Պատմութիւն կաթողիկոսաց Կիլիկիոյ

Հեղինակ

Բաժին

Հայագիտութիւն Հայ դասական մատենագրութիւն

Թեմա

Տեղեկատու գրականութիւն Պատմագրութիւն Աշխարհագրութիւն

ՊԱՏՃԵՆ ՎԻՐԱՊԵՑԻ ԿԻՐԱԿՈՍ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԻՆ
       Կիրակոս ծառայ ծառայիցդ Աստուծոյ, անուամբ անեղին Աստուծոյ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, ողորմութեամբ եւ շնորհօք Կաթողիկոս յառաքելական Աթոռս Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ ի Վաղարշապատու Սուրբ էջմիածնիս եւ ամենայն Հայոց, գրեմ շնորհօք թագաւորին իմոյ Աստուծոյ` օրհնութիւն, գոհութիւն, փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն անհասանելի մարդասիրի եւ հրաշագործ անեղին Աստուծոյ Հօր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն։
       Հարց . - Զի՞նչ է պատճառ որ Սուրբ Էջմիածին Սուրբ հաստատեցաւ։
       Պտսխնի . - Լուարուք Քրիստոսասէր անձինք ուղիղք, զի հրամայէ Քրիստոս յԱւետարանն թէ ի բազմանալ անօրէնութեան ցամաքեսցի սէր բազմաց։ Սէրն Աստուած է եւ իւր անունն Սէր է, եւ իւր պատուիրանն սէրն է, որ պատուիրեաց մեզ թէ սիրեսցես զտէր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումմէ եւ յամենայն յանձնէ քումմէ եւ յամենայն մտաց։ Եւ թէ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո. եւ թէ յայսմ ծանիցեն ամենեքեան թէ իմ աշակերտք էք եթէ սիրիցէք զմիմեանս. եւ թէ պատուիրան նոր տամ ձեզ. եւ թէ ոք սիրէ զիս` զբանն իմ պահեսցէ, եւ հայր իմ սիրեսցէ զնա, եւ առ նա եկեսցուք եւ օթեւանս առ նմա արասցուք. եւ որ ոչն սիրէ զիս` զբանն իմ ոչ պահէ։ Օրէնքն Աստուծոյ սէր է, եթէ սիրեմք զԱստուած եւ զընկերն ճշմարիտ, ապա թէ ոչ սիրեմք զԱստուած ճշմարիտ եւ զընկերս մեր, անօրէն եմք։ զոր ասէ Եսայի մարգարէն թէ անօրէնք իբրեւ զծով ծփեսցին, եւ հանգիստ մի՛ գտցեն։
       Եւ գիտէք որ յայսմ աշխարհս ազգս Հայոց իբրեւ զծով ծփայ յազգի յազգի պատուհասից եւ ի վշտաց. եւ յաշխարհին որ գալոցն է եւ ամենայն անօրէն որ սիրէ զարծաթ առաւել քան զԱստուած ծփելոց է ի ծովն գեհենական յանշէջ հուրն յաւիտենից։
       Եւ Հայոց ազգին առաջնորդք փոխանակեցին զսէրն Աստուծոյ ընդ ոսկւոյ եւ ընդ արծաթոյ, եւ սկսան արժանաւորաց վաճառով տալ զիշխանութիւն, զօրհնութիւն եւ զշնորհս Աստուծոյ եւ անարժանիցն կաշառօք ոսկւոյ եւ արծաթոյ, եւ այնու կցորդ լինին մեղաց եւ օտարաց ըստ առաքելոյ. վասն այսորիկ նոր կաթողիկոս եդաւ ի սուրբ աթոռս Էջմիածնի, որ այս սիմոնական աղանդս եւ չար սովորականութիւնս խափանեսցի, եւ նորոգեսցի պատուիրանն Աստուծոյ, զոր առաքեալքն կարգեցին մեզ եւ եդին հաստատութեամբ։
       Սուրբ վարդապետն Յոհան, այն որ կոչի ԿՈԶԵՌՆ, ի տեսիլն թէ այսուհետեւ սատանայի կամքն առաւել կատարի յոգիս մարդկան քան թէ Աստուծոյ կամք։ Աստուածասիրութիւնէ ընկերսիրութիւն, եւ սատանայի կամք արծաթասիրութիւն, եւ իրաւունք իսկ շնութիւն, պղծութիւն, անիրաւութիւն։ Աստուծոյ կամքն այն է որ հրամայեաց թէ որպէս զիմ օրհնութիւնս եւ զիշխանութիւնս եւ զշնորհս ես ձեզ ձրի տուի, առանց գնոյ եւ կաշառի , այսպէս եւ դուք կաթողիկոսք, եպիսկոպոսք, վարդապետք եւ քահանայք ձրի տո՛ւք այլոց, առանց գնոյ եւ կաշառի։ Իսկ մեր առաջնորդք ոչ լուան ձայնի Տեառն, եւ ոչ արարին որպէս պատուիրեաց նոցա, այլ արարին ըստ կամս անձանց իւրեանց։ Գիտել պարտ է, զի զկամս Աստուծոյ առնել աստուածպաշտութիւն է, եւ զկամս անձին առնել ընդդէմ է կամաց Աստուծոյ, եւ է անաստուածութիւն. եւ առաքեալն Պօղոս կռապաշտ ասէ զարծաթասէրն։ Վասն որոյ աղաչեմ զամենասեանդ, զի զայս ծածուկ կռապաշտութիւնս ի բաց ընկեսջիք յազգէ մերմէ եւ ի ձէնջ. զի գրեալ է թէ ետես Տէր Աստուած զերկիր զի էր ապականեալ, զի ապակեանեաց ամենայն մարմին զճանապարհս իւր ի վերայ երկրի։ Ճանապարհքն գործքն է եւ ապականել` անիրաւել. եւ Աստուած պատուհասեաց զնոսա ջրհեղեղաւ վասն անօրէնութեան նոցա, եւ եղծան եւ ապականեալ ջնջեցան. նոյնպէս եւ առաջնորդք մեր ապականեցին զկանոնս օրինացն Աստուծոյ, եւ անհաւան եղեն պատուիրանաց, որ ասէ. Ձրի առէք եւ ձրի տո՛ւք. եւ պատուհասեցաք յանօրինաց եւ այլ յազգի ազգի պատահմանց յերկար ժամանակօք։ Վասնորոյ ընդ նորոգել սրբոյ Էջմիածնիս, աղաչեմ զամենեսեանդ, նորոգեցէք զաստուածադիր օրէնս, որ կայ գրեալ ի սրբոց Առաքելոց կանոնս, եւ մի՛ լինիք կցորդ հակառակացն Աստուծոյ, վասն ագահութեան. զի եւ սուրբ Հայրապետն մեր Իսահակ յաւագ հինգշաբաթուն տեսիլ ետես ի յԷջմիածինս, զհնութիւնս մեր գրեալ ի մագաղաթի եւ եդեալ ի վերայ արծաթի սկուտեղբ, եւ զառաջնոց սրբոցն, որք զպատուիրանն Աստուծոյ պահեցին անապական` ոսկեղէն ետես գրեալ զարմանալի տեսլեամբ, որ ցուցանէ զանապական պսակն կենաց յաւիտենից, եւ յետոյ հեռի յոսկի գրէն այլ գիր մրով գրեալ տող ու կէս ոսկի եւ տողուկէս կարմիր գեղեցկազարդ. եւ սուրբն Իսահակ խնդրեաց յԱստուծոյ գիտել զխորհուրդն տեսլեան, որ յայտնեցաւ ի Հոգւոյն Սրբոյ. եւ ահա հրեշտակ Տեառն եկաց առ նա եւ ասէ. Ահա՛ ցուցաւ քեզ յԱստուծոյ որ ինչ լինելոցն է վասն քահանայութեան ի կատարածի աշխարհի. եւ ասէ, գիրն ոսկետեսակ զոր տեսեր զսքանչելատեսիլ, քահանայապետքն են, որք նստին յաթոռ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին. եւ զի երեւեցաւ ի միջոյ կողման մագաղաթի, հեռի յոսկեգիր կարգացն, կարգ ինչ խանգարեալ եւ ջնջեալ, գիտեա՛ զի նստելոց են քահանայապետք ոմանք յաթոռ սրբոյն Գրիգորի, որք ոչ ըստ հրամանի սրբոց առաքելոցն եւ ոչ ըստ կանոնի պատուական սուրբ Ժողովոց, որք լինին ձեռնադրեալք յերկրաւոր պատիւն եւ ըստ փառաց աշխարհի ձգտին յանդգնութեամբ, որք են արծաթասէրք առաւել քան թէ աստուածասէրք. եւ վասն զի խոտան է նոցա քահանայութիւն ըստ հաճոյիցն Աստուծոյ ջնջեալք են նոքա ի դպրութենէ երկնից բարութեանց տալով նոցա դատաստան գեհենոյն այրմամբ զանձանց եւ ժողովրդոցն կորստեան սակաւ։

       Մի՛ ոք իշխեսցէ զանկեալն ի կարգէ օրհնութեան կաթողիկոս դնել եպիսկոպոս կամ քահանայ կամ սարկաւագ, զի չկայ հրաման յԱստուծոյ։
       Մի՛ ոք իշեսցէ յայսմհետէ աստուածավաճառութիւն առնել, այսինքն` զմեռոնն կամ զքահանայութիւնն վաճառել , զի չկայ հրաման յԱստուծոյ։
       Մի՛ ոք (իշխեսցէ ) զկաթողիկոսութիւն ի ղապալ հանել, զի քան զուրացութիւն չա՛ր է եւ մեծ մեղք։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ արծաթով ձեռնադրութիւն առնել կամ եպիսկոպոս կամ երէց օրհնել կամ եկեղեցի օրհնել. զի չկայ հրաման յԱստուծոյ. այլ զարժանաւորն օրհնել։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ զկանոն օրինացն Աստուծոյ թիւրել կամ զդատաստան վասն կաշառոյ, վասն երեսպաշտութեան կամ վասն ազգականութեան կամ վասն այլ պատճառի. զի անօրէնութիւն է եւ ոչ օրէնք Աստուծոյ։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ ծայրատ ասել Սաղմոս կամ սաղմոսաց փոխն Ամբիծք կամ Եկեսցէ, կաթողիկոս, եպիսկոպոս, վարդապետ, քահանայ կամ սարկաւագ, զի դատապարտութիւն է ծայրատ ասողին եւ ոչ արդարութիւն. եւ ոչ առնու վարձս յԱստուծոյ ծայրատ ասողն վասն անզգամութեան եւ լրբութեան իւրոյ. զի ինքն իսկ Դաւիթ ասէ, այնպիսեաց աղօթքն ի մեղս դարձցին. եւ դարձեալ ասէ. Տէր Աստուած զօրութեանց մինչեւ յե՞րբ բարկանաս յաղօթս ծառայից քոց, որ են հաւատացեալք իւր. զի ծայրատ ասելն բարկացուցանէ զԱստուած։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ յայսմ հետէ եկեղեցւոյն դուռն փակել եւ կամ խափանել զժամօրհնելն վասն ամենայն պատճառի զինչ եւ իցէ, զի չկայ հրաման յԱստուծոյ։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ յայսմհետէ` կաթողիկոս, եպիսկոպոս, քահանայ, վարդապետ, կրօնաւոր կամ միայնակեաց կամ սարկաւագ սանամայր առնել կամ մայրգիր կամ քոյրգիր կամ խոստովանադուստր. զի այս ոչ է հաճոյ Աստուծոյ, այլ ի չարէն է։ Եւ եթէ եղեալ է յառաջ, մի՛ ոք իշխեսցէ յայսմհետէ առնել սէր ընդ նոսա, եւ կամ գնալ եւ գալ առ նոսա, եւ կամ տանել եւ բերել։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ ի զուր մարդ անիծանել կամ նզովել կամ բանադրել կամ կապանօք առնել, ոչ կաթողիկոս, ոչ եպիսկոպոս, ոչ վարդապետ, ոչ կրօնաւոր, ոչ քահանայ եւ ոչ սարկաւագ, զի չկայ հրաման յԱստուծոյ։ Ահա թէ ոչ լինի լսող բանին Աստուծոյ, գիտասցէ զի ի ժամ սոսկալի դատաստանին թէ աստ անէծք է սերմանեալ, անդ զանէծք լսելոց է յԱստուծոյ ի սբ. բերանոյն. թէ աստ որ նզովեալ է, ա՛նդ որոշեսցի յօրհնութենէն Աստուծոյ . թէ զմարդ կապանօք է արարեալ, անդ կապեալ ոտիւք եւ ձեռօք հանեն ի խաւարն արտաքին. զի Աստուծոյ հրամանն է թէ որով չափով չափէք չափեսցէ ձեզ։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ յայսմհետէ երդնուլ կամ սուտ վկայեսցէ կարգաւոր կամ աշխարհական, զի չկայ հրաման յԱստուծոյ. այնպիսին ի շնացողաց կարգն է գրած ի կանոնսն։
       Մի՛ ոք իշխեսցէ ի կարգաւորաց գինի ըմպել ամենեւին, ո՛չ ի պահոցս եւ ո՛չ ի յուտուացս, որպէս օրինաց կարդացողք ունին զայս պարկեշտութիւնս. եւ աշխարհականք մի՛ իշխեսցեն ի պահոցն գինի ըմպել, զի չկայ հրաման յԱստուծոյ. զի ճշմարիտ պաք այն է որ յամենայն մեղաց պահէ զանձն իւր, եւ՛ ի կերակրոց եւ յըմպելեաց եւ յանկողնոց։
       Պատուիրեմ կաթողիկոսաց, եպիսկոպոսաց, վարդապետաց յանուն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի , մի՛ ինչ առնուլ հարկիւ, զի հարամ է եւ մեծ մեղք։ Զի կաթողիկոսն որ ունի ինն աստիճանն զաթոռացն կարգն եւ զդասն որ միայն յԱստուած հային եւ ոչ այլ ինչ։ Ոչ է պարտ հարամ ուտել, զի պիղծ է եւ պղծէ զմարդն. վասնորոյ իշխել ոչ ունին հրաման որ եպիսկոպոս, երէց կամ սարկաւագ օրհնել ուզեն, կամ եկեղեցօրհնէք, կնքադրամ կամ պսակադրամ կամ տնօրհնէք կամ գերեզմանօրհնէք, կամ վասն խոստովանութեան փող ուզել. զի հրաման Աստուծոյ ի վերայ այս է թէ որպէս ես զիշխանութիւնս ձրի տուի եւ դուք ձրի տուէք, առանց գնոյ։
       Եւ թէ ոք կամի զՔրիստոս պատարագել, պարտ է քառասուն օր պատրաստութիւն առնել ըստ չափու կարողութեան իւրում։ Կոչեաց Աստուած զՄովսէս առ ինքն եւ ել առ նա ի լեառն Սինա, եւ խօսեցաւ Աստուած ընդ նմա, եւ զայս օրէն եդ պատարագողաց որ վեց օր զամենայն գործն մարմնական խափանի, եւ սրբութեանց եւ աղօթից պարապէ, ի յեօթն օրն պատարագէ զՔրիստոս եւ տեսանէ զԱստուած. եւ շօշափելն զԱստուած առաւել է քան զՄովսիսին, եւ ճաշակելն եւս առաւել. զի յաստուած միաւորի եւ աստուածանայ։
       Եւ եթէ ոք անկանի ի կարգէն իւրմէ, այլ հրաման չունի յԱստուծոյ եւ ի մէնջ ի բեմն ելանել, ո՛չ ի կենդանութեան եւ ոչ յետ մահու։
       Եւ եթէ ոք ինքզինքն սպանանէ, թաղել զնա քահանայն մի՛ իշխեսցէ, եւ մի՛ ինչ առնուլ ի նմանէ եւ մի՛ յիշեսցէ զնա ի պատարագն, զի Յուդայի գործն գործեաց եւ եղեւ ժառանգորդ յաւիտենական տանջանացն։
       Աբեղայն մի՛ իշխեսցէ ի գեղ տեղի կենալ, եւ կին մարդ մի՛ իշխեսցէ արանց վանսն կենալոյ. զի չկայ հրաման յԱստուծոյ։
       Դարձեալ պատուիրեմ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից ուր եւ իցեն, հարք եւ որդիք, մի՛ առնուցուք ի նոցանէ պտուղ կամ այլ ինչ հասութք. զտղայս նոցա մի՛ մկրտէք, եւ մի պսակէք եւ մի՛ հաղորդէք զնոսա եւ մի՛ թաղէք, եւ մի՛ հոգւոյ բաժին ինչ առնուք ի նոցանէ, զի պիղծ են եւ պղծեն զառնողն, զի Աստուծոյ հրաման է որ ասէ թէ ի պիղծս մի՛ մերձենայք, եւ ես ընկալայց զձեզ եւ եղէց ձեզ Աստուած եւ դուք եղիջիք ինձ յուստերս եւ ի դստերս. եւ թէ մի՛ տայք զսրբութիւն շանց, եւ մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց։
       Զեպիսկոպոսսդ եւ զքահանայսդ աղաչեմ, մի՛ առնէք անփոյթ, զի մեծ դատապարտութիւն կայ ձեզ. այլեւ զվարդապետսդ աղաչեմ, մեծ փոյթ յանձինս ունել, թերեւս եկեսցեն յուղղութիւն, ապա թէ ոչ թշնամութիւն մի՛ առնէք ընդ նոսա կամ մատնելութիւն, այլ եղիցին ձեզ իբրեւ զհեթանոսս։
       Այլեւ զանօրինաց տղայս մի՛ մկրտէք եւ մի՛ կնքահայր լիջիք նոցա. եւ եթէ զքրիստոնէից զաւակս տայք անօրինաց ի կնութիւն, զհոգի նորա կորուսանէք եւ դուք պարտական լինիք արեան նոցա. մարմնով գերի լինել լաւ է քան թէ հոգւով, եւ ծնողաց հոգւոց կորուստ է։ Ծնողք որք զիւրեանց զաւակն ազգականաց գերի տան, թէ հոգեւոր թէ մարմնաւոր, զիւրեանց հոգին եւ զաւակին կորուսանեն ի գեհեն հրոյն անշէջ։ Նոյնպէս հրաման տուողն եւ պսակողն, թէ եպիսկոպոս, թէ քահանայ թէ աշխարհական, որ պատճառ լինի անօրէն գործոյն, ամենեքեան ընդ պոռնիկս համարեալ են։
       Այլեւ զայս գիտասջիք որ Աստուծոյ պատուիրան է ի վերայ հաւատացելոց իւրոց, որ հաւատացեալք են զանհաւատն նախրորդ չդնեն կամ որթարած կամ հովիւ կամ գառնարած։
       Զայս սակաւ բանքս ծայրաքաղ արարին ի բուն կանոնաց, եւ պատուիրեմ ձեզ առնել ոչ միայն զայսոսիկ, այլեւ զամենայն, եւ Աստուած խաղաղութեան եղիցի ընդ ձեզ. եւ յայսմ աշխարհի փրկեալք եղիջիք յամենայն չար պատահմանց, եւ յաշխարհին որ գալոցն է, մտանէք յուրախութիւն Տեառն ձերոյ։
       Եւ ի Սուրբ Հոգւոյն իջման կիրակէի օրն ի սուրբ վերնատուն լինելոց է հասարակաց մեր յարութիւնն. եւ այս կիւրակէս մեծ է եւ պատուական քան զամենայն տէրունական օր, պա՛րտ է սրբութիւն տանել, կարգաւորք եւ ամենայն աշխարհականք, արք եւ կանայք , ինն օր պաք պահել եւ հաղորդիլ ի սուրբ մարմնոյ եւ յարենէ Տեառն. զի յայս կիւրակէս է մեր յարութիւն, անմահութիւն եւ անվախճան թագաւորութիւն. եւ այս աւուրս երեկոյ ոչ լինի, եւ ա՛յս է Ը. (ութ? ութերորդ? ) դարն որ ոչ փոխի, եւ երրորդական աստուածութիւնն ինն դասիւք հրեշտակաց եւ ամենայն սրբովք իջանէ ի ստորինս եւ ահեղ է քննութիւն ըստ խորհրդոց, ըստ բանից եւ ըստ գործոց համար ուզելոց, եւ արդարքն յամենայն ժամ ընդ Տեառն լինին յանվախճան փառսն յաւիտենական, եւ մեղաւորքն ի տանջանս յաւիտենից ընդ սատանայի։ Քրիստոսի արդար դատաւորին գոհութիւն երկրպագութիւն եւ փառք ընդ հօր եւ ամենասրբոյ հոգւոյն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

       Դարձեալ վասն հաւատոյ չէ ինչ պիտոյ ասել, զի Սուրբ Հոգին սահմանեաց մեզ ուղիղ եւ ճշմարիտ հաւատալեաց, զոր ի Նիկիայն սահմանեցին, որ է արմատ կենդանութեան մերոյ, զոր պարտ է ուսանել ամենայն արանց եւ կանանց, եւ յամենայն օր ասել եւ ապա եւ հիմն տաճարի բարեգործութեան մերոյ, հաց ուտել. ծնողքն ուսուցանեն զզաւակսն, եպիսկոպոսք եւ քահանայք զժողովուրդսն, եւ թէ ո՛չ ուսուցանեն, դատապարտելոց են յԱստուծոյ։ Բայց սակայն վասն մեկնութեան սորա սակաւ ինչ ասացից։
       Ծայրագոյն աստուածաբանութիւն բոլորով սրտիւ հաւատամ առանց երկմտութեան եւ լեզուաւ դաւանիմ եւ խոստովանիմ զամենասուրբ երրորդութիւնն զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին, երրորդութիւն անբաժանելի եւ միութիւն անշփոթ երից անձնաւորութեանց, Հայր Միածնի, Որդին միշտ ծագումն եւ ծնունդ ի հօրէ անբաժանելի եւ Հոգին Սուրբ` բղխումն ի հօրէ միշտ եւ ելումն անբաժանաբար. մի էութիւն, մի աստուածութիւն, մի տէրութիւն, մի թագաւորութիւն, մի կամք, մի ներգործութիւն, անսկիզբն, անվախճան, պարզ էութիւն, անշարադիր, անբովանդակելի երկնի եւ երկրի եւ ընդ ամենայն տեղիս, արարիչ իմանալեաց եւ զգալեաց։ Բոլորով սրտիւ հաւատամ, առանց երկմտութեան, եւ լեզուովս դաւանիմ եւ խոստովանիմ զճշմարիտ մարդեղութիւն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, եւ նախ զմայր նորա զՄարիամ, սրբեալն ի հոգւոյն սրբոյ ի մարմնական կրից աղտեղութեանց, եւ ծնաւ ի մօրէ, առանց աղտոյ սրբութեան (սրբութեամբ? ) եւ սնաւ ի տաճարին առանց մարմնական կրից, գերագոյն սրբութեամբ զարդարեալ հոգւով եւ մարմնով, տաճար փառաց ի բնակութիւն Աստուծոյ մարդացելոյ, որոշեալ. եւ մաքրեալ ի մարմնական աղտեղութեանց, գերագոյն քան զհողեղէն բնութիւնս. քանզի մին ի սրբոյ երրորդութենէ բանն Աստուած, միածին որդին Աստուծոյ, կատարեալ էութեամբ ի բնութենէս մերմէ էաւորեցաւ անշփոթ միաւորութեամբ, յորմէ պարզն Յիսուս շարադրութեամբ, որպէս ասէ սուրբն Դիոնեսիոս, թէ ճշմարիտն Աստուած մարդ եղեւ, եւ մարդն ճշմարիտն աստուած, անայլայլելի եւ անփոփոխելի, աստուածութիւն եւ մարդկութիւն խառնեալ եւ միաւորեալ անշփոթ եւ անքակ միաւորութեամբ յաւիտեանս յաւիտենից անճառ միաւորութիւն, եղեւ մի անձնաւորութիւն, մի էութիւն, մի բնութեամբ, մի կամս, մի ներգործութեամբ, մի Աստուած, մի տէր, մի Քրիստոս աստուած մարդացեալ, որոյ թագաւորութեան ոչ գոյ վախճան։ Աստուածութիւն եղեւ որ ինչ ոչ էրն եւ մնաց որ ինչ էրն եւ մարդկութիւն եղեւ որ ինչ ոչն էր եւ մնաց որ ինչն էրն անհաս յամենայն մնաց, վասն զի կենդանին որդին Աստուծոյ խառնեալ միաւորեցաւ ի կենդանի արիւն ամենամաքուր կուսին Մարիամայ, մարմնացեալ եւ մարդացեալ էառ մարմին, հոգի, միտք եւ զամենայն որ ինչ է ի մարդս ճշմարտապէս եւ ոչ կարծեօք. եւ Քրիստոսի տնօրէնութիւն եւ ներգործութիւն ամենայն եթէ աստուածային եւ եթէ մարդկային, Քրիստոս զոր ինչ կամեցաւ եւ հաճեցաւ մտադրութեամբ կատարեաց զամենայն, ի յաւիտեանց մինչեւ ի Համբարձումն, եւ չէ՛ պարտ ասել թէ յորժամ թոյլ տար աստուածութիւն` մարդկութիւն զիւրն կրէր. զի այս սուտ է եւ չէ՛ ճշմարիտ։ Եւ էր ինքն ի չարչարանս անչարչարելի եւ ի մահուն կենդանի. զի յետ աւանդելոյ զհոգին ի ձեռն հօր, մարմինն, աստուած էր կենդանի ի խաչին եւ ի գերեզմանին, որպէս ինքն ասաց. Ես կենդանի եմ եւ դուք կենդանի լինելոց էք, եւ հրեշտակն ասաց կանանցն. Զի՞ խնդրէք զկենդանին ընդ մեռեալս, եւ վկայ` աղբիւր արեան ի կողէն. որպէս եւ Յունան մարգարէն օրինակ եղեւ կենդանի թաղմանն Տեառն. եւ զի էր մեռեալ վասն զմեզ կենդանի առնելոյ, եւ վկայ` աղբիւր ջրոյն ի կողէն. եւ որպէս ծնունդն է սքանչելի եւ երկոքեանն անքննելի, զի Աստուծոյ է արարչի։ Եւ զի աստուածութիւնն ոչ բաժանեցաւ ի մարմնոյն մարմնաւորացն քարոզեաց, նոյնպէս եւ հոգւոյն` հոգւոց, քարոզեաց եւ ի Համբարձմանն ինն դաս հրեշտակաց, քարոզեաց զմարդեղութիւն եւ զթագաւորութիւն իւր ի վերայ երկնաւորաց եւ երկրաւորաց։
       Հաւատամք եւ ի մի մկրտութիւն, յապաշխարութիւն, ի քաւութիւն եւ ի թողութիւն մեղաց, ի յարութիւն մեռելոց, ի դատաստանն յաւիտենական, յարքայութիւն երկնից եւ ի կեանս յաւիտենից։ Մկրտութիւն վերստին ծնունդ է եւ աստուածային եւ հոգեւոր. զի որպէս որդին Աստուծոյ եղեւ որդի մարդոյ ծննդեամբ ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ Հոգւով Սրբով, նոյնպէս եւ ետ առաքելոց եւ հաւատացելոց որդիս Աստուծոյ լինել աւազանաւ ի Քրիստոսի կողի ջրէն եւ ի Հոգւոյն Աստուծոյ սրբալոյս մեռոնաւն. զի մեռոնն Քրիստոս է, որպէս ասէ առաքեալն Պօղոս թէ Մարդն յերկրէ հողեղէն, իսկ երկրորդ մարդն Յիսուս Քրիստոս տէր երկնից հոգեղէն ծննդեամբ ի հօրէ եւ ի մօրէ, եւ ունիմք զբնութիւն հողեղէնն, եւ տեսաք զլոյսն աշխարհիս եւ վայելեցաք զբարութիւն սորա, նոյնպէս աւազանին ծննդեամբ զգեցցուք զպատկեր երկնաւորին եւ հոգեղինին, եւ աստուածային բնութիւն, լիցիմք հաղորդակիցք եւ տեսանիցեմք զլոյսն Աստուած եւ վայելեմք զանճառ բարիս նորա, զի որպէս որդին Աստուծոյ ծնաւ ի կուսէն մարմնով եւ փառք աստուածութեան, եւ զլոյսն ծածուկ էր ի մարմինն ի մարմնաւոր աչաց, մինչեւ յարութիւն մեր։ Քեզ օրինակ մոմն. պատրոյգն հաւատքն է, եւ մոմն բարեգործութիւն. ոչ տայ լոյս մինչեւ վառես զնա։ Լոյսն ճշմարիտ Քրիստոս յորժամ յարուցանէ զմեռեալս, յայնժամ վառիմք ի նմանէ եւ լուսաւորիմք եւ պայծառանամք որպէս զարեգակն։ Զի յորժամ որդին Աստուծոյ յայտնեսցի, նման նմա լինելոց եմք, որպէս եւ էնն, եւ որ ունի զայս յոյս յանձին, սրբէ զանձն իւր յամենայն մեղաց պղծութենէ, որպէս այն սրբէ դարձեալ. աւազանն սրբէ զմեզ շնորհօք յամենայն մեղաց մերոց, եւ թէ դարձեալ մեղանչեմք, խոստովանութիւն եւ ապաշխարութիւն եւ արտասուք երկրորդ աւազան լինի եւ լուանայ զմեղս մեր եւ սրբէ։ Եւ ի կատարածի աշխարհիս գայ հուր գեհենական անշէջ եւ այրէ զծով եւ զցամաք, զերկինս եւ զերկիր, զվերին ջրեղէն կամարն լափէ եւ գալարէ որպէս մագաղաթ, եւ Սուրբ Հոգին Աստուծոյ նորոգէ զերկինս եւ զերկիր, եւ լինի նոր երկինք եւ նոր երկիր, եւ լսիցեն զձայն Որդւոյն Աստուծոյ մեռեալք եւ կենդանասցին հոգւով եւ մարմնով լինին ի մէջ հրոյն այրէ զմեղաւորսն եւ սեւացուցանէ, քանզի մեղքն փուշ է եւ խռիւ, եւ արդարքն պայծառանան ի հրոյն եւ լուսաւորին. քանզի գործք նոցա ոսկի եւ արծաթ է, եւ ականք պատուականք զոր հուրն ոչ այրէ, այլ եւս պայծառացուցանէ, որպէս ասէ Դաւիթ թէ Ձայն Տեառն հատանէ զբոց ի հրոյ, զի հուրն ունի լուսաւորութիւն, թեթեւութիւն, անուշահոտութիւն։ Զայս երեքս արդարոցն տայ Աստուած, զի լուսաւորին եւ թեթեւութեամբ թռչին եւ անուշահոտութեամբ եւ վերինն Երուսաղէմ. եւ յորժամ բաժանի լուսաւորութեամբ ի հրոյն, մնայ խաւարն այրեցողութեամբ, եւ յորժամ վերանայ թեթեւութիւն, նմայ ծանրութիւն, եւ յորժամ բաժանի անուշահոտութիւն, մնայ ժահահոտութիւն, որ է ծծումբն. զայս չորս իրս տայ Աստուած մեղաւորացն, զխաւարն, զայրեցողութիւն հրոյն, զծանրութիւն եւ զժահահոտութիւն, այլ եւ զդառնութիւն սառնամանեաց եւ զտարտարոսն անհանգիստ, զորդն անքուն եւ անվախճան, որք են հրեղէն օձք, եւ ելանեն ի դուրս ի խաւարն արտաքին, անդ եղիցի լալ եւ կրճտել ատամանց փոխանակ մեղաց գործոց իւրեանց։ Եւ մեղքն երկու ազգ է. մին որ զչար առնէ եւ միւսն որ զբարի չառնէ։ Ասէ ոմն ի սրբոց թէ այնպէս դառնագոյն է եւ սոսկալի տանջանք դժոխոց, որ թէ ոք առնու ի նմանէ, որպէս թէ կաթ մի ջուր ի համատարած ծովէն, եւ կամ թէ հատ մի աւազոյ ի ցամաք աշխարհէս, այնպէս կսկծի, կոծէ, եւ լայ որ եւ համարի թէ զբոլոր տանջանս դժոխոց ինքն միայն ունի եւ կրէ ցաւս եւ զտանջանս եւ ոչ այլ ոք։ Նոյնպէս եւ որ առնու ոք սակաւ մի ի հանգստենէ արքայութեան, որպէս թէ առնու ոք կաթ մի ջուր ի համատարած ծովէն կամ հատ մի աւազ ի ցամաք աշխարհէն, այնպէս ցնծայ ուրախութեամբ, որ եւ կարծէ ի միտս իւր թէ ինքն միայն առեալ ունի զբոլոր հանգիստ արքայութեան Աստուծոյ եւ ոչ այլ ոք։ Եւ դարձեալ ասէ չորս կողմ աշխարհիս մինչեւ բարձրութիւնս երկնից թէ լինի մանան խիւ, եւ ամէն հատի հարիւր հազար տարի թէ լինէր մեղաւորն ի տանջանս դժոխոց եւ յետոյ ազատէր ի նմանէ թէ այնպէս ուրախ լինէր որպէս թէ բնաւ չէր տեսեալ զերեսս դժոխոց եւ կամ զփորձ առեալ տանջանացն . եւ երկնից բարձրութիւն հարիւր հազար բիւր ասպարէզ է եւ վեց հազար բիւր ասպարէզ, եւ մին ասպարէզն տասներկու հազար հրասախ է, եւ մին հրասախն տասներկու հազար քայլ է եւ քայլն վեց ոտնաչափ է։ Եւ սատանայի բնակութիւնն ի դժոխք է, եւ դժոխքն եօթն խորխորատ քան զերկնիցն բարձրութիւնն է, եւ զանազան տանջանօք է լցեալ, եւ յայտ է պարգեւքն սատանայի, զոր տայ կամարարաց եւ սիրելեաց իւրոց մեղաւորաց։ Իսկ սուրբքն Աստուծոյ` Քրիստոսի մարմին են եւ անդամք անդամոց նորա միաւորեալ ի գլուխն Քրիստոս, եւ թագաւորեսցեն ընդ Աստուծոյ յաւիտեանս. ամէն։

       Աստուածային էութիւն ի չորս իրս խառնեալ միացաւ անշփոթ եւ աստուածացոյց։ Նախ եւ առաջին ի բնութիւնս մեր, ի մարմին, ի հոգի եւ ի միտս մեր , եւ ծնաւ մեզ փրկիչ եւ քահանայապետ, քաւիչ մեղաց մերոց, եւ միջնորդ Աստուծոյ եւ մարդկան, բարեխօս եւ գառն Աստուծոյ որ բառնայ զմեղս աշխարհի եւ պատարագ հաշտութեան մեր ընդ Աստուած յայսմ յաւիտեանս մինչ ի կատարած աշխարհի, եւ ի հանդերձեալն լինի դատաւոր կենդանեաց եւ մեռելոց, եւ յետ այնորիկ թագաւոր անվախճան։ Երկրորդ` խառնեալ միացաւ ի հացն եւ ի գինին եւ աստուածացոյց եւ եղեւ ճշմարիտ մարմին եւ արիւն Քրիստոսի որդւոյն Աստուծոյ, եւ մեզ կերակուր եւ ըմպելի, որպէս ասէ ոմն ի սրբոցն թէ կերակուր եմ մեծամեծաց, ո՛չ զի ի քեզ փոխիմ, այլ զքեզ ի յիս փոխեմ։ Այլ այդ` յոյժ անտեղի է եւ չէ՛ պարտ ասել թէ գոյացութիւն մարմնոյն Քրիստոսի փոխի ի գոյացութիւն հացին եւ գինւոյն, եւ պատահմունքն գնան, զի այս ոչ է ի հաւատոց, այլ ի մարդկային մտաց. այլ մեք հաւատամք Քրիստոսի բանին որ ասէ. հաց Աստուծոյ է որ իջանէ յերկնից եւ կեանս տայ աշխարհիս, եւ հացն զոր ես տաց մարմին իմ է. եւ հաց ասէ եւ ոչ գոյացութիւն անմարմին է, ոչ տեսանելի է եւ ոչ շօշափելի է, ոչ ճաշակելի, եւ ոչ ասի հաց եւ ոչ գինի. զի սոքա մարմին են, զոր տկարքն ի հաւատս գայթակղեցան եւ եղեն հերձուածողք, որպէս Մակոդոն ասաց թէ հոգին բարեխօսէ, եւ բարեխօսն աստուած ոչ լինի, եւ ախթարմէքն ասեն, Յիսուս աճէր, աստուածայնոցն լինէր մարմին. եւ դարձեալ ասեն թէ կերակուր ուտէր եւ գայթակղէին , եւ վասն հացի մարմնոյն Քրիստոսի գայթակղին, յորոց փախչիմք ի բաց իբր ի թիւնաւոր օձից։ Եւ վասն սոցա վարդապետք պատասխանի գրեցին, ոչ ի հաւատոց, այլ քննութեամբք իմաստասէրքն որ ունէին բազում իմաստութիւն եւ առաքինութիւն մեծ, որպէս Արիստոտելի առաքինութիւն որ գրեալ կան, եւ չէ ինչ պակաս յԱւետարանէն։ Գրեալ է առաքեալն Պօղոս թէ իմաստութեամբն ոչ կարացին ճանաչել եւ դատապարտելոց են յաւուրն դատաստանի։ Եւ Եպիփան գրեալ է թէ հարիւր քառասուն աղանդք երեւեցան մինչեւ ի Գրիգոր Աստուածաբանի ժամանակն, եւ սոքա եւս դատապարտելոց են, այլ Աստուած հաճեցաւ յիմարութեան քարոզութեամբ ապրեցուցանել զհաւատացեալսն. որպէս Տէրն ասէ. ըստ հաւատոց ձերոց եղիցի ձեզ, եւ թէ մի՛ երկնչիր, բայց միայն հաւատա եւ կեցցէ դուստրն քոյ, եւ թէ հաւատասցես, տեսցես զփառս Աստուծոյ, եւ թէ ամենայն ինչ հնարաւոր է այնմ որ հաւատայն, եւ մեք հաւատամք բանից սրբոյ Աւետարանին, որ ասէ. Որպէս կենդանի է հայր եւ ես կենդանի եմ վասն հօր, եւ որ ուտէ զիս եւ նա կեցցէ։ Սուրբն Ստեփաննոս զկերպարանն հօր աներեւութի ի կերպի Ադամայ ետես նստեալ ի յաթոռ փառաց։ Եւ սուրբն Եփրեմ ասէ. լցոյց զմեզ ի մարմնատիպ աստուածութեան եւ մեք զհացն պատարագեալ զտիպն, զշօշափելին եւ զճաշակելին Աստուած հաւատամք։ Ասէ Դաւիթ Մարգարէն թէ ի պտղոյ ցորենոյ, գինւոյ եւ ձիթոյ իւրեանց լցուցեր զնոսա. զերիսն միապատիւ յիշէ մարգարէս, զի այս երիւքս աստուածացուցանէ զմեզ Քրիստոս. ձիթով սրբալոյս իւղոյն մեռոնին, յորմէ ծնանիմք հոգւով սրբով Աստուծոյ որդիք. եւ ցորենոյ հացիւ պատարագին, որ է մարմին Քրիստոսի Աստուծոյ ճաշակելով յԱստուած միանամք եւ աստուածանամք, եւ գինեաւ, որ է արիւն Քրիստոսի, արբեալ զմայլիմք եւ մտանեմք յուրախութիւն Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որպէս ասէ ինքն Տէրն մեր, թէ Ամենեքեան մի իցեն, որպէս դու հայր յիս եւ ես ի քեզ, զի եւ նոքա ի մեզ իցեն. զփառսն զոր ետուր ցիս, ես ետու նոցա, եւ նոքա ծանեան ճշմարտութեամբ թէ առ ի քէն ելի, եւ հաւատացին եթէ դու առաքեցեր զիս։
       Այսչափս բաւական լիցի ձեզ ի խրատ, եւ զայլն ուսուսցէ ձեզ Հոգին Սուրբ ի վերուստ իջեալ պարգեւէն, որում փառք, պատիւ եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս, Ամէն։