Միքայէլ
Բ.
թոռնորդին
է
Տ.
Յուսիկ
քահանայի.
ասոր
որդին
է
Մատթէոս,
ասորը՝
Ղուկաս,
հայր
Միքայէլ
Բ.
ի։
Միքայէլ
Բ.
Առաջնորդ
էր
Եոզկատի,
երբ
կոչուեցաւ
կաթողիկոսութեան։
Ըստ
Առաքելի
Միքայէլ
էր
«այր
աստուածասէր,
յանդուգն
եւ
համարձակախօս
»,
որ
խորին
ծերութեան
մէջ
(հարիւրամեայ
)
խաղաղութեամբ
կը
վախճանի
Սիսի
։
Միքայէլի
գրեթէ
23
տարի
կաթողիկոսական
գործունէութենէն
շնորհքով
տեղեկութիւն
մը
չէ
հասած
մեզ։
Գիտենք
միայն
թէ
շատ
խռովեալ
ժամանակի
մը
մէջ
կ'ապրէր։
Թիւրքմէն
ձորապետներ,
իրարու
դէմ
եւ
Աթոռին
դէմ,
անտանելի
կացութիւն
մը
ստեղծած
էին,
եւ
Միքայէլ
Բ.
ստիպուած
էր
յաճախ
հեռու
մնալ
Աթոռէն։
Կ.
Պոլսի
Պատրիարքարանի
հետ
շատ
բախումներ
ունեցաւ,
մասնաւորապէս
իր
կատարած
եպիսկոպոսական
ձեռնադրութեանց
համար.
իսկ
Երուսաղէմի
Պարտրիարքութեան
հանդէպ ,
նման
իր
նախորդներուն
յարգալից
էր
եւ
օժանդակող։
Ըստ
Այվազեանի,
Միքայէլ
իր
աստանդականութեան
մէջ
եպիսկոպոսներ
ձեռնադրած
է.
Հաճընի
Ս.
Աստուածածին
եկեղեցւոյ
մէջ՝
Մալլըօղլու
Սարգիս
Վարդապետը,
Զեյթունի
Ս.
Աստուածածին
Վանքին
մէջ
Էօքսիւզեան
Յովհաննէս
Վարդապետը,
ինչպէս
նաեւ
Եդեսեան
Յովհաննէս
Աբեղան.
եւ
Ատանայի
Ս.
Աստուածածին
եկեղեցւոյ
մէջ
Հաճնոյ
Տէր
Մելքոնեան
Պետրոս
Վարդապետը։
1839
Յունիս
15ին
Եգիպտոսի
Առաջնորդ
Գաբրիէլ
Վարդապետը՝
Եգիպտոսի
երեւելիներու
խնդրանքով
եւ
Երուսաղէմի
Պօղոս
Պատրիարքին
հաճութեամբ
(Սիօն,
1867,
Ապրիլ,
էջ
77-78)։
Մատթէոս
Եպս.
Իզմիրլեան,
որ
անաչառ
տեղեկագրող
մը
չէ,
կը
գրէ.
-«Տ.
Միքայէլ
Բ.
այն
աստիճան
անբարեկարգութեան
կը
հասցնէ
Սսոյ
Վանուց
եւ
թեմական
առաջնորդութեանց
վիճակը
եւ
եպիսկոպոսական
ձեռնադրութեանց
մէջ
այնչափ
կը
զեղծանի
որ
Ազգային
Պատրիարքարանը
նախ
խոստմնագիր
կ'առնու
իրմէ
որ
այլ
եւս
առանց
Հոգեւոր
Ժողովոյն
եւ
Պատրիարքին
գիտութեան
եպիսկոպոսական
ձեռնադրութին
չկատարէ,
ինչպէս
կ'ընթեռնունք
Պատրիարքարանի
արձանագրութեանց
մէջ,
որ
է
«1850
Մայիս
8.
-
Սսոյ
Կաթողիկոսը
սէնէտ
կը
գրէ
թէ
ասկէ
ետեւ
եպիսկոպոս
չպիտի
ձեռնադրէ
առանց
գիտութեան
Պատրիարքի
եւ
Հոգեւոր
Ժողովոյն
Պատրիարքարանի□»։
«Տ.
Միքայէլ
Բ.
ի
սոյն
խոստմնագրոյն
համաձայն
Այնթապի
վիճակայինք
իրենց
Վարդապետ
առաջնորդը
ի
Սիս
եպիսկոպոսացնելու
համար
կը
դիմեն
Պատրիարքարան,
եւ
կը
խնդրեն
որ
հրամանագիր
տրուի□»։
«Խնդիր
-
1851
Յուլիս
3
-
Հանդէպ.
-
Տեղւոյս
ժողովուրդը
բազմակնիք
ստորագրութեամբ
կը
խնդրեն
որ
Առաջնորդ
Գրիգոր
Վարդապետին
համար
վկայական
մը
տրվի
որպէս
զի
Սսոյ
Կաթողիկոսէն
եպիսկոպոս
ձեռնադրվի,
փոխանակ
զի
նորաղանդից
մէջէն
Տէր
Մարկոսը
տասներկու
հոգիով
դարձուցեր
է
Հայոց
Եկեղեցին,
եւ
այլ
Կարնեցի
մը,
ուստի
նորին
ջանասիրութիւնը,
եւ
եկեղեցին
բաւական
քահանայ
չունենալը
պատճառելով՝
նորին
եպիսկոպոսութեան
հրամանագիրը
կը
խնդրեն։
«Որոշում.
-
1851
Սեպտեմբեր
6.
-
Հոգեւոր
Ժողովը
դեռ
արժանի
չի
դատեց
շուտով
հրամանագիր
տալ□։
Ազգային
Հոգեւոր
Գերագոյն
Ժողովները
սոյն
1851
թուականին
Սսոյ
Վանուց
եւ
Վիճակաց
բարեկարգութեան
եւ
զՏէր
Միքայէլ
Բ.
օրինաւորութեան
սահմանի
մէջ
դնել
կը
ձեռնարկեն.
ուստի
եւ
կանոնագրութիւն
մը
կը
խմբագրեն
ու
կը
վաւերեն,
եւ
Սսոյ
միաբաններէն
եւ
Աջապահ
ցեղէն
Տէր
Ղուկաս
Եպիսկոպոսը,
(որ
1850
Ապրիլ
17ին
ի
Կոստանդնուպօլիս
եկած
եւ
մինչեւ
նոյն
ատենները
անդ
գտնուած
է
)
Սսոյ
կաթուղիկոսական
փոխանորդ
կը
կարգեն,
եւ
Տէր
Մկրտիչ
Արքեպիսկոպոս
Խրիմեան,
որ
այն
ատեն
դեռ
աշխարհական
էր,
վարժապետ
եւ
միանգամայն
կաթուղիկոսական
փոխանորդին
ընելիք
բարեկարգութեանց
օգնական
կը
նշանակեն,
որք
կ'երթան
ի
Սիս.
եւ
ի
1851
Նոյեմբեր
24
գումարեալ
ժողովոյ
մը
մէջ
յետ
ինչ
ինչ
դիտողութեանց,
Տ.
Միքայէլ
Բ.
եւ
ժողովականք
իրենց
ստորագրութեամբն
ու
կնքով
կ'
ընդունին
Ազգային
Պատրիարքարանի
կողմանէ
նորոգ
սահմանեալ
կանոններն,
բայց
տասն
օրէն
յետոյ
ամենայն
կերպարանափոխ
կ'ըլլայ.
զի
Տ.
Միքայէլ
Բ .
հակառակ
նոյն
Կանոնաց
կ'սկսի
վերստին
իւր
նախընթաց
արարքներն
անպատկառ
ի
գործ
դնել
ի
վնաս
Սսոյ
Վանուց
եւ
Վիճակաց
Կիլիկիոյ
եւ
ի
նախատինս
ազգին
եւ
Եկեղեցւոյն
Հայաստանեայց»։
«Կ'ընդհատեմ
աստ
իմ
խօսից
թել
եւ
կը
թողում
որ
խօսի
Տ.
Մկրտիչ
Արքեպս.
Խրիմեան,
իւր
նոյն
ժամանակին
ի
գիր
առած
տեղեկագրովն,
որոյ
գլխաւոր
մասերն
կը
փութամ
օրինակել
աստ։
«Իբրեւ
հարկ
եղեւ
մեզ
բարձու
հրամանաւ
Սրբազան
Պատրիարքին
եւ
Գերագոյն
ազգային
ժողովոյն
եւ
Աւագ
հոգաբարձու
Ճարտարապետ
ամիրային
ի
գործ
վարժապետութեան
երթալ
ի
Կիլիկիա
ընդ
փոխանորդ
Ղուկաս
Եպիսկոպոսին,
բարեկարգել
զնոյն
վիճակ
ըստ
ամենայն
մասանց,
որպէս
պահանջէին
ի
մէնջ
Կանոնացն
Սահմանադրութիւնք,
որ
տուան
աստի
(ի
Պատրիարքարանէ
Հայոց
Կոստանդնուպօլսոյ
)։
Ի
ժամանելն
մեր
անդ
զառաջինն
կարի
սիրով
ընկալաւ
կաթուղիկոսն
զմեզ,
եւ
սրտիւ
հաճութիւն
ետ
կանոնագրութեանցն։
Եւ
ի
լինել
մեծի
ժողովոյն
ի
Նոյեմբերի
քսան
եւ
չորսն
(1851
ամի
),
թէպէտ
ի
միաբանից
եւ
յառաջնորդաց
ոմանք
հրապուրեցին
զկաթողիկոսն
(որ
ինքն
եւս
այնպէս
կամէր
)
ոչ
ընդունել
զփոխանորդութիւն
Ղուկաս
Եպիսկոպոսին.
բայց
ժողովեալ
իշխանք
վիճակաց
ընդ
որս
եւ
քանի
մի
վարդապետք
ընդդէմ
կացին
այսմ՝
ասելով,
եթէ
«Յա՛յնժամ
պարտ
է
չընդունել՝
յորժամ
յանցանս
ինչ
եւ
բիծ
տեսանիցէք
ի
վերայ
նորա.
Գերագոյն
Ժողովն
Պօլսոյ
եւ
Սրբազան
Պատրիարքն
արժանաւոր
տեսեալ
են
զայս
(զՏէր
Ղուկաս
Եպիսկոպոս
)
պաշտօնիդ
այդմիկ,
եւ
ամենայն
վիճակք
Սսոյ
գոհ
են
զդմանէ,
զի՞
է
ձեզ
հակառակիլ
կանոնացն
եւ
չընդունիլ
զդորին
փոխանորդութիւն»։
«Իբրեւ
տեսին
հակառակ
կողմանքն
եթէ
չկարեն
ընդդէմ
կալ
այսմ
իրաւանց՝
ակամայ
կամօք
ընկալան
զխնդիր
ժողովոյն
եւ
կնքեցին
զկանոնագրութիւնն։
«Այլ
ափսո՜ս
ճգանց
եւ
աշխատութեանց
ժողովոյն,
քանզի
յետ
տասն
աւուր
սկսաւ
կաթուղիկոսն
ըստ
իւր
կամացն
վարիլ
իբրեւ
զառաջինն
առնելով
զամենայն
ինչ
ընդդէմ
կանոնացն
եւ
առանց
խորհրդակցութեան
փոխանորդին։
Զի
թէպէտ
քանիցս
ժողովեցան
քանի
մի
անձինք
Սսոյ
առ
Կաթուղիկոսն,
եւ
ասացին
նմա
թէ
զիա՞րդ
համարձակիս
այդպէս
առնել,
որովհետեւ
դու
ինքնին
ընկալար
զկանոնսն,
եւ
այժմ
հակառակ
նմին
վարիս
ամենայնիւ։
Իսկ
նա
յանդիմանեալ
զնոսին
սկսաւ
եւս
առաւել
ըստ
իւր
կամացն
վարիլ,
եւ
առ
ոտիւք
համարիլ
զուխտ
իւր,
զոր
հաստատեաց
վաւերական
կնքով
իւրով։
Բազում
անգամ
ոմանք
աղերսանս
արկին
առաջի
նմա,
այլ
նա
ոչ
զիջաւ
բնաւին
յիւր
հնացեալ
կամացն□։
«Զայսպիսի
դիպուածոց
բազում
անգամ
ստուգապէս
գրեցաք
ի
Պօլիս,
այլ
իբրեւ
Պօլիսն
անհոգ
եկաց
զանցառութեամբ
(ըսե՞մ
արդեօք
թէ
այժմ
եւս
)
համարձակութիւն
առեալ
այնուհետեւ
կաթողիկոսն
սկսաւ
առնել
զայն
ամենայն,
զոր
մի
անգամ
պակաս
եթող
Մելքիսեդեկ
Կաթուղիկոսն
Էջմիածնի»։
«Յետ
այսորիկ
Տ.
Մկրտիչ
Արքեպիսկոպոս
Խրիմեան
մի
առ
մի
կը
թուէ
Տ.
Միքայէլ
Բ.
ի
մասնաւորապէս
Խօզան
Օղլուն
կաշառելով
եպիսկոպոս
ձեռնադրելու
համար
անկէ
հրաման
ստանալն,
կատարած
ապօրինի
ձեռնադրութիւններն,
եւ
այլ
պժգալի
գործերն,
զորս
կը
պատկառիմ
յառաջ
բերել
աստ։
Միայն
Սսոյ
Վանուց
տաճարին
ողբալի
վիճակին
նկարագիրը
յառաջ
կը
բերեմ,
զոր
բանաստեղծական
զգայուն
լեզուաւ
ի
գիր
առած
է,
եւ
որ
ահա.
-«Իբրեւ
ժամանեաց
օրն
իջանել
մեզ
յամարանոցէն
Տորոսի
լերանց՝
խնդամիտ
լինէի
ես
յոյժ
ի
սրտիս
թէ
հաս
ժամ,
վա՜շ,
զի
տեսից
զգահն
Կիլիկիոյ,
զվայելչակերտ
տաճարն
Լեւոնի։
Ոհ,
այս
ուրախութիւնն
իմ
ի
սուգ
անհնարին
փոխարկեցաւ։
Քանզի
յորժամ
բացաւ
դուռն
մեծաշէն
տաճարին
եւ
մտաք
ի
ներքս,
զի՞նչ
տեսեր
ոգի
Հայրենասէր,
պատմեա
արտասուելով։
Տեսի
զայնպիսի
փառաւոր
տաճար
իբրեւ
զԵրուսաղէմայն
հիւղ
մրգապահաց
եղեալ,
ի
բոլոր
բարեզարդութենէ
բեմին
խրթնացեալ,
առ
ի
մնալոյ
պատուհանիցն
ամենայն
յատակ
տաճարին,
սեղան
եւ
սքանչելի
գմբեթաձեւ
խաչկալն
ծրտիւք
թռչնոց
ապականեալ։
Անդանօր
տեսի
հարսն
եկեղեցւոյ
սգաւոր,
սեւաթոյր
քօղ
զգլխովն
արկեալ
ողորմ
հեծեծէր
եւ
թափէր
զլալիս
ի
ներքուստ։
Իմ
առ
նա
մերձեալ
հարցի
զայնպիսի
ողբոյն
առիթ.
ինձ
պատասխան
յօրինեաց
անդէն
հառաչելով
այսպէս։
Ես
ի
քսան
ամաց
հետէ
նստիմ
ի
սուգ
թախծութեան.
բարձեալ
է
յինէն
եւ
յորդւոց
իմոց
ուրախութիւն.
պաշարեալ
կամ
անբաւ
տրտմութեամբ.
քանզի
ի
մեկուսանալ
յինէն
փարելի
փեսային
իմոյ
(Տ.
Կիրակոս
Ա .
)
աւաղ
անհարազատին
(Տ.
Միքայէլ
Բ .
)
դիպեցայ
ես,
որ
այսպէս
թող
զիս
անխնամ,
կապտեաց,
կողոպտեաց
յինէն
զիմ
վայելչութեան
պատմուճան,
կացոյց
զիս
մերկ
եւ
անծածկոյթ։
Ո՜ւր
իմ
քաղցրանուագ
մանկանց
երգ.
բաբէ,
փոխանակ
նոցին
անբան
ծիծռունք
յիս
բոյն
եդեալ
փառաբանեն
զՏէր
յամօթ
եւ
ի
նախատինս
բանաւորաց։
Երթ
ի
բաց
յինէն,
ո՛
Հայրենասէր,
երթ,
մի՛
տար
ինձ
զցաւ
անձին
իմոյ
բանալ
ողբերգակիդ
առաջի.
թող
զիս
այսպէս
սուգ
ունել
յաւիտեան
ի
վերայ
այրիութեան
իմոյ»։
«Իսկ
իմ
զաչս
դարձուցեալ
ի
վշտակիր
հարսնէն,
կացի
առ
դամբանաւ
երանելի
Կիրակոս
(Ա
)
Կաթուղիկոսին,
որ
առ
անկիւնոյ
Եկեղեցւոյն,
անկայ
ի
վերայ
մահարձանին,
եւ
յետ
ցաւագին
արտասուելոյս,
լուայ
զձայն
ողորմ
եւ
իրաւացի
գանգատանաց
որ
հնչէր
առ
իս
յոսկերաց
երանելոյն։
Որ
յայց
Կիլիկիոյ
ելեալ
առ
իմ
շիրմաւ
ողբաս
աւասիկ
ոգիդ
սիրող
հայրենի
հողոյն,
զիմ
սրտառուչ
ձայն
գանգատանաց
տար
եւ
լսեցո
ազգասէր
ականջաց,
թող
ելցեն
յայցելութիւն
տանս
Կիլիկիոյ,
թող
վրէժխնդիր
լիցին
փառաց
տաճարիս
Աստուծոյ.
աւաղ
ոսկերք
իմ
առ
հողովս
հեծեն,
ոգի
իմ
յերկրէ
անտի
ողբայ,
երբ
անդուստ
հայեցեալ
տեսանէ
զմեծավայելուչ
տաճարիս
շքեղութիւն,
զոր
ի
կանգնելն
քրտունք
իմ
ընդ
հող
խառնեցան։
Ո՞
տայր
իմ
ցամաքեալ
ոսկերացս
կրկնակի
կենդանութիւն
զգենուլ
զի
խնդրէի
զվրէժ
իմ
յայնցանէ,
որ
քայքայիչ
եւ
աւերիչ
եղեն
տանս
այսմիկ,
եւ
վերստին
ձեռնարկեալ
նորոգէի
զայս
»։
…
«Թողեալ
զԵկեղեցին,
զի՛նչ
ասացից
եւ
զհոյակապ
Վեհարանէն,
զվայելչաշէն
սենեկաց,
ոյք
համայն
լցեալ
են
հողով,
եւ
թէ
դարման
նորոգութեան
ոչ
տանիցի`
անշուշտ
յետ
մի
քանի
տարւոյ
հողածածուկ
լեալ
անհետանան։..................................
Ամենայն
վիճակք
Կիլիկիոյ
օրըստօրէ
վատնին
եւ
նուաղին,
երկպառակութիւն,
կագ
եւ
կռիւ
յաճախեն
ի
նոսա.
բազումք
ի
նոցանէ
յայլ
աղանդս
դառնան,
զի
չիք
ի
նոսա
հովիւ
եւ
վարդապետ,
որ
խրատէ
ի
խաղաղութիւն
եւ
ի
փարախ
Քրիստոսին
ածէ
զթափառեալ
հօտն։
Թէ
հիւանդանայ,
թէ
գայթակղի,
թէ
տապանայ
ոք,
սակայն
նա
(Տ.
Միքայէլ
Բ .
)
յանհոգութեան
կայ
եւ
չվշտանայ
բնաւ
յոգի
իւր։
Որով
յայտնապէս
տայ
զնշանակ
յանձնէն
եթէ
չէ
ինքն
իբրեւ
հովիւ
ճշմարիտ,
այլ
իբրեւ
վարձկան
մատնիչ
անխնայապէս
հօտին
Քրիստոսի։.......... .
։»
«Արդ`
ինեւ
զձեզ
աղաչէ
Կիլիկիա,
ի
դիմաց
համօրէն
վիճակաց
նորին
աղերս
արկանեմք
առաջի
իրաւարար
ատենի
ձերում`
այցելութիւն
առնել
այն
աղքատ
ժողովրդեան
եւ
ազատել
զնոսին
յայնպիսի
անհսկող
Հովուապետէ.
ապա
թէ
ոչ,
ասեմ
ձեզ
ամենեքին
յայլակրօնութիւն
դառնան,
քանզի
յետին
յուսահատութեամբ
վարանեալ
կան։
Մեք
զծառայական
պարտաւորութիւն
մեր
անթերի
կատարեցաք,
անձամբ
շրջելով
եւ
ստուգելով
զամենայն,
եւ
աւասիկ
համառօտաբար
գրելով
ցուցաք
ձեզ,
…,
զի
ըստ
Եսայեայ
բանին
դատ
առնիցէք
ընդ
այգին
Կիլիկիոյ
եւ
ընդ
Հայրապետս
այգեպան»։
Տ.
Մկրտիչ
Արքեպիսկոպոսի
Խրիմեան
սոյն
ընդհանուր
եւ
ասկէց
առաջ
գրած
մասնաւոր
տեղեկագրերը
կը
հասնին
ի
Պատրիարքարան,
եւ
Գերագոյն
Ժողովն
ալ
իւր
1852
Յուլիս
2ի
նիստին
կ'որոշէ
յանդիմանական
գրեր
ուղղել
եւ
կ'ուղղէ
առ
Տ.
Միքայէլ
Բ.
Վանահայր
վիճակաւորն
Սսոյ ,
ինչպէս.
«Խնդիր
եւ
որոշում
-
1852
Յուլիս
2.
Սիս.
-
Տեղւոյս
Կաթողիկոսին
եւ
իւր
փոխանորդին
մէջ
ներքին
խռովութիւններ
պատահելով
մեծ
անկարգութիւններ
ծագած
է
ի
գայթակղութիւն
ժողովրդոց,
եւ
առանց
գիտութեան
հոգեւոր
ժողովոյն
չորս
եպիսկոպոս
եւս
ձեռնադրած
ըլլալուն`
ազգային
Սահմանադրութեանց
եւ
բարենպաստ
կանոնաց
անհնազանդութիւնը
արդէն
յայտնի
եղած
է։
«Ազգային
Ժողովոյ
հաճութեամբ
ՍԱՍՏԻԿ
ՅԱՆԴԻՄԱՆԱԿԱՆ
գրեր
գրուեցան
Կաթողիկոսին։
Այս
յանդիմանական
գրերը
առ
Տէր
Միքայէլ
Բ.
գրուելէն
ետքը
կը
տեսնենք
որ
եպիսկոպոսական
ձեռնադրութեան
մասին,
ինչպէս
վիճակայինք
նոյնպէս
եւ
ինք
կը
դիմէ
առ
Հոգեւոր
Ժողովն,
անոր
եւ
Պատրիարքին
որոշումն
ու
հաճութիւնն
ստանալու
համար,
ինչպէս
եղած
է
Պէհէսնիի
ներկայ
պաշտօնանկ
առաջնորդ
Տ.
Սրապիոն
Եպիսկոպոսի
ձեռնադրութեան
ատեն։
Ահա
Հոգեւոր
Ժողովոյն
ներկայացած
խնդիրը
եւ
առած
որոշումը։
«Խնդիր.
-
1852
Դեկտեմբեր
3.
-
Սիս.
-
Այս
աթոռին
վիճակէն
Պէհէսնի
գիւղաքաղաքի
ժողովուրդք
բազմակնիք
մահսերագրութեամբ
խնդրեալ
են
Միքայէլ
Կաթողիկոսէն`
եպիսկոպոս
ձեռնադրել
իւրեանց
առաջնորդ
Սրապիոն
Վարդապետը։
Ուստի
եւ
Սրբազան
Հօր
նամակաւ
ծանուցանելով
ԿԸ
ԽՆԴՐԵՆ`
որ
ձեռնադրութեան
ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐ
մը
շնորհվի
կաթուղիկոսին»։
«Որոշում.
-
1853
Յունվար
29.
-
Հոգեւոր
Ժողովն
ըստ
խնդրանաց
ժողովրդեանն
եւ
ըստ
ծանուցման
եւ
վկայութեան
կաթուղիկոսին`
արժան
դատեցաւ
տալ
ՀՐԱՄԱՆԱԳԻՐ
ձեռնադրութեան»։
Տ.
Միքայէլ
Բ.
ի
յաջորդած
է
Տ.
Կիրակոս
Բ .
որոյ
վախճանէն
յետոյ
Աջապահ
ցեղին
վերջին
մնացորդ`
Տ.
Նիկողայոս
Եպիսկոպոս
ինքնընտիր
եղած
է,
եւ
գիշերանց
գողունի
եւ
Կիրակոս
Գ.
անունն
առած
է,
1866
Յունիս
ամսոյ
11ին
(Հյրպտթն.
Հ.
Ա.
Ս.
Ե.
եւ
Աղթամար
եւ
Սիս,
Կ.
Պոլիս,
1881,
էջ
480-500)։
Ստոյգ
է
որ
Աջապահեաններուն
աստղը
կը
խոնարհէր
Կիրակոս
Ա.
էն
յետոյ,
բայց
թէ
ասոր
պատճառը
Միքայէլ
Բ.
էր,
այսպիսի
դատում
մը
արդար
պիտի
չըլլար։
Իզմիրլեան,
Մկրտիչ
Վարժապետ
Խրիմեանը,
յաճախ
յիշատակելով,
իբրեւ
Մկրտիչ
Արքեպիսկոպոս
Խրիմեան,
կ'ուզէ
ոչ
միայն
իր
պարսաւանքը
արդարացնել
ապագայ
«Խրիմեան
Հայրիկի
»
հեղինակութեամբ,
այլ
նաեւ
անոր
բանաստեղծական
դիմառնութիւններուն
կուտայ
չափէն
աւելի
պատմական
կարեւորութիւն։
Խրիմեան,
այն
ատեն
դեռ
երիտասարդ
վարժապետ
մը,
Ռուբինեանց
Թագաւորութեան
փայլուն
յիշատակներով
վա՛ռ
երեւակայութեամբ
կ'երթայ
Կիլիկիա,
եւ
իբրեւ
բանաստեղծ
անցնելով
տեւական
աւերներու
եւ
հարստահարութիւններու
վրայէն,
երբ
ինքզինք
կը
գտնէ
կործանումի
եւ
աւերակներու
մէջ,
որոնց
վրայ
իբրեւ
բու
նստած
է
ծերունի
Կաթողիկոս
մը,
կ'ըմբոստանայ։
Իրողութիւնը
այն
է,
սակայն,
որ
Աջապահեանք
շինեցին
շէնցուցին
Կիլիկիոյ
Աթոռը,
բայց
թշնամին
միշտ
քարուքանդ
ըրաւ
զայն։
Այնպէս
որ
Աթոռին
անշքութեան
պատճառը
շատ
աւելի
ճիշդ
ընբռնած
է
Վ.
Լանկլուան,
ինչպէս
որ
տեսանք
վերեւ,
Կիրակոս
Ա.
ի
Վանքի
նկարագրութեան
մէջ,
ֆրանսացի
հայագէտ
եւ
հայադէտը,
քան
Մկրտիչ
Վարժապետ
Խրիմեան,
որ
ողբերգակի
մը
սրտայոյզ
տողերով
կ'ուզէ
տաղել
հայրենասէր
հոգիները։
Եթէ
Միքայէլ
Բ.
խորին
ծերութեան
մէջ,
այսինքն
95-100
տարեկան
վախճանեցաւ,
այն
ատեն
70-75
տարեկանին
կոչուած
պիտի
ըլլայ
կաթողիկոսութեան
եւ
կարելի
չէր
ծերոյթի
վայրէջքին
վրայ
մարտնչող
կաթողիկոսէ
մը
ակնկալել
նախորդ
երիտասարդ
Աջապահեաններու
գործունէութիւնը,
մանաւանդ
Կիրակոս
Ա.
ի
մեծագործութիւնները։
Միքայէլ
Բ.
հուժկու
դէմք
մըն
է
Աջապահեանց
մէջ,
եւ
հակառակ
իր
ծերութեան,
նա
գիտէ
թէ
ի՛նչ
կրնայ
ընել
Սիսի
պէս
դժոխք
դարձած
միջավայրի
մը
մէջ,
ձորապետներու
շահատակութեանց
երեսէն։
Այն
Ղուկաս
Եպիսկոպոսը,
որ
իրեն
պիտի
յաջորդէր
Կիրակոս
Բ.
անունով,
ինքն
Միքայէլ
Բ.
ղրկած
էր
Կ.
Պոլիս
1850ին,
Յարութիւն
Վարդապետի
մը
հետ,
«յուսումն
գիտութեան
»
(Պէրպէրեան,
էջ
569),
եւ
ոչ
թէ
իրեն
վրայ
հսկող
մը
պատրաստել
տալու
համար
Կաթողիկոսական
Փոխանորդ
անուան
տակ,
առանց
իրեն
հաւանութեան։
Ահա
գաղտնիքը,
մեր
տեսութեամբ,
այն
մերժումին,
զոր
Միքայէլ
Բ .
եւ
իրեն
պէս
խորհողներ
ըրին`
Կ.
Պոլսի
ինքնահաճ
կարգադրութեան
դէմ։
Մեծ
սխալ
մըն
էր
Խրիմեան
Մկրտիչ
Վարժապետի
ընտրութիւնը
իբրեւ
ուսուցիչ
եւ
բարեկարգիչ
Սիսի
Աթոռին։
Նա
Վանեցի
մըն
էր,
տեսլապաշտ,
կրնար
միայն
Վանի
եւ
Վարագի
մէջ
գործել
եւ
ոչ
թէ
Սիսի
մէջ,
որուն
եւ
ոչ
մէկ
պայմանը
կրնար
յարմարիլ
իրեն,
դժոխք
եւ
թիւրքախօս
դարձած
միջավայր
մը,
ուր
ամէն
ինչ
տխուր,
աւերակ.
Խրիմեան
Վարժապետ
այդ
իրականութեանց
վրայ
կեցած,
պատմական
փայլուն
շրջաններուն
վերցուցած
էր
իր
բանաստեղծի
աչքերը։
Այս
բացատրութիւնները
օգտակար
պիտի
ըլլան
պատմութիւնը
ըմբռնելու
իր
բնական
պարզութեան
մէջ։
Եթէ
նկարագրուածին
չափ
զեղծագործ
եւ
ողորմելի
դէմք
մը
եղած
ըլլար
Միքայէլ
Բ.
Կաթողիկոս
Կիլիկիոյ,
չենք
կարծեր
որ
Չուխաճեան
Մատթէոս
Պատրիարք
արժանի
պիտի
համարէր
զայն
Վեհափառ
Արքային
(Սուլթան
Մէճիտ
)
վեց
ականակուռ
նշաններէն
առաջինը
ղրկել
ծերունի
Միքայէլ
Կաթողիկոսին,
1846
Յուլիս
12
(Պէրպէրեան,
Պտմ.
Հյց.
էջ
313
եւ
547)։
Այժմ
տեսնենք
Վ.
Լանկլուայի
տպաւորութիւնները
Միքայէլ
Բ.
ի
անձին
եւ
միջավայրի
մասին,
1852-53։
-«Երբ
հասայ
Սիս
ֆէրմաններս
եւ
յանձնարարականներս
ղրկեցի
Հայոց
Կաթողիկոսին,
որ
փութաց
երկու
Վանական
կարգել
ինձ,
որ
հիւրասիրեն
զիս։
Իմ
ներկայացմանս
համար
որոշուած
ժամուն
տարին
զիս
ընդարձակ
եւ
կամարակապ
սրահ
մը,
որ
կը
լուսաւորուէր
փեղկերուն
ճեղքուածներէն
միայն։
Նորին
Սրբութիւն ,
Միքայէլ
Բ.
Կաթողիկոս
ծալապատիկ
բազմած
էր
սէտիրի
վրայ,
շրջապատուած
իր
Վանքին
Եպիսկոպոսներով
եւ
վարդապետներով։
Իր
ծերունիի
գեղեցիկ
գլուխը,
խորշոմներով
ակօսաւոր,
թուխ
եւ
խստամբեր
հինաւուրց
վարժապետի
մը
կենդանագրին
պէս,
կ'արտացոլար
մթաստուեր
սրահին
խորը։
Մութ
կապոյտ
փաթթոց
մը
ունէր
եւ
հագած
էր
երկար
սեւ
վերարկու
մը`
բաւական
հինցած
մուշտակով
մը։
Կաթողիկոսը
չըպըգ
(ծխափող
)
կը
քաշէր,
որուն
եբենոսէ
սեւ
փողը
հակադրութիւն
մըն
էր
իր
երկար
եւ
ճերմակ
մօրուքին։
Խոնարհեցայ
իրեն
առջեւ,
օրհնեց
զիս
եւ
նստեցայ
քովը։
Խօսեցանք
Ֆրանսայի
վրայ,
Լուի
Ֆիլիպ
թագաւորի
վրայ,
որու
գահընկեցութենէն
լուր
չունէր,
եւ
անկէ
ստացած
նպաստից
վրայ,
իր
վանքին
կարօտութեանց
վրայ.
նիւթ
մը,
որու
մասին
այնքան
երկար
խօսեցաւ
որ
իր
դիտաւորութիւնը
չէր
կրնար
խուսափիլ
ուշադրութենէս.
Թիւրքմէն
պէյերու
հարստահարութեանց
վրայ,
եւ
այլն։
Նզովք
կարդաց
իրեն
պաշտօնակից
Էջմիածնի
Կաթողիկոսին,
ըսելով
թէ
-
Յափշտակիչ
մըն
է
ան,
հերձուածող
մը,
ըսաւ
ինձ,
տալով
այնպիսի
մեծահնչիւն
մակդիրներ,
զորս
կը
քաշուիմ
թարգմանելէ։
Վերջապէս
Նորին
Սրբութեան
աջն
առի
եւ
հրաժեշտ
տուի,
գրեթէ
երկու
ժամուան
ունկնդրութենէ
մը
յետոյ։
Վանականք
զիս
տարին
մինչեւ
դուռը
այն
սենեակին,
որ
յատկացուած
էր
ինձ։
Ընդարձակ
սրահ
մըն
էր
այն,
պատերը
կիրով
բռած,
որուն
վրայ
ամէն
յիշատակագրութիւններ
կային.
անուններ
թիւրքերէն,
արաբերէն,
հայերէն,
յունարէն,
իտալերէն,
ֆրանսերէն։
Ատոնց
մէջ
գտայ
Թէքսիէի
(Ch.
Texier)
անունն
ալ,
որ
1836ին
Սիսէն
անցնելու
ատեն
քանի
մը
բառ
գրած
է,
որոնք
խորհիլ
տուին
ինձ
որ
այդ
թուականէն
ինքն
կը
նախազգար
թէ
օր
մը
անդամ
պիտի
ըլլար
Արձանագրութեանց
եւ
Գեղեցիկ
Դպրութեանց
Ակադեմիային։
Սենեակին
չորս
կողմը
սէտիր
դրուած
էր,
շատ
բարձր
բուխերիկէ
մը
լոյս
կը
թափանցէր
այս
սենեակին
մէջ
որ
միայն
երկու
նեղ
պատուհան
ունէր։
Փոքր-Հայաստանի
այս
մայրաքաղաքին
մէջ
մնալուս
նպատակն
էր
հետազօտել
Լուսնեանց
տիրապետութեան
հետքերը,
արձանագրութիւններ
ընդօրինակել
եւ
ուսումնասիրել
Վանքին
Ձեռագիրները
եւ
Դիւանը,
եւ
վերջապէս
Կաթողիկոսին
միջոցաւ
մտնել
այն
անկախ
Հայերուն
մէջ,
որ
կը
բնակին
Տաւրոսի
Զէյթուն
եւ
Հաճըն
քաղաքները։
Կաթողիկոսն
հոգ
իսկ
չըրաւ
իր
Մատենադարանը
ցոյց
տալու
ինձ.
իսկ
ես
շատ
դժուարութեամբ
կրցայ
տեսնել
Հայերէն
Հին
Ձեռագիրները։
Գալով
դիւանին`
անյեղլի
էր
Կաթողիկոսը,
եւ
իր
անփոփոխ
պատասխանը
սա
եղաւ
թէ
Վանքը
Դիւան
։
Պօթրօս
(Վ.
Լանկլուայի
պահապան
սպասաւորը
)
որ
արդէն
խելամուտ
էր
տեղւոյն
եւ
գիտէր
Կաթողիկոսին
դժկամութիւնը,
գիշեր
մը
եկաւ,
արթնցուց
զիս
ըսելով
թէ
եկեղեցւոյն
տակ
գետնափոր
տեղ
մը
կայ
եղեր,
որ
վանականի
մը
հաւաստիքին
նայելով
լեցունկ
է
թղթերով
եւ
թանկագին
առարկաներով ,
եւ
ինքն
առանց
մէկէ
մը
տեսնեուելու
եւ
երկար
փնտռտուքէ
մը
յետոյ
գտեր
է
հոն
տանող
նեղ
ծակ
մը։
Շուտով
հագուեցայ,
եւ
պարաններ
առնելով
գացինք
այդ
տեղ։
Սանկ
արագ
քննութեամբ
մը
հասկցայ
որ
այդ
գետնափորին
տանող
ծակին
շրջանակը
եւ
ընկերիս
խոշորութիւնը`
ինծի
կուտան
այս
արկածալից
վայրէջքին
պատիւը։
Պօթրօս
գօտեպնդեց
զիս
պարանով
եւ
օգնեց
ինծի
որ
սահիմ
իջնեմ
մթին
ծակէն
ներս։
Այսպէս
կը
թուէր
ինձ
թէ
դժոխային
սահմաններ
կը
մտնեմ.
որովհետեւ
այնքան
նողկալի
էր
այդ
տեղէն
ելլող
գոլորշին։
Յիշեցի
Տանդէին
սա
խօսքերը.
Ինձմով
կ'երթուի
ցաւագին
քաղաքը.
Ինձմով
կ'երթուի
յաւիտենական
ցաւը.
Ինձմով
կ'երթուի
կորսուած
մարդկութեան
մէջ.
Թողէք
բոլոր
յոյսը
որք
կը
մտնէք
հոս։
Հազիւ
թէ
հասեր
էի
գետինը,
լապտերիս
լոյսը
բազմաթիւ
ջղջիկներ
ոտքի
հանեց,
սարսափահար
իմ
յանկարծակի
երեւումէն,
որոնց
խլացուցիչ
թռիչքը
սակայն
արգելք
չեղան
իմ
եռանդուն
հետազօտութեան։
Սարսա՜փ
…
Փոխանակ
թղթերու
եւ
հին
Ձեռագիրներու,
որոնց
կը
տենչայի,
վեց
հատ
դագաղ
տեսայ
նկուղին
խորը,
շարուած
մէկ
կարգի
վրայ,
բաւական
գէշ
վիճակի
մը
մէջ,
որոնց
քով
ոսկորներ
էին
փռուած։
Մօտեցայ
ծակին
եւ
մեղսակիցս,
որուն
պատմեցի
յուսախաբութիւնս,
օգնեց
ինձ
որ
բաւական
դժուարութեամբ
դուրս
ելլեմ
այս
գերեզմանական
անձաւէն։
Առտուն
Վանականք
ըսին
ինձ,
ու
ես
արդէն
գիտցած
եղայ
որ
այդ
չարաբաստ
գետնափորը
գերեզմաննոցն
էր
Սիսի
Կաթողիկոսներուն
եւ
Վանքի
եպիսկոպոսներուն։
Պօթրօս,
որ
շատ
կը
հետաքրքրուէր
իմ
ուսումնասիրութիւններով,
կ'ուզէր
դաս
մը
տալ
այդ
նենգամիտ
վանականին,
որ
այդ
գէշ
խաղը
խաղցած
էր
մեզի.
բայց
ես
թող
չտուի`
վախնալով
որ
եթէ
Կաթողիկոսն
իմանայ
մեր
գիշերային
արշաւանքը,
կրնայ
պատճառ
ըլլալ
Վանքէն
մեր
ճամբուելուն,
ինչ
որ
կրնար
խանգարել
ծրագիրներս.
վասն
զի
դէպի
լեռ
եւ
Անարզաբա
երթալու
համար
Մայրավանքէն
մեկնելէ
յառաջ
պէտք
էր
որ
այլեւայլ
Հայերէն
Ձեռագիրներ
ընդօրինակէի։
Օր
մը,
կը
պտտէի
Սիսի
մէջ,
շուկայէն
անցնելու
ատեն
մատնանիշ
ըրին
սանկ
տասներկու
տարեկան
մանչ
մը,
որ
իր
գլխուն
համար
շատ
մեծ
կարմիր
ֆէս
մը
դրած
էր,
գնդակէ
մը
ծակուած։
Ինձ
ընկերացող
վանականն
ըսաւ.
այս
մանչը
դրած
է
իր
հօր
ֆէսը,
որ
ըսպաննուեցաւ
երկու
տարի
յառաջ
թշնամի
թիւրքմէնի
մը
ձեռքով.
եւ
պիտի
դնէ
մինչեւ
այն
օրը,
ուր
պիտի
լուծէ
իր
դժբախտ
հօր
վրէժը`
դաշունելով
մարդասպանը։
Ուրեմն
վրիժառութիւն
կ'ընեն
այս
լեռներու
մէջ։
-Ասիկա
արեան
օրէնք
է.
գլուխ
ընդ
գլխոյ,
ակն
ընդ
ական։
Սիսի
մէջ
մեր
գործերը
վերջացած
էին.
մեր
շնորհակալութիւնը
յայտնելէ
յետոյ
Կաթողիկոսին`
իր
սրտագին
եւ
բարեացակամ
ընդունելութեան
համար,
հրաժեշտ
առինք
Նորին
Սրբութենէն
եւ
Վանականներէն,
եւ
բռնեցինք
Զէյթունի
ճամբան
»
(Voyage
dans
la
Cilicie,
էջ
125-129)։
ՄԻՔԱՅԷԼ
ԵՒ
ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ
Բարձրագոյն
խորհրդարանի
գերահրաշ
մայր
Աթոռոյն
սբց
Յակոբեանց`
վերապատուեալ
խորհրդական
Անդամոց`
երջանիկ
եւ
աստուածարեալ
Արքեպսց`
եռանդեան
սիրով
եւ
յարգական
պատուով
զփրկչաձիրն
նուիրեմ
զողջոյն
ի
միշտ
կենդանութիւն։
Զսիրանիշ
նամակ
ձեր
սիրելութն
ընկալեալ
ի
մեր
հայրենի
տիրապահ
քաղաքիս
Սըսայ
տէրունական
ուխտաւորաց.
զոր
եւ
ընթերցեալ
ուրախութեամբ
սրտիւ`
փառաւորեսցի
զփառաւորեալն
յամ
արարածոց,
նախ
ընդ
պայծառուի
սրբոյ
առաքելական
Աթոռոյդ
եւ
ձեր
սրտադիւր
հանգստութիւն
պատուական
անձին
քաջառողջ
բարեկենդանութեամբ.
եւ
ապա
զի
ձեր
ուրախութիւնն
մեր
եւ
մերն
ձեր
է
աներկբայ։
Ի
սէր
սրբոյ
Աթոռոյս
եւ
մեր
զպատիւ.
եւ
զյարգն
զոր
ընծայեալ
էիք
եւ
ընծայէք
միշտ
մերս
քաղաքի
եւ
վիճակի
տէրունական
ուխտաւորաց.
արդարեւ
միշտ
զմեզ
կացուցանէք
պարտաւոր.
անտես
արարեալ
զաղքատութեամբ
նոցին
եկողացն.
քանզի
եւ
փրկիչն
եւս
զաղքատս
ընտրեաց.
զորմէ
եմք
արդարեւ
շնորհակալ
եւ
միշտ
գոհաբան.
որոցդ
տր
լիցի
ինքնին
վարձահատոյց։
Թէպետեւ
ընդ
վտանգ
ուխտաւորաց`
որ
ի
սուրբ
զատկին.
ցաւեցաւ
սիրտ
եւ
ճմլեցան
մեր
աղիք,
բայց
ընդ
հանգիստն
սբյ
Աթոռոյդ
մխիթարիմք.
ոյր
սակս
ահա
զկոնդակսն
ձեր`
որ
վասն
ուխտաւորաց
գալստեանն
եղանակի
եւ
ծանուցման
ժամանակի
էիք
առաքեալ,
առաքեցի
առ
վիճակաւոր
վարդապետս
մեր
ժողովրդոց
ըստ
բարեխոհ
տնօրէնութեանն
ձեր
խորհրդոց.
որովք
յուսամ
թէ
ոչ
անմասն
ելանէ
ձեր
յառաջադրուի
առ
այն
ի
բարիս։
Զտուփն
լի
անուշահոտ
օճառիւ
իբր
պարգեւ
ինչ
գերակայ
ընկալաք.
որովհետեւ
ի
նշան
սիրոյ
էիք
առաքեալ,
զորմէ
եմ
ցանդ
շնորհակալ։
Վս
ձեր
տիր
բարեմաղթ
Միքայէլ
Կթղկոս
Մեծին
Կիլիկիոյ
յամի
Տ.
1834.
յունիս
7.
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
ի
սբ
Աթոռս։
Բարեկարգ
Կառավարչացդ`
բարեզարդ
բարձրագոյն
խորհրդարանի
սբյ
ցանկալի
մայր
Աթոռոյդ
մեծի
Յակոբեանց
Սբզնից
Առաքելոց,
Գերպիւ
Արք
եպս.
խորհրդական
անդամոց`
զողջոյն
ի
Քրիստոս։
Այսու
նամակաւ
մերով
սիրահարց
ողջունատուութեան
առաքեցան
առ
յարգոյ
սիրելուի
ձեր
տէրունական
ուխտաւորք
ի
օրհնեալ
Եօզղատ
քաղաքէ
մերմէ
Հաճասլանեան
մհի
Օհաննէս
պերճապիւ
Աղայն
եւ
Քիրպիդճեան
մհի
Սարգիս
հոգեւոր
եւ
հարազատ
սիրելիք
մեր,
որոց
ի
գալն,
ի
պատիւ
սրբոյ
Աթոռոյս
եւ
ի
մեծարանս
օծելութեան
մերում
որչափ
ինչ
պէտք
են
ընդունելուիք,
ի
հարկէ
առնէք,
եւ
իւրաքանչիւրոցն`
շնորհ
ընձեռէք
մարդասիրութեան
եւ
այն
ամենայն
անզանազան
առ
մեզ
վերաբերին.
որոց
վասն
եւ
առ
յապայս
ի
յինքեանց
ստուգելս,
զորոցդ
եւ
գոհութեամբ
ունիմ
շնորհակալիլ
անբաւ
բաւականութեամբ .
խնդրեմ
սիրոյ
յորդորանօք`
զանց
չառնել
զխնդրանօք
մերովք.
առ
ի
յարգութենէ
ձերմէ.
ընդ
որում
յաւէտ
սիրելիք
մեր
են.
ողջ
լերուք
երամք
յարգոյք
ընդ
երկայն
աւուրս
ի
սէր
Միքայէլ
Կթղկսիս
Մեծին
Կիլիկիոյ
1837.
Հոկտմ.
11,
ի
սբ
Աթոռս։
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
(Թուականը
անխնամ
գրուած
է)
*
Բարեկարգ
կառավարչացդ`
բարեզարդ
բարձրագոյն
խորհրդարանի
Սբյ
ցանկալի
մայր
Աթոռոյդ
մեծի
Յակոբեանց
Սրբազանից
Առաքելոց`
գերապիւ
Արք
Եպս.
խորհրդական
անդամոց
նուիրեմ
զողջոյն
ի
միշտ
կենդանութիւն։
Այսու
նամակաւ
մերով
սիրահարց
ողջունատուութիւն,
առաքեցաք
առ
արգոյ
սիրելութիւն.
ձեր
չորս
չափով
ուխտաւորք
տէրունականք,
որոց
ի
գալն
յանձն
լիցի
ի
ձեր
գթալիր
մարդասիրուենն
եւ
չձանձրանալ
ձեր
խնդրեմ,
վս
որոց
չքաւորուեց,
այլ
զիւրաքանչիւրոց
աղքատիկ
տուրս
սիրով
ընդունիլ
ընդ
այրւոյն
լոմայի
զոր
մատոյց
Քրիստոսի .
եւ
որով
լցաւ
քան
զչափն`
գովեցեալ
ի
տեառնէ։
Խնդրեմ
սիրոյ
յորդորանօք
առ
ի
յարգուէ
ձերմէ
զանց
չառնել
զխնդրանօք
մերովք.
այլ
իւրաքանչիւրսն`
ըստ
անձին
կարողութեան
անցուցանել
ընդ
տուրս
ողորմուե
իւրեանց,
եւ
շահել
մարդասիրաբար
ամիւ
քաղցրութեամբ.
ի
պատիւ
սրբոյ
Աստուածեան
Աթոռոյս
եւ
ի
մեծերանս
օծելութեան
մերում,
զի
գիտակ
իսկ
էք`
զեղանակաց`
ժամանակս
ժանտաժուտ
եւ
անբարի,
վրդովմունք
բազում,
իբրեւ
ալէկոծեալ
ծով
երերի
երկիրս,
եղելօքն
գոհանալ
պարտիմք
եւ
բաւական
լինել
որչափ
իննք
ամենաստեղծ
բարերար
Տէրն
պարգեւէ։
Ողջ
լերուք
երամք
արգոյք,
տռն
պահպանուբ.
ի
սէր
Միքայէլ
Կաթղկսիս
Կիլիկիոյ
Մեծի։
յամի
տռն
1838
Յունվ.
15։
ի
հրաշալի
սբ
Աթոռս։
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
*
Արժանընտիր
տեղապահք
սուրբ
խորհրդածուաց
խորոցն
Աստուծոյ.
Տեառն
Պօղոսի
սրբազան
Արք
Եպսի
եւ
բարեկարգ
կառավարիչ
խորհրդական
սիրելի
եղբարց
ի
Քրիստոս
ողջոյն
եւ
սէր
տիրաձիր
նուիրեմ.
ի
տէր
խնդալ։
Ահաւանիկ
յայտնի
է
ձերում
խոհեմութեանցդ
բանն
տէրունեան`
որ
միշտ
հնչի
յականջս
եկեղեցւոյն
երկուք
կամ
երիւք
վկայիւք
հաստատեսցի
ամենայն
ինչ,
եւ
դարձեալ
ընդ
Առաքելոյն,
երանելի
է
այրն
այն`
որ
ընդունիցի
վկայութիւն
յայլոց.
ահա
յառաջ
քան
զաւուրս
եկն
այսր
ոմն
ի
միաբանութեանց
ձերոց`
Եգիպտոսի
արիաջան
Առաջնորդ`
խոհեմազարդ
Տր
Գաբրիէլ
Վրդպտն.
ընդնմին
գրուի.
ձեր,
որ
ետ
ինձ
յոյժ
ցնծութիւն.
եւ
արար
զիս
տեղեակ
իւրում
պատճէնի.
արդ
եւ
ես
այսօր
ըստ
վկայութեան
ձեր,
հրաւիրեցի
զնա
ի
կարգ
եւ
ի
պատիւ
եպիսկոպոսութեան.
տէր
Յս
Քս
զձեզ
միշտ
պահելով
ի
խաղաղական
եւ
յարազուարճ
կեանս,
շնորհեսցէ
նմա
կարողութիւն
առ
ի
կառավարել
զհաւատացեալ
հօտն
իւր,
որ
ի
Քրիստոս
Յիսուս,
եւ
եւս
մշակ
առանց
ամօթոյ
ի
խնամս
Աստուածութեան
իւրոյ,
եւ
շնորհիւ
երկնացօղ
աղօթից
ձերոց,
եւ
լերուք
ողջ
զուաճալի
կենօք
լրմամբ
ամենից
բարութեանց
շնորհիւ
Տռն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
ի
ցնծութիւն
սրտի։
Միքայէլ
Կթողկսիս
Մեծի
Աթոռոյն
Կիլիկիոյ
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
գր
ՌՄՁԸ.
ի
յունիսի
ԺԵ
ի
հրաշալի
Մայր
Աթոռս։
*
Բարձրագոյն
խորհրդարանի
գերահրաշ
Մայր
Աթոռոյն
սրբոց
Յակոբեանց`
վերապատուեալ
խորհրդական
Անդամոց`
երջանիկ
եւ
Աստուածարեալ
Արք
եպսց
`
եռանդեան
սիրով
եւ
յարգական
պատուով
զփրկչաձիրն
նուիրեմ
զողջոյն
ի
միշտ
կենդանութիւն։
Յայտ
լիցի`
վերապատուեալ
կառավարչացդ`
յարգելի
Արք
եպսց
Ածեան
ամենացանկալի
եւ
փափաքելի
մեծի
Աթոռոյդ.
ըստ
հաճութեան
գանձուցն
ամենայն
բարութեանց
յառաջ
ածողին.
ի
հաւատացեալ
սուրբ
երամոցն
Քրիստոսի.
բազումք
շարժին
ի
սիրոյ
ճշմարիտ
հաւատոյ`
գործելոյ
զբարիս,
որ
վայելէ
ի
տնօրինական
սուրբ
տեղիս,
որ
ի
նոյն
անարգ
չարչարանօք
ի
մահ
վիրաւորեալ
ազատեաց`
յաղթելով
զմահ
եւ
զապստամբ
թշնամին.
գոնէ
չափաւոր
ողորմուբ`
ոչ
հայելով
ի
կարողութիւնս
իւրեանց,
որքան
պատրաստեալ
են
ստացուածք։
Ապա`
ձերդ
հոգելից
սբրուե
յայտնի
գոլոյ
այս
ամենայն.
փոքր
ի
շատէ`
առնեմք
ի
ձեր
գերայարգ
սիրելուէ,
ի
մերս
հայրենոյ
դիմեալ
տէրունական
ուխտաւորաց,
վեշտասան
հոգի
են
աւելի
կամ
պակաս,
որոց
ի
գալն,
ի
պատիւ
սբյ
Աթոռոյս
եւ
ի
մեծարանս
մեր
որչափ
ինչ
պէտք
են
ընդունելութիւնք.
ի
հարկէ
առնէք.
եւ
իւրաքանչիւրոցն`
շնորհ
ընձեռէք
մարդասիրութեան.
եւ
այն
ամենայն.
անզանազան
առ
մեզ
վերաբերին ,
եւս
ի
սէր
մեր.
համարեսցի
թէ
ի
չքաւորացն
սակի
են,
եւ
մեր
ի
ձէնջ
արարեալ
ի
խնդիր
պատուաւոր
եւ
փառաւոր
լիցի,
եւ
առ
այլեւ
բազմաց
բացցուք
զդուրս
ի
սէր
յադպիսի
Ածային
յորդորմամբ։
Կցորդաբար
զկնի
գրեցելոցս.
եւ
զայսոսիկ
խնդրեմ.
եւ
ցաւակցաբար
կատարելն
ձերում
յուսամ,
զի
նախ`
զերկոսին
հարազատ
զաւակունսն
Սրբոյ
Աթոռոյս.
եւ
զհոգւոյ
սիրացանկալի
զորդիակսն
մեր`
զնիկողայոս
եւ
զփիլիպպոս
զգօնամիտ
եւ
զխոհեմունակ
ծայրագոյն
վարդապետսն.
յետ
ըստ
ընդածին
մրդսէր
բարուցդ
ձերոց
գթարկութեամբ
շահելոյ
`
օր
յառաջ
զկնի
սրբոյ
զատկին
առ
մեզ
առաքեցէք,
զի
քաջավարժ
գործավարք
մեր
են.
եւ
յաջող
անդամք
ի
յանդամս,
եւ
գլուխ
առանց
յաջող
անդամոյ`
քաջ
դիտէք.
բայց
եւս
ծաներուք
յառաջ
քան
յայս
նամակէս,
յատուկ
սիրոյ
գիր
գրեալ
առաքեցաք
առ
սիրելուի
ձեր
վս
հոգեւոր
զաւակաց
մերոց.
զի
զառաքելոյ
ի
մեզ,
զպտսխնն
գրոյս
ոչ
ընկալաք
զի՞
եղեւ
ոչ
գիտեմ.
եւ
այսու
երկրորդեմ
զխնդիրս
ի
ձէնջ
վասն
մեր
հոգեւոր
որդեկաց,
եւ
այսպէս
զխնդիրս
կատարելով
լերուք
ողջ
Տեառն
պահպանութեամբ
ի
սէր
Միքայէլ
Կթւղկսիս
Մեծի
Աթոռոյն
Կիլիկիոյ…
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
գրցւ
ՌՄՁԸ
եւ
ի
յուն .
վերջ
ի
սբ
Աթոռս
Ածեան…
*
Աստուածարեալ
եւ
շնորհունակ
Արք
եպս.
եւ
սրբազան
պատարագ
մեծայարգ
եղբայր
սիրեցեալ
խնդալ
ի
Քրիստոս։
Ծագմունք
նշուլից
Աստուածայնոյ
գերազանց
սիրոյն`
արեգակնակերպ
շողշողեալ
փայլեալ
լուսաւոր
պայծառութեամբ
գեր
քան
զարժանն
լուսաւորէ
զմիտս
ի
սիրելեաց
ի
սիրելիս.
ընծայմամբ
կամ
արծարծմամբ
սիրոյ
նշան
գրութեամբ։
Վասն
որոյ`
եւ
մեք
ամենայօժար
կամօք
կամիմք
յայսմ
Աստուածայնոյ
գերազանց
շնորհիս
զարծարծումն
առ
ի
հանդարտել
զսիրտս
աշխարհային
դժուարակրելի
մտածմանց,
ի
ձեր
գերյարգի
եղբայրութեանցդ
լրով
բարեկեցութեանցդ
եւ
ազդմամբ
մերոյս
որպիսածանոյց
հանգամանաց։
Ուրեմն`
հարկ
եղեւ
ի
մեզ`
ի
ժամանելն
աստ
առ
մեզ
սիրոյ
նշան
գրութեանդ
ընդ
մեր
Տէրունական
ուխտաւորացդ,
վերըստին
յայտ
առնել
մեծի
սիրելուեդ
որպիսութիւնն
մերոյս
կողմանց.
փառք
անճառելոյն
եմք
այժմ
հանգիստ
եւ
Աղօթօղ
վասն
պատուական
անձին
քում
եւ
ամ
հաւատացելոց
ի
Քս։
Եւ
եւս`
Առաքեցալ
ընծայացու
Մաշտոցսն
սրբազան
մկրտութեան
եկ
եւ
ժամանեց
առ
մեզ,
եւ
ը
նոսին
անմահ
եւ
սբզն
Պատարագի
Խորհրդոյ
Մեկնութիւն,
եւ
մեք
մեծաւ
շնորհակալութեամբ
բաշխեցաք
ի
յիտակ
եւ
ի
յընծայ
սրբոց
եկեղեցեացն
Քրիստոսի
ի
դիմաց
քոց
սրբութեանդ,
որ
եւ
ասեմ
Տէր
Յիսուս
անջնջելի
պահեսցէ
զնորածաղիկ
տպագրատունս,
զոր
միշտ
վայելեմք
զպտուղս
նորին
Ողջ
լեր
երկայն
ամօք
եւ
խաղաղ
կենօք
միշտ։
Միքայէլ
Կթղկս
Կիլիկիոյ
Մեծի
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
Գր
՛ի
1843։
Եւ
ի
Մայի .
վերջ.
ի
մայր
սբ
Աթոռս
Ամ
Հայոց
Վեհափառ
Սրբազան
Պատրիարգ
Առաքելապատիւ
Եղբայր
եւ
Ածընտիր
տեղապահ
Սբյ
Աթոռոյն
Հոգեկիցք
իմ.
Ի
վաղուց
անտի
Յսաւանդ
սէրն
արդարեւ
թագաւորէ
ի
մէջ
երկուց
հոյակապ
Աթոռոցս,
որում
ոչինչ
կարէ
լինել
խոչ
եւ
խութ
անդրդուելի
սիրոյն,
եւ
զի
մի
միայն
սա
է
ածապարգեւ
մխիթարութիւն
մեր
իսկապէս։
Բայց`
չգիտեմ
ո՞ր
արգել
յետնորդ
յայս
հոգեկեցոյց
շաւղաց
զմեզ
թողու.
յայս
նուագ
ոչ
անդէպ
համարիմ
զառածինն
յիշել
զբան`
անտեսութեան
հետեւի
մոռացութիւն,
վասն
զի
ի
բազում
ժամանակաց
հետէ
կտրեցան
երթեւեկութիք
սիրածրար
նամակաց,
որք
իբր
լրտես
բարեգուշակ
զիրացս
սէր
ընծայէին
միմեանց,
որոց
ի
պակասիլն
պակասեցաւ
արդարեւ
եւ
իմ
մխիթարութե
ասպարէզ.
սակայն
եւ
այնպէս
բռնութիւն
հոգեւոր
սիրոյն
ի
բաց
վանէ
զառածին
համբաւեալ
զօրութիւն,
միշտ
տալով
յիշել
զսբ
եղբարսդ
օրհնուբ`
եւ
գովութբ
առաջի
բարեկամաց
մերոց։
Ահա
ի
ցուցակ
այսր
անկեղծ
սիրոյ
համարձակեալ
բացի
զմուտ
նորոգ
դրան
սիրանիշ
գրութեան,
ի
հարկէ
եւ
դուք
ջանայք
զսա
պահել
անփակ`
ի
շնորհելն
զպատասխանի
արդեան
գրոյս
եւ
ապագայից`
յոր
անձկանօք
բերիմք
ի
հանդէս։
Արդ
այսու
համառօտութեամբս
խնդրեմ
ի
ձերում
սրբութենէ
չթողուլ
զմեզ
անմխիթար
եւ
անգէտ
զբարիոք
կենցաղավարութենէ
ձերմէ։
Որով
եւեթ
կարէք
ուրախ
առնել
զսիրտ
վշտակրիս.
լերուք
ողջ
զօրացեալ
տերամբ,
եւ
բարգաւաճեալ
ամենայն
քաջամասնութեամբ
երջանիկ
կենաց
ի
ցնծութիւն
ոգւոյ
Միքայէլ
Կթղկոսիս
Մեծին
Կիլիկիոյ
(Կնիք)
1844։
Մարտի
31
Ի
սբ
յԱթոռ
Կիլիկիոյ
ՄԻՔԱՅԷԼ
Բ.
Ի
ԿՈՆԴԱԿՆԵՐԸ
Յսի
Քսի
ծառայ
եւ
շնորհիւ
նորա
Տէր
Միքայէլ
Կթուղկս
ամ
Հայոց
եւ
Ծայրագոյն
Պատրիարք
Գերագահ
Մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
սպասաւոր
Սբ.
Լուսաւորչի
Աջոյն
եւ
յանուն
Ամենասուրբ,
Երրորդութեան
հիմնեալ
Մայր
Աթոռոյն.
յորմէ
ժամանեալ
հասցէ
գիր
սիրոյ
ողջունի
եւ
օրհնուե .,
աղօթք
պահպանուե .
`
շնորհք
առաքելական
եւ
ածային.
բազմապատիկ
ողորմութիւնն
եւ
նախախնամական
ամենաքաղցր
գթուին.
եւ
մարդասիրուին.
եկեսցէ
իջցէ
եւ
հանգիցէ
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
սփռեալ
տարածեսցի
առ
ի
վր.
օրհնեալ
Տիրախնամ
եւ
ածապահ
բարելի
մեծի
նահանգին
Պօզուխու
նախ`
Եօզղաթու,
Սունկուրիու,
Կէմէրէկու,
Ուռումտիկու,
Պօղազլիանու,
Քէօհնէյու,
Սէրայու,
Մաղարու,
Ինճիրլիու,
Քէտիլէրու,
Սաչլիու,
Սահէթլիու,
Ղումղուիյու,
Էյլէնճէյու,
Պէնկիյու,
Քելլերու,
Պուռունխշլայու ,
Չախմախու,
Կիւրտէնու,
Պէլէօրէնու,
Կեօյէզլիու,
Ուզունլիու,
Իյտէլիու,
Չոխրատանու,
Բամիդալիու,
Եահեալիու,
Խարահալիու,
Իւրնէճու,
Մէնտիլէյու,
Քիւրքճիյու,
Ղարաչայիրու,
Սելիհամզայու,
Խարաեաղուպու,
Թերզիլիյու,
Պեէպէքու,
Բէօհրէկու,
Սառըհամզայու,
Տաշլըկէչիտու,
Իքիղարայու,
Չաթու`
Չէպնիյու,
Ալաքիլսէյու,
Տէնտիլու,
Պուռհանու,
Թէքմէնու,
Ղարակէօլու,
Իսանլիու,
Ղայաբունառու,
Եաբալթնու,
Թոպաճու,
Լարխշլայու,
Սառըօղլանու,
Կեկիյու,
Սըվղնու,
Էքրէկու,
եւ
ի
միջի
դոցին
կառուցեալ
եւ
հաստատեալ
Քրիստոսահիմն
սբց.
Եկեղեցեաց
եւ
եկեղեցական
մանկանց.
նախ`
մեղսաքաւիչ
եւ
սրբակրօն
շնորհունակ
քահանայից,
ուսումնասէր
Սարկաւագաց,
քաղցրաբարբառ
դպրաց,
հաւատարիմ
երէցփխնց .,
հարազատ
գանձպց.
բարեպաշտօն
եւ
յարգելի
իշխնպց.
եւ
իշխանաց,
հոգեսէր
մահտեսաց
եւ
մահտեսացու
անձանց,
ողորմած
Տեօվլէթաւորաց,
առատաձեռն
խոճաներաց,
արդարավաստակ
հողագործաց,
գթասիրտ
աղքատաց,
երլիյից
եւ
մուսաֆիրաց,
եկաց
եւ
մտից,
մանաւանդ
բարեսէր
մաղագործաց
արանց
եւ
կանանց,
ծերոց
եւ
տղայոց,
երիտասարդաց
եւ
կուսից,
մեծաց
եւ
փոքունց,
խնդալ
ի
Քս.
Յս.
խաղաց
կենօք
եւ
յարազուարճ
բերկրութեամբ
միշտ։
Շնորհք
ընդ
ձեզ
եւ
երկնաւոր
խաղաղուին.
յԱյ
Հօրէ
ամենակալէ
եւ
ի
տռնէ.
Յսէ.
Քսէ.
եւ
ի
սրբոյ
Հոգւոյն
կենարարէ
եւ
յառատածաւալ
պարգեւատւողէ
եւ
ամենունակ
շնորհատւողէ,
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
ի
վր.
հոգւոց
եւ
մարմնոց
ձերոց
ի
վր.
ուստերաց
եւ
դստերաց,
զարմից
եւ
զաւակաց
եւ
ամ.
ընտանեաց
եւ
բարեկամաց
ձերոց,
ի
վր.
տանց
եւ
բնակութեանց ,
անդաստանաց
եւ
բուրաստանաց
ձերոց.
ի
վր.
առից
եւ
տրոց,
վարուց
եւ
վաստակոց,
ընչից
եւ
ապրանաց
ձերոց
եւ
օր
ըստ
օրէ
լցուսցէ
զձեզ
Տէր
Աստուած
բիւրազան
բարուբ.
եւ
անպատում
ուրախուբ.
կալ
մնալ
ի
խնամս
տն.
միշտ,
ամէն։
Եւ
ընդ
ածապարգեւի.
օրհնութեան
եւ
շնորհածաւալ
Առաջնորդական
Կոնդակիս
լուարուք
ով
Քսի.
անբիծ
եւ
անապական
արեամբ
գնեալ
լուսաւորչածին
ժողովուրդք
Այ.
եւ
սիրելիք
մեր
ի
Տէր։
Զի
ածահայր.
Մարգարէն
Դաւիթ
ի
հոգելից
մատենին
իւրում
գրէ
ասելով
թէ`
գնացք
գետոց
ուրախ
առնեն
զքաղաք
Այ։
Արդ
զի՞նչ
բերս
իմաստուե.
քաղցրապտուղ
ի
Հոգեւոր
աստի
տնկոյ
մարգարէութեանս
ժողովել
պարտիմք։
Քանզի
գրէ
Առաքեալն
թէ
ամենայն
մարգարէուի.
իւրոց
լուծումն
ոչ
ունի.
վսյ.
գրէ
Վրդպն .
Վանական
թէ
Հոգւովն
խօսել
զՀոգւոյն`
հոգեւորացն
է։
Ապաքէն
ի
հոգելից
արանց`
աստանօր
զմիտ
եւ
զխորհուրդ
բանի
մարգարէութեանս
բացայայտեսցուք
ի
լսելիս
ունկնդրացդ,
մարմնաւոր
օրինակաւ
իւիք,
առ
ի
դիւրաւ
իմանալ
եւ
լինել
վերահաս
այսր
բանի։
Զի
եթէ
քաղաք
որ
շինեալ
է
ի
գնացս
ջուրց,
ունի
պատւականուի.
քան
զայն
որ
յանջըրդւոջ
է.
որոյ
զփորձ
բազում
կերպիւ
կարեմք
իմանալ։
Նախ
լուանալով
զաղտս,
երկրորդ
ոռոգանելով
զանդաստանս,
առ
ի
պտղաբերել
եւ
զովացուցանելով
զծարաւիս
առ
որ
դիմեն։
Ապա
թողեալ
զայս
հարկաւորուիս.
մարմնաւոր
ջրոյն,
որ
ըստ
ինքեան
յայտ
է,
դարձցուք
ի
միտս
հոգեւորս,
եւ
դիցուք
ձեր
առաջի
հակիրճ
եւ
համառօտ
բանիւ։
Ի
հոգեպատում
մարգարէիցն
տառից
առեալ
աստանօր։
Արդ
ամ.
բանք
ածայինք.
զորս
ընկալեալ
է
ի
Հոգւոյն
սրբոյ
խօսեցան
նախնի
սբ.
Հարք
մեր`
գրէ
թէ
ամենայն
առակաւ
եւ
օրինակաւ
են
ասացեալ,
ըստ
երանելոյն
Պօղոսի,
թէ
բազում
մասամբք
եւ
բազում
օրինակօք
կանխաւ
խօսեցաւ
ընդ
հարս
մեր
մարգարէիւք,
եւ
այս
յայտ
է
քննողաց։
Քանզի
որպէս
երիվար
ի
ձեռն
սանձակալի,
կամ
իբրեւ
զղեկ
ի
կամս
ղեկաւորի,
նոյնպէս
եւ
մարգարէք
ի
կամս
Սբ.
Հոգւոյն
զի
յոր
կողմ
կամէր`
տայր
նոցա
խօսել.
զի
որպէս
ջուր
ոռոգանելով
զերկիր
պտղաբերս
առնէ ,
նոյնպէս
եւ
զպատգամն
ածային.
ըստ
այնմ
թէ`
այսպէս
ասէ
Տէր
զոր
օրինակ
եթէ
իջանիցէ
անձրեւ
կամ
ձիւն
յերկնից
եւ
անդրէն
ոչ
դառնայ,
մինչեւ
արբուսցէ
զերկիր,
ծնցի
եւ
բղխեսցէ,
տացէ
զսերմն
սերմանողի
եւ
զհաց
ի
կերակուր։
Այնպէս
եղիցի
բանն
իմ
որ
ելանէ
ի
բերանոյ
իմմէ,
մի՛
դարձցի
դատարկ
մինչեւ
կատարեսցի,
զոր
ինչ
կամիցիմ։
Իսկ
արդ
բազում
անգամ
ջուրն`
զմարգարէս
եւ
զառաքեալս
եւ
բանին
կենաց
ուսուցանող
վրդպս.
նշանակէ
որպէս
ասէ
կենարարն
մեր
Յս .,
որ
հաւատայ
յիս,
որպէս
ասեն
գիրք.
գետք
յորովայնէ
նորա
բղխեսցեն
ջրոց
կենդանուե .,
եւ
սբ.
Ներսէս
Շնորհալին
ի
յերգս
շարականին
Հոգւոյն
Սրբոյ,
ջուր
զպարգեւ
Հոգւոյն
իմանայ,
գետ
զառաքեալսն
եւ
տիեզեր
(որ
են
քաղաք
)
զբնութիւն
մարդկան,
ըստ
այնմ
թէ`
այսօր
բղխեաց
ջուր
կենդանի
յԵրուսաղէմ
յորմէ
լցան
գետք
ածայինք .,
եւն։
Արդ
որպէս
ջուր
լուանալով
զաղտս
տանի,
նոյնպէս
եւ
ածարեալ.
վարդապետք
ի
ձեռն
խրատու
ջրոյ
զաղտս
մեղաց
հոգւոց
մարդկան
ի
բաց
հանեալ
մաքուրս
առնեն,
ըստ
այնմ
թէ`
ցանեցից
ի
վր.
ձեր
ջուր
սբ.
եւ
սրբեսջիք
յամ.
անօրէնուեց.
ձերոց.
եւ
այս
ի
ձեռն
քարոզչաց.
ոպ.
ջուր
պտղաբերս
առնէ
զերկիր.
սոյնպէս
եւ
ուսուցիչքն
բանին
կենաց
առբերեն
զհոգեւոր
պտուղս
առաքինուե.
ի
բանաւոր
երկրէ
հոգւոց
մարդկան։
Արդ
վասն
զի
մեք
եւս
որ
կամեցողուբն.
Աստուծոյ
եւ
ընտրողուբ.
օրհնեալ
ազգիս
կարդեցաք
յԱթոռ
Հայրապետական,
հարկ
եղեւ
մեզ
հոգալ
եւ
խնամել
զբանաւոր
հօտն
Քսի .
Այ.
մերոյ
եւ
այս
ոչ
է
հնար
անձամբ
կատարել,
այլ
ի
ձեռն
միջնորդաց,
որպէս
արար
եւ
ուսոյց
մեզ
Քս.
Փրկիչն
մեր.
զի
նախ
ինք
առաքեաց
զսբ
ԺԲ
Առաքեալսն,
եւ
նոքա
զփոխանորդսն
իւրեանց
զորս
ինքեանք
կրթեցին.
ահա
այսու
հոգեւոր
շաւղօք
եւ
մեք
կառավարել
ջանալով
զեկեղեցին
Այ .,
այսինքն
է
զհաւատացեալ
ժողովուրդսն,
կարգեալ
կացուցի
ի
վր.
օրհնեալ
տիրախնամ
նահանգիդ
ձերոյ
հովիւ
եւ
առաջնորդ
զհոգեւոր
բազմերախտ
զաւակն
սբոյ
Աթոռոյս
եւ
զսրտակից
սիրելին
մեր
զՏէր
Մատթէոս
շնորհազարդ
եւ
ածիմաստ.
Ծայրագոյն
Վրդպն.
որ
ջրով
կենսատու
վարդապետութն.
լուասցէ
զաղտս
հոգւոց
ձերոց,
եւ
գործովք
բարեաց
առաքինուե.
զհոգիս
ձեր
զարդարեալ
պտղալիս
արասցէ։
Ապաքէն
եւ
դուք
քահանայքդ
եւ
իշխանքդ
եւ
առ
հասարակ
ի
Քս .
Յս.
հաւատացեալ
ժողովուրդքդ
պարտիք
ըստ
ամի.
հլու
եւ
հպատակ
եւ
հնազանդ
կալ
վերատեսչին
ձերոյ.
եւ
հոգեկից
մեծի
սիրելւոյ
իմոյ
Տն.
Մատթէոսի
շնորհապերճ
եւ
ածարեալ.
վրդպետին
եւ
ըստ
արժանւոյն
պատւել
եւ
մեծարել.
զի
զամ .
եղեալսն
դմա
թէ
պատիւ
եւ
թէ
անարգանք
ինձ
եւ
սբոյ.
լուսանկար
Աթոռոյս
վերաբերի։
Քանզի
ըստ
ամի.
փոխանորդ
իմ
է.
կապեալն
ի
նմանէ`
կապեալ
եղիցի
ի
մէնջ
եւ
արձակեալն`
արձակեալ
եւ
օրհնեալն`
օրհնեալ
եղիցի
ի
Հօրէ
եւ
յՈրդւոյ
եւ
ամենասուրբ
Հոգւոյն։
Ուստի
կրկին
կրկին
պատւիրելով
պատւիրեմ
ձեզ
ըստ
ամենայնի
պարտիք
բարւոք
գնացս
ցուցանել,
եւ
ի
վերայ
այսր
ամի.
զամենայն
հասս
Առաջնորդական
զսահմանեալն
ի
նախնեաց
զտէրունիսն,
զօծութեանցսն,
զնշանին
զպսակին,
զթաղմանն ,
զհոգեբաժինն,
զխոստմունսն
եւ
զայլսն
ամ.
եւ
տարեկան
պտղին
առանց
այլեւայլ
պատճառանաց
մեծաւ
հնազանդուբ.
թէսլիմ
արասջիք.
զի
զամ.
զոր
ինչ
տայցէք
ի
ձեռն
գերապատիւ
առաջնորդին
ձերոյ
եւ
իմս
սրտակից
սիրելւոյ,
այն
ամենայն
ինձ
եւ
մեծ
Աթոռոյս
հասանի
լիովին։
Նաեւ
յանուն
սրբոյ
Աթոռոյս
յածապահ.
երկրէ
ձերմէ
կանոնեալ
տարեկան
ցորենահաւաքութիւնն
որ
ընդ
պտղիական
ողորմութեանն
սովորութիւն
եղեւ
հաւաքել։
Արդ
ահա
զայս
ցորենահաւաքութեան
գործն
եւս
յանձնեցի
ձեր
հոգեւոր
առաջնորդին
եւ
մեր
շնորհասուն
զաւակ
Տր
Մատթէոս
հանճարաշատ
Ծայրագոյն
Վրդ.
ի
սիրելւոյն.
զի
ժողովեսցէ
ի
ձէնջ
ընդ
պտղիական
ողորմուեն.
վսյ.
հարկաւ
պատուերեմ
ձեզ,
զի
առանց
ձանձրութեան
եւ
կամ
այլեւայլուե.
բանից
յայսմհետէ
զպտղին
եւ
զցորենահաւաքութեան
տուրս
ձեր
լիովին
յանձնեսջիք
դմա։
Ուստի
տեսանելով
տեսից
զձեր
սէրն
եւ
զհաւատարմուին.
թէ
որպէս
ցուցանել
պարտիք,
զոր
լուեալ
իմ
ուրախ
եղէց
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
բերկրելով
եւ
ցնծալով։
Որ
եւ
ուրախացուցիչն
համայնից
Ած.
իմ
Յս.
ուրախ
եւ
զուարթ
պահեսցէ
զձեզ
հոգւով
եւ
մարմնով,
տամբք
եւ
տեղեօք,
զարմօք
եւ
զաւակօք.
փրկելով
յերեւելի
եւ
յաներեւոյթ
փորձութեանց
ի
խնամս
իւր
կեցուսցէ.
բանալով
ընդդէմ
ձեր
զդուռն
անճառելի
ողորմուե.
հանգուցանելով
զհոգիս
ննջեցելոց
ձերոց
երկնից
սբ.
արքայութիւնն։
Որ
եւ
լերուք
ողջ
եւ
օրհնեալ
երկայն
աւուրս
յԱստուծոյ
եւ
ամ.
Սրբոյ
նորա
եւ
ի
մէնջ
միշտ։
Գրեցաւ
ՌՄՁԶ։
Օրհնուե.
եւ
առաջնորդական
կոնդակս
եւ
մար(տի
սկի
)
զբն .,
ի
սբ.
Աթոռս
հրաշալի
ը.
հովանեաւ
չորից
սրբոց
Աջերացն
որք
աստ
կան
ի
պահպանուի.
գրոհիս
։
Ռուբինեանց
Տոհմը
Յիսուսի
Քրիստոսի
ծառայ
եւ
շնորհիւ
Նորա
Տէր
Միքայէլ
Կաթուղիկոս
Ամենայն
Հայոց,
եւ
Ծայրագոյն
Պատրիարգ
Մեծին
Կիլիկիոյ,
եւ
սպասաւոր
Լուսաւորչի
շնորհաձիր
Աջոյն
եւ
յանուն
Ամենասուրբ
Երրորդութեան
հիմնեալ
Վեհափառ
Աստուածեան
Մայր
Սուրբ
Աթոռոյն։
Յորմէ
ժամանեսցէ
գիր
սիրոյ
ողջունի
եւ
օրհնութեան,
Աղօթք
պահպանութեան,
Շնորհք
Առաքելական
եւ
Աստուածային
օրհնութիւն
եւ
նախախնամական
գթութիւն,
եկեսցէ՜
իջցէ՜
եւ
հանգիցէ՜,
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
սփռեալ
տարածեսցի`
Առ
ի
վերայ
օրհնեալ
բարեպաշտօն
աստուածասէր
բոլոր
Ազգիս
Հայոց
որք
են
բնակեալ
յերկրին
Վրաստանու,
Աստուածարեալ
Առաքելաշնորհ
դէտ
կարգեալ
Արհի
Եպիսկոպոսաց,
Աստուածաբան
Ծայրագոյն
Վարդապետաց,
Մեղսաքաւիչ
Քահանայից,
ուսումնասէր
Սարկաւագաց
եւ
Դպրաց,
հաւատարիմ
Երեցփոխանաց,
հարազատ
գանձապետաց,
բարեսէր
յարգի
իշխանաց
եւ
իշխանապետաց,
եւ
հասարակ
լուսաւորչածին
ժողովրդոց,
արանց
եւ
կանանց,
ծերոց
եւ
տղայոց,
երիտասարդաց
եւ
կուսից,
մեծաց
եւ
փոքունց,
եւս
եւ
գթասիրտ
Քրիստոսասէր
Աղքատաց.
եւ
ամենայն
չափու
հասակի
հաւատացելոց
ի
Քրիստոս
Յիսուս
լիցի
ցնծալ
խաղաղաւէտ
կենօք
միշտ
Ամէն։
Շնորհք
սէր
եւ
խաղաղութիւն
ի
Հօրէ
Ամենակալէ,
յորդւոյն
Միածնի
եւ
ի
սուրբ
Հոգւոյն
կենարարէ
եւ
յառատածաւալ
պարգեւատուողէ,
եկեսցէ՛
իջցէ՛
եւ
հանգիցէ՛,
հեղցի՛
եւ
տարածեալ
սփռեսցի,
ի
վերայ
Տանց
եւ
բնակութեանց
ձերոց,
ի
վերայ
ուստերաց
եւ
դստերաց ,
զարմից
եւ
զաւակաց
ձերոց,
ի
վերայ
առից
եւ
տրոց,
այգեաց
եւ
անդաստանաց
ձերոց,
ի
վերայ
ընտանեաց
եւ
բարեկամաց
ձերոց,
միշտ
Ամէն։
Եւ
ընդ
Աստուածապարգեւի
սուրբ
ողջունի
եւ
շնորհածաւալ
օրհնութիւն
եւ
հաստատագոյն
վկայութեան
սուրբ
կոնդակաւս,
ծաներուք
ո՜
Լուսաւորչադաւան
որդիք
մեր
հոգեւոր
եւ
ազնիւ
սիրելիք
ի
Տէր։
Ըստ
որում
օրէն
իսկ
է
միշտ
գիտել
եւ
ճանաչել,
ըստ
երջանիկ
առաքելոյս`
զընտանիս
եւ
զազգային
սերունդս,
որպէս
քաջ
իսկ
յայտնի
է`
զազգն
մեր
եւ
զսերունդս ,
որ
ի
քաջ
Ռուբենէ
մինչ
ցայն
կէտ
սերեալ
եւ
հաստատեալ
է,
ի
պատմութեանց
եւ
ի
իմաստից
վիպասանութեանց
բացարձակ
երեւեալ
տեսանեմք,
որպէս
յայտ
է,
քանզի
յորժամ
տիրապետեաց
Ռուբէն
քաջ
իշխանն
Հայոց
ի
մեր
երկիրս
այս,
բազում
քաջութիւնս
արարեալ
հաստատեաց
զթագաւորութիւնս,
բայց
ինքն
երանելիս`
ոչ
եղեւ
արժանի
տեսութեան
եւ
վայելչութեան
ազգիս
թագաւորութեան,
սակայն
թոռն
իւր
քաջն
Լեւոն
թագ
կապեաց
ի
գլուխ
իւր
եւ
եղեւ
արժանի
վայելչութեան
թագաւորութեան
ազգիս,
մինչեւ
ի
վերջինն
Լեւոն,
հաստատուն
եւ
իսկովին
քաջութիւնս
ցուցին
բոլոր
աշխարհիս
եւ
յետ
այսր
քաջութեանց,
եղեւ
խառնակում
մեծ
եւ
խռովութիւն
ի
միջի
իւրեանց,
շեշտիւ
ի
կորուստ
եղեն
հանդերձ
թագաւորութեամբ
իւրեանց.
եւ
խղճալին
Արքայն
Լեւոն
գնաց
ի
գերութիւն
Եգիպտացւոց.
յայնժամ
եղբայրն
իւր
քաջ
իշխանն
Յօհաննէս,
ժողովեալ
ընդ
իւր
բազում
մարդիք
արք
եւ
կանայք,
ելեալ
յերկրէն
իւրմէ
չուեաց
ի
Վրաստան
եւ
անդ
բնակեալ
հովուեաց
ընդ
իւր
գնացեալ
զազգն
մեր
Հայոց,
քաջ
իսկ
գիտեմք
եւ
ճանաչեմք,
այսպէս
գոլն
եւ
լինելն,
քանզի
յԱզգահամարութեան
մերում
յայտնի
է`
որպէս
բազումք
տեսեալ
եւ
պատմեն,
եւ
անտի
ի
քաջ
իշխանէն
Յօհաննիսի
յառաջացան
եւ
եղեն
սերունդք
մեծ.
գիտեմք
եւ
վկայեմք,
ի
Յօհաննիսէ
որ
է
եղբայր
Արքային
Լեւոնի.
ծնաւ
Ակոբ ,
ի
յԱկովբայ
Պայընտուր,
ի
Պայընտրայ
Սիմէօն,
ի
Սիմէօնէ
Զուրաբ,
ի
Զուրաբէ
Յօհաննէս,
ի
Յօհաննիսէ
Ալխաս,
յԱլխասէ
Սիմէօն
եւ
Զուրաբ,
ի
Զուրաբէ
Մովսէս,
ի
Մովսիսէ
Դաւիթ,
Գաբրիէլ,
Սօղօմօն
եւ
Սօսի.
սոքա
ի
Յօհաննիսէ
քաջ
իշխանէն
Ռուբինեանց
յառաջ
եկին
եւ
են
մինչեւ
ցայսօր,
քանզի
եւ
մեր
յառաջ
եկեալ
գոլով
ի
նոյն
սերունդէ
ռուբինեանց
գիտեմք
եւ
ճանաչեմք
զազգն
մեր
եւ
զսերունդս,
որ
ի
Ռուբէն
Իշխանէն
Հայոց
յառաջ
եկին,
սմին
իրի`
ի
վաղ
ժամանակաց
մինչ
ցայս
վայր
խնդրէին
նախնիք
մեր
գիտել
եւ
իմանալ
զազգն
Յօհաննու
եղբօր
Արքային
Լեւոնի
Ռուբինեանց,
եւ
ոչ
կարէին
գիտել
եւ
իմանալ,
փառք
բարերարին`
եւ
մեք
Աստուծոյ
շնորհօք
գիտելով
զազգն
մեր`
որ
ի
Թիֆլիս
բնակեալսն.
Դաւիթ,
Գաբրիէլ,
Սօղօմօն
եւ
Սօսի,
զարենակիցսն
մեր,
բազմաւ
ուրախութեամբ
եւ
ցնծութեամբ
փառս
մատուցանել
առ
բարձրեալն
Աստուած
եւ
գոհունակ
եղեալ
զնմանէ
շնորհակալ
եղաք,
զորս
Տէր
պահեալ
պահպանեսցէ
զերծ
կացուցեալ
յամենայն
վտանգից`
շնորհիւ
եւ
գթութեամբ
իւրով.
ուրեմն
սիրելիք,
գիտելով
գիտեասջիք
զայս
Ալխասի
զորդիսն,
եւ
ի
Ռուբէնէ
սերեալ
եւ
մեք
վկայեմք,
որպես
եւ
մեք
եմք,
նոքա
եւս
են
այնպէս,
քանզի
ունիմք
հաստատագոյն
վկայութիւնս
ի
պատմութեանց
Ռուբինեանց,
եւ
են
արենակից
մեր,
ահա
ես
աղօթարարն
ձեր
վկայեմ
Հայրապետական
աստիճանաւս,
որ
եւ
այսպէս
ի
վկայութիւնս
մեր
հաստատ
եւ
անսուտ
գիտելով
լերուք
ողջ
եւ
օրհնեալ։
Գր.
ի
1849
եւ
Նոյեմբեր
17-ին
Սուրբ
Աթոռս
Կիլիկիոյ
մեծի
հրաշալւոյ։
Միքայէլ
Կաթողիկոս
ՌՄՁԲ
2
կնիք
ձախ
կողմից
է.
Գլխին
հրեշտակների
մէջ
մեծ
կնիք
հայրապետական։
(ԼՈՒՄԱՅ,
Գրական
Հանդէս,
Ե.
Տարի,
1900,
էջ
297-300)։
*
Մեծ
կնիք
որուն
գրուածը
լաւ
չէ
ելած
Կոնդակ
մեռոնաբաշխ
նուիրակութեան
Յովհաննէս
Արքեպսի.
առ
Կիպրոս
Կղզի։
Յի
Քի
Ծռյ
եւ
Շնորհիւ
Նորին
Տէր
Միքայէլ
Կթղկոս
Ամ
Հայոց
եւ
Ծյրգյն
Պտրրգ
Մեծին
Կիլիկիոյ.
եւ
սպասաւոր
Ածահրաշ
Աջոյն
Սրբյ
Լուսաւորչի.
եւ
մօրն
լուսոյ
Ածեան
մայր
սուրբ
Աթոռոյս։
Յորմէ
ժամանեալ
հասցէ
գիր
սիրոյ
ողջունի(ւ
)
օրհնութեան`
Աղօթք
պահպանութեան`
Առաքեալական
շնորհք
բազմառատ
անհուն
գթութիւն
եւ
նախախնամական
ողորմութիւն,
եկեսցէ
իջցէ
եւ
հանգիցէ
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
սփռեալ
տարածեսցի
առ
ի
վերայ
յօրհնեալ
եւ
Տիրապահ
Գըրպըզ
քաղաք,
յորում
կառուցեալ
Առաքելահիմն
սրբոյ
եկեղեցւոյ ,
եւ
ի
միջի
նորին
եղեալ
սրբասուն
քհնյից.
ածասեր
իշխանապետաց`
եւ
իշխանաց.
մտերիմ
երցփխնց.
հաւատարիմ
Գանձապետաց,
եւ
առ
հասարակ
օրհնեալ
լուսաւորչածին
ժողովրդոց`
արանց
եւ
կանանց`
ծերոց
եւ
տղայոց
եւ
ամ
չափու
հասակ
եղելոց
լիցի
խնդալ
ի
Յս
Քս
երջանիկ
կենօք
միշտ։
Օրհնութիւն
հօրն
անեղականի,
գթութիւն
եւ
ողորմութիւն`
որդւոյն
միածնի.
առատախնամ
շնորհք
հոգւոյն
սրբոյ
եկեսցէ
իջցէ
եւ
հանգիցէ
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
տարածեալ
սփռեսցի
ի
վերայ
ձերոց,
որդւոց`
եւ
մանկանց
ձերոց.
տանց`
եւ
բնակութեանց
ձերոց.
զարմից`
եւ
զաւակաց
ձերոց,
բուսոց`
եւ
տնկոց
ձերոց.
այգեաց`
եւ
այգեստանեաց
ձերոց.
ծաղկոց
եւ
բուրաստանաց
ձերոց.
եւ
ամենայն
շնչաւոր
կենդանեաց
ձերոց.
որք
են
ընդ
ձեզ`
լիցի
խնդալ
եւ
զուարճանալ
յարազուարճ
ուրախութեամբ
ի
Տէր
մեր`
ի
Յս
Քս
միշտ
եւ
յարաժամ
ամէն։
Եւ
ընդ
ածապարգեւ
սուրբ
ողջունիս`
եւ
հոգեպարար
օրհնութեանս`
եւ
սրբոյ
Միւռօնի
նուիրակութեան
Կօնդակիս
ծաներուք
ո՜
հաւատացեալք
Քրիստոսի
Այ ,
եւ
նորին
կենարար
արեամբ`
եւ
պատուական
մարմնով
գնեալք
հօտք
ընտիրք
սեպհականք։
Իսկ
արդարեւ
ի
վաղուց
անտի
ի
յառաքելաշաւիղ
նախորդաց
մերոց
կարգեալ
եւ
սահմանեալ`
հաստաբեստ
օրէն
իմն
է
յերիս
տարուոջ
միանգամ
ոռոգանել
զողորմածասիրտ
ածասիրութիւն
ձեր
ի
Սրբոյ
Հոգւոյն
Այ
առհաւատչեայ
սուրբ
մեռոնաւ։
Ոպ
երբեմն
էջ
հոգին
այ
ի
դասս
սրբազանից
առաքելոցն
Քրիստոսի
ի
սբ
վերնատանն,
եւ
շնորհեաց
նց
զվարդապետութիւնս
երկոտասան
լեզուաց,
որով
ի
յատենաբանութեանս
իւրեանց
ոչինչ
խորհէին
եւ
խօկային
ըստ
բանին
վրդպին
մերոյ
Յսի։
որոյ
խրախոյս
տայր
յաւէտ
յառաքեալսն
իւր
ասելով
թէ։
Եթէ
տանիցեն
զձեզ
վս
իմ
յատեանս,
մի
հոգայցէք
թէ
զինչ
խօսիցուք
եւ
այլն։
Արդարեւ
առ
ի
Հոգւոյն
Սբյ
գրաւեալ
գոլոյ
սբ
մեռոնի,
որ
ունի
յինքն
զանհետազօտելի
խորհուրդս
խորինս`
այսինքն
կարող
է
տանիլ
զհոգիս
մեր
սբյ
արքայութեանն
Այ`
եւ
ժառանգելի
առնել
փառաց
նորա։
Ոպ
արեգակն
արդարութեան
կենարարն
մեր
Յս
Քս
յաղաղակ
մեծ
ասէր
յաւիտենաբանութեանն
իւրում
«եթէ
ոք
ոչ
ծնցէ
ջրով
եւ
հոգւով
ոչ
կարէ
մտանել
յարքայութիւն
երկնից,
զորմէ
ինքն
տէրն
մեր
Յս
Քս
ի
գետն
Յորդանանու
մկրտեցաւ
ի
Յօվհաննէ։
Հաճոյութեամբ
հօր,
այլ
եւ
էջ
Հոգին
Սբ
ի
վերայ
նորա
աղաւնակերպ
երեւմամբ,
եւ
յայնմ
էր
ժամանակի
եղեւ
ձայն
ի
յերկնից
որ
ասեր։
Դա
է
որդի
իմ
սիրելի,
ընդ
որ
հաճեցայ
դմա
լուարուք։
Ըստ
որում
օրինադրութեամբ
սահմանեցին
սբ
հայրապետք
զսբ
մեռոնս
այս,
որով
բազմիցս
եղեւ
ցայժմ
ի
տեղիս
յոգունք
պշնարժան
սքանչելագործութիւնք։
յորոյ
սակի
ահա
յայս
նուագ
ի
դէմ
ձերում`
ածասիրութեանց
նուիրակ
առաքեցաք
հանդերձ
սրբալոյս
մեռօնաւ`
զհոգեծին
սիրելի
զաւակ
մեր`
զՏէր
Յօհանէս
առաքելապսակ
Արքեպս`
եւ
բազմաշխատ
հաւատարիմ
որդի
սրբոյ
ածահրաշ.
աթոռոյս
ը.
վաղեմի
սովորութեան
մերում։
Բայց
պարտ
իսկ
է
այժմ
սիրելութեան
ձերում
խրախոյս
տալ
միմեանց
ի
մատուցանել
զնուիրակական
ողորմութիւնս
ձեր,
որ
լինի
գլուխ
առ
գլուխ
յատուկ
գրուածովք.
այսու
տրովք
հազիւ
կարողանայք
սեպհականել
ձեզ
զառաքինութիւնս
ածային։
Զի
ողորմութիւն
է
գլուխ
ամենայն
առաքինութեանց
ըստ
գրոյն։
այս
նուիրական
ողորմութիւն
եւս
աւելի
է
գերավսեմ
քան
զայլ
ամ
առաքինութիւնս։
ապա
փոյթ
կալջիք
ո՜
սիրելիք
իմ
ի
տր,
առատութեամբ
շարժիլ
ի
տալ
զողորմութիւնս
ձեր
առիթ
(պրթածիլ
?
)
մշտնջենական
կենաց։
Ըստ
վճռոյ
երկնաւոր
փեսային`
ծոցածին
Քսի
(ասացն
)
որ
ասաց
գանձեցէք
ձեզ
գանձս
յերկինս`
ուր
ոչ
գող
մերձենայ`
եւ
ոչ
ցեց
ապականէ։
ահա
այժմ
զայս
սրբոյ
աթոռոյս
ասէ,
թէ
տունն
Այ։
Ուրեմն
քաջաժիր
եղիջիք
ի
տալ
զողորմութիւնս
ձեր.
եւ
զոր
յանձնել
տաջիք
նուիրակի
ձերում
Տռն
Յօհանեսի`
ածաբան
Արքեպս.
ի
եւ
մերում
եզական
նազելւոյս.
որում
հասեալն
եւ
յանձնեալն`
մեզ
հասանի
զորմէ
աներկբայ
լիջիք։
Վերջապէս
ունի
իշխանութիւն
ի
մէնջ
սոյն
այս
վերոյիշեալ
բարեկարգ
նուիրակ
ձեր`
զհակառակսն
պատժել
եւ
պատուհասել
զապստամբսն
անաշխարհիկ
առնել
ի
մէջ
սբյ
եկեղեցւոյ։
զի
կապեալն
ի
սմանէ
է
կապեալ
ի
մէնջ`
եւ
արձակեալն
արձակեալ։
եւ
որքան
յարգ
եւ
պատիւ
մատուցանէք
սմա
ինձ
համարի։
Այլ
եւ
հնազանդ
գտջիք
ըստ
Սօղօմօնի
անշուշտ
վճռոյ
հ(ա)նազանդութիւն
եւ
սեր
է
ազգ
արդարոց.
առանց
որոց
եթէ
ոք
հրեշտակ
ի
մարմնի
իցէ
չէ
ընդունելի
առաջի
Այ։
Այսու
նուիրակութեան
կօնդակաւս
լերուք
ողջ
եւ
օրհնեալ ,
Աստուծոյ
եւ
ի
Սբյ
Հօրէն
մերմէ
Գրիգորէ
Լուսաւորչէ
ազգիս
արամեան,
եւ
ի
մէնջ
միշտ։
Գրեցաւ
նուիրակութեան
Կօնդակս
այս
ի
թուին
Հայոց
ՌՄՂԶ
ի
սբ
Աթոռ
Մեծին
Կիլիկիոյ
ընդ
հովանեաւ
սբց
չորիս
աջերաց
եւ
երեսուն
ութ
հազար
մարտիրոսաց
Մասանց ,
որք
կան
ի
պահպանութիւն
ազգիս
արամեան
այսր
ի
հրաշափառ
սբ
Աթոռ։
*
ՅԻ
ՔԻ
ԾՌՅ
ՏԷՐ
ՄԻՔԱՅԷԼ
ԵՒ
ՇՆՈՐՀԻՒ
ՆՐ
ԿԹՒՂԿՈՍ
Ամ
Հայոց
եւ
Ծյրգյն
պտրրգ
մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
սպասաւոր
սուրբ
Լուսաւորչի
աջոյն
եւ
երկնահանգէտ
մայր
աթոռոյն
յորմէ
ժամանեալ
հասցէ
գիր
սիրոյ
ողջունի
եւ
օրհնութեան
աղօթ
պահպանութեան.
շնորհք
առաքելական
եկեսցէ
իջցէ
եւ
հանգիցէ
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
տարածեալ
սփռեսցի
առ
ի
վերայ
յօրհնեալն
Գերմանիկ
վեցեքին
յանուն
սբցն
Քսի
կառուցեալ
սբց
եկեղեցեաց
եւ
եկեղեցական
մանկանց`
նախ
մքրփայլ
քհնյից
յարգելի
եւ
մտերիմ
երցփխնաց`
ազգասէր
իշխնց`
հւտրիմ
գնձպտց`
եւ
առհասարակ
օրհնեալ
ժողովրդոց`
արանց
եւ
կանանց`
ծերոց
եւ
տղայոց`
կուսից
եւ
երիտասարդաց`
եւ
ամ
չափու
ի
հասակի
եղելոց
խնդալ
լիցի
ի
զօրագլուխն
հաւատոյ
Քս
միշտ։
Ընդ
փրկչաւանդ
սբ
օրհնութեան
եւ
ողջունի
փառաւոր
կօնդակաւս
ծաներուք
ո՜
պտւկն
արեամբ
տռն
Յսի
գնեալք
հօտք
ընտիրք
սեպհականք
եւ
բարեգումար
ժողովուրդք
անեղին
Այ
մանաւանդ
եւ
ո՞ւր
չիցէ
գիտութիւն
ծաղկեալ`
ուր
ոչ
գոյ
փոքրիկ
ինչ
մասն
բարօրութեան .
յոյր
սակի
օգոստափառ
արքայն
Օսմանեան
մեծի
տերութենն.
եհան
զհրովարտակս
ի
տեղիս
տեղիս
հաստատութեան
աղագաւ
ուսումնատանց
եւ
դպրատանց
յաղագս
կրթութեան
ծաղկահասակ
երախայից,
զորմէ
ահաւասիկ
հոգեզուգորդ
սրբզն
պրգ
եղբայրն
մեր`
եւ
ազգասէր
ամիրայք
գիտելով
ի
տիրապահ
քղք
ձեր
զոչ
գոլ
գիտութեանց
բնաւին
ըստ
այնմ
առաքեալ
իսկ
էր
նոցա
զայս
գիտնական
սերօվբէ
ածաշնորհ
ծյրգյն
վարդապետն
առ
մեզ`
առ
ի
վերատեսուչ
կարգել
մեր
զնա
ի
վերայ
դպրատանց
ձերոց
ըստ
որում
ահաւասիկ
առաքեցաք
ի
քաղաք
ձեր
այսու
փառաւոր
կօնդակաւ
զնոյն
Տ.
Սերօվբէ
երանաշնորհ
վրդպ
առ
ի
հաստատել
անդ
զբարեկարգ
դպրատունս
ի
յառաջատութի.
մանկանց
ձերոց`
եւ
քարօզիչ
լինել
ձեզ
իւրում
ածային
բարի
յորդորմամբք,
եւ
ընկերութի.
գրել
զիւրաքանչիւր
անձինս
ը.
արժանւոյն
առ
ի
բարւոք
կառավարութի.
նոցին
դպրատանց
հաստատելոց
եւ
որքա՞ն
վրժպք
իցեն
նոցին
դպրատանց
ձերոց`
թէ
քհնք
եւ
թէ
աշխարհականք
եւ
եթէ
իցեն
սրամիտ
մանկունք
որոց
ամենեքին
ի
հարկէ
պարտին
դասառու
լինել
յայսմ
սերօվբէ
ածաշնորհ
խոհեմ
վարդապետէ
իմացական
արհեստից`
թէ
քերականութե.
թէ
ճարտասանութե.
եւ
թէ
այլոց
սոցին
նմանեաց.
եւս
եւ
ունիք
զամսական
սորին
սերօվբէ
վրդպի
ի
գործ
ինչ
դնել
ի
հարկէ.
քանզի
մշակն
արժանի
է
վարձու
իւրոյ.
մանաւանդ
ոչ
կարէք
երբէք
զայսպիսի
գիտնական
անձն
գտանել.
միայն
թէ
յԱծուստ
կողմանէ
սա
առ
ձեզ.
եւս
եւ
ունի
իշխանութիւն
զերկոտասան
արս
ընտրել
ի
ձէնջ
յամ
եօթնեկի
առ
ի
ժողովս
առնել
նոցա
յամ
Կիւրակէս
ի
պայծառութիւն
ազգիս.
վերջապէս
պարտիք
ժամ
ը.
ժամ
պրգ
մատուցանել
տալ
սմա
ի
պատիւ
իւրում
քհնյութե .
մեծի
աստիճանի.
հուսկ
ապա
ունի
իշխանութի.
զապստամբսն
ի
քհնյից
եւ
թէ
ի
ժողովրդոց
պատժել
թէ
հոգեւոր
եւ
թէ
մարմնաւոր.
քանզի
կապեալն
ի
սմանէ
է
կապեալ
ի
մէնջ
եւ
արձակեալն
արձակեալ.
այսպէս
գիտելով
լերուք
Օրհնեալ
Յայ
եւ
ի
մէնջ
միշտ։
Գրցաւ
ի
1849
ի
յօգօստօսի
17,
ի
լեառն
Ֆընտըխլը
ի
հովանոցն
Աթոռոյն
Կիլիկիոյ
*
Ի
Տր
Յակոբ
Արքեպսէ
եւ
Պտրիրգէ
Մեծի
Մայրաքաղաքիս
Կոստանդնուպօլսոյ
Ածային
սուրբ
ողջունիւ
եւ
օրհնութ.
յայտարարութիւն
լիցի
Մարաշու
սբց
եկեղեցեաց
բարեկրօն
քահանայից
Ածասէր
յարգի
իշխանաց
եւ
համօրէն
ժողովրդեան
ի
Քս
Յս
հաւատացելոց։
զի
ուր
իցեն
բարգաւաճանք
ուսմանց
գիտութե.
անդ
բարեկարգուի.
որոց
եւ
իցէ
գործոց
թէ
ըստ
քաղաքականին
եւ
թէ
ըստ
եկեղեցականին,
գիտութիւնն
է
որ
կրթէ
զմարդ
ի
լաւ
անդր
ճոխացուցեալ
պէս
պէս
բարոյական
առաքինուբք.
այն
է
ազգասիրուբ.
եղբայրսիրուբ.
եւ
հայրենասիրուբ .,
որովհետեւ
մերս
հոգեւոր
իշխանութեան
պարտիք
են
խորհիլ
միշտ
զբարելաւուե.
Քսեան
հօտիդ
եւ
տնօրէուի.
ինչ
առնել
բարի
վասն
օգտի
ձեր
համայնից.
վասն
որոյ
մերս
եւ
հոգեւորական
ժողովոյս
միաբան
հաճութեամբ
առաքեցաք
յօրհնեալ
Քաղաքդ
զշնորպերճ
Սերօբէ
գիտնական
վրդպ
սիրելին
որ
ի
միաբանուէ
Մեծին
Կիլիկիոյ,
յանձնելով
սմա
զպաշտօն
Քարոզչուե.
եւ
զվարժապետութեան.
որպէս
զի
մխիթարեսցէ
զլուսաւորչածին
զաւակունսդ
մեր
մատակարարութեամբ
բանին
կենաց,
եւ
վարժեսցէ
զմանկունսդ
նմանապէս
զքահանայսդ
եւ
զդպիրսդ,
Սբյ
Եկեղեցւոյ
յուսմունս
բարոյական
եւ
քաղաքական
գիտութեց.
ուստի
ըստ
արժանապատըւուենն
մարդասիրապէս
ընկալեալ
սիրաշահեսջիք
եւ
մեծարեալ
պատուեսջիք,
զի
արժանի
է
ըստ
ամի
պատուոյ
մեծարանաց
թէ
վս
գիտնականուենն
եւ
թէ
վս
բարեկրօնուենն.
այլեւ
պատուէր
տամք
Սիրելեացդ
Սիրովն
Քսի,
զի
ըստ
ամի
աշխատ
եղիջիք
պայծառուեն.
եկեղեցեաց
եւ
բարեկարգուեն.
եկեղեցեաց
եւ
բարեկարգուե.
դպրատանց։
Հաստատեսջիք
ի
միջի
ձերում
Ազգային
Ժողով
ինչ
բաղկացեալ
ի
տասն
բարեսէր
եւ
անշահասէր
երեւելի
անձանց։
հոգաբարձու
լինել
եկեղեցական
եւ
քաղաքական
գործոց
եւ
զժողովուրդս
համայն
պահել
ի
միաբանութե.
եւ
ի
խաղաղուե .,
եւ
զուսումն
գիտութեան
ծաղկեցուցանել
անձանձիր
աշխատասիրուբ.
ի
փառս
Ածյ
եւ
ի
պարծանս
Ազգիս
լրուե.
։
Ողջ
լերուք
զօրացեալք
ի
Տր.
1849,
Սեպ.
28
Ի
Պտրիրքրնի
ամ
Հայոց
Ի
Կ.
Պօլիս
*
Շնորհափայլ
Տ.
Կարապետ
Վրդպ
Հոգեզգօն
Սիրեցելոյդ
սէր
անկեղծ
Ընկալայ
զաւետամատոյց
գրութիւն
գերեզգօն
սիրելոյդ,
նախապէս
ասեմ
գալուստ
ձեր
բարի
է
եւ
եղիցի
բարիգոյն.
զորոյ
զքաղցրորակ
բաժակ
ցանկալի
ի
նուագիս
մատակարարեալ
արբոյց
մեզ
բարենախանձ
երկասիրութիւն
ձեր
եւ
հոգեշնորհ
արթնութի.
մեծ
եղեւ
աւետիս
գալստեան
ձեր.
մեծ
եւս
արդիւնք
պաշտօնատարութեդ.
ի
տնկել
զխաղաղութի.
եւ
զմիաբանութի.
սիրոյ
ի
սիրտ
ժողովրդոցդ
քաղաքիդ,
յուսամք
թէ
եւ
հիմնասցի
հետ
զհետէ
խնամօքն
Ածյ
եւ
փութով
հոգեզգօն
րաբբունւոյդ,
այսու
ամիւ
քանիցս
շնորհակալութի.
ունիմք
զձերում
սրբութենէ`
թողում
կշռել
զայն
ձերում
խոհականութե .,
եւ
մաղթեմ
յԱյ
պսակել
զձեզ
ամ
բարեմասնութբ
ըստ
արժանի
գործունեայ
հաւատարմութեան
ձեր.
գիր
ձեր
առաջի
առնէ
մեզ
լինել
անյիշաչար.
սիրելի՛,
ոչ
երբեք
խստութե.
ակամբ
հայեցեալ
եմք
ի
դոսա.
եւ
ոչ
երբէք
հայիմք
զի
հոգեւոր
որդիք
մեր
են
եւ
սիրելի`
զորոց
բազումս
տեսեալ
է
մեր
եւ
ժառանգեալ
զանհամեմատ
մարդասիրութի.
եւ
պատիւ։
եւ
առայժմ
սուղ
ինչ
բանիւ
ի
դերեւ
հանել
զբարերարութի.
նց
հակառակ
է
երախտագիտութե.
զայս
ամենայն
քաջ
գիտելով
միշտ
օրհնեալ
եմք
զնս
եւ
օրհնեմք.
եւ
տր
ներեսցէ
նց
եւ
օրհնեսցէ.
մաղթեմ
յԱյ
զմեղս
դոցա
գրել
մեզ
քան
նոցա,
եւ
քաջայոյս
եմ
մանաւանդ
ձեզապիսի
յորդորչաց
խրատու,
ամենեքեան
վերադառնան
ի
նկատել
առ
սբ
Աթոռս
իբրեւ
առ
հոգեւոր
մայրն
իւրեանց,
զի
ի
բնէ
հոգեսէրք
են
եւ
Ածասէրք
մեք
զձէնջ
եւ
զնոցանէ
մնամք
միշտ
շնորհակալ
եւ
աղօթապարտ ,
եւ
բարեմաղթու
վս
բարերջանկութե.
ձեր։
Զերկոսին
տերունի
ուխտաւորս
շահեցաք
ըս
կարի,
զայնմանէ
եւս
միամիտ
լիցի
սիրելիդ
ելով
ողջ
ի
խնամս
Տռն։
Միքայէլ
Կթողկս
Կիլիկիոյ
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
9
Մայիս
1851
ի
Ս.
Աթոռս
մեր
ԱՎ
Առ
Շնորհազարդ
Տ.
Կրպա
Վրդպ.
հոգեզգօն
սիրելին
մեր
հասցէ
սիրով
մեծարանաց
(Ատանա)
անբաւ
շնորհակալութեամբ
ընկալայ
ի
Սբզն
Կթղկոս
Հօրէ
մերմէ
1851
Մայիս
13
*
Ածարեալ
եւ
Վսեմափայլ
Տ.
Կրպ
Ծյրգյն
Վրդպ
սիրելին
մեր
Տէ
իմտի
մալիւմ
օլայ
սէն
սէվկիւլիւ
րուհանի
էվլատըմայ.
սայը
եէտիյիլէ
իրսալ
էյլէտիկին
պիր
կդա
մէքդուպուն
կէլտի
օգուտուք
տէրէճէսիզ
շազ
ու
մէսրուր
օլտուգ.
ալլահ
օրհնել
էյլէսին
պէնիմ
սէվկիւլիւմ.
միւտէմ
Աղօթօղում
սիզլէր
իչին.
պօրճ
տուր
փէտէրէ
քէնտի
զաւակլարընը
օրհնել
էյլէմէյէ,
մատամ
քի
պիզ
հոգեւոր
փէտէր
պուլունմուշուզ.
էօյլէ
օլտուղու
հալտէ
նէգատար
պօրճ
տուր
պիզէ
սիզին
իչին
Աղօթօղ
օլմագ.
օրհնեալ
օլասըն.
կէօյրէյիմ
սէնի.
պէնիմ
սէվկիւլիւմ
ժողովուրդլարըմըզը
քուրտայ
քափտըրմայասըն
տայիմայ
քայրէթին
օլսուն
հոգեւոր
խրատըլայ
խրատել
էյլէմէյէ
քուզուլարըմըզը։
Իքինճի
իքի
պէազ
կէօնտիւրտիւմ
սամուրքաշ
զատէ
յարութիւն
Աղանըն
մէքդուպունուն
իշինտէ.
թիւրքճէ
թարիֆինիտէ
եազտըմ.
հաճայ
թարքմանել
էյլէյէ
եազասըն
պէազլարը
յարութի.
Աղայա
թէսլիմ
էյլէյէսին.
ասիթէնէյի
ալիյէտէն
կէլէն
մէքդուպլարը
կէօնտիւրտիւմ
օգույա
Յարութի.
Աղայա
թէսլիմ
էյլէյէսին։
Պաքի
լեր
ողջ
եւ
օրհնեալ
Միքայէլ
Կթղկս
Մեծին
Կիլիկիոյ
(Կնիք
ՌՄՁԲ)
1851
յուլի
6-ին.
ի
լեառն
Գուզան
Ի
Գիւղն
ասմաճայ
ԱՎ
Առ
Վսէմափայլ
Տ.
Կրպտ.
ածարեալ
ծայրագոյն
Վրդպ.
եւ
փոխանորդ
մեր.
յատկեղ
սիրելութեանդ
ժամանեսցէ
Յսային
սբ
օրհնութեամբ։
Ի
բարելի
քաղաքն
Ատանայ
*
Յի
Քի
Ծռյ
եւ
շնորհիւ
նր
Տր
Միքայէլ
Կթղկս
Ամ
Հայոց,
Յորմէ
ժամանեսցէ
գիր
սիրոյ
եւ
օրհնուեա
եւ
նամակ
պահպանութե .,
եւ
Ածային
գթառատ
ողորմութիւնն
եւ
նախախնամական
գթուի.
եկեսցէ
եւ
հանգիցէ
եւ
ծաւալեսցի
ի
վերայ
երկուց
եկեղեցեաց
Քաղաքիդ
Ատանայու,
Յորս
Միահամուռ
ժողովեալ
հօտիդ
Քսի
Մաքրագործ
Քահանայից,
Քսազօր
իշխանաց,
եւ
համօրէն
օրհնեալ
էսնաֆ
եւ
հարազատ
որդւոց
մերոց
եւ
համայն
գերդաստանաց
որդւոց
եւ
դստերց
ձերոց,
կեալ
մնալ
յարազուարճ
կենօք
անդորրուբ .
եւ
խաղաղուբ .
։
Եւ
ընդ
տիրաւանդ
սբ
ողջունիս
գիտուի.
լիցի
պէնիմ
մուհապպէթլի
րայէթլի
էվլատլարըմայ
քի.
պու
տէֆայ
պիրազ
սիզին
նամուշանընըզա
զիւլ
օլաճագ
քէյֆիյէթլէ
իշիտիլտի
թարաֆըմըզա,
անըն
իչիւն
կէճէ
վէ
կիւնտիւզ
սիզլէրին
միւլ
հազընըզտայըմքի,
պէնիմ
պիրինճի
վէ
իլքինճի
հաւատացեալ
էվլատլարըմ
ի
քէն
շէյթան
իվղասը
շէյթան
հասիլտիւ
վէ
տալկասը
տէնիզ
օլուպ
սիզի
չալգայըպ
գարշընըզտա
տուրուպ
սիզին
զէվքինիզի
ալըր.
եէտի
գարտաշլարըն
մուհապպէթ
էտիպտէ
շէյաթինի
լայինէ
զըթ
կէլիպ
պիր
եումուրթայ
օրթայա
աթտըղը
կիպի,
պէօյլէ
պիր
շէրիր
ֆիթլէ
պրագպ
սիզին
շանընըզա
վէ
պախուսուս
հաւատքընըզըն
զիհի
դըյմէթինէ
տօգանըր
քէյֆիյէթլէրտէ
կէզիյօրսունուզ.
հագիգաթ
իւզրէ
պիր
տէֆայ
միւլահազա
իտին.
տիւշիւնիւնքի
ազգըն
օնորունու
պաշկայ
ազգլարըն
հուզուրունտայ
պիր
ահճէլիկ
էտիյօրսունուզ։
Եա
սէվկիւլիւ
էվլատլարըմ,
եա
պէնիմ
հընազանդ
մահճուպ
էվլատլարըմ
պիլէլիմ
սիզ
հէր
տայըմ
մահճուպլուգտան
խարիճ
օլմազ.
հաւատքընըզըն
գըյմէթինի
մէզաթա
չըգարմազ
վէ
ախէր
միլլէթ
լէրին
տիլինտէ
ֆաշ
օլմայա
կէզմէզ
սըրալարտայըտընըզ.
նէ
աճայիպ
պու
կիպի
սէօհպէթլէր
իշիտիյօրում
սիզտէն
էօթիւրիւքի
քրիստոնեայ
պէլլէմէյին
տէմիշսինիզ։
Ա՜յ
պէնիմ
սէվկիւլիւլէրիմ
պու
գըտար
ազիզլէր,
սուրբլար
թիւրլիւ
պէթիւրլիւ
սիասէթլէր
չարչարանքլար
չէքտիլէր
իսէ
քրիստոնեալգտան
վա՞զ
մը
կէչտիլէր
եօգսա
էօլիւմ
պիլէ
պիզի
քրիստոսուն
ազիզ
մուհապպէթինտէն
եատ
էտէմէզ
տէյիլքի
սիասէթ,
տէտիլէր։
Էյիմտի
պէնիմ
հոգեւոր
էվլատլարըմ
օնլարըն
ճէմիսի
շէյթան
ֆէլաքէթի
տիր
պիլիրիմքի
էօթէտէն
պէրու
սիզին
հաւատքընըզըն
պէօյիւքլիւյիւ
իւմումի
տիւնեայէ
չավ
օլմուշ
ի
քէն
շիմտի
հէրքէս
սէյիրինիզէ
չըդաճագ
վէ
սէօհպէթլէրի
թիւքէնմիշ
քիմսէլէրին
լիսանընա
քէրէսթէ
վէրմիշ
օլուրսունուզ.
կէլին
սէվկիւլիւ
էվլատլարըմ
ճէմի
կէչմիշ
կիթմիշլէրի
ֆիքիրտէն
տիւր
իտին,
վէքիլիմ
պուլունան
Ղուկաս
Եպս.
էվլատըմըզը
օլթարաֆայ
կէօնտէրտիմ,
հէրքէս
ագլընըզը
պաշընըզայ
թօփ
իտին.
էմրինէ
իթաաթտա
պուլունունքի,
Ամիրայնըն
իսթէտիկի
կիպի
կարգ
իլէ
կառավարուի.
իլէ
կիթտիյինիզ
հալէ
Յս
Քս
էֆէնտիմիզին
էմրինէ
մըթապըգ
վէ
միւթիւ
հարաքէթ
էթմիշ
օլուրսունուզ.
Մէվլայ
քէտէրտէն
սագլայա.
տիւշմանլէրի
մէպղուզ
էյլէյիւպ
Քս
ժողովուրդու
օրհնեալ
էվլատլարըմայ
հնազանդուի.
զգաստութուի.
զօրուի.
կարօղութ.
վէրէ։
Օրհնեալ
էք
եւ
օրհնեալ
լերուք
տրմբ։
Ի
Մայր
Աթոռն
Մեծին
Կիլիկիոյ
1851
Հոկտ.
12
Առ
յԱծակառոյց
երկոսին
Եկեղեցիս
Քաղաքին
Ատանայու,
Յորում
Մաքրագործ
Քահանայից
եւ
հաւատարիմ
իշխանաց
եւ
համօրէն
հաւասար
օրհնեալ
ժողովըրդոց
մերոց,
հասցէ
օրհնուբ.
։
յԱտանա։
*
(Մեծ
Կնիք
բոլորշի)
Յիսուսի
Քի
Ծառայ
Տէր
Միքայէլ
Կաթուղիկոս
Ամենայն
Հայոց
եւ
Ծայրագոյն
Պատրիարգ
Մեծին
Կիլիկիոյ,
եւ
սպասաւոր
գերափառ
Աջոյն
Սրբոյ
Լուսաւորչի
աստուածեան
Աթոռոյն.
Յորմէ
ժամանեսցէ
գիր
սիրոյ
ողջունիս
եւ
օրհնութեան,
աղօթք
պահպանութեան
առաքելական
շնորհք`
բազմածաւալ
գթութիւն
եւ
առատախնամ
ողորմութիւն
Աստուծոյ,
եկեսցէ,
իջցէ
եւ
հանգիցէ,
հեղցի
եւ
ծաւալեսցի
եւ
տարածեալ
սփռեսցի
առ
ի
վերայ
յօրհնեալն
Կիպրօս
եղեալ
մաքրակենցաղ
քահանայից,
աստուածապաշտ
յարգի
իշխան
աղայից,
եւ
առ
հասարակ
օրհնեալ
լուսաւորչածին
ժողովրդոց`
արանց
եւ
կանանց,
ծերոց
եւ
տղայոց,
եւ
ամենայն
չափու
հասակ
եղելոց
խնդալ
ի
Տէր
մեր
Յս
Քս
միշտ,
ամէն։
Եւ
ընդ
յիսուսաձիր
սուրբ
ողջունիս`
եւ
այսու
օրհնութեան
նամակիս
ծաներուք
ո՛
սիրելի
զաւակունք
իմ
ի
Տէր։
Ի
հարկէ
պարտ
իսկ
է
մեզ
զսիրելի
աստուածասիրութիւն
ձեր
տամռունջ
գոլով
օրհնութեամբ
օրհնել`
եւ
զպիտոյից
ձերոց
հոգս
տանիլ.
զի
այսպէս
լէ…
հայրութեան
մերում,
յոյր
սակի
այս
նուագ
յառաքումն
առաք
ի
դե
ղելութեան
ձերում
զհոգեզաւակ
մեր
զՏէր
Յօհանէս
առաքելաշնորհ
արքեպս
յոգնաշխատ
վաղեմի
միաբան
սրբոյ
Աթոռոյս
յինքն
ունելով
զառ
ի
ձեզ
մտե
խռկումն
առեալ
սրբարար
միւռօնն,
որ
պիտոյ
է
կարի
կարեւոր
ձեզ.
վասն
վէմն
հաւատոյս
մերոյ,
առանց
որոյ
ոչինչ
լինի
ըստ
բանին
Վարդապետին
մերոյ…
Ապա
ուրեմն
յորդոր
մատուցանեմ
առ
ձեզ`
առ
հաւատարիմ
թիւնս
խրախուսել
տաջիք
զմիմեանս
ի
մատուցանել
զնուիրական
ողորմու
եւ
լիուլի
առատութեամբ
շարժեսջիք.
զի
զամենայն
իրաց
առատութիւն
սիրե□
…ճոյ
լինի
ընդ
նմա։
Որպէս
ցայժմ
ի
վաղուց
անտի
բազմառատ
տրովք
եւ
ողորմ
ձերով
հաստ
եւ
պայծառ
մնացեալ
է
լուսափայլ
աթոռ.
դարձեալ
ջիք
զփոյթս
եւ
զջանս
ձեր
առ
առատութեամբ
շարժիլ
ե[ւ
]
տալ
զողորմութիւնս
ձեր
ի
սբ
աթոռ
աստուածեան.
քանզի
յարժամ
ընդ
որ
պատարագ
մատչի
առ
ի
բարեպէս
կենցաղավարիլ
ձեր .
եւ
ընծայս
որ
ցանէք
սրբոյ
երկնատիպ
Աթոռոյս,
զորս
արարչապետն
աստուած
ընկալեա
իւր`
փոխարէն
միոջ
բիւրապատիկ
պարգեւեսցէ.
լերուք
ողջ
եւ
օրհն□
1846,
եւ
ի
Յունիսի
16,
ի
Սբ
Աթոռ
Մեծին
Կի
հասցէն
ԱԾՎ
«Յօրհնեալն
Կիպրօս
եղեալ
մաքրասնունդ
քահանայից,
աստուածասէր
եւ
ազնուատոհմիկ
իշխան
Աղայից
ժաման
գտցէ
աստուածաւանդ
սուրբ
օրհնութեամբ»։
*
(Ձուաձեւ
Կնիք)
Յի
Քի
Ծառայ
եւ
շնորհիւ
նորին
Տէր
Միքայէլ
Կթղկս.
Ամենայն
Հայոց,
եւ
Ծայրագոյն
Պատրիարգ
Մեծին
Կիլիկիոյ,
եւ
սպասաւոր
Լուսաւորչի
Աջոյն,
եւ
Վեհափառ
Մայր
Սբ
Աթոռոյն։
Յորմէ
ժամանեսցէ
գիր
սիրոյ
ողջունի
եւ
օրհնութեան,
Աղօթք
պահպանութեան,
շնորհք
առաքելական,
եւ
աստուածային
բազմառատ
գթութիւն
եւ
ողորմութիւն
եկեսցէ
եւ
հանգիցէ
ի
վերայ
գերամեծար
Յարութիւն
աստուածասէր
Աղա
յարգելւոյս,
լիցի
խնդալ
ի
Քրիստոս։
Սուրբ
ողջունիս
եւ
կենսացուցիչ
օրհնութեան
սիրոյ
նամակաւս,
ծանիր
ո՛
հաւատարիմ
բարեսէր
Աղայ
նազելի.
զի
որովհետեւ
կարգ
եւ
սովորութիւն
է
յազգիս
մերում
յերեք
տարին
մի
անգամ
առաքել
զսուրբ
իւղն
օծելութեան
զսրբալոյս
մեռօնն
զի
անխափան
մնասցէ
խորհուրդ
սրբոյ
եկեղեցւոյ
եւ
ազգ
մեր
ի
բարեկարգութեան
պահեսցի.
զի
ահա
յայսմ
ամի
առաքեցի
զմեռօնն
սուրբ
յօրհնեալ
երկիր
ձեր
ձեռամբ
հաւատարիմ
սիրելւոյ
Տեառն
Կիրակոսի
աստուածարեալ
Ծայրագոյն
Վարդապետ
հոգեւոր
որդին,
զի
եկեալ
բաշխեսցէ
զսուրբ
մեռօնն
եւ
հաւաքեսցէ
զնուիրակական
արդիւնս
առ
ի
լինել
պաշար
ապրանաց
վասն
ձեր
աղօթօղ
սրբագումար
միաբանիցս։
Ըստ
որում
այս
երկնահանգէտ
մայր
Սբ
Աթոռս
պանծալի
շնորհատու
հոգեւոր
ծնօղ
ձեր`
ի
ձեր
լիապարգեւ
արդարավաստակ
տրօք
եւ
ողորմութեամբ
ճոխացեալ
պայծառանայ
եւ
բուրէ
զհոտ
անուշութեան
իբրեւ
զծիրանագոյն
ազնիւ
վարդս
ընտիրս
եւ
գեղեցիկս
ի
մէջ
փշոց
աշխարհի
վայելուչ
խաղաղութեամբ
եւ
անդորրակի
կեցութեամբ,
եւս
եւ
հարկ
ի
վերայ
ձեր
սիրելութեանց
առաւելապէս
կայ
վասն
ի
ձեզ
պարգեւեալ
երեւելի
շնորհացն
Աստուծոյ,
արժանաւոր
գլխաւորութեան
ի
մէջ
մեծահաւատ
օրհնեալ
ժողովրդեանս,
մեծագոյն
ջանիւ
եւ
արիագոյն
աշխատութեամբ
յառաջընթացս
լինիլ
ի
տուրս
առատս
եւ
զուարթս
եւ
ի
բարեգոյն
յորդորմունս.
քանզի
ըստ
Տեառն
բանի,
որ
առնէ
եւ
ուսուցանէ,
նա
մեծ
կոչեսցի
յարքայութեանն
երկնից,
եւ
զայս
բան
անմոռաց
յիշմամբ
ի
յուշ
բերեալ
ձեր
եւ
արդեամբ
կատարեալ,
յուսով
կենացն
յաւիտենից,
ցնծացէք
եւ
ուրախ
լերուք
եւ
ուրախութեամբ
սրտի
հասցէ
մտօք
գործեցէք
զվայելուչն
ձեր
ի
գործս
Սուրբ
Աթոռոյս
եւ
հաւատարիմ
գործակալիս
թեւ
եւ
թիկունք
լինելով
ի
վեր
քան
զարժանն
յարգեցէք
եւ
պատուեցէք
եւ
հնազանդ
եղերուք .
որովհետեւ
այն
ամենայն
առաւելութեամբ
հանդերձ
ի
սուրբ
աթոռս
եւ
ի
մեզ
վերաբերի։
Որ
եւ
դու
սիրելիդ
մեր
ելով
ի
խնամս
Տեառն
Աստուծոյ
բարձրելոյ,
լեր
ողջ
եւ
օրհնեալ
Տէրամբ
յար
եւ
յաւէտ
միշտ.
Ամէն։
1844,
եւ
ի
Մայի.
վերջ.
ի
Մայր
Սուրբ
Աթոռս
Կիլիկիոյ
Մեծի։
հասցէ
ԱԾՎ
«Առ
Պօղոսեան
Պարօն
Յարութիւն
Քրիստոսասէր
Աղայ
Պատուելի
մեր,
որ
ի
Կիպրոս»
