Զոր
ինչ
արժան
էր
խօսիլ
զսմանէ
եւ
զգործ
սորա,
որչափ
ինչ
գտաք
՚ի
ստոյգ
գրուածս,
եդաք
՚ի
պատմութեան:
Իսկ
երկու
ինչ
ունիմք
որոշակի
նշանակել.
մի
'
ժամանակ
սորա.
եւ
երկրորդ`
թէ
յորո'յ
խնդրոյ
արար
սա
զմեկն
ութիւն
ընթերցուածոցն.
զի
հարկաւոր
է
տեղեկ
ութիւն
այսր`
յաղագս
ծանօթ
ութեան
այլոյ
իրի
եւ
ժամանակի:
Վասն
առաջնոյն
գիտելի
է,
զի
որպէս
յայտ
է
՚ի
հարազատ
գրուածոց
սորին
Գրիգորիսի
Արշարունւոյ,
էր
սա
՚ի
ժամանակս
մեծի
պատրկին
Վահանայ
Կամսարականի.
եւ
զի
այս
Վահան
էր
յեօթներորդ
դարուն,
ապա
եւ
Գրիգորիս
էր
՚ի
նմին
ժամանակի:
Այս
որոշակի
եւս
յայտնի
երեւի
՚ի
դասակարգութենէ
եպիսկոպոսացն
Արշարունեաց
՚ի
հին
յիշատակարանս.
ուր
յետ
կարգելոյ
անուանց
եպիսկոպոսացն
այնոցիկ
Արշարունեաց
հանդերձ
ամօք
`
սկսեալ
՚ի
Մովսեսէ
Խորենացւոյ
մինչեւ
՚ի
Գրիգորիս,
գրի
զկնի
ամենեցուն
վասն
այսպէս.
Գրիգորիս,
ամս
իգ.
մինչեւ
՚ի
ճծե.
թուականն
հայոց.
յորում
տումարի`
այն
ինչ
նաւակատիս
առնէր
եկեղեցւոյն
Վարդանակերտի
Գագիկ
Կամսարական
(որդի
Վահանայ
),
եհաս
լուր
աւետեաց,
թէ
Շուշան
Կամսարական
դուստրն
Վահանայ
պատրկի
զԽոստովանօղ
անուն
ժառանգեաց`
վասն
Քրիստոսի
Աստուծոյ
չարչարեալ
՚ի
խառն
Միջագետաց:
Եւ
զկնի
այսորիկ
եկաց
Գրիգորիս
այլ
եւս
ամս
է.
մինչեւ
՚ի
ճկբ.
թուականն
հայոց:
Այս
կարգ
դասաւոր
ութեան
դնի
եւ
՚ի
կանոնագիրս
հայոց
՚ի
վերջ.
լթ.
գլխոյ:
Եւ
ահա
սոքիմբք
յայտնի
ցուցանի
ժամանակ
այսր
Գրիգորիսի
Արշարունւոյ.
ընդ
որոյ
եւ
վախճան
սորա
լինի
յամի
տեառն.
713.
եւ
՚ի
թուին
հայոց.
ճկբ.
՚ի
մետասաներորդ
ամի
կաթողիկոսութեան
Եղիայի:
Վասն
երկրորդին
գիտելի
է,
զի
գրի
՚ի
գիրս
Ասողկայ.
բ.
2.
թէ
սա
արար
զմեկն
ութիւն
ընթերցուածոց
՚ի
խնդրոյ
Ներսեհի
Պատրկի
Կամսարականի.
բայց
այդ
երեւի
լինել
վրիպակ
գրչաց.
իբր
զի
փոխանակ
դնելոյ,
՚ի
խնդրոյ
Վահանայ
Պատրկի
Կամսարականի
հօր
Ներսեհի
Պատրկի,
եդեալ
է
սոսկ`
Ներսեհի:
Իսկ
Սամուէլ
Կամրջաձորեցի
ժամանակակից
Ասողկայ`
ասէ,
թէ
Գրիգորիս
արար
զայն
մեկն
ութիւն
՚ի
խնդրոյ
Յովհաննու
Իմաստասիրի.
եւ
զայս
առեալ
է
՚ի
յաւելուածոյ
աղաւաղ
գր
ութեան
ժողովոց.
բայց
յայտ
է
թէ
ոչ
է
այդպէս.
նախ`
զի
ժամանակն
ոչ
յարմարի.
վասն
զի
յայնժամ
վախճանեալ
էր
Գրիգորիս.
եւ
երկրորդ`
զի
ինքն
իսկ
Գրիգորիս
՚ի
բազում
տեղիս
վկայէ,
թէ
արար
զայն
՚ի
խնդրոյ
Վահանայ
Կամսարականի
Պատրկի.
եւ
խօսի
ընդ
նմա
իբրեւ
ընդ
իշխանաւորի.
եւ
յաւելու
ասել
առ
նա`
թէ
այժմ
՚ի
ծեր
ութիւն
հասեալ
հանգեար
յաշխատութենէ
գործոց
պատերազմաց
եւն:
Այլ
աստ
գիտել
արժան
է,
զի
գիրք
սորա`
որ
կոչի
մեկն
ութիւն
ընթերցուածոց,
կայ
առ
մեզ
՚ի
հին
օրինակս
այսպիսի
խորագրով.
Մեկն
ութիւն
ընթերցուածոց,
զոր
արարեալ
է
տեառն
Գրիգորիսի
Աշարունեաց
քորեպիսկոպոսի:
Եւ
յայս
գիրք
սորա
բանք
լինին
՚ի
վերայ
պէսպէս
խորհրդոյ
կարգաւո
րութեան
ընթերցուածոցն,
թէ
ընդէ'ր
զայս
ինչ
յայնմ
ժամանակի
ընթեռնուն
յեկեղեցւոջ.
եւ
թէ
զի'նչ
խորհուրդ
եւ
կարգ
իցէ
առաջաւորաց
եւ
քառասնորդաց
եւ
այլոց
պահոց,
եւ
տէրունական
տօնից:
Արտաքոյ
այսր
կայ
եւ
այլ
գործ
տպագրեալ
յանուն
Արշարունւոյն
՚ի
վերջ
գրոցն`
որ
ասի
կոչումն
ընծայութեան,
այսպիսի
խորագրով.
Գրիգորի
վարդապետի
Արշարունեաց
եպիսկոպոսի
մեկն
ութիւն
ընթերցուածոցն
Կիւրղի
Երուսաղէմացւոյ
գերաճաճանչ
եւ
սրբազան
հայրապետի:
Ուր
առաջի
դնին
լոկ
բացատրութիւնք`
ո'չ
խորհրդոյ
ընթերցուածոց,
այլ
`
բանից
մարգարէականաց
պարունակելոց
՚ի
գիրս
անդ
Կիւրղի
Երուսաղէմացւոյ:
Այս
երկրորդ
գործ
ոչ
երեւի
լինել
Գրիգորի
Արշարունւոյ,
այլ`
այլոյ
ուրումն.
իսկ
տպագրօղք`
կամ
յետին
օրինակօղք
մակաբե
րութեամբ
եդեալ
են
անդ
զանուն
Արշարունւոյ.
զի
գիտելով
նոցա`
թէ
Արշարունին
արարեալ
է
զմեկ
նութիւն
ընթերցուածոց,
համարեալ
են`
թէ
այս
իցէ
նորայն.
բայց
ոչ
ուղղութեամբ.
վասն
զի
հեղինակ
նորին
բազում
ուրեք
՚ի
մէջ
բերէ
զվարդապետական
բանս
Արշարունւոյն,
եւ
յարէ
զայնս
՚ի
կարգ
բանից
իւրոց.
եւ
՚ի
միում
տեղւոջ
յայտնապէս
՚ի
վկայ
ութիւն
կոչելով`
ասէ,
թէ
որք
զընթերցուածս
մեկնեցին`
այսպէս
արասցին.
եւ
այն
բան`
՚ի
գիրս
Արշարունւոյն
է.
ուրեմն
այլ
ոք
է
հեղինակ
այսր
երկրորդ
մեկնութեան.
եւ
երեւի
լինել
Յովհաննէս
Գանձակեցի.
զի
աւանդի
՚ի
յիշատակարանս
ինչ,
թէ
Յովհաննէս
վարդապետ
Գանձակեցի
ունի
արարեալ
զմեկն
ութիւն
ընթերցուածոց.
զոր
եւ
յիշէ
Ջահկեցին
յերես.
640.
որ
թուի
լինել
սոյն
այս
մեկնութիւն.
քանզի
եւ
Տաթեւացին.
թ.
52.
երես.
651.
զբանս
այսր
երկրորդ
մեկնութեան
յառաջ
բերեալ`
ասէ,
թէ
այսպէս
գրէ
Գանձակեցին
մեկնիչ
ընթերցուածոց.
որով
իմանայ
զՅովհաննէս.
զի
ոչ
գոյ
այլ
Գանձակեցի
մեկնիչ
ընթերցուածոց:
