Իսկ
թէ
յետոյ
զի'նչ
եղեւ,
գրի
այսպէս:
Եկն
զկնի
աւուրց
ամիրայ
ոմն
Սուքման
անուն
՚ի
Կարս,
եւ
երկու
արս
՚ի
գլխաւորաց
քաղաքին
նահատակեաց
հրով.
եւ
եդ
՚ի
բանտի
զեպիսկոպոս
մի
եւ
զերէց
մի
Մատթէոս
անուն.
եւ
սպառնայր
չարաչար
տանջել
զնոսա
եւ
սպանանել,
եթէ
ոչ
ուրանան
զՔրիստոս :
Եւ
նոքա
ուրացեալք
զհաւատսն`
արկին
ձեռս
՚ի
սուրբ
խաչն.
եւ
առեալ
ընկեցին
յոտս
ձիոց
եւ
ջորւոց
զաւուրս
լ:
Զայս
իբրեւ
լուաւ
տէր
Բարսեղ
կաթողիկոսին`
որ
նստէր
յանի.
սուգ
առեալ
լայր
ինքն
եւ
ժողովուրդ
իւր .
առաքեցին
ապա
՚ի
ժիր
արանց
գաղտագողի.
եւ
բերին
զսուրբ
խաչն
՚ի
յանի
՚ի
թուին
հայոց.
եճխէ.
յերեսուն
ամի
տէրութեանն
տաճիկ
ամիրային
Մանուչէի
որդւոյ
Շորայ:
Գրի
եւս
թէ
այն
սուրբ
խաչն
Նունեայ
եկաց
՚ի
Մծխեթա.
ճհի.
ամ
եւ
՚ի
Կապուտ
եւ
՚ի
Վանանդ
եւ
՚ի
Սուրբ
Խաչին
վանքն.
գճծթ.
ամ
եւ
՚ի
Կարս
քաղաքի.
ճկդ.
ամ:
Եւ
յերանելոյն
՚ի
Մծխեթայ
մինչեւ
՚ի
գալն
յԱնի.
էճղը.
ամ:
Եւ.
ճխբ.
ամենայն
յԱնի
եկաց,
մինչեւ
յազգն
նետողաց,
որ
է
թաթար:
Ուր
եւ
ծածկեցաւ
յառման
քաղաքին
Անւոյ.
եւ
ոչ
ոք
գիտաց,
թէ
զի՞նչ
եղեւ
ամենազօր
խաչափայտն
Քրիստոսի:
Իսկ
Վարդան
գրէ
այսպէս.
Առ
այսու
ժամանակօք
(այսինքն
՚ի
թուին
հայոց.
եճխէ
)
եմուտ
սուրբ
խաչն
Նունեայ
՚ի
յԱնի,
այն`
որ
՚ի
յուրացմանն
Վազգենի
վրաց
առաջնորդի`
գաղթեցաւ
՚ի
խորշս
լերինն
Պարխարու
՚ի
ձեռն
սուրբ
վանականին
Անդրէի
յաշակերտաց
սրբոյն
Սահակայ.
եւ
կացել
անդ
զեօթն
ամ
եւ
ապա
ազդ
արարեալ
Մամիկոնեան
Գրիգորոյ
որդւոյ
Հմայեակի`
տարաւ
՚ի
Կապոյտ
կոչեցեալ
բերդ.
եւ
անտի
փոխեցաւ
՚ի
Վանանդ.
եւ
կոչեցաւ
Վանանդայ
խաչ.
եւ
՚ի
բառնալ
տանն
Մամիկոնէից
՚ի
Սուքմանայ`
բերաւ
յԱնի
՚ի
հայրապետութեան
տեառն
Բարսղի.
եւ
կարգեցաւ
նմա
տօն
կիւրակէն,
որ
զկնի
ութօրէից
խաչվերացն
տօնի:
Այլ
գիտել
արժան
է,
զի
որպէս
երեւի
՚ի
թղթոյն
Աբրահամու
կաթողիկոսի,
մինչեւ
՚ի
ժամանակս
Կիւրիոնի
վրաց
կաթողիկոսի`
որ
յետոյ
էր
քան
զաւուրս
նախայիշեալ
Գրիգորի
Մամիկոնէի,
կայր
յիշատակ
այնր
խաչի
՚ի
Մծխիթա.
եւ
շինեալ
եւս
էր
անդ
անօր
եկեղեցի
յանուն
նոյն
Սուրբ
Խաչին.
որ
եւ
էր
իբր
ուխտատեղի.
այլ
թէ
զիա'րդ,
ո'չ
գիտեմք.
թերեւս
անդրէն
դարձուցաւ
յետոյ
այն
խաչ
՚ի
Կապոյտ
բերդէ
՚ի
Մծխիթա.
կամ
թէ
գուցէ
վասն
անդ
լինելոյ
յառաջագոյն
Սրբոյ
Խաչին`
պատուեալ
լինէր
այն
տեղի:
