Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Զայսմ ժողովոյ գրեալ եմք լիով ՚ի պատմութեան. գլ. ծգ. երես. 353. բայց աստ եւս պարտ է առաջի դնել իւիք բացատրութեամբ, եւ ցուցանել` թէ յետին պատմիչք զիարդ շփոթութեանն ՚ի մի զերիս ժողովոյն: Արդ` որպէս յայտնի տեսանի ՚ի վերոյիշեալ աղաւաղ գր ութեան ժողովոյն Մանազկերտի, եւ ՚ի համառօտ պատմութենէ նախասացեալ Դաւթի վանահօր, եւ ՚ի ճառս Խոսրովու Հռետորի, յետ որոյ միաբանեցան հայք ընդ յոյնս ՚ի խոստովան ութեան հաւատոյ յաւուրս Եզրի կաթուղիկոսի, այնուհետեւ ոմանք սկսան անխտիր հաղորդ ութիւն առնել ընդ նա` ցորչափ կենդանի էր Եզր. եւ ոմանք ՚ի բազում իրս վարէին ընդ ծիսի եւ ըստ սովոր ութեան յունաց: Յետ մահուն Եզրի` ոմանք զնոյն ճանապարհ կալան. բայց ազգն առհասարակ զառաջին սովոր ութիւն հաստատուն ունէին մանաւանդ բնակիչք Մեծին Հայոց. եւ անկաւ ՚ի միջի նոցա հակառակ ութիւն ոչ սակաւ, ՚ի խորշիլ բազմաց ՚ի միմեանց, եւ հակաճառիլ իսկ ՚ի վերայ պէսպէս իրաց, որպէս եւ այժմ է տեսանել: Եւ ապա ՚ի գումարիլ ժողովոյ յաւուրս Ներսիսի կաթողիկոսի` Շինօղ կոչեցելոյ` յաջորդին Եզրի` վասն բարեկարգութեանց ինչ եկեղեցւոյ, յաւելին հայք ՚ի նոյն եւ նզովս ընդդէմ քաղկեդոնականաց. որպէս եւ գրեալ եմք ՚ի պատմ ութեան ըստ աւանդելոյ Յովհաննու կաթողիկոսի:
       Եւ քանզի հայք յայն ժամանակս երբեմն ընդ իշխանութեամբ յունաց լինէին, եւ երբեմն ընդ այլով, ՚ի գալ Կոստանդեայ կայսեր թոռինն Հերակլեայ զօրու ծանու ՚ի Հայս հաղորդեցան ընդ նմա Ներսէս կաթողիկոս եւ այլ եպիսկոպոսունք նորա. եւ ընկալան վերստին զժողովն Քաղկեդոնի. որպէս գրէ նա ինքն Յովհաննէս կաթողիկոս: ՚Ի դառնալ կայսեր յետս` կարգեցաւ ՚ի նմանէ զօրավար ոմն յունաց հանդերձ գնդաւ ՚ի վերայ աշխարհին Հայոց. որպէս գրէ Ասողիկ. գիրք. բ. գլ. 2: Եւ զի հանապազ կայր ՚ի Հայս վէճ եւ գժտ ութիւն ՚ի վերայ բանի քաղկեդոնականաց, զօրավարն յունաց ստիպեալ յորդորէր զհայս միաբան կալ ընդ յոյնս, եւ ոչ մերժել զքաղկեդոնականս. որպէս գրէ նոյն Ասողիկ, նաեւ Դաւիթ վանահայր: Եւ ոչ այսչափ միայն, այլեւ իբր ՚ի նշան միաբան ութեան բռնադատէր զնոսա չառնել ինչ խտր ութիւն ՚ի քաղկեդոնականաց` ՚ի սովոր ութիւնս եւ ՚ի ծէսս: Եւ զի հայք ՚ի սկզբանէ հետէ ունէին իւրեանց եւ զայս առանձին սովոր ութիւն չուտել յաւուրս քառասնորդաց զձուկն եւ զժժմունս եւ զձէթ, եւ ոչ ըմպել զգինի, զօրավարն այն` ըստ գրելոյ Դաւթի վանահօր եւ Խոսրովու Հռետորի, գրգռէր` մանաւանդ թէ ստիպէր զնոսա անխտիր լինել ընդ քաղկեդոնականս յուտելն զժժմունսն եւ զձէթ, եւ յըմպելն զգինի : Եւ այսմ թէպէտ եւ ոչ անսացին հայք. բայց բազումք եւս մտադիւր ընկալան. եւ այնու ցուցանէին զինքեանս լինել համաձայնս յունաց:
       ՚Ի ջանալ Ներսիսի կաթուղիկոսի խաղաղել զերկոսին կողմանս` եւ հսկիլ ՚ի կողմն քաղկեդոնականաց, կասկած առեալ ոմանց ՚ի հայոց` թէ նա ' է թելադիր բանից զօրավարին յունաց, սկսան խոժոռ հայիլ ընդ նա. մինչեւ ՚ի սաստկանալ գժ տութեան ընդ նա եւ ընդ իշխանս հայոց` մանաւանդ ընդ Թէոդորոս ի Ռշտունւոյ, խոյս ետ Ներսէս ՚ի կողմանս աշխարհին Տայոց ՚ի բնիկ գաւառ իւր: Եւ կարգեցաւ տեղապահ աթոռոյ Յովհաննէս վարդապետ ոմն ՚ի սահմանացն Մանազկերտոյ կամ Տիկորոյ աշակերտ Գրիգորատրոյ Անձախաձորեցւոյ: Եւ սա ինքն Յովհաննէս վարդապետ որովհետեւ թշնամութեամբ եւ ատելութեամբ էր ընդ յոյնս, պարապ գտեալ` գրգռեաց զայլ վարդապետս հայոց զինիլ ընդդէմ քաղկեդոնականաց, եւ մերժել զբանս զօրավարին յունաց, միանգամայն եւ յետս նահանջել զայնոսիկ` որք լուծանելով զսովորական պահս հայոց` միաբանէին ընդ յոյնս: Ապա ձեռնտուութեամբ սորա` որ զինքն իբր աթոռակալ կաթուղիկոս ութեան ձեւացուցանէր , մանաւանդ թէ իբր կաթուղիկոս, ժողով գումարեալ ՚ի Մանազկերտ գիւղ ՚ի սահմանագլուխ վիճակին Հարքայ` կարգեցին նախ նզովս ընդդէմ քաղկեդոնականաց, պատճառելով եւ պնդելով` թէ նոքա բաժանմամբ դաւանին ՚ի Քրիստոս երկու բնութիւն: Եւ առ ՚ի խորշեցուցանել զհայս ՚ի նոցանէ` հնարեցին եւ զայլ ինչ. հրաման տամք ասեն լուծանել յաւուրս շաբաթու եւ կիւրակէի աղուհացից. զորոց տե'ս ՚ի պատմութեան. ՚ի գլ. ծգ: Եւ յաւելին եւս նզովս ընդդէմ ժողովոյն Եզրի, եւ միաբանելոց ընդ նմա: Եւ ահա այս ժողով է այն, որ պատմի յաղաւաղ գր ութեան անդ, եւ ասի լինել ՚ի Մանազկերտ ընդդէմ քաղկեդոնականաց, որոյ իբր գահագլուխ եղեւ նա ինքն Յովհան Մանազկերտցի, եւ գրեաց հաւանութեամբ համախոհից իւրոց զայնոսիկ կանոնս եւ զբանս աղաւաղ գրուածոցն. ո'չ այլ ինչ դիտելով, բայց միայն հակառակիլ յունաց, եւ բառնալ յաշխարհէն հայոց զաւանդութիւնս նոցա. որպէս է յայտնի տեսանի անդ:
       Զայս ըստ մասին առաջի առնէ եւ Խոսրով Հռետոր ՚ի ճառն աղուհացից, յասելն յերես ճառընտ . պդ. Յերբեմն ժամանակի յորժամ հոռոմք տիրեալ ունէին զաշխարհս մեր, եւ խառն բնակ ութիւն էր քաղկեդոնականացն ընդ մերսն. եւ սկսան ոմանք շեղիլ որկորամոլորութեամբ զկնի նոցա խառնակութեանն. այլեւ վերակացուքն (այսինքն զօրավարք եւ զօրք ) յունաց բռնաբար գայթակղեցուցին. եւ հարկ եղեւ վարդապետացն որ ՚ի ժամանակին` հնարս խնդրել, եւ հուն անցից գտանել ՚ի հեղեղէ ամպարշտութեանն, իբրեւ կամուրջ ինչ արկանել զլուծումն շաբաթու եւ կիւրակէի. զի զայլ աւուրսն սրբութեամբ պահեսցեն. եւ զատանիցին ՚ի նոցանէ, եւ այսպէս կամայ եւ ակամայ ՚ի հարկէ խրամատեցին զամուր պարիսպ պահոցն, եւ քակեցին զցանկն առաքելական, (հրաման տալով լուծանել զշաբաթ եւ զկիւրակէի` առ ՚ի չնմանելոյ յունաց):
       Իսկ թէ բերան այսոցիկ վարդապետաց էր Յովհան վարդապետ աշակերտ Գրիգորատրոյ Անձախաձորեցւոյ, յայտնի տեսանի եւ ՚ի բանս Դաւթի վանահօր, որ էր առաջնորդ վանից սրբոյն Ստեփաննոսի ՚ի Բագրեւանդ. որ է գրէ ՚ի վերայ պատմութեան Շապհոյ Բագրատունւոյ` այսպէս. Յաւուրս սրբոյն Գրիգորի ասէ եդան կանոնք Նիկայ… եւ կարգեցին ընդհանուր սրբութեամբ պահել զաւուրս քառասնորդացն. այլ մի ինչ աւելի ճաշակել, բայց միայն հաց եւ աղ եւ ջուր. բայց հոռոմք ոչ կացին ՚ի պատուիրանի մեծի ժողովոյն, այլ` հանապազորդ ՚ի պահսն ճաշակեն ՚ի ձէթ եւ ՚ի գինի: Նոյնպէս եւ ազգս հայոց… ՚ի կանոն սուրբ ժողովոյն Նիկայ ոչ դարձան, այլ` ՚ի շաբաթ եւ ՚ի կիւրակէ սուրբ պահոցն անխտիր ճաշակեն զամենայն կերակուր, որ ելանէ ՚ի կենդանի անասնոց, իւղ եւ պանիր եւ ձու, ընդ կարգաց հեթանոսաց, եւ ոչ ըստ պատուիրանաց աստուծոյ: Բայց ասեմ քեզ. հեռի են կանոնքդ այդ` որ ուտել հրամայեն` ՚ի սուրբ ժողովոյ աստուծոյ. այլ (թէ երբ եւ ո ' եդ զայդ կանոն ՚ի Հայս` ասացից . ) Յաշխարհիս Հայոց այր ոմն էր անուն Գրիգորատուր ՚ի գաւառէ Անձախից ձորոյ, եւ այր ուղղափառ հաւատովք եւ զօրութեամբ արուեստիք. յաւուրս նորա հոռոմք տիրէին մզ. (այն է յաւուրս Ներսեսի Շինողի` յաջորդին Եզրի ). եւ նա զբազում հերձուածողս դարձոյց, եւ զՅովհաննու Մայրագոմեցւոյն զաղանդն խափանեաց . Եւ յետ նորա (այսինքն յետ Գրիգորատրոյ ) մի ոմն յաշակերտաց նորա անուն Յովհաննէս` նա գրեաց զկանոնդ զայդ` լուծանել զշաբաթ եւ զկիւրակէ. քանզի զօրավարն հոռոմոց հրաման ետ աշխարհիս Հայոց յաւուրս քառասնորդաց, զի ամենայն մարդիկ կերիցեն ձէթ եւ գինի եւ ձուկն. եւ գրեաց նա ինքն Յովհան զկանոնդ զայդ (այսինքն ՚ի շաբաթու եւ ՚ի կիւրակէի միայն ուտել ) ընդդէմ հերձուածոց նորա. եւ զզօրավարն արգել յանիրաւութենէն. բայց այսու ամենայնիւ զորոմն տնկեաց յաշխարհիս Հայոց, որոց յօժար են յորկորստութիւն. եւ ախորժելով ընկալան զկանոնդ զայդ. թողեալ զկանոն սուրբ ժողովոյն Նիկայ, եւ զքարոզ ութիւն ուղղափառ զկանոն սուրբ ժողովոյն Նիկիայ. եւ զքարոզ ութիւն ուղղափառ վարդապետացն ոչ առնուն ՚ի միտ: Այլ թէ զայս ո'չ ինքեամբ արար Յովհան վարդապետ. (որովհետեւ ինքնին միայն ինչ ոչ կարէր ), այլ` ՚ի ժողովի միում գումարելոյ ՚ի Մանազկերտ գիւղ հանդերձ վարդապետօք հայոց, յայտնի ցուցանէ ոչ միայն բանն Խոսրովու Հռետորի, այլեւ յաւէտ բուն վերոյիշեալ աղաւաղ գրութեանն Մանազկերտեան ժողովոյ. ուր երկարագոյնս աւանդի այս ամենայն ՚ի բերանոյ նորին Յովհաննու վարդապետի խիստ եւ ծանր բանիւք ընդդէմ Քաղկեդոնականաց եւ Եզրի:
       Ուր արժան է գիտել է զայս, զի ՚ի նմին ժամանակի յորում գումարեցաւ այդ վերոգրեալ ժողով Մանազկերտի վրդովէր զՀայս նաեւ Սարգիս աշակերտ Յովհաննու Մայրագոմեցւոյն, հնարելով զպէսպէս մոլորութիւնս, եւ գրելով զմոլարական բանս, որպէս վկայէ եւ Յովհաննէս կաթողիկոս եւ այլ պատմիչք հայոց: Եւ յաւել եւս սա ինքն Սարգիս թարգմանել ՚ի հայ բարբառ զգիրս Յուլիանեայ Աղիկառնացւոյ. որով առաւել եւս տարածեցան բանք հակառակ ութեան ընդդէմ քաղկեդոնականաց` հանդերձ սուտ պատմութեամբ սուրբ ժողովոյն Քաղկեդոնի: Եւ աստի ոյք ջատագով էին Յովհաննու Մայրագոմեցւոյ վարդապետին Սարգսի` առաւել եւս հաստատեցան ՚ի բանս իւրեանց :
       Զայսոսիկ գրէ նաեւ Փոտ պատրիարգ Կոստանդինուպօլսոյ ՚ի թուղթն առ Զաքարիա կաթողիկոս հայոց` յասելն. Յովհան Մայրագոմեցի` որ զՍաբելի եւ զՊետրոսի Անտիոքացւոյ ախտն ունէր, ընթանայր ՚ի վեր եւ ՚ի խոնարհ… իսկ զկնի մահուանն Ներսեսի (փոխանակ դնելոյ` զկնի մեկնելոյ Ներսեսի Շինողի ՚ի կողմանս Տայոց ) դարձաւ ՚ի Հայս . եւ զօր ինչ խորհէրն` արար: Մանաւանդ յորժամ թարգմանեցան ՚ի Հայս գիրքն Յուլիանեայ Աղիկառնացւոց ՚ի ձեռն Սարգսի ՚ի ժողովն Մանծկերտի, առաւել զօրացան բանք նորա (այսինքն բանք Յովհաննու Մայրագոմեցւոյ ), եւ թռուցեալ տիրեցին աշխարհի ձեր: Զայս ՚ի մէջ բերէ գրեթէ բառ առ բառ եւ Վարդան պատմիչ հայոց ՚ի Փոտայ :
       Որովք ահա յայտնի երեւի, թէ որ իցէ այն ժողով Մանազկերտի ընդդէմ քաղկեդոնականաց, եւ որոյ առաջնորդութեամբ եւ յորում ժամանակի իցէ լեալ: Եւ աստի ոչ միայն միւսանգամ ստի իսպառ այն զոր գրեն յետինք, թէ ժողովն Մանազկերտի իցէ արարել ՚ի Յովհաննէ Իմաստասիրէ յաւուրս իշխանութեանն հագարացւոց յետ իբր իննսուն ամաց զկնի Եզրի, այլեւ հաստատի` թէ ժողովն Յովհաննու Իմաստասիրի եղեւ յաւէտ ընդդէմ այնր Մանազկերտեան ժողովոց գումարելոյ ՚ի Յովհաննէս Մանազկերտցւոյ կամ Տիկորեցւոց. որովհետեւ յայն ժողով` զոր արար Յովհան Իմաստասէր հանդերձ ասորւովք նզովիւք մերժեաց զյուլիանիտս եւ զգիրս Յուլիանեայ Աղիկառնացւոյ, որ սկսեալ էր սփռել ՚ի Հայս ՚ի ժամանակէ անտի ժողովոյն Մանազկերտի:
       Եւ ո ' գիտէ ` թէ նաեւ զնոյն ինքն զՅովհան վարդապետ չիցէ մերժեալ Յովհան Իմաստասէր ՚ի ժողովի իւրում, առ ՚ի բառնալ ՚ի միջոյ ազգին զանուն խռովարար անձանց. եւ թերեւս այս Յովհաննէս է այն` զոր յիշէ Սարկաւագ վարդապետ. եւ համարի զնա հերքեալ ՚ի ժողովն` որ եղեւ յաւուրս Յովհաննու Իմաստասիրի, յասելն ՚ի տումարագր ութեան իւրում. ՚Ի Նոր քաղաքի եղեւ ժողով ՚ի սուրբ կաթուղիկէն. յորում որոշեցին զՅոհան Տիկորեցին. եւ էր թուականն հայոց. ճհգ. իսկ յելիցն ՚ի վիրապէն սրբոյն Գրիգորի` ամք. նիգ. եւ ՚ի թարգմանութէն հայ գրոյս ամք. յ: Այս հաշիւ սարկաւագ վարդապետի հայի ուղղակի ՚ի ժամանակ ժողովոյն փոքու, զոր արար Յովհան Իմաստասէր ընդդէմ յուլիանիտաց. ուր որոշեալ հերքեաց եւ զխռովարարսն . զի նաեւ այլ պատմիչք հայոց եւ ասորւոց ՚ի նոյն ամս դնեն զժամանակ ժողովոյ Իմաստասիրին: Այլ թէ յորո'ւմ քաղաքի լեալ իցէ այս ժողով, մեք ինչ ոչ որոշեցաք ՚ի կարգի պատմութեան: Եւ թէպէտ աստ որպէս տեսեր` Սարկաւագ վարդապետ դնէ ՚ի Նոր քաղաքի, այն է Վաղարշապատ. բայց մա'րթ է եւս ասել` թէ լեալ իցէ ՚ի Դուին, ուր էր աթոռն հայրապետական. որպէս դնէ եւ Պօղոս Տարոնացի. եւ կամ թերեւս ՚ի Մանազկերտ. որոյ վասն իսկ զգործ Մանազկերտեան ժողովոյն անզգոյշք ոմանք առանց ունելոյ զստոյգ տեղեկ ութիւն պատմութեանց` շփոթեալ են ընդ գործս երկուց ժողովոցն, զորս արար Յովհան Իմաստասէր. եւ յաւելեալ ՚ի գր ութիւն պատմ ութեան այնր Մանազկերտեան ժողովոյն բառս ինչ եւ կամ զհատուած ինչ բանից եւ զփոփոխ ութիւն ժամանակի, կարգեալ են զայն ՚ի դէմս Յովհաննու Իմաստասիրի. եւ ապա կարծելով ոմանց` թէ այն իցէ յԻմաստասիրէ արարեալ, համարեալ են` թէ ուրեմն նախընթացք Յովհաննու Իմաստասիրին ընկալեալ իցեն զժողովն Քաղկեդոնի, եւ սա միայն զինեալ իցէ ընդդէմ նոցա: Վասնորոյ եւ յաւելեալ են ՚ի նոյն եւ զայսպիսի սուտ եւ անճոռնի բան. այսինքն թէ` կաթողիկոսունք նստեալք յետ Եզրի մինչեւ ցՅովհան Իմաստասէր էին ընդ ամենայնի քաղկեդոնականք, եւ առաւելապէս նախընթաց Յովհաննու Իմաստասիրի Եղիա կաթողիկոս. տե'ս զայսմանէ ՚ի ծանօթ. ծթ . (1). երես. 565:
       Զայս յաւելուած եդեալ են եւ ՚ի գիրս Յովհաննու Մամիկոնէի ՚ի միում ձեռագրի. յերե. 132. այսպէս. գլուխ ժողովոյն (Կարնոյ ) էր Եզր կաթողիկոս հայոց, որ ՚ի նոյն դաւան ութեան եկաց, եւ այլք եւս վեց կաթողիկոսունք հետեւօղք նորին: Տեսանե՞ս, թէ ո'րպէս մուծանեն յետինք զօտար բանս ՚ի գիրս առաջնոց. զի ահա հարազատ պատմիչ այսր Յովհան Մամիկոնեան էր ՚ի ժամանակս Ներսիսի Շինողի անմիջական յաջորդին Եզրի. եւ յայտ է թէ ոչ եհաս նա ցաւուրս յաջորդ կաթողիկոսաց մինչեւ ՚ի Յովհան. զիա'րդ ապա կարաց զկաթողիկոսունս նստեալ յետ մահուն իւրոյ ՚ի համար արկանել, եւ զորպիսութենէ նոցա վկայել: Ո՞ւր թողից եւ զայն, զոր յաւելեալ են ՚ի թիւն , թէ բաց յԵզրէ այլ եւս վեց կաթուղիկոսունք կացին ՚ի նմին դաւանութեան մինչեւ զՅովհան: Զայդ ասելով` եթէ զՅովհան ՚ի բաց առնուն, պարտ էր դնել հինգ, եւ ոչ թէ վեց. իսկ եթէ եւ զՅովհան ընդ նոսա դասեն, ապա զնա եւս այնպիսի համարին. բայց յայտ է թէ նոքա զներհակն դիտեն` եւ կամին զՅովհան արտաքս հանել. որոյ վասն իսկ ընդ հաճոյս իւրեանց յաւելեալ են զայդպիսի բանս սուտս եւ ներհականս: Արդ` որպէս յայս գրի Յովհաննու Մամիկոնէի մուծեալ են զայդ. այնպէս եւ յայն աղաւաղ գրուած Յովհաննու Մանազկերտցւոյ: Ուր եւ այդու օրինակաւ յաւելեալ են զթիւն յասելն. հաւանեալ լինէր Եզր կաթողիկոս, հնազանդեալ խոստովանութեան Քաղկեդոնի… եւ զկնի նորա կաթուղիկոսք վեց կարգեալք մինչեւ ցԵղիա , որ էր աւանդութեամբ նոցա… վասն զի կաթողիկոսք յԵզրէ նստեալք ցՅովհաննէս` նոյն խոստովանութեամբ Քաղկեդոնի վարեալ լինէին:
       Այլ որ զառաջինն յաւել զայսոսիկ ՚ի գործս նորին Յովհաննու Մանազկերտցւոյ կամ Տիկորեցւոյ, եւ շրջեաց ՚ի դէմս Յովհաննու Իմաստասիրի, յայտ առնէ զհաւատար մութիւն իւր ՚ի բազում իրս, զորս քննեցաք ՚ի վերոյ. յօդ. բ. եւ ե. նաեւ այսու եւս, զի ոչ միայն երկիցս յաւելու պատմել ՚ի բերանոյ Յովհաննու, թէ ինձ Յովհաննիսի շնորհեցաւ աթոռ կաթուղիկոսութեան, այլեւ զկնի այնորիկ երեքկնէ եւ չորեքկնէ եւ եւս բազումս կրկնէ ՚ի դէպս եւ յանդէպս առանց իսկ պահանջելոյ կարգի բանիցն` զայսպիսի բանս. ահա ես Յովհաննէս կաթողիկոս հայոց այսպէս կանոնագրեցի. ես Յովհաննէս կաթողիկոս այսպէս սահմանեցի: Իսկ այսպիսի տարազ կրկն ութեան անուան անձին արտաքոյ սովո րութեան է գրուածոց կաթողիկոսաց, մանաւանդ Յովհաննու Իմաստասիրի: Իսկ թէ ընդէ՞ր այսպէս յաճախ կրկնեալ է այլայլիչն, այս է պատճառն, զի որովհետեւ գիտէր` թէ ոչ ոք հաւատայ այնպիսի շաղփաղ տութեան բանից լինել Յովհաննու Իմաստասիրի, այսպիսի կրկնութեամբ անուան ՚ի մէջ բերելով զՅովհան հայրապետ` ջանայ հաւատալի ցուցանել` զոր դիտէ. տե'ս եւ ՚ի վերոյ ՚ի յօդ. բ. ՚ի վերջն. երես. 585. եւ 586:
       Եւ արդ` ահա այսպէս փոփոխեալ եւ այլայլեալ այն աղաւաղ գր ութիւն աւանդեցաւ յետնոց իբրեւ գործ Յովհաննու Իմաստասիրի. ուստի եւ յետին պատմիչք ոմանք զայն այնպէս տեսեալ` պարզամտութեամբ ընկալան. եւ զի ինքեանք եւս յօժար էին մերժեալ զժողովն Քաղկեդոնի, իբրեւ որս անյուսալի գտեալ զայն, որպէս գտին` այնպէս գրեցին. եւ ոչինչ փոյթ կալան քննել, թէ արդեօք յիրաւի Իմաստասիրի՞ն իցէ այն աղաւաղ գրուած եւ այն ժողով Մանազկերտոյ, թէ այլոյ. եւ կամ թէ ա'րդեօք արարեա՞լ իցէ Իմաստասիրին եւ ժողով մեծ ՚ի Դուին ՚ի հայրապետական աթոռն միանգամ եւ երկիցս. եւ այսպէս անհետամուտ լեալ իրացն ճշմար տութեան ՚ի մոռացօնս եղեւ առ նոսա յիշատակ ութիւն հարազատ ժողովոցն, զորս արար Յովհան Իմաստասէր, զմին վասն բարեկարգ ութեան եւ կանոնադրութեան, եւ զմիւսն ընդդէմ յուլիանիտաց:
       Իսկ Սամուէլ երէց Անեցի ՚ի վերայ հասեալ, թէ երկու ժողով արարեալ է Յովհան Իմաստասէր, եւ չգտեալ ՚ի նոսին ընդդէմ քաղկեդոնականաց ինչ, եւ տեսեալ նաեւ զբանս ժողովոյն Մանազկերտի յանուն Յովհաննու գրեալ, եւ ընդ միտս իւր զարմացեալ , ընդ իմիք որոշ գրէ` եւ ընդ իմիք խառն. քանզի ՚ի թուականին հայոց. ճկթ. դնէ ընդ հին ընտիր ձեռագրաց, թէ սուրբ Իմաստասէրն Յովհան կանոնական կարգօք պայծառացոյց զեկեղեցի. եւ այս ահա հայի յայն ժողով կանոնադրութեանց , զոր եդաք ՚ի պատմութեան: Եւ ապա ՚ի թուականին հայոց, ճհդ. դնէ նոյն Սամուէլ այսպէս. ժողով Մանազկերտոյ ՚ի տէր Յովհաննէ: Ու ահա զՄանազկերտ յիշելով հայի ՚ի բան աղաւաղ գրութեան. սակայն ոչ յիշելովն` թէ հակառակ ինչ սահմանեաց ՚ի ժողովի անդ ընդդէմ քաղկեդոնականաց, հայի յերկրորդ ժողովն` զոր արար Յովհան Իմաստասէր ընդդէմ յուլիանիտաց. որ գույն` որպէս ասացաք, եւ այն լեալ իցէ` ՚ի Մանազկերտ: Եւ այսպէս` զոր այլք յերից մի առնեն , սա երկու դնէ: Բայց տե'ս դու ինձ աստանոր, թէ զիարդ շփոթեն յետին պատմիչք զբանս առաջնոյ, զի ահա զայս բան Սամուէլի օրինակեալ Կիրակոսի, ընդ նմին եւ Տաթեւացւոց` ո'չ դնեն իբրեւ զՍամուէլ որոշ եւ յայլեւայլ ժամանակի թուականութենէ հայոց, զայլ ժողով վասն կանոնադրութեան, եւ զայլ ժողով վասն այլոց իրիք, այլ` զերկոսին ՚ի մի հաւաքեալ` համարին, թէ ՚ի ճհդ` թուականին արար ժողով Յովհան Իմաստասէր ՚ի Մանազկերտ. եւ կանոնական գլխօք պայծառացոյց զկարգ եկեղեցւոյ:
       Ըստ այսմ օրինակի եւ այլ յետին պատմիչք ոմանք իսպառ խառն ՚ի խուռն շփոթել զգործս ժողովոյ Յովհաննու իմաստասիրի ընդ ժողովոյ Յովհաննու Մանազկերտցւոց, զուր տարապարտուց եդեալ են` թէ Յովհան Իմաստասէր մերժեաց զժողովն` Քաղկեդոնի, եւ զրպարտեն եւս , թէ նա գրով հաստատեալ իցէ ասել ՚ի Քրիստոս մի բնութիւն. փոխանակ զի պարտ էր դնել թէ նա գրով աւանդեալ իցէ` ասել ՚ի Քրիստոս երկու բն ութիւն համաձայն դաւանութեան Քաղկեդոնականաց. որպէս տեսցի ՚ի յաջորդ բանսդ: