Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Աստապատեցիքն կամելով ազատ մնալ յանկանոն հարկատուութենէ եւ ի սատրիաթէ 2), զմուլք գեղջն իւրեանց (որ էր խալիս ) վաճառեալ էին Հաջի խանին (որ էր ազգակից Նախիջեւանու խանին ) որպէս զի նա թերեւս կամիցէ ազատ պահել զինքեանս ի սատրիաթէն: Եւ յետոյ տեսեալ զի չար է վախճան նորին, փոշիմանեալ էին եւ յետս էին խնդրեալ ի Հաջի խանէն զիւրեանց տուեալ ձեռագիրն: Իսկ նա զայլեւայլս պատճառելով եւ ասելով թէ կորուսեալ եմ, չէր տուեալ: Եւ յետոյ գնացեալ նմին ի Շիրազ առ Քեարիմ խանն, ազգականք նորին եւ կինն կամէին բռնութեամբ ծառայեցուցանել զնոսա: Վասն որոյ խնդրեալ էին նոքա ի սրբազան Վեհէն օգնել ինքեանց եւ գրել առ Ռահիմ խանն (որ օր այժմ իշխող Նախիջեւանու . ) զի ազատեսցէ զինքեանս: Իսկ փայակն զթուղթն կորուսեալ էր եւ բերանով եկեալ ասաց: Վասնորոյ գրեաց սրբազան Վեհն զթուղթ աղերսանաց առ Ռահիմ խանն, զի մի թողցէ կնոջ եւ որդւոց Հաճի խանին ծառայեցուցանել զնոսա, մինչեւ ասէ ես թերեւս կարացից առնուլ ի Հաջի խանէն զձեռագիրն որ էր հայերէն :
       Առ Աստապատեցիսն եւս թուղթ գրեաց, առ որս եւ յղեաց զթուղթ խանին տալ նմա եւ մեղադրեաց, թէ ընդէր մինչ զայդ առնել կամէիք զմեզ ո'չ հարցիք, քան ի խորխորատդ անկալք եւ ապա ի մեզ անկանիք: Ի ձեռն Աստուածատուր աղային, ի սեպտ. ԻԶ :
       Յետ միոյ աւուր ելման Բաղտասար վարդապետին ի սրբոյ Աթոռոյս (որ ի վերդ յիշեցաւ ) եկին ի Պօլսոյ թուղթք բազումք որպիսութեամբք, յորս էր եւ ի սրբոյ Կարապետի Առաջնորդ Յօնան պետէն թուղթ , որ գրեալ էր թէ Մախսուտ բէկին իթլախն ել յարքայէն (որոյ աղագաւ ի նոյեմ. Ե եւ ի յապրիլի ԻԷ գրեալ էր սրբազան վեհըն. զի հանցեն եւ զկանսն իմն զիցեն նմա ): Իսկ Պետրոս վարդապետի իթլախն ասէր ո'չ ել , զի նորա եւս գոյր Սիւրկիւնի ֆերման (որպէս ասացեալ է յօգոստ. ԻԳ ) զի կամին ասէր իշխանքն եւ Պատրիարգն տանել զնա ի վանքն Սերաստիոյ եւ անտի կամ զԱռաջնորդութիւն մի տալ եւ կամ զայլ իմն հնարս հնարել, որպէս զի ` այլ մի եւս դարձցի նա ի սուրբ Կարապետ: Եւ բէկին գրեալ էին Պօլսոյ իշխանքն եւ Պատրիարգն, զի զոր ինչ յառաջ սովորաբար առեալ են ի վանիցն, թէ ինքն եւ թէ հայրն իւր, այժմ զնոյն առցէ եւ ոչ աւելի: Իսկ եւ գրել էին Պօլսեցիքն եւ Յօնան վարդապետն եւս յամենայն տեղիս, չտալ զարդիւնս ինչ սրբոյ Կարապետին, մինչեւ Պետրոս վարդապետն անտի ելցէ եւ Յօնան վարդապետն գնասցէ անդ: Իսկ ի Կարնոյ եւս երկին թուղթք, որք գրէին թէ Մախսուտ բէկի իթլախն անցուցեալ առ մեօք տարան առ նա: Եւ առ յոյժ նեղասրտեցաւ սրբազան վեհըն ի վերայ Յօնան վարդապետին: Զի իւր խօսիւքն հանին իշխանքն զիթլախն, իսկ նա առանց իւր գիտելով` զիթլախն յղեալ էր առ բէկն, եւ զշնորհ ցուցեալ նմա, եւ իւրեան ո'չ ինչ շնորհ առ բէկն առ երեւէր. զի պարտ էր յառաջ քան զյղելն իթլախին նախագիտակառնել սրբազան վեհին, զի գրիցէր նմա աւետիս, եւ շնորհ ցուցանիցէր, թէ ահա ըստ խնդրոյդ հանել ետու զիթլախն քոյ: Այլ զի գրեաց սրբազան վեհըն վասն Պետրոս վարդապետին զգիր վէքիլութեան, եւ ըստ այնմ առ բէկն եւս զգիր ընդ Պաղտասար վարդապետին, (որ ահա ի վերդ ի սեպտեմ. բերի ԻԶ ասացաւ : ) վասնորոյ կամեցաւ այժմ խափանել զայն վասն այսց անցից: Ուստի գրեաց առ Մախսուտ բէկն զթուղթ, շնորհաւորելով զիթլախն, եւ աւետիս տալով վասն գալստեանն: Եւ ծանուցանելով զգրելն քանիցս անգամ յառաջ քան զայս ի Պօլիս, եւ հանել տալն, (որպէս ի վերոյ ասացաւ: ) (զի յիրաւի գրեաց, թէպէտ ես մոռացմամբ ոչ գրեցի որոշապէս ի վերոյիշեալ տեղիսն , ) եւ մինչեւ ցայժմ ասէ վասն այն ո'չ գրէի քեզ զգրելն ի Պօլիս, զի սպասէի կատարման բանին: Իսկ եւ յանձնարարութիւն վանիցն: Եւ` վասն Պետրոս վարդապետին թէ` որովհետեւ կամին հանել զդա յայդրուստ եւ տանել ի վանքն Սեբաստիոյ, բարւոք է զի աստ գայցէ, եւ մի անդ եւ յայլուր գնասցէ, զի մի ի յորոգայթս անկցի որք վասն իւր գոն պատրաստեալ: Եւ թէ` գիտէի ես, զի վախճան բանիս այսորիկ այսպէս լինէր, զի ի Պօլսոյ մեզ գրէին, վասն այնորիկ որքան գրէիք դուք առ իս կարգել զՊետրոս վարդապետդ վէքիլ վանիցդ մինչեւ ցգազն Յօնան վարդապետին, ես զանց առնէի, եւ ո'չ եթէ զքոյ խաթրդ ո'չ պահէի: Իսկ եւ յանձնարարութիւն վասն Պաղտասար վարդապետին, եւ շնորհակալութիւն վասն Մարտիրոս վարդապետին, (որպէս եւ ի վերոյ ի խափանեցեալ թղթոջն գրեցաւ : ) Եւ խնդիր, զի որպէս եւ գրեալ են առ ինքն զկանոն , զի ըստ այնմ ընդ վանիցն վարեսցի, ինքն եւս սիրով յանձն առցէ զայն, եւ գրեսցէ առ Յօնան վարդապետն զմիամտութիւն, դառնալ եւ գալ ի վանսն: Եւ բազում առ այս բանք :
       Թուղթ եւս առ Պաղտասար վարդապետն գրեաց` (որ ել աստի յերեկն աւուր . ) ծանուցանելով զգրեալսն ի Պօլսոյ եւ ի Կարնոյ (որք ի վերոյ ասացան , ) եւ որոց աղագաւ պատուիրելով, զի զվէքիլութեան գրեանսն զորս տարաւ ընդ իւր, թէ հասարակինն, թէ բէկինն եւ թէ Պետրոս վարդապետինն , ծածկեսցէ իսպառ, եւ միայն զայս զոր այժմ առ բէկն գրեաց, տացէ բէկին: Եւ զգրեալսն ի նմա միըստմիոջէ գրեաց սմա, եւ պատուիրեաց, զի ընթեռնուլ եւս տացէ զգիրն, եւ զմիտսն լաւ իմացեալ ըստ այնմ խօսեսցի ընդ բէկին: Եւ որպէս աւետիս տանօղ ձեւասցի նմա, եւ մի երեւեցուսցէ, թէ զհասանիլն առ քեզ իթլախին մեք գիտեմք: Եւ զպատճառն յուշ հասանելոյն անդ զայս գիցէ, թէ զգիրս ի վաղուց էր գրեալ խալիֆայն, այլ վասն զի` խանն զճանապարհն վասն երկիւղի մահուն արգելեալ է, (որ եւ էր իսկ յիրաւի, զի ի Բայազիտ, որպէս ի հերուն ամի, ըստ ասացեալ է անդ յօգոստոսի Զ, յայս ամի եւս ժանտամահն զյոյժ սաստիկ կոտորածս արար: Նմանապէս եւ ի Կարս : ) Վասն այնորիկ մեք յետացաք: Եւ զի հարկիւ ասացէ բէկին եւ Պետրոս պետին եւս, զի թէ հարկն ստիպեսցէ ելանել անտի, ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ եւ ոչ յայլուր, զի մի ի յորոգայթս անկցի : Եւ զի` թէ պատշաճ տեսցէ, ինքն ի Մուշ երթիցէ, եւ զգրեցեալքս հոգասցէ: Իսկ եթէ ոչ, զթուղթ բէկին շուտով առ ինքն յղեսցէ, եւ զայս բանքս գրեսցէ Պետրոս պետին, որք են օգուտ իւր, եւ հարկեսցէ գալ: Եւ որպէս արասցէ, շուտով ծանուսցէ ինքեան ընդ ումեմն ի սեպտ . ԻԵ: