ա.
Սահակ
եւ
Վասակ
Սիւնիք
լուեալ
զմահ
եղբօր
իւրեանց
Գրիգորի
Սուփանայ,
եւ
զայլոց
նախարարաց,
եւ
տեսեալ`
թէ
հեղեղք
ասպատակաց
եւ
հինից
եւս
քան
զեւս
յորդորեալ
սաստկանան,
՚ի
վհատ
ութիւն
տարակուսանաց
պաշարեցան.
ապա
առեալ
զորդիս
եւ
զկանայս,
եւս
եւ
զմայրն
իւրեանց`
զքոյր
արքային
Սմբատայ
զՄարեմ,
եւ
զամենայն
ազգականս
եւ
զաղխս,
գնացին
յեզր
ծովուն
Գեղամայ.
զի
ինքեանք
իշխէին
այնմ
կողման,
եւ
ամենայն
տեղեաց
եւ
գաւառաց,
որք
էին
ծովակաւ.
եւ
անդ
պատրաստեալ
նոցա
նաւակս
եւ
լաստս,
փութացան
եւ
անցին
՚ի
Սեւան
կղզի`
իբրեւ
՚ի
տեղի
ապահով.
զի
այն
էր
սեփական
ամրոց
տէր
ութեան
իւրեանց:
Իբրեւ
ազդ
եղեւ
այս
Յուսփայ
ոստիկանին
եւ
Գագկայ
բռնաւոր
թագաւորի,
վաղվաղակի
առաքեցին
զկնի
նոցա
ստուար
գունդ
մի
զօրաց.
որք
հասեալ
յեզր
ծովակին`
շուրջ
պաշարեցին
զայն
՚ի
հարաւոյ
կողմանէ
արեւմտից.
եւ
սկսան
կապել
եւ
կազմել
բազում
լաստս
՚ի
մայրեաց
տեղւոյն,
եւ
դիմել
առհասարակ
՚ի
վերայ
կղզւոյն
յայնմ
կողմանէ:
բ.
Զայն
իբրեւ
տեսին
Սահակ
եւ
Վասակ,
զմտաւ
ածեալ`
թէ
գուցէ
՚ի
դիմել
նոցա
՚ի
վերայ
իւրեանց,
չկարասցեն
դէմ
ունիլ
նոցա,
եւ
ոչ
եւս
պահել
զբերդն,
եւ
լինիցի
վտանգ
անկանելոյ
՚ի
ձեռս
թշնամեաց,
խորհեցան
փախչիլ
եւ
անտի:
Առեալ
ապա
զամենայն
ընտանիս
իւրեանց
եւ
զաղխս
բազումս`
բարձին
՚ի
նաւս
իւրեանց`
որչափ
ինչ
մարթ
էր
բառնալ,
եւ
քաջալերեալ
զնաւավարս
զօրացուցին
զձեռս
նոցա.
եւ
հապճեպ
տագնապաւ
անցին
՚ի
միւս
կողմն
ծովակին
՚ի
հիւսիսակողմն՝
անկանիլ
յամուր
գաւառն
Միափորոյ։
Իսկ
զօրքն
Յուսփայ
բազմութեամբ
նաւուց
եւ
լաստից
՚ի
հարաւոյ
կուսէ
հասեալ
՚ի
կղզին
եւ
ոչ
գտեալ
անդ
զՍահակ
եւ
զՎասակ՝
յաւարի
առին
զմնացեալ
աղխսն
եւ
ամփոփեցին
ի
տեղի
ուրեք
եւ
փութանակի
զեղեալ
՚ի
նաւս
եւ
՚ի
լաստս
իիւրեանց՝
պնդեցան
զկնի
նոցա
եւ
ելեալ
՚ի
ցամաք՝
մօտ
եղեն
հասանել
առ
նոսա։
Տեսեալ
Սահակայ
եւ
Վասակայ
զայնչափ
բազմութիւն
կատաղի
զօրաց՝
ոչինչ
զանգիտեցին,
այլ
յառաջ
տարեալ
զընտանիս
իւրեանց
՚ի
տեղի
անկասկած՝
դարձան
ինքեանք
ընդ
կրունկն
եւ
յարձակեալ
սաստկութեամբ
՚ի
վերայ
թշնամեացն
ի
բերան
սրոյ
հարին
զնոսա
եւ
տագնապ
մեծ
արկեալ
զնոքօք՝
յամօթ
նախատանաց
դարձուցին
զխրոխտումն
բազմութեան
նոցա։
Եւ
յահաբեկ
լինել
նոցին՝
երկոքին
նոքա
յառաջ
վարեալ
զնոսա՝
տապաս
արկին
ընդ
ոտիւք
իւրեանց
եւ
կոխելով
զդիակամբք
անկելոց
նոցին՝
վանեցին
զնոսա
եւ
սակաւ
մնացորդս
նոցա
ցիրեւցան
արարեալ
՚ի
փախուստ
դարձուցին։
Եւ
գնացեալ
յարեւելս
հիւսիսոյ՝
դադարեցան
յանձաւախիտ
ամրոցս
մայրեաց՝
գաւառին
Գարդմանայ՝
յՈւտի
աշխարհի
եւ
ակնկալեալ
սպասէին
այցելութեան
տեառն։
Անդ
մեռաւ
սրբակրօն
մայր
նոցա
Մարեմ,
որ
էր
քոյր
արքային
Սմբատայ,
այլ
յետ
քանի
մի
ամաց
մարմին
նորա
տարեալ
թաղեցաւ
ի
Գերաքունիս
յեկեղեցւոջն՝
զոր
ինքն
էր
շինեալ ,
որ
կոչիւր
Շողագայ,
կամ
Շաղագայ:
գ.
Զայս
գործ
քաջութեան
Սահակայ
եւ
Վասակայ
լուեալ
ոստիկանին
Յուսփայ`
դառնացաւ
յոյժ
եւ
առաքեաց
ասպատակ
բազում
՚ի
վերայ
աւանից
Սիւնեաց
աշխարհին,
եւ
՚ի
վերայ
բնակելոյ
յեզր
ծովակին
Գեղամայ,
եւ
՚ի
կողմանս
Տաշրաց
եւ
Կանգարաց`
յաւարի
առնուլ
զերկիր
նոցա:
Եւ
որք
միանգամ
դարձ
արարեալ
էին
յասպատակութենէ
աշխարհին
Հայոց,
վերստին
արձակեաց
եւ
սփռեաց
զնոսա
անդր,
զի
եւ
զմնացեալ
ճիռս
ազգին
քաղեսցեն:
Յետ
այսորիկ
՚ի
խորհուրդ
մտեալ
Յուսփայ
ընդ
մնացեալ
նախարարս
հայոց`
բան
եդ
ընդ
նոսա.
զի
գնացեալ
նոցա
եւ
Գագկայ
ընդ
նոսա
զօրօք
յամուրն
Վաղարշակերտ`
առնուցուն
զայն,
եւ
ապա
նաեւ
ինքն
ոստիկանն
եկեալ
անդր`
կարգեսցէ
՚ի
միասին
զհանդէս
թագաւորութեանն
Գագկայ .
եւ
զիւրաքանչիր
նախարար
հաստատեալ
՚ի
մեծի
իշխանութեան`
դարձցի
ինքն
յաշխահ
իւր:
Դեռեւս
խաբեալ
կային
նախարարք
հայոց,
եւ
ոչ
իմանային
զդաւաճան
միտսն
Յուսփայ.
վասնորոյ
առեալ
զզօրսն`
դիմեցին
՚ի
Վաղարշակերտ:
Բնակիչք
քաղաքին
փակեալ
ընդդէմ
նոցա
զդրունս
`
ոչ
ետուն
նոցա
թոյլ
մտանել
՚ի
ներքո,
եւ
սկսան
մարտ
դնել
ընդդէմ
նոցա:
Եւ
՚ի
յոխորտալ
թշնամեացն`
արհամարհեալ
նոցա
զսպառնալիս
նոցին,
կոտորեցին
՚ի
նոցանէ
զանհամար
մարդիկ
նետիւք
եւ
պարսաքարօք.
եւ
տապաստ
արկին
զնոսա
առ
պարսպաւ.
որով
կարի
իմն
մեծապէս
խայտառակեալ
Գագկայ
եւ
նախարարացն`
որք
ընդ
նմա,
դարձան
ամօթով
յետս
առ
Յուսուփ:
դ.
Անագան
ուրեմն
զմտաւ
ածեալ
Գագկայ
եւ
եղբօր
նորա
Գուրգենայ,
թէ
՚ի
պատճառս
իւրեանց
կորնչի
հայոց,
եւ
կասկած
առեալ
զոստիկանէն,
թէ
նա
կամի
դաւով
իմն
սպանանել
եւ
զինքեանս,
ստրջացան
եւ
զղջացան
՚ի
վերայ
գործոցն`
զոր
գործեցին,
մանաւանդ
վասն
կարապետ
լինելոյ
իւրեանց
յայնչափ
չարիս
ըստ
կամաց
ոստիկանին:
Ծանեան
ստուգիւ,
զի
կամք
նորա
ո'չ
էր
հաստատել
զԳագիկ
՚ի
թագաւորութեան,
այլ`
զամենայն
իշխա
նութիւն
նորա
բառնալ
հանդերձ
նորին,
եւ
սպանանել
իսկ:
Եւ
այնուհետեւ
հաստատեցին
՚ի
միտս
իւրեանց
փախստեայ
գնալ
իւրեանց.
բայց
այս
խորհուրդ
նոցա
յայնմ
ժամանակի
ոչ
յաջողեցաւ
վասն
բազում
ձախողութեանց ,
որք
պաշարեալ
էին
զնոքօք:
Եւ
սակայն
զամենայն
զմիտս
իւրեանց
ճշմարիտ
խոստովանութեամբ
ծածկաբար
յայտնեցին
արքային
Սմբատայ,
որ
կայր
նստեալ
յամուրս
Երասխաձորոյ:
Իսկ
արքային
իմացեալ
զայս`
թէպէտ
եւ
ուրախ
եղեւ
՚ի
վերայ
զղջման
եւ
դարձի
նոցա,
բայց
ոչինչ
շահ
օգտի
համարեցաւ
զայն
՚ի
շինութիւն
աշխարհին.
զի
աղաւաղել
եւ
իբր
թէ
խահրեալ
էր
վայելչ
ութիւն
նորա.
եւ
դեռեւս
բոց
թշնամեացն
եւ
ատել
ութիւն
ընտանեացն
բորբոքեալ
էր,
եւ
տոչորէր
զմնացեալսն:
Բայց
քանզի
ո'չ
էր
իսպառ
յուսահատեալ
նա
՚ի
փրկութենէ
աշխարհին,
խորհուրդ
արարեալ
ընդ
մեծի
իշխանին
Մոկաց
Գրիգորի`
որ
էր
ընդ
նմա,
առաքեաց
զնա
վաղվաղակի
առ
ամիրապետն`
խնդրել
զխաղաղ
ութիւն
աշխարհին
եւ
զազատ
ութիւն
՚ի
ձեռաց
ոստիկանին
Յուսփայ:
Այլ
նա
յայնմ
ժամանակի
զբաղեալ
գոլով
յաղմուկս
շփոթութեանց
ծագելոց
՚ի
կողմանցն
եգիպտացւոց`
ոչ
կարաց
օգ
նութիւն
ինչ
առնել
Սմբատայ:
ե.
Խնդրեաց
Սմբատ
նպաստ
յառաջագոյն
եւ
՚ի
կայսերէն
Լեւոնէ`
յորդւոյ
Վասլի.
եւ
նա
թէպէտեւ
յօժարեալ
՚ի
կամս
նորա`
պատրաստեցաւ
ժամանել
նմա
յօգ
նութիւն
ընդդէմ
Յուսփայ,
բայց
վախճան
հասեալ
կենաց
նորա`
ոչինչ
մարթացաւ
առնել.
իսկ
որդի
նորա
Կոստանդին
Պերփեռուժէն`
որ
թագաւորեաց
՚ի
տեղի
նորա,
չէր
ինչ
ձեռնհաս.
զի
դեռեւս
եօթնամեայ
մանուկ
էր.
եւ
հօրեղբայր
նորա
Աղեքսանդր
կառավարէր
զթագաւորութիւնն
Յունաց.
եւ
նա
եւս
չժամանէր
օժանդակ
լինել
Սմբատայ.
զի
զբաղեալ
կայր
յաղմուկս
շփոթից
ծագելոց
յապստամբ
արանց`
ըստ
գրելոյ
Յովհաննու
կաթողիկոսի.
եւ
ինքն
եւս
փութով
մեռաւ:
Իսկ
յիշխանաց
եւ
՚ի
նախարարացն
հայոց
բնաւ
ոչ
գոյր
յոյս`
օգնակա
նութիւն
գտանելոյ.
զի
բազումք
՚ի
նոցանէ
անձնատուր
լեալ
ոստիկանին`
դաւաճանութեամբ
սպանան.
եւ
ոմանք
ոչ
կամելով
կալ
ընդ
իշխանութեամբ
Սմբատայ`
թողին
զնա
եւ
հեռացան:
Ոմանք`
որք
բազում
երախտիս
գտեալ
էին
՚ի
նմանէ,
հալածանօք
եւ
նախատանօք
յարեան
՚ի
վերայ
նորա.
եւ
ոմանք`
որք
սիրով
սիրեցեալ
էին
՚ի
նմանէ,
ատելութեամբ
եւ
թշնամութեամբ
՚ի
բաց
դարձան
՚ի
գթոյ
նորա:
Ոմանք
յահէ
սպառնալեաց
փախուցեալ`
յանծանօթ
վայրս
ամփոփեցան.
եւ
ոմանք
յիւրեանց
յանմիաբան
ութեան
հաստատեալ`
իսպառ
օտարացան:
Եւ
այսպէս`
թէ
'
մերձաւորք
նորա
եւ
թէ
հեռաւորք`
եւ
եւս
'
հեռացեալ
տրոհեցան
՚ի
նմանէ
՚ի
բաց:
Զայս
ամենայն
տեսեալ
Սմբատայ,
եւ
միանգամայն
հայեցեալ
յաւեր
ութիւնս
եւ
՚ի
քանդմունս
աշխարհին,
զորս
հասուցանէին
ասպատակք
եւ
հէնք
ոստիկանին
Յուսփայ,
յուսահատեցաւ
իսպառ
՚ի
հնարից
մարդկան.
եւ
ապաւինեալ
միայն
՚ի
խնամս
տեսչութեանն
աստուծոյ,
ել
եւ
գնաց
սակաւ
զօրօք
յամուրս
քարանձաւին
Կապուտայ`
որ
՚ի
ձորն
Երասխայ.
այն
է
Կապոյտ
բերդ`
՚ի
գաւառին
Արշարունեաց`
յԱրարատեան
աշխարհի.
եւ
անդ
ամրացեալ
դադարեցաւ.
զի
այն
տեղի
անառիկ
էր
՚ի
մարդկանէ.
եւ
դժուարին
էր
ասպատակաց
եւ
հինից
զայն
վտանգել:
Իսկ
Աշոտ
որդի
արքայի
թէպէտ
եւ
ուրեք
ուրեք
յաղթ
ութիւնս
ինչ
ցուցանէր
ընդդէմ
ասպատակացն
Յուսփայ,
բայց
սակաւ
նպա'ստ
էր
այն
Սմբատայ`
եւ
սակաւ
օգուտ
աշխարհին
Հայոց.
զի
անհամար
էին
բազմութիւնք
նոցա,
որք
միաբանեալ
էին
ընդ
թշնամիս,
եւ
անդադար
էին
յաւերել
զաշխարհն:
