Առ
՚ի
ճշմարտիւ`
հասու
լինել,
թէ
ա'րդեօք
այս
ոք
հայրապետ
ընդդէմ
կացեա՞լ
իցէ
ումեք`
գրելով
զայս
ինչ
կամ
զայն
ինչ,
առաւել
պարտ
է
՚ի
գրութիւնս
նորա
հայիլ`
քան
այլոց:
Եւ
զայս
մանաւանդ
յայնպիսի
գրուածս
նորա
պիտոյ
է
յուզել,
յորս
հա'րկ
էր
նմա
խօսիլ
՚ի
վերայ
այնր
նիւթոյ:
Իսկ
արդ`
յո
'
եւ
իցէ
գրուածս
Յովհաննու
հայրապետի
իմաստասիրի,
մանաւանդ
յորս
խօսի
նա
՚ի
վերայ
ծիսից
եւ
կանոնաց
յունաց
եւ
այլոց
ազգաց
քաղկեդոնականաց,
ո'չ
ուրեք
գտանի
ինչ
ասացեալ
ընդդէմ
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
եւ
ո'չ
բնաւ
նշմարի
յայնս
հետք
ինչ
արհամարհ
ութեան
ընդդէմ
այլոց
ազգաց
քաղկեդոնականաց,
ուրեմն
սուտ
է`
եւ
զրպարտ
ութիւն
է
ասել
զնմանէ,
թէ
ընդդէմ
կացեալ
իցէ
նա
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի
բանիւք
եւ
գրովք,
եւ
բաժանեալ
իցէ
զհայս
յայլոց
ազգաց:
Եւ
թէ
յիրաւի
ոչ
գտանի
այնպիսի
ինչ
՚ի
գիրս
նորա,
հայեսցուք
՚ի
նոսին:
Բաց
՚ի
շարականաց`
զորս
արար
նա,
վեց
գրուածք
յիշատակին
լինել
նորա:
Առաջինն
է`
գիրք
յորդորական
ճառից,
վասն
ապաշխարութեան,
եւ
վասն
մեկնելոյ
՚ի
չար
գործոց,
եւ
դիմելոյ
՚ի
բարի
գործս.
եւ
յայտ
է
թէ
յայսպիսի
յորդորական
ճառս
ոչ
խօսի
նա
ընդդէմ
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի,
եւ
յատել
ութիւն
այլոց,
զի
նիւթն
ոչ
հայի
յայն.
նաեւ
զի
Յովհաննէս
կաթողիկոս
պատմաբանն`
որ
զայնոսիկ
ճառս
ընթերցեալ
էր,
կոչէ
զնոսին
զղջացուցիչս
չար
գործոց`
եւ
յորդորականս
՚ի
պէտս
ապաշխարական
սակի.
եւ
ոչ
թէ
գրգռիչս
ատելութեան
եւ
զայսմանէ
չիք
ինչ
հակառակութիւն:
Երկրորդն
է
գիրք
՚ի
վերայ
մարդեղութեան,
զայս
գիրք
ոչ
ունիմք
առ
մեզ.
բայց
այս
գործ
սորա
ոչ
միայն
ոչ
էր
ընդդէմ
քաղկեդոնականաց.
այլեւ
ամենայնիւ
համաձայն
ողջամիտ
դաւանութեան
Քաղկեդոնի
սուրբ
ժողովոյն.
որպէս
ունիմք
յայտնի
ցուցանել
՚ի
յօդուածն
է:
Երրորդն
է
բան
ընդդէմ
պօղիկեանց.
եւ
յայտ
գիրք
ամենեւին
նշմարանք
ինչ
բանից
ընդդէմ
սուրբ
ժողովոյն
ոչ
երեւի,
եւ
ոչ
ցոյց
ինչ
ատել
ութեան
ընդդէմ
այլոց
ազգաց.
այլ
`
ուղիղ
դաւանութիւն
եւ
ողջամիտ
վարդապետութիւն,
գեղեցիկ
շարայարութեամբ
յօրինեալ,
առաւելապէս
՚ի
պաշտաման
սուրբ
պատկերաց
եւ
խաչի:
Չորրորդն
է
ատենաբանական
ճառ,
յորում
խօսի
նա
զպաշտամանաց
հայոց,
՚ի
մէջ
բերելով
ուրեք
ուրեք
եւ
զծէսս
այլոց
ազգաց
եւս
եւ
զյունաց.
եւ
՚ի
սմ
ամենեւին
ոչ
նշմարի
բան
ինչ
խիստ
կամ
հակառակ
ընդդէմ
քաղկեդոնականաց.
այլ
մանաւանդ
սէր
միաբանական
խաղաղ
ութեան
խոնարհ
ութիւն
ոգւոյ
՚ի
բանս,
եւ
հեզ
ութիւն
յեղանակ
խօսից.
թո'ղ
վեհանձնական
ահեղ
ութիւն
ճառիցն.
որ
պատկառեցուցանէ
զընթերցօղս,
եւ
յապուշ
կրթէ:
Այս
ճառ
կոչի
եւ
եկեղեցական
կանոնադր
ութիւն
կամ
կարգաւորութիւն.
զորոյ
զյառաջաբանութին
եդաք
՚ի
պատմ
ութեան
՚ի
գլ.
կ:
Յայս
ճառ
Յովհաննու
հայրապետի
նկատելի
է
եւ
այս,
զի
ուրեք
ուրեք
առեալ
ինչ
ինչ
՚ի
քաղկեդոնականաց`
օրինադրէ
զայնս
իւրոցն.
ընդ
որս
է
առանձին
կիրառ
ութիւն
իւղոյ
հիւանդաց
եւ
երեխայից:
Եւ
որպէս
յայտնի
տեսանի`
սա
ինքն
Յովհան
հայրապետ
թէպէտ
եւ
զգուշանայր
չմուծանել
նորաձեւս
ինչ
յազգ
իւր,
բայց
ինքն
եւս
յայտնի
վկայէ
՚ի
կանոնն.
ը.
թէ
զայս
զգուշ
ութիւն
պարտ
է
պահել
յայնս,
զորս
ունիմք
անխախտ
աւանդեալ
՚ի
Լուսաւորչէ.
իսկ
զորս
ոչ
ունիմք
՚ի
նմանէ,
յայնս
ասէ
՚ի
գլ.
բ.
հա'րկ
է
հաւանութեամբ
եւ
հաւատքով
հետեւել
զկնի
բոլոր
քրիստոսականաց:
Որովհետեւ
ասէ
՚ի
գլ.
ը.
եկեղեցի
Աստուծոյ
հանապազօր
յառաջատութեամբ
աճէ
եւ
հարստանայ:
Եւ
յաւելու,
թէ
մի
'
ոք
օրինազանց
ութիւն
կարծեսցէ,
եթէ
զառ
՚ի
հնոցն
զթերի
ինչ
ընդ
խորհրդոյն
խնդրոյ
կատարելագործել
ումեք
հրամայէ
հոգին
սուրբ:
Հինգերորդն
է
քաղուած
մեկն
ութեան
՚ի
վերայ
ժամակարգութեան,
եւ
եկեղեցական
ծիսից.
յորում
նոյնպէս
քաղցրութեամբ
խօսի`
եւ
ընդ
այլս
զիջանելով:
Ուր
նաեւ
զծէսս
եկեղեցւոյն
Երուսաղէմացւոց`
որք
յայտ
է
թէ
քաղկեդոնականք
էին,
՚ի
մէջ
բերելով
նոցին
համաձայնիլ
հրամայէ
իւրոցն
ըստ
պաշտաման
գիշերի
միաշաբաթուն,
յասելն:
Բայց
ես
ոչ
փոքր
վարկանիմ
վկայ
ութիւն
առնուլ
ասացելոցս
՚ի
մէնջ.
քանզի
Երուսաղէմացիքն
տակաւին
մինչ
ցայսօր
զօր
միաշաբաթին
պայծառացուցանեն
գիշերապաշտամամբ,
իբրեւ
Յակովբայ
հրամայելով
նոցա
յառաջինն
իւրեանց
պատրիարգէ.
եւ
ես
իմոցս
զնոյն
հրամայեցի
նորին
հրամանացն
հետեւել
եւ
առաքելական
կանոնացն
հնազանդել
՚ի
հաճ
ութիւն
կամացն
աստուծոյ:
Սոյնպէս
եւ
յայլ
ամենայն
՚ի
բանս
իւր
անդ
յամի
խաղաղական
ոգւով,
եւ
միաբանական
սիրով
խօսի:
Վեցերդն
է
կանոնագիրք.
ուր
առաջի
դնէ
զկանոնս
առաքելոյ
եւ
Կղեմայ
եւ
այլոց
նախնի
սրբոց
հարց.
եւս
եւ
զկանոնս
սուրբ
ժողովոց
յառաջին
դարս
գումարելոց
հանդերձ
համառօտ
պատմութեամբ
նոցին
եւ
պատճառօքն
եւ
գլխակարգութեամբ.
յորս
ընդ
հին
օրինակաց
բնաւ
ինչ
բան
ընդդէմ
այլոց
եկեղեցեաց
եւ
կամ
խօսք
ինչ
հերձուածոց
ոչ
գտանի.
այլ`
յորդոր
առ
բարի
վարս.
ուր
եւ
՚ի
վերջաբան
ութեան
ասէ,
թէ
զայսոսիկ
կանոնս
յայն
սակս
այսպէս
հաւաքեցի.
զի
եւ
իմ
եկեղեցի
հայոց
ընդ
սոցին
վարելով
անսայթաքաց
մնասցէ
յուղղութեան:
Որով
յայտնի
ցուցանէ,
թէ
ինքն
ջանայ
զեկեղեցի
իւր
միացել
պահել
ընդ
ընդհանուր
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի,
նաեւ
ընդ
գլխոյ
նորա,
ընդ
հայրապետին
Հռովմայ:
Քանզի
դնէ
զայնպիսի
կանոն
եւս ,
որով
յայտնի
երեւի
ընդունիլ
նմա
զհայրապետն
Հռովմայ
գլուխ
եկեղեցւոյ,
եւ
է
այն`
կանոնն
Սարդիկեայ
ժողովոյն
յՈսսիոսէ
ասացեալ.
իսկ
բան
կանոնին
է
այս.
ընդ
որում
դնի
՚ի
իգ.
գլուխ
կանոնագրոց.
ե.
Հաճոյ
թուեցաւ
`
զի
թէ
ոք
եպիսկոպոս
ամբաստանեսցի,
եւ
ժողովեալ
եպիսկոպոսունք
նորին
գաւառի`
յիւրմէ
աստիճանէն
շարժեսցեն,
զնա.
եւ
(նա
)
որպէս
թէ
՚ի
բաց
կալով
՚ի
նոցա
դատաստանէն
ապաւինեսցի
առ
երանելին
Հռովմայ
եկեղեցւոյ
եպիսկոպոս,
եւ
կամեսցի
(Հռովմայ
եպիսկոպոսն
)
լսել
զնորա
դատաստանն,
եւ
իրաւացի
կարծեսցէ
նորոգել
զնորա
իրացն
հարց
եւ
քննին,
գրել
արժանի
արասցէ
առ
եպիսկոպոսունս
այնոսիկ,
որ
մօտաւոր
են
յայն
գաւառ.
զի
նոքա
զգուշութեամբ
եւ
առանց
հեղգ
ութեան
մի
ընդ
միոջէ
քննեսցեն .
եւ
ընդ
ճշմար
տութեան
հաւատոյն
դատավճիռ
՚ի
վերայ
իրացն
արտաքս
ածցեն:
Ապա
եթէ
ոք
դարձեալ
աղաչեսցէ
միւսանգամ
զիրսն
իւր
լսելի
առնել.
եւ
առ
իւր
խնդրուած
զՀռովմայ
եպիսկոպոսն
շարժել,
(Հռովմայ
եպիսկոպոսն
)
յիւրմէ
կողմանէ
զերիցունս
առաքեսցէ.
եւ
իցէ
յիւրում
իշխան
ութեան
առնել`
զոր
միանգամ
բարւոք
գոլ
փորձեսցէ:
Եւ
եթէ
սահմանեսցէ
թէ
պարտ
է
առաքել
զայնպիսիս`
որք
ընդ
եպիսկոպոսացն
դատեսցեն
ունելով
(նոցա
)
զիշխա
նութիւն
նորա`
յորմէ
առաքեցանն,
եւ
այս
եւս
խնդրելի
է .
(այսինքն
եւ
այս
եւս
ընդունելի
է
):
Ապա
թէ
բաւական
կարծեսցէ
զիրացն
գիտ
ութիւն
եւ
զսահմանադր
ութիւն
եպիսկոպոսին,
արասցէ
զոր
ինչ
նորին
իմաստնազօր
խորհրդոցն
բարիոք
թուեսցի:
Պատասխանի
ետուն
եպիսկոպոսքն.
ասացեալքն
հաճոյ
թուեցան:
Եւ
դարձեալ
՚ի
կանոնն.
թ.
նորին
Սարդիկեայ`
զգահ
Հռովմայ
հայրապետին
դնէ
լինել
վերին
ատեան.
յոր
եթէ
ոք
բողոքեսցէ,
դադարեն
ստորին
ատեանք:
Եւ
յերրորդ
կանոնի
ժողովոյն
Կոստանդինուպօլսոյ.
՚ի
գլ.
ժա.
դնէ
լինել
Հռովմայ
հայրապետին
գերագոյն
քան
զայլսն.
իսկ
Կոստանդինուպօլիսն
յետ
նորա
ընդ
պատուոյ:
Արդ`
զայնոսիկ
կանոնս
՚ի
մէջ
բերելով
Յովհաննու
Իմաստասիրի`
յայտնի
ցուցանէ,
թէ
դիտաւոր
ութիւն
իւր
ո'չ
է
զազգն
բաժանել
յայլոց
ազգաց`
եւ
կամ
՚ի
հայրապետէն
Հռովմայ,
այլ
`
մանաւանդ
միաբան
պահել
ընդ
այն.
ապա
թէ
ոչ`
զիա՞րդ
հնար
էր
զայսպիսի
կանոնս
առաջի
դնել,
եւ
զիւրսն
՚ի
նոյն
յոդորել:
Իսկ
զորս
խօսի
սոյն
այս
Յովհան
հայրապետ
՚ի
շարականի
վասն
գլխաւորութեան
Պետրոսի`
առաւել
է
քան
զամենայն,
եւ
մարթ
է
ասել`
թէ
ոչ
ոք
՚ի
հայրապետաց
այնչափ
մեծացուցեալ
իցէ
զիշխանութիւնն
Պետրոսի,
որպէս
սա`
յասելն
զնմանէ.
Որ
զէ
ութիւն
անճառելւոյ
Միածնին`
յայտնութեամբ
հօր
՚ի
վերուստ
դաւանեալ.
եւ
երանականն
արժանացեալ
շնորհի,
վէմ
անվանելի
՚ի
դրանց
դժոխոց…
Որ
գերագոյն
ընտրելոյն
առաքելոյն
դասուց
անուանեցեր
լինել
զերանելին
զՊետրոս`
գլուխ
սուրբ
հաւատոյ`
հիմն
եկեղեցւոյ:
Արդ`
եթէ
Յովհան
Իմաստասէր
հերձուածողական
միտս
ունէր,
անհնար
էր
նմա
զայսպիսիս
խօսիլ
զՊետրոսէ.
զի
հերձուածօղք
նախ
առաջին
զայդ
իշխա
նութիւն
ջանան
հեռացուցանել
՚ի
Պետրոսէ.
զի
անկախ
ցուցցեն
զանձինս
՚ի
յաջորդաց
նորա:
Եւ
արդ`
եթէ
յո
'
եւ
իցէ
գրուածս
այսր
Յովհաննու
հայրապետի
քարոզի
հպատակութիւն,
սէր
եւ
խաղաղ
ութիւն
ընդ
այլ
ազգս`
եւ
ընդ
նոցա
ուղիղ
վարդապետութիւն,
ապա
յորոց
իրաց
կամ
յորո՞ց
գրուածոց
նորին
հնար
է
ասել.
թէ
նա
ամենայն
զօրութեամբ
ընդդէմ
եկաց
քաղկեդոնականաց
բանիւք
եւ
գրովք.
եւ
թէ
նզովիւք
մերժեաց
զժողովն
Քաղկեդոնի,
եւ
բաժանեաց
զազգն
յայլոց .
նզովեաց
զասօղսն
երկու
բնութիւն:
