Որպէս
ի
սեպտեմբերի
ԻԴ,
եւ
ի
հոկտեմբերի
ԺԸ
ասացեալ
եղեւ,
թէ
չիք
Իսրայէլն
ընդ
Մելիք
Ադամին
գալոց
է
ի
Խամսայ
այժմ
եկեալ
էր
անդ
Մելիք
Ադամն
ի
Խամսայ,
եւ
գնացեալն
էր
առ
որդի
Փանահխանին:
Եւ
նա
ըստ
որում
ուխտեալ
էր
երդմամբ,
ընկալեալ
էր
զնա
պատուով
եւ
մեծարանօք,
եւ
խիլայիւք:
Նմանապէս
եւ
զչիքն`
ի
պատիւ
եւ
ի
հաատարմութիւն
Մելիք
Ադամին
երեւելապէս,
թէպէտ
սրտիւ
էր
ընդ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսին:
Եւ
էր
Մելիք
Ադամն
յերկրի
իւրում
ի
Չարաբերդ,
եւ
չիքն
եւս
ընդ
նմա:
Եւ
ոմանք
ի
կողմնացոյց
Յօհաննիսին
(այսինքն
Մելիք
Եսային
եւ
այլք
աննշանք
յորս
անկեալ
էր
չիքն,
կամէին
զհաշտութիւն
ձգել
ի
մէջ
նորա
եւ
Յօհաննիսին,
եւ
խանին
եւս
վասն
նորա
բարեխօսել,
զի
կամ
զերկիրն
ընդմիջեսցեն
ի
մէջ
երկուցն,
եւ
կամ
այլով
կերպիւ
արկցեն
ի
մէջ
նոցա,
եւ
ինքեանք
անխտիր
առնէին
ընդ
նմա
զբարեկամութիւն,
եւ
խանն
որպէս
թէ
տեղի
տայր:
Զորս
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն,
եւ
զբանադրանս
խնդրէր
վասն
չքոյն:
Զի
տակաւին
չէր
հասեալ
առ
նա
բանադրանքն
ի
Զաքարիա
վարդապետէն,
որում
ի
սեպտեմբերի
ԻԴ
գրեաց
սրբազան
վեհն
զհարկ
յղել
առ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն:
Վասնորոյ
գրեաց
սրբազան
վեհն
հասարակապէս
զթուղթ
առ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն,
եւ
առ
Մելիքսն
Շօշու
եւ
Խամսայու:
Յիշեցուցանելով
իոցա
զառաջին
պատուէրն`
զոր
գրեաց
առ
նոսա
ի
սեպտեմբերի
ԻԴ,
եւ
հոկտեմբերի
ԺԸ:
Եւ
վերստին
մեծաւ
հարկիւ
պատուիրելով,
զի
մտաբերիցեն
հաշտեցուցանել
զՅօհաննէս
ընդ
չքոյն,
եւ
կամ
ինքեանք
հաշտեսցին
եւ
առնիցեն
նմա
զբարեկամութիւն,
կամ
բաեխօսեսցեն
ինչ
վասն
նորա
առ
խանն,
եւ
կամ
առ
ինքն
կամիցին
գրել
զաղերսանս,
եւ
խանին
եւս
գրեցուցանել,
զի
անդէն
արձակեսցէ
զչիքն:
Քանզի
ասէ
եւս
բանադրեալ
եմ
ի
վաղուց
հետէ,
եւ
հաւասարեալ
զնա
դիւաց,
ընդ
որում
ո'չ
է
պարտ
ունիլ
ձեզ
մասն:
Եւ
բանադրանց
թուղթն
ասէ
յայդ
կողմունսդ
է,
եւ
թերեւս
ցայժմ
յայդր
հասեալ
իցէ:
Ուստի`
ասէ
կամիցինն
ի
ձէնջ
առնել
զայսոսիկ,
կցորդեցից
զնոսա
չարեաց
նորա:
Քանզի
ասէ
լսեմ
եթէ
ոմանք
ի
ձէնջ
զայսոսիկ
առնել
ջանան,
որք
ոչ
եթէ
են
այդու
որդիւք
խաղաղութեան,
այլ
որդիք
խըռովութեան:
Քանզի
ոչ
է
այս
կտակ,
եւ
կամ
աւագ
երիցութիւն
մի
եւ
առաջնորդութիւն
զի
յայլ
փոխիցեմք,
այլ
կաթուղիկոսութիւն:
Եւ
մանաւանդ
դուք
ի
յերիս
ամս
զիս
աշխատեցուցիք
հաստատել
զԱթոռն
ձեր,
աւ
զկաթուղիկոս
նստուցանել
ի
նմա:
Եւ
ես
յետ
բազմաց
ստիպմանց
ձերոց,
ըստ
յաջողմանն
Աստուծոյ,
եւ
որպէս
եւս
իսկ
կամէի,
հաստատեսցի
յԱթոռդ
զայդ:
Արդ
եթէ
յիրաւի
այլ
իմն
միտս
ունիցիք
ներհակ
այնմ,
յայնժամ
եւ
եւս
ընդ
ձեզ
այլ
իմնպէս
վարեցայց,
եւ
ծանուցից
ձեզ
զչափս
ձեր:
Զի
ես
ոչ
եմ
ձեզ
խաղալիկ ,
զի
ըստ
որում
կամիցիք
դուք
ընթանայցէք:
Եւ
արարեալն
իմ
ոչ
է
մարմնաւոր
եւ
փոփոխելի
գործ,
այլ
հոգեւոր
եւ
անյեղաշրջելի:
Իսկ
որոց
սիրտն
ցաւի
վասն
նորա,
թող
յԱթոռս
բերցեն
եւ
ես
զնա
արձակեցից,
եւ
զճանապարհ
իմն
եղից
առաջի
նորա:
Զի
ես
եմ
ի
վերայ
նորա
բարկացեալ
եւ
բանադրեալ,
յայդր
ընդ
ում
կամիցին
հաշտեցուցանել
զնա:
Իսկ
եթէ
այսպէս
ոչ
արասցեն,
ապա
զոր
ինչ
առնիցեն,
ի
զուր
է,
եւ
կորուսի
անձանց
իւրեանց:
Ուստի`
որ
ոք
մինչեւ
ցայժմ
զայս
կամեցեալ
է,
(զորս
գիտեմ
իսկ
ասէ
),
այժմ
ի
բաց
կացցէ,
ապա
թէ
ոչ,
յայնժամ
զոր
ինչ
եւ
առնիցեմ
ես,
անպարտ
եմ:
Եւ
թէ`
այժմ
զթուղթս
առ
իւրաքանչիւրսդ
յատկապէս
ոչ
գրեցաք:
Յետոյ
իբրեւ
ընկալայց
ի
ձէնջ
զպատասխանի
թղթոյս,
յայնժամ
առ
արժանաւորսն
օրհնութեան
զօրհնութեան
թուղթս
գրեցից,
իսկ
որք
ներհակին
իցեն
արժանիք,
զներհակ
գրեցից:
Օրինակ
սորին
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն
է
յերեսն
ՄՂԷ,
ՄՂԸ:
Թուղթ
եւս
առ
յորդի
Փանահ
խանին
Իբրահիմ
Խալիլ
խանն
գրեաց,
դարձեալ
վասն
չիք
Իսրայէլին:
Յիշեցուցանելով
նմա
զջանսն
իւր`
որ
բազմիցս
զինքն
աշխատ
առնելով,
ջանայր
զՅօհաննէսն
առնել
տալ
կաթուղիկոս,
եւ
զԳանձասար
շինեցուցանել:
Իսկ
եւ
զերկն
եւ
զգլխացաւութիւնսն,
զորս
ի
յերիս
ամս
ինքն
կրեաց
եւ
հազիւ
վերջապէս
(որպէս
Տէր
կամեցաւ ,
)
Յօհաննէսն
արար
Կաթուղիկոս
եւ
զԳանձասարն
շինեցոյց:
Ուրեմն
ասէ`
ոչ
պարտիս
աւերել
զաշխատանսն
քոյ
եւ
մեք,
եւ
լսել
խռովասիրաց
որք
միջնորդիցեն
քեզ
զկործանեալն
ի
մէնջ
կանգնել:
Մի
լուցիես
նոցա,
զի
լինի
մեծապէս
աւերումն
տանն
այնմիկ,
եւ
կռիւն
ոչ
վերջանայ,
եւ
մանաւանդ`
անկարելի
եւս
է:
Զի
մեք
ասէ
մերկացուցեալ
եմք
զնա
յամենայն
կարգացն,
եւ
ի
քրիստոնէութենէն
եւս,
եւ
ի
կարգէ
մարդոյ
եւս
հանեալ
եմք,
եւ
հաւասարեալ
դիւաց:
Եւ`
որք
ասէ
կատարեալք
են,
ընդ
այնպիսոյն
երբէք
ոչ
խօսին,
եւ
ոչ
բարեւ
տան
եւ
առնուն,
եւ
ոչ
զբարի
ինչ
վասն
նորա
կամին,
այլ
որպէս
ի
սատանայէ
խորշին,
զի
մի
կցորդեսցին
չարեաց
նորա,
սատանայ
է
նա:
Եւ
աղերս
բազումս,
խնամել
զՅօհաննէս
կաթուղիկոսն
եւ
զԳանձասար,
եւ
զչիքն
միշտ
ատել:
Թուղթ
մի
եւս
առ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն,
ըստ
մտաց
հասարակ
գրոյն:
Սաստկապէս
պատուէր`
զի
զգուշացուսցէ
զմելիքսն
եւ
զիշխանսն
չառնել
ընդ
չքին
զբարեկամութիւն,
զի
մի
ասէ
եւ
նոքա
զնորինն
կրիցեն:
Զի
թէ
զորքան
գլխացաւութիւնս
կրեցաք
ցայժմ,
եւ
զորքան
գրեանս
յայդր
կողմանող ,
եւ
որքան
խանից
եւ
մեծամեծաց
ընդդէմ
կացաք,
մինչեւ
վերջապէս
ի
շինութիւն
բերաք
զԱթոռդ
զայդ
խղճալի:
Եւ
դոքա
յառաջագոյն
մեզ
զի՞նչ
գրէին,
եւ
այժմ
զի՞նչ
առնել
կամին:
Որոց
զգրեանսն
եւս
զոմանս
յղեաց
առ
սա,
եւ
զքանի
գրեանս
եւս
ի
գրելոցն
կողմանցւոց
չԻսրայէլին:
Զիցուցցէ
նոցա
ի
պատեհ
ժամու,
զի
ծանիցեն
թէ
զի՞նչ
գրեալ
իցէն
յառաջ,
եւ
անպակաս
յղեսցէ
զնոսա
յետս
ի
սուրբ
Աթոռս:
Որք
էին
Խամսեցւոց
այն
մահսարն,
զոր
յետ
օծանելոյ
Յովհաննիսին
ինքնագլուխ
ի
կաթուղիկոս
ինքեանց,
գրեալ
էին
զաղաչանս
օգնել
նմա
ի
տիրութիւն
առնել,
զի
Աթոռն
շինեսցի:
Նաեւ
այն
թուղթս`
զոր
ի
գրելն
սրբազան
վեհին
ի
Շամախի
եւ
յայն
կողմունսն`
զի
եւ
ոչ
զմի
յերկուցն
ընկալցին ,
գրեալ
էին
թէ`
խանն
լուաւ
եւ
բարկացաւ,
եւ
կամէր
զզօրս
առաքել
եւ
ասպատակել
զերկիրդ,
եւ
զՂափան,
եւ
զՍիսեան,
եւ
զՂարադաղ,
եւ
զայլս
որք
ընդ
իշխանութեամբ
սորա
են,
հատանել
յԱթոռոյդ:
Զոր
ի
ՌՄԺԳ
թուոջն,
ի
մարտի
Լ
գրեալ
ընդ
Տաթեւու
առաջնորդ
Մինաս
վարդապետին
յղեալ
էին:
Իսկ
եւ
ի
կողմնացոյց
չԻսրայէլին,
այն
մահսարն
Գեանճայու,
զոր
յետ
օծման
Յօվհաննէս
կաթուղիկոսին,
ի
ՌՄԺԲ
թուոջն,
եւ
ի
հոկտեմբերի
ԺԳ
գրեալ
էին
թէ`
նա
առանց
քոյ
կամաց
եւ
մեր
հաւանութեան
օծաւ,
մեք
զնա
ոչ
ընդունիմք,
Կաթուղիկոսն
մեր
Իսրայէլն
է:
Եւ
աղաչանօք
խնդրեալ
էին
օգնել
չքոյն
եւ
զօրացուցանել,
եւ
տալ
զկոնդակ
ի
վերայ
բոլոր
երկրին,
զի
զՅօհաննէսն
մի
ընկալցին,
այլ
միայն
չիքն
կաթուղիկոս:
Եւ
զայն
գիրն
չքոյն,
զոր
ընդ
վերոյիշեալ
թղթոյն
գրեալ
էր
առ
սրբազան
վեհն
վասն
նոյն
բանից,
եւ
ուխտէր
գնալի
Շամախի,
եւ
դառնալ
եւ
գալ
աստ
ի
գարնանն
իշխանօք
եւ
ժողովրդօք,
որպէս
նոքա
եւս
յիւրեանց
թղթոջն
խոստանային:
Եւ
զայն
գիրն
չքոյն,
զոր
ի
ՌՄԺԴ
թուոջն
եւ
ի
մարտի
ԻԳ,
գրեալ
էր
առ
Լուսարար
Եղիազար
վարդապետն
աղաչել
ըզսրբազան
վեհն,
չառնել
զխնդիրս
կողմանցւոց
Յօհաննիսին,
մինչեւ
ասէ
եւս
փութով
եկից:
Իսկ
եւ
զթուղթ
Շամախու
բանադրեցեալ
Իսահակին,
զոր
ի
պատասխանի
յանդիմանական
գրոյ
սրբազան
վեհին,
գրել
էր
ի
ՌՄԺԴ
թուոջն,
եւ
ի
մուտն
նոյեմբերի:
Խոստովանելով
զյանցանս
իւրեանց,
թէ
վասն
որոյ
պատճառաց
զչիք
Իսրայէլն
ընկալան,
եւ
զմահսար
ետուն
նմա:
Եւ`
վերջապէս
այս
թէ`
որ
ինչ
կամք
տէրութեանդ
է,
մեք
այնմ
եմք
հնազանդ,
զի
զո
ոք
ի
յերկուցդ
դու
ընտրեսցես,
որ
ինքն
եւս
յանձն
առնուցու
նստիլ
յԱթոռն
Գանձասար
եւ
զնա
շինել,
մեք
նմա
եմք
հնազանդ:
Եւ
աղաչանս
բազում
յոյժ,
զի
որպէս
եւ
ինքն
հաճեսցէ,
զերկպառակութիւնն
բարձցէ
ի
միջոյ:
Նաեւ
զայն
գիրն
ստահակին,
զոր
առ
ինքն
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն
էր
գրեալ
մինչեւ
էր
նա
ի
սուրբ
Աթոռոջս,
ի
ՌՄԺԴ
թուոջն,
խոստանալով
նմա,
թէ
ի
գալն
աստ
նուիրակի
չիք
Իսրայէլին,
զնուիրակութիւն
ոչ
տացուք:
Մինչեւ
զոր
ինչ
սրբազան
վեհն
հրամայեսցէ,
այնպէս
արասցուք,
զոր
ընդ
թղթոյ
սրբազան
վեհին
էր
յղեալ
աստ:
Իսկ
եւ
յղեաց
զօրինակ
ձեռագրին
Գեանճեցւոց,
զոր
ի
ՌՄԺԴ
թուոջն
եւ
ի
մուտն
ամսոյն
դեկտեմբերի,
տուեալ
էին
Զաքարիա
վարդապետին
եւ
Գեօրկի
բէկին,
զի
ի
գարնանն
զչԻսրայէլն
առեալ
եկեսցեն
աստ:
Յղեաց
եւ
զօրինակս
ձեռագրաց
ներսէս
եւ
Սիմէօն
կաթուղիկոսացն
նախնեաց
չքոյն:
Որք
ամենեքեան
էին
Ժ:
(որք
ամենեքեան
ի
ՌՄԺԳ,
եւ
ի
ՌՄԺԴ
թիւսն
զոն
յիշեցեալք:
Զորոց
զտեղիսն
միըստմիոջէ
ցուցանելն
լինէր
երկարութիւն,
բայց
զվերոցուցեալ
տեղին,
այսինքն`
զսեպտեմբերի
ԻԸ
ըն
առեալի
է
ի
վեր
ընթացիր
զամենն
զտանես :
)
Եւ
գրեաց
թէ`
ահա
ութն
ի
դոցանէ
Գեանճեցւոց
ստութեան
են
խայտառակիչք,
եւ
բանք
որք
են
ի
ձերդ
կողմանէ,
ձերայնոց
ստութեան
են
խայտառակիչք,
եթէ
յայդ
գրեցելոց
վերայ
չմնալով
զայլ
եւ
այլս
մտածիցեն,
եւ
յԲս
հետ
կաղայցեն:
Զորս
պատուիրեաց
լաւապէս
ընթեռնուլ,
եւ
առնուլ
ի
միտ:
Զի
զինչ
կերպ
զէն
եւ
բռնետղ
ասէ
պիտոյասցի
գոն
ի
դոսա,
որովք
կարես
յամենայնի
զլեզուս
ներհակախօսիցն
քոց
կապել:
Եւ
յայս
ներկայումս
ի
Թիֆլիզու
առաջնորդ
Զաքարիա
վարդապետէն
գիր
եկն,
որ
գրեալ
էր
թէ`
զբանադրանսն
չիք
Իսրայէլին
յղեսցէ
առ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսն,
(ըստորում
գրեցաւ
առ
նա
պատուէր
ի
սեպտեմբերի
ԻԴ
):
Վասնորոյ`
ծանոյց
սմա
զայս:
Եւ
ապա
ասէ,
այլ
զի՞նչ
արարից
աւելի
քան
զայս,
բաւական
է
զոր
ինչ
մինչեւ
ցայժմ
գրեցուք,
եւ
ոչ
ես
մաշեմք
զկեանս
մեր
ընդ
յեղյեղուկ
բարուք
վայրենեացդ:
եւ
պատուէր`
զի
թէ
վերջապէս
զչիքն
չթողուցուն
ի
ձեռաց,
եւ
մինչեւ
ոչ
հաշտեսցին,
իհարկէ
ոչ
լինի
ինքեան
հաստատութիւն
եւ
խաղաղութիւն:
Դու
ասէ
ի
տեղդ
մի
կամիցիս
բնաւ`
հաշիլ,
զի
զայս
քան
սէրս
մեր
ասէ
յատելութիւն
փոխարկես:
Այլ
ասա
'
թէ`
գիր
գրեցաք
առ
սրբազան
վեհն,
եւ
երկուքս
եւս
գնասցուք
ի
սուրբ
Աթոռն,
զի
սրբազան
վեհին
ձեռամբն
լիցի
մեր
հաշտութիւնն,
եւ
սա
եւս
ի
կապիցն
արձակիցի:
Ապա
թէ`
երկուցս
միամտութիւն
եւ
հանդարտութիւն
լիցի:
Եւ
թէ
ո'չ,
զիս
եւս
բանադրեալ
կուտայք ,
որքան
դա
ապստամբէ
յԷջմիածնայ,
եւ
ի
ներքոյ
բանադրանաց,
ոչ
ես
կարեմ
ընդ
դմա
հաշտիլ,
եւ
ոչ
խաղաղութիւն
հնար
է
լինել:
Պինդ
կաց
ասէ
յայդ:
Եթէ
կամեսցին,
խանի
եւ
երկրի
գրովքն
աղերսանօք
առ
եւ
բեր,
եւ
թէ
ոչ,
այլ
կամիցին
յայդր
հաշտեցուցանել,
դու
մի
կամիցիս,
այլ
ելեալ
ի
սուրբ
Աթոռս
եկեսցես:
Թող
զդա
արասցեն
իւրեանց
կաթուղիկոս,
եւ
զոր
ժառանգեալ
է
դա,
եւ
ինքեանք
ժառանգեսցեն:
Իսկ
եւ
ըստ
որում
ի
յունիսի
Է
եւ
յայլ
տեղիս
գրեցաւ
առ
սա
հարկ
յղել
զԱջ
սրբոյն
Գրիգորիսի,
(զոր
աստի
գողացեալ
տարեալ
էին ,
)
վասնորոյ`
այժմ
յղեալ
էր,
ի
ձեռն
Բց
թղթաբեր
փայեկացն
իւրոց:
Եւ
զի
խոստացեալ
էր
սրբազան
վեհն
վերստին
առ
ինքն
յղել
վկայական
կոնդակաւ
(որպէս
ասացեալ
էր
յանցելումն
ամի
ի
յօգոստոսի
Գ
Դաւիթ
վարդապետին
ասել
նմա :
)
Վասնորոյ
այժմ
գրեաց
թէ
յղելոց
եմ
ըստ
խոստմանս,
բայց
մինչեւ
զկատարումն
հրամանաց
մերոց,
դոցա
հաւատարմութիւնն
ձեր
Աթոռոյդ
շինութիւնն
եւ
զքոյ
հաստատութիւն
միապետաբար,
եւ
զչքոյն
հալածումն
ոչ
տեսից,
ոչ
եմ
յղելոց:
Զի
որովհետեւ
ասէ
կամքն
վերստին
զերկճուղութիւնս
արկանել
եւ
Աթոռոյդ
քակման
պատճառ
լինիլ,
եւ
զհրաման
մեր
առ
ոտս
արկանել,
մեզ
այլ
զի՞նչ
պիտոյ
է
հոգալ
եւ
կամ
զմասունս
առաքել,
այլ
մանաւանդ`
վասն
արարելոցն
եւս
փոշիմանել:
Զի
խարէին
զմեզ
ուրեմն
ասէ,
վասն
քոյ
եւ
վասն
շինութեան
Աթոռոյդ
գրէին
առ
մեզ
զաղաչանս,
եւ
այժմ
զայդ
մտածմունսդ
առնեն:
Եւ
զի
լսէաք
եթէ
կամին
Շամախեցիքն
վասն
իւրեանց
չիք
Սահակին`
(որ
յիշեցաւ
ի
սեպտեմբերի
ԻԴ
)
գրել
զաղերս
եւ
կամ
Յօհաննէս
կաթուղիկոսին
գրեցուցանել
առ
սրբազան
վեհն,
զի
գրեսցէ
առ
նա
զգիր
արձակման:
Վասնորոյ`
գրեաց
թէ`
դու
եւ
եթէ
նոքա ,
զոր
ինչ
գրիցէք
վասն
նորա,
ի
զուր
է
զի
չեմ
լսելոյ,
մինչեւ
նա
ի
սուրբ
Աթոռս
ոչ
եկեսցէ:
Ընդ
Բց
փայեկաց
նորին:
Նոյեմ.
Ա :
Ժողովարարութեան
թուղթ
եւս
տուաւ
քահանայի
ումեմն
Մկրտիչ
անուամբ,
որ
էր
յայս
երկրէ,
եւ
ի
գեղջէն
Արտազաքանու:
Որոյ
եղբօրորդին
ԺԷ
ամաւ
յառաջ
քան
զայս
գերեցեալ`
այժմ
յայտնեցեալ
էր
ի
մէջ
Չարքեազին,
ԺԵ
թումանով
գնահատեալ:
Տուաւ
այս
ըստ
խնդրոյ
եւ
վկայութեան
Մելիք
Սարգիսջանին:
Ի
վերայ
Ուռումէլու
եւ
Ղրիմու:
Եւ
վասն
ճանապարհական
թոշակի
ի
վերայ
Կիւմիշխանայու
եւ
Տրապիզոնու
եւ
շրջակայից
նոցին
եւս
մի
ամ
պայմանաւ:
Նոյեմ.
Գ :
