Յետ
առնելոյն
Դաւիթ
վարդապետին
որպէս
թէ
զհաշտութիւն
ի
մէջ
ժողովրդեանն
Հաշտարխանու
եւ
սրբոյ
Աթոռոյս
նուիրակ
Յովհաննէս
վարդապետին,
եւ
գնալոյն
ի
Մօսկով,
եւ
գրելոյն
առ
սրբազան
վեհն
զմիամտութիւն,
(որոյ
աղագաւ
եւ
սրբազան
վեհն
առ
ժողովուրդսն
Հաշտարխանու
զշնորհակալութիւն
յորդորելով
պատուիրմամբ
մնալ
ի
նոյն
սէր
եւ
հաշտութիւն,
)
(որպէս
ասացաւ
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ :
)
ապա`
նորապէս
ազդումն
իմն
դիւական,
եւ
բազմադիմի
վէճք
եւ
խռովութիւնք
յուզեցեալք
էին
ի
մէջ
նոցա
գեր
քան
զառաջինսն:
Որք
ամենեքեան
էին
ի
զուր,
եւ
անօգուտք,
եւ
մանաւանդ`
յառաջացեալք
ի
յոչինչ
պատճառաց:
Որոց
գլխաւորն
էր
այս,
զի
էրէց
ոմն
անկեալ
էր
ի
մեղս
ընդ
կնոջ
ուրուք,
եւ
այր
կնոջն
գանկատեալ
էր
Առաջնորդին,
եւ
նա
առ
ի
չլինիլ
նախատինք
ազգիս
մերոյ
ի
մէջ
օտարազնէիցն,
եւ
կամ
որով
դիտմամբ
եւ
իցէ,
կամեցեալ
էր
ծածկել
զյանցանս,
վասնորոյ`
արդարացուցեալ
էր
զքահանայն
ի
մէջ
ատեին:
Բայց
այր
կնոջն
այսմ
ոչ
հաւանեալ
գնացեալ
գանկատեալ
էր
նուիրակին,
եւ
նա
պնտապէս
կացմեցեալ
էր
յայտնապէս
խայտառակել
ըզքահանայն:
Իսկ
առաջնորդն ...
ի
յիշխանացն
զայս
ոչ
կամելով`
անկեալ
էր
ի
մէջ
նոցա
վէճ
եւ
կռիւ
մեծ:
Մինչեւ
վերջապէս
առ
ռուսաց
եպիսկոպոսն
եւս
էր
անկեալ
այս
դատաստան,
եւ
տակաւին
չէր
վերջացեալ :
Արդ`
թէ
վասն
այսր,
եւ
թէ
վասն
այլ
եւս
այպիսեաց
ոչինչ
բանից`
(զորս
ոչ
երկարեմ
աստէն
ի
ձանձրութիւն
լսողաց
եւ
վասն
անօգտութեանց
նոցին,
քանզի
եւ
ոչ
սրբազան
վեհն
կալաւ
զայսցանէ
զփոյթ
ի
գիրսն,
զորս
գրեաց
այժմ
առ
նոսա,
եւ
ոչ
զմիոյն
ի
նոցանէ ,
)
յոյժ
մեծացեալ
էր
ի
նոսա
վէճն:
Վասն
որոյ`
գրեալ
էին
առ
սրբազան
վեհն
զյոլով
գրեանս,
երկուց
կողմանցն
եւս,
ի
նուիրակէն
եւ
ի
Բարդուղէն,
եւ
յԱռաջնորդէն
եւ
հասարակ
ժողովրդէն:
եւ
նուիրակն
որպէս
զմեծ
իմն
ինչ
համարելով
զայս,
զսպասաւորն
իւր
զՍարգիս
յղեալ
էր
թղթովքս,
այնու
մտօք,
զի
բերանով
լաւապէս
հասկացուսցէ
զպատճառ
եւ
որպիսութիւն
կռուոցն
սրբազան
վեհին,
եւ
զպատասխանիս
թղթոցն
առեալ
փութով
դարձցի
առ
ինքն,
զի
եւ
ինքն
զմարտ
եդեալ
այնոքիւք
ընդ
ներհակացն
իւրոց,
յաղթեսցէ
զնոսա:
Իսկ
թուղթքն
Առաջնորդին
եւ
կողմնացոց
նորին,
ի
ձեռն
այլոց
ուրուք
եկեալ
մինչեւ
զԹիֆլիզ,
անդ
տուեալ
էին
վերոյիշեալ
Սարգսին,
որ
ընդ
թղթոց
նուիրակին
բերեալ
ի
միասին
ի
սուրբ
Աթոռս
առ
սրբազան
վեհն
հասոյց:
Բայց
յառաջ
քան
զգնալն
այս
թղթոցս
ի
Դաւիթ
վարդապետէն,
ի
ձեռն
Թիֆլիզու
առաջնորդ
Զաքարիա
վարդապետին
առ
սրբազան
վեհն
էհաս
թուղթ,
զորոյ
լիով
որպէսն
յետոյ
գրեցից,
բայց
չիք
Սողոմոնն
(որոյ
աղագաւ
գրեաց
սրբազան
վեհն
զբանադրանս
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ
ի
թուղթ
Հաշտարխանու ,
)
յետ
առնելոյն
ի
Հաշտարխան
զմեծագոյն
լրբութիւնս
ընդդէմ
սրբոյ
Աթոռոյս
(որպէս
ասացեալ
է ,
)
ելեալ
անտի
եկեալ
էր
ի
Ղզլար,
անդ
եւս
արարեալ
էր
ընդդէմ
սրբոյ
Աթոռոյս
զլրբութիւնս,
եւ
յատեան
եկեղեցւոյն
խօսեցեալ
զբազում
հահոյութիւնս
եւ
զչարութիւնս:
Որոյ
ընդդէմ
կացեալ
Թիֆլիզեցի
պարոն
Ամբակումնի,
(որ
ի
ռուսաց
կացուցեալ
էր
պօտպօլկովնիկ,
այսինքն
փոքր
հազարապետ :
)
մեծաւ
անարգանօք
արտաքսեալ
էր
զնա
յեկեղեցւոյն,
եւ
ի
քաղաքէն
եւս
վարեալ:
Եւ
ի
հասանելն
չքոյն
այնմիկ
ի
Դարբանդ,
բանադրեալ
էր
անդուստ
զպարոն
Ամբակումն,
Զոր
Դաւիթ
վարդապետն
ծանուցեալ
էր
սրբազան
վեհին,
եւ
խնդրեալ
էր
գրել
առ
նա
զօրհնութեան
եւ
զմիամտական
թուղթ,
եւ
արձակել
զնա
ի
բանադրանաց
չքոյն:
Եւ`
յետոյ
ընդ
թղթոցն
Հաշտարխանու,
յԱմբակումնէն,
եւս
թուղթ
ժամանեաց
առ
սրբազան
վեհն,
որ
զբանադրանսն
չիք
Սողոմօնին
զոր
գրեալ
էր
առ
ինքն,
եղեալ
ի
մէջ
թղթոյն
յղեալ
էր
առ
սրբազան
վեհն
եւ
զիրաւունս
խնդրեալ
Վասնորոյ
ի
յետկոյս
բանադրանացն,
գրեաց
եւ
սրբազան
վեհն
զբանադրանս
ի
վերայ
չիք
Սողոմօնին,
խառնելով
եւ
զչիք
Իսրայէլին
կրկնապէս
ընդ
նմա:
Եւ
զայս
դնելով
պատճառ,
նախապէս
թէ`
դու
յիմում
վիճակի
ընդ
է՞ր
բանադրես:
Երկրորդ`
թէ`
դու
կամեցեալ
ես
զանուն
մեր
բառնալ
յեկեղեցւոյն,
եւ
զանուն
չիք
առաքչին
քոյ
յիշել,
(զոր
արարեալ
էր
յիրաւի ,
)
ուստի`
զքեզ
արտաքսեալ
են
յեկեղեցւոյն,
այսու
զի՞նչ
են
մեղուցեալ
նոքա,
որ
ի
զուր
բանադրեալ
ես:
Երրորդ
թէ`
դու
եւ
չիք
առաքիչն
քոյ
բանադրեցեալք
էք
ի
մէնջ,
եւ
լուծեցեալք
ի
գողունի
կարդաց
ձերոց,
դուք
մեռեալք,
զայլս
որպէս
կարէք
մեռուցանել:
Եւ
առ
այսոքիւք
անէծք
նմին
խիստ:
Այսպէս
գրեալ
ի
յետկոյս
բանադրանացն,
կնքեաց
եւս
մեծ
կնքովն,
Փրկչականաւ,
եւ
յղեաց
առ
պարոն
Ամբակումն
յղել
առ
չիք
Սողոմօնն:
Նաեւ`
զօրինակն
բանադրանաց
չիք:
Իսրայէլին
եւս
յղեաց
առ
սա
(որ
յիշեցեալ
զոր
յամսոյս
Ա ,
)
ընթեռնուլ
տալ
անդ ,
եւ
յղել
ի
Հաշտարխան
զի
անդ
եւս
ընթերցցին:
Վասնորոյ`
եւ
զթուղթ
մի
եւս
գրեաց
առ
սա
այսց
աղագաւ,
եւ
արձակեաց
եւս
ի
բանադրանացն,
եւ
միամտեցոյց
եւ
օրհնեաց,
եւ
հրամայեաց
անխիղճ
լինիլ
ի
բանադրանաց
չքոյն ,
եւ
յառաջ
քան
զայս
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ
եւս
բանադրելն
զչիքն,
ծանոյց
սմա,
եւ
գրեաց
եւս
թէ
նոքա`
որք
ինքեանք
անիծեալք
իսկ
են,
զիարդ
համարին
անէծքն
նոցին
անէծք,
եւ
օրհնութիւնն
օրհնութիւն:
Եւ
զի
գանձապետն
սրբոյ
Աթոռոյս
որ
ի
Ղզլար`
վախճանեալ
էր,
վասնորոյ`
կարգեաց
զսա
գանձապետ
եւ
վէքիլ
սրբոյ
Աթոռոյս,
եւ
գրեաց
սմա
զյոլով
պատուէրս
այսց
աղագաւ,
որ
ինչ
պատշաճ
էր:
Թուղթ
եւս
գրեաց
առ
ժողոուրդսն
Ղզլարու,
շնորհակալութիւն
եւ
օրհնութիւն
նոցին
վասն
առ
սուրբ
Աթոռս
հարազատութեանցն
եւ
վանելոյն
ի
միջոյ
իւրեանց
զչիք
Սողոմօնն:
Եւ`
վասն
գանձապետութեան
եւ
վէքիլութեան
պարոն
Ամբակումնին
եւս
գրեաց:
Եւ
զբանադրելն
զչիք
Իսրայէլն
եւ
զչիք
Սողոմօնն,
եւ
որոց
աղագաւ
որ
ինչ
առ
Ամբակումն
գրեցաւ
(որպէս
ի
վերայ
ցուցաւ ,
)
երկարապէսն
առ
ժողովուրդսն
գրեցաւ:
Թուղթ
եւս
առ
Դաւիթ
վարդապետն
գրեաց
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Որ
գնացեալ
հանդիպեալ
էր
Թագաւորին
Ռուսաց,
սրբազան
վեհին
թարգմանեցուցեալ`
հանդերձ
ընծայիւքն
մատուցեալ
էր
նմա:
Եւ
զբազում
պատիւս
եւ
մեծաբանս
ընկալեալ
էր
ի
նմանէ:
Եւ
գրէր
թէ`
մերձ
է,
զի
պատասխանի
գրոյն
առեալ
ելից
աստի:
Առ
կարի
յոյժ
ուրախացաւ
սրբազան
վեհն:
Բայց
զի`
բաց
ի
յայսմանէ
առաջադրութենէ
այլ
ոչինչ
գոյր
Դաւիթ
վարդապետին
յատկապէս
հոգալի
անդ,
վասնորոյ`
ոչ
գրէր
նմա
սրբազան
վեհն
զթուղթ
երբեմն
երբեմն
ի
գրելն
զթուղթս
ի
Հաշտարխան:
Զի
այն
իսկ
էր
գրելին,
զոր
աստ
ականջով
իւրով
լուաւ,
զոր
ինչ
պատուիրեաց
սրբազան
վեհն ,
եւ
զորս
գրով
տարաւ:
Նաեւ
Մովսէսն
այն
Աստապատեցի,
զոր
ի
յապրիլի
Թ
յիշեցաք
եւ
գովեցաք,
ըստ
պատրուակեալ
դեղոյ
յետոյ
զթոյնն
ազդելով,
զբազում
ընդդիմութիւնս
անդէն
արարեցեալ
էր
Դաւիթ
վարդապետին
եւ
զխռովութիւնս,
զորս
եւ
նուիրակն
իսկ
համաձայն
նմին
արարեալ
էր:
Որոյ
գլխաւոր
պատճառն
ո'չ
այլ
ինչ,
եթէ
ոչ
այս,
զի
ստիպեալ
էին
զնա
բանալ
ինքեանց
զխորհուրդն,
թէ
վասն
էր
երթայ
առ
թագաւորն:
Եւ`
նա`
զի
չունէր
ի
սրբազան
վեհէն
զայս
հրաման,
վասնորոյ`
ոչ
էր
բացեալ
նոցա:
Եւ
նոցա
զչարեալ
ընդ
այս
գրէին
զնմանէ
զյոլով
չարաբանութիւնս:
Ուստի`
նա
յայսցանէ,
եւ
վասն
գիր
չգրելոյ
առ
ինքն
սրբազան
վեհին,
յայլ
եւ
յայլ
կարծիս
լինէր,
եւ
զգրեալ
թուղթսն
իւր
մինչեւ
ցայժմ
առ
սրբազան
վեհն,
ոչ
հասեալ
կարծէր:
Այլ
սրբազան
վեհն
միամտեցոյց
զնա,
թէ
մինչեւ
ի
սուրբ
Աթոռս
ոչ
եկեսցես,
ով
ոք
գրեսցէ
ինչ
զքէն
կամ
ասասցէ,
ոչ
հաւատացից:
Ծանոյց
եւ
զհասանիլն
ամենայն
թղթոցն
իւրոց
աստ:
Եւ
զպատճառ
գիր
չգրելոյն
իւրոյ
եւս,
(որպէս
ասացաւն :
)
Եւ`
հարկ,
զի
թէ
տակաւին
ոչ
իցէ
ելեալ
անտի,
թղթոյ
արքային
Բ
Գ
եւ
կամ
Դ
օրինակս
հոգացեալ
ընդ
իւր
բերցէ`
(որպէս
աստ
եւս
ի
գնալն
պատուիրեաց :
)
Ծանոյց
եւս
սմա
զգրելն
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ
զթուղթս
օրհնութեան
եւ
շնորհակալութեան
վասն
իւր
առ
Հաշտարխանու
եւ
Ղզլարու
գումբեռնաթս,
եւ
առ
պարոն
Բարդուղն
եւ
պարոն
Ամբակումն:
Եւ
զի`
ի
Մօսկով
ոմանք
ասացեալ
էին
թէ`
ընդ
էր
սրբազանն
զթուղթս
ոչ
գրէ
առ
մեզ
զթուղթս,
գրեաց
ասել
նոցա
թէ`
յորժամ
երթայց
ի
սուրբ
Աթոռն,
գրեցուցից
սրբազան
վեհին
ի
վերայ
ձեր
զյատուկ
թուղթս:
Ծանոյց
սմա
եւ
զարձակալն
զպարոն
Ամբակումն ,
եւ
կարգիլն
գանձապետ
եւ
վէքիլ
սրբոյ
Աթոռոյս
ի
Ղզլար:
Բանադրելն
զչիք
Սողոմօնն,
եւ
յղելն
զբանադրանսն
չիք
Իսրայէլին
յերկիրն
Խամտայու,
(որպէս
ասացաւ
յամսոյս
Ա :
)
Եւ
զմի
եւս
օրինակ
նորին
ի
Հաշտրախան:
Եւ`
թէ`
վասն
է՞ր
այդքան
յամեցար:
Եւ
զղուռուշթիւն
նմա
բազում,
զի
մի
այնպէս
շարժեսցի,
զի
թշնամիք
իւր
ծիծաղեսցին
զինքեամբ,
եւ
զբիծ
ինչ
գրիցեն
ի
վերայ
իւր:
Ծանոյց
եւ
զոր
ինչ
գրեալ
էին
ի
Հաշտարխան,
եւ
զոր
ինչ
ինքն
առ
նոսա
գրեաց:
(Զոր
այժմ
ասելոց
եմ :
)
Իսկ
զվերոյիշեալ
թուղթսն
Հաշտարխանու
իբրեւ
ընթերցաւ
սրբազան
վեհն
եւ
ծանեաւ
զոչինչ
պատճառս
եւ
զորպիսութիւնս
կռուոցն
որ
անդ,
ապա
յոյժ
զզուեցեալ`
ո'չ
կամեցաւ
լսել,
եւ
ոչ
միոյ
կողման
գրեցելոցն :
Զի
յերկոսեանն
եւս
ոչ
էր
ճշմարտութիւն,
եւ
երկոքեանն
եւս
ոչ
էին
արդարք,
այլ
էր
երկուցն
եւս
պարտաւորութիւն:
Նուիրակին,
զի
պարտ
էր
նմա,
թէ
սաստիւ
եւ
յանդիմանութեամբ
երբեմն
վիրաւորել,
դարձեալ
փութով
շահել
եւ
մխիթարել:
(զոր
չէր
արարեալ
)
եւ
ժողովրդեանն,
զի
պարտ
էր,
թէ
երբեմն
ըստ
մարդկային
բարուց
խրտնիլ
եւ
յետս
կայ,
դարձեալ
փութով
հնազանդիլ
ի
պատիւ
առաքողին
նկատելով:
Այլ
զի
զայս
կանոն
երկուցն
եւս
ոչ
պահելով`
էին
պարտաւորք ,
եւ
չէր`
եւ
ոչ
ի
մի
կողմն
նոցա
առիթ
սիրոյ
եւ
խաղաղութեան,
այլ
մանաւանդ
խռովութեան,
վասնորոյ
ետ
նոցա
սրբազան
վեհն
զպատճառ
խաղաղութեան,
կամելով
բառնալ
զխռովութիւնսն,
եւ
շահել
զժողովուրդսն,
եւ
ոչ
կալաւ
փոյթ
զկռուոցն :
Եւ
ո'չ
մրոյ
կողման
նոցին
ըստ
գրեցելոց
իւրեանց
գրեաց
զպատասխանի:
Քանզի
գրեաց
զթուղթ
մի
առ
հասարակ
ժողովուրդսն
Հաշտարխանու,
թէ
ահա
Գ
ամ
էանց,
յորս
նուիրակդ
ի
ձեզ
է,
եւ
ես
երդուիլ
կամիմ,
զի
ամենեւին
ի
քաղաքէդ,
թէ
ի
ձէնջ
եւ
թէ
ի
նուիրակէն
զգիր
մի
ոչ
առի,
որ
լինիցէր
ինձ
ի
սրտադիւրութիւն,
յուրախութիւն
եւ
յապահովութիւն,
այլ
բոլորն
կռիւ,
գանկատ
եւ
սրտամաշութիւն:
Եւ
այնպէս
ասէ
համարեցէք,
զի
յամենայն
տեղեաց,
յորս
առքեմք
զնուիրակունս,
ոչ
այնքան
լինին
մեզ
սրտամաշութիւնք
եւ
գլխացաւութիւնք,
որք
յայդ
միոյ
քաղաքէդ:
Մեք
զնուիրակունս
վասն
այն
առաքեմք,
զի
շահեսցեն
զժողովուրդսն,
եւ
ժողովուրդքն
ուրախասցին,
եւ
զնա
սիրեսցեն,
եւ
մեք
եւս
լուեալ
ուրախասցուք,
զայս
յայդրուստ
ոչ
տեսաք:
Բազմիցս
քան
զայս
յառաջ
գրեցաք
ձեզ
եւ
նուիրակիդ
սիրով
եւ
երբեմն
սիրախառն
մեղադրանօք,
բառնալ
ի
միջոյ
զտարաձայնութիւնսդ.
չեղեւ
հնար:
Վերջապէս
զԴաւիթ
վարդապետն
առաքեցաք
ի
բառնալ
զխռովութիւնսդ:
Եւ`
նա
գրեաց
սեզ
թէ
ահա
բարձաք
իսպառ,
մոռացիր
եւ
դու
զանցեալսն,
եւ
գրեա
առ
ժողովուրդսն
զօրհնութիւն
եւ
ըզշնորհակալութիւն:
Մեք
եւս
հաւատացեալ
ուրախացաք,
եւ
գրեցաք
առ
ձեզ
զօրհնութիւն
եւ
զշնորհակալութիւն:
(Որպէս
ասացաւ
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ :
)
Ապա
ետ
աւուրց
ինչ,
երկուց
կողմանցդ
եւս`
թէ
ի
ձէնջ
եւ
թէ
ի
նուիրակէն,
ընկալաք
զյոլով
գրեանս,
յորս
ոչ
հաշտութիւն
ինչ
երեւեցաւ,
եւ
ոչ
սէր,
այլ
կռիւք,
եւ
նոր
ի
նորոյ
գլխացաւութիւնք
անվերջանալիք:
Յորմէ
յայտնի
երեւեցաւ,
զի
երկուք
կողմունքդ
եւս
ոչ
էք
արդարք,
եւ
ազատք
ի
մեղադրութեանց:
Իսկ
եւս`
ոչ
զձեզ
մերժել
կարեմ,
եւ
ոչ
զնուիրակն,
զի
երկուքդ
ես
իմ
էք:
Եւ
ոչ
ունիմ
զհարիւրամեայ
կեանս
զի
երկայնամիտ
լեալ`
միշտ
լուիցեմ
զայդ
տրտունջ
եւ
տանիցեմ:
Վասնորոյ`
զայս
գտի
հնար
ի
սրտադիւրութիւն
ինձ
եւ
ձեզ,
զի
որքան
արդիւնս
ցայժմ
տուեալ
էք
նուիրակիդ,
շնորհակալ
եմ,
եւ
ես
լինելոց
եմ:
Արդ
ի
ձմեռնս
յայս
մնասցէ
յայդր
ցգարունն,
իսկ
ի
գարնանն
անպատճառ
ուղեւորեսջիք
զդա
գալ
ի
սուրբ
Աթոռս:
Եւ
մի
այլ
եւ
այլ
մտօք
զայս
իմասջիք,
զի
վասն
խնդրելոյս
ինձ
եւ
ձեզ
զայս
գրեցի:
Զի
ուր
ոչ
է
սէր ,
անդ
ամենայնիւ
անհամութիւն
է:
Ուրեմն`
հարկիւ
զդա
ի
գարնանն
ուղեւորեսջիք
աստ:
Եւ
որպէս
ի
հոկտեմբերի
ԻԹ,
այժմ
եւս
վերստին
ծանոյց
նոցա
զբանադրելն
զչիք
Իսրայէլն
եւ
զչիք
Սողոմոնն,
եւ
ի
նորոյ
եւս
կրկնապէս
զչիք
Սողոմօնն
բանադրելն
ի
վերայ
բանադրանաց
նորին
զոր
գրեալ
էր
առ
Ամբակումն:
(Որպէս
ի
վերոյ
ասացաւ :
)
Նա
եւ
զյղենլ
անդ
այժմ
զօրինակ
բանադրանաց
չիք
Իսրայէլին,
(որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ :
)
Եւ
պատուէր`
զի
որպէս
յօձէ
թունաւորէ
փախչելով
հեռասցին
ի
նմանէ
եւ
ի
նորայնոցն,
եւ
խոտեսցեն
զնոսա:
Իսկ
եւ
գրեաց
զշնորհակալութիւն
վասն
հաւանելոյն,
եւ
ձեռնադրիլոյն
զկանոնականն,
որ
յանձելումն
ամի
ի
յօգոստոսի
Գ
ընդ
Դաւիթ
վարդապետին
յղեաց
անդ:
(Որ
գրեցեալ
էր
ի
յունվարի
Ժ :
)
Պատուիրելով
մնալ
հաստատուն
ի
վերայ
նոյնոյ
պայմանի:
նա
եւ
վասն
Բաղտասար
պետին
յայնժամ
գրեաց
սրբազանն
յղել
աստ,
գրեալ
էին
զաղաչանս
ներել
նմա,
զի
մնասցէ
անդ,
զի
ծեր
եւ
անկար
էր:
Եւ
ինքն
Բաղտասար
վարդապետն
եւս
էր
գրեալ
զաղաչանս :
Վասնորոյ
եւ
սրբազան
վեհն
ներեաց
եւ
նոցա
բաշխեաց :
Թուղթ
մի
եւս
առ
առաջնորդ
Ստեփաննոս
վարդապետն
գրեաց
ի
պատասխանի
երից
թղթոց
նորին,
որոց
մինն
յանցելումն
ամի,
եւ
Բ
քն
ի
սոյն
ամի
էին
գրեցեալք
ընդ
այլոց
թղթոց
ի
յելն
օգոստոսի:
Ըստ
նմին
դարձեալ`
թէ
որովհետեւ
ոչ
եղեւ
հնար
զի
խաղաղութիւն
լիցի
ի
մէջ
ձեր
եւ
նուիրակին,
վասնորոյ
հետեւելով
խաղաղութեան,
եւ
կամելով
զձեզ
սրտադիւր
առնել,
գրեցաք
նուիրակին,
զի
ի
գարնանն
գայցէ,
որպէս
հասարակին
եւս
գրեցաք:
Ուրեմն
ասէ,
դու
եւս
լեալ
մուղայէթ,
փութով
ուղեւորեսջիք:
Զմնացեալն
ի
գործոյ
դորին
ասէ,
այլով
նուիրակաւ
եւս
կարեմք
հոգալ:
(Զայս
եւ
հասարակին
գրեաց :
)
Իսկ
եւ
սիրախառն
մեղադրանօք
եւ
յանդիմանութեամբ,
գրեաց
նմա
զբազում
խրատս
եւ
զգուշութիւնս,
զի
զգուշասցի,
եւ
մի
արարմամբք
իւրովք
ի
ծերութեանն
ժամու
անկցի
ի
վտանկս:
Քանզի`
յամենայն
գիրս
իւր
գրէր
նա
զերկուս
բանս
ընդդէմ
սրբոյ
Աթոռոյս:
Մինն
թէ`
յիմում
ժամանակի
եղեւ,
եւ
եւս
արարի,
զի
երկիրս
այս
ի
յԷջմիածնէ
առնուցուն
զՄեռօն,
որով
երեւեցուցանէր
թէ
յառաջ
ի
Գանձասարու
առնուին,
որ
էր
սուտ:
Որոյ
ընդդէմ
գրեաց
թէ`
ընդէր
զայն
ո'չ
գրես,
թէ
մինչեւ
յիմ
նստիլս
ի
Քաղաքս
Էջմիածնի
նուիրակն
եւ
Առաջնորդն
մի
էր,
եւ
յայդուրստ
գայր:
Եւ
եւս
խափանեցի
եւ
այլոց
դուռն
բացի,
քան
զսուտդ
գրես:
Զի
մեք
իսկ`
քան
զքեզ
յառաջ,
Բ
եւ
Գ
նուիրակ
եւ
Առաջնորդս
տեսաք,
որք
աստի
եկին
յայդր:
Եւ
մինն
էր
այս
թէ`
որովհետեւ
Ներսէս
կաթուղիոսն
մեռաւ,
եւ
ի
մէջ
նոցա
երկճղութիւն
անկաւ,
վասնորոյ`
գրեցաք
նոցա,
զի
այլ
մի
եւս
նուիրակ
առաքեսցէն
անդ,
այլ
ընդ
սրբոյ
Աթոռոյդ
միաբանիցն ,
կամիս
քեզ
կու
ծառայեմք,
կամիս
նոցա:
Առ
այս
գրեաց
թէ`
որքան
տգիտագոյն
լինիցի,
կարէ
ընտրել
զմեծաւորոն
իւր,
եւ
իւրեան
լինչ
կարգի
գոյն:
Դու
զայս
ասէ
ընդ՞էր
ոչ
գիտես:
Եւ
ի
գանձուց
սրտիդ
ի
հարկէ
բղխիս
գոր
մեզ
գրես:
Եթէ
հայ
ես
ասէ
եւ
Լուսաւորչածին,
եւ
ժողովուրդդ
զոր
հովուես
են
նմանապէս
հայք,
պարտիս
ասէ
Լուսաւորչին
քոյ
եւ
նորին
փոխանորդացն
հնազանդիլ
ի
հարկէ
եւ
ծառայել,
առ
այս
զի՞նչ
երկմտութիւն
գոյ :
Եւ
բազում
առ
այս
խրատ
նմին
եւ
զգուշութիւն,
եւ
սպառնայիք
եւս:
Այսպէս
եւ
վասն
նուիրակին
անցից
գրեաց
նմա
զյանդիմանութիւն,
որ
զինքն
ամենեւին
արդար
առնէր
յայնմ
կողմանէ:
Ըստ
այսմ
թէ`
դիցուք
նա
անկատար
էր,
դու
ըն՞դէր
կատարելութեամբդ
զնա
ոչ
սանձեցի
սիրով:
Այլ
մեք
ասէ
եւ
ոչ
նորա
արարմանցն
հաւանիմք,
եւ
զյանդիմանութիւնս
թէ
որքան
գրեալ
եմք
նմա,
դու
ոչ
գիտես:
Բայց
զի՞նչ
է
այն,
որ
զգիր
գրեալ
եւս
առ
նա
ի
Ղզլար,
եւ
զմեծ
կնիքդ
ի
ճակատն
եդեայ:
Ոչ
ապաքէն
իմ
նուիրակ
եւ
գործակալ
է:
Եւ
այլ
այսպիսիք
բազումք:
Ծանոյց
եւ
զբանադրելն
իւր
զչիք
Սողոմօնն
ի
վերայ
բանադրանց
իւրոց,
զոր
առ
պարոն
Ամբակումն
էր
գրեալ ,
եւ
զյղելն
անդ
զօրինակ
բանադրանաց
չիք
Իսրայէլին,
զի
տեսցեն
ասէ
ամենեքեանք,
եւ
խոտեսցեն
զնա`
եւ
զիւրսն:
Դու
ես
ասէ
զգուշացուսցես
այնպէս
առնել:
Մտածելով
թէ`
որ
մերձենայ
ի
ձիւթ,
պղծեսցի:
Եւ
այլ
առ
այսոքիկ
բանք :
Թուղթ
եւս
առ
Շամախեցի,
եւ
սրբոյ
Աթոռոյս
գանձապետ
Սարգիս
աղայն
գրեաց
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Դարձեալ
վասն
բանից
նուիրակին
ըստ
միւս
թղթոցն,
մանաւանդ
ըստ
թղթոյն
առաջնորդին:
Եւ
այս
սմա
յատուկ
թէ`
իմ
ի
վերայ
քոյ
նեղասրտելոյս
պատճառն
այս
է
թէ`
դիցուք
թէ`
նուիրակին
մերոյ
անկատարութիւն
ինչ
գոյր.
դու
գոլով
կատարեալ,
եւ
սրբոյ
Աթոռոյս
հին
բարեկամ,
այդ
որքան
մեծ
ինչ
էր,
որ
չկարացիր
համոզել
զերկոսին
կողմունս
ի
խաղաղութիւն:
Եւ
այլ
այսպիսիք
առ
այս:
Եւ
պատուէր`
զնուիրակն
փութով
ճանապարհել:
Զմնացեալն
ասէ
կարեմք
հոգալ
այլով
նուիրակաւ:
Եւ
վասն
Դաւիթ
վարդապետին
եւս
յանձնարարութիւն,
ի
սէր
ունիլ
եւ
փութով
յայսկոյս
ուղեւորել:
Եւ
որովհետեւ
անդուստ
դրամ
ոչ
ելանէր
ըստ
սովորութեան
Ռուսաց
երկրին,
եւ
ըստ
տեղւոյն
հաշւոյ`
յայս
կողմունքս
վնաս
եւս
ունէր:
Վասնորոյ`
գրեաց
սմա,
զի
(1Ծ,
կամ
2Ծ
)
յարդեանց
նուիրակին
ի
ձեռն
հաւատարմաց
իւրոց
փօլիցայիւ
յայս
կողմս
ձգեսցէ :
Եւ
զթուղթ
Առաջնորդին
եդ
ի
թղթոջ
սորին,
եւ
գրեաց
զի
ի
տալն
նմա,
ինքն
եւս
գիտասցէ
զգրեալն,
եւ
զգուշացուսցէ
զնա:
Նա
եւ
զհասարակ
գիրն
եւս
եդ
ի
թղթոջ
սորին,
ընթեռնուլ
տալ
յեկեղեցւոջն :
Գրեաց
եւ
զթուղթ
եռ
նուիրակ
Յովհաննէս
վարդապետն,
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Թէ
որովհետեւ
ոչ
եղեւ
յայսչափ
ժամանակս
ի
մէջ
քոյ
եւ
ժողովրդեանդ
սէր
եւ
խաղաղութիւն,
այլ
մանաւանդ
խռովութիւն
եւ
կռիւ:
Արդ`
ասէ
ամենայն
բանք
եւ
գործք,
թէ
հոգեոր
եւ
թէ
մարմնաւոր,
սիրով
լինին:
Իսկ
առանց
սիրոյ
ասէ,
հեղուլ
զարիւն,
եւ
տայ
զմարմին
իւր
յայրումն,
անօգուտ
է:
եւ
հարկ
է
ասէ
զբազումն
շահել
քան
թէ
զմինն:
Ուստի
ի
գարնանն
ելեալ
ասէ
եկեսցէս
աստ:
Զմնացեալ
գործդ
մեք
այլով
նուիրակաւ
կարեմք
հոգալ:
Ի
ձմեռնս
ասէ
զինչ
եւ
տայցեն,
սիրով
ա'ռ
եւ
եկ,
եւ
մի
եւս
յամիր:
Իսկ
եւ
որովհետեւ
Դաւիթ
վարդապետն
սմա
զխորհուրդն
իւր
չէր
բացեալ,
եւ
սա
ընդ
այն
սխացեալ`
առնոյր
զնա
ի
բերան,
եւ
աստ
եւ
անդ
բամբասէր,
վասնորոյ`
գրեաց
նմա
մի
առնել
զայն,
այլ
միամիտ
ի
սուրբ
Աթոռս
գալ
փութով:
Եթէ
բիծ
ինչ
ասէ
գտցի
ի
նա ,
մեք
ի
գալն
նորին
վրէժխնդիր
լինիլ
կարող
եմք:
Ծանոյց
եւ
զկարգելն
զպարոն
Ամբակումն
գանձապետ
Ղզլարու,
եւ
արձակելն
զնա
ի
բանադրանց
չիք
Սողոմօնին,
եւ
ինքն
զչիքն
բանադրելն,
եւ
յղելն
անդ
զբանադրանս
չիք
Իսրայէլին,
(որպէս
ի
վերոյ
ասացաւ
)
եւ
թէ`
զոր
ինչ
տուեալ
եւս
յարդեանց
Դաւիթ
վարդապետին,
մի
ինչ
հոգար,
զի
ի
համարս
հաչուի
քոյ
արկանելոց
է:
Հարկեաց
եւս
յետս
առնուլ
զգիրն,
զոր
տուեալ
էր
Աստապատեցի
Մօվսէսին,
զի
լիցի
վէքիլ
սրբոյ
Աթոռոյս,
եւ
պատառել:
Մեք
կարեմք
ասէ
ըստ
արժանաւոյն
զգիր
գրել
նմա:
Եւ
զոր
ինչ
գրեանս
գրեաց
անդ,
զամենն
սմա
ծանոյց:
զՍարգիսն
զոր
յղեալ
էր
աստ
թղթովքն,
չյղեաց
յետս,
թէ`
թերեւս
ի
գարնանն
ընդ
նոր
նուիրակին
յղեցից:
Բայց
դու
ասէ
սոցա
չմնասցես
այլ
ելեալ
փութով
եկեսցես:
Գրեալ
էր
վասն
փօլիս
առնելոյ,
ուստի
ծանոյց
սմա
զոր
ինչ
այսր
աղագաւ
գրեաց
առ
Սարգիս
աղայն:
(Որպէս
ի
վերոյ
ասացաւ
)
եւ
պարոն
Ստեփանին
եւս,
(որպէս
յետոյ
ասելոց
եմ
)
թերեւս
ասէ
նոցա
ձեռօքն
եւ
կամ
այլովք
ի
տեղդ
հոգացեալ
եկեսցես:
Բայց
այնպէս
ասէ,
զի
մեզ
վնաս
չլինիցի,
զի
Թիֆլիզու
դրամն
վտանկաւոր
է:
Խոհեմութեամբ
հոգա
':
Կրկին
հարկ
վասն
Դաւիթ
վարդապետին
բառնալ
զտրտունջն,
եւ
մի
լինիլ
չոտափոյթ:
Սպասելով
վախճանի
նորին
գործոյ
ի
ջանայ
որքան
անդ
է,
օր
մի
յառաջ
զնա
աստ
ձգել:
Թուղթ
մի
եւս
առ
պարոն
Բարդուղիմէոսն,
ի
պատասխանի
թղթոյն,
ըստ
մտաց
այլ
թղթոցն:
Եւ
զի`
նուիրակն
որ
ընդ
քաղաքին
մարտնչէր,
զսա
եւ
զԱստապատեցի
Մօվսէսն
միայն
ունէր
ինքեան
հաստատուն
բարեկամ
եւ
թիկունս,
սակս
որոց,
եւ
մանաւանդ
յաղագս
Բարդուղին,
զԱռաջնորդն,
զՍարգիսն
եւ
գրեթէ
զբոլոր
քաղաքն
արարեալ
էր
ինքեան
թշնամիս:
Վասնորոյ`
գրեաց
սրբազան
վեհն
Բարդուղին
թէ`
զհարազատութիւնդ`
զոր
առ
սուրբ
Աթոռս
եւ
առ
մեզ
ունիս,
գիտեմ
եւ
շնորհակալ
եմ,
նա
եւ
սիրելդ
զնուիրակնմեր:
Բայց
ճշմարիտ
սիրոյն
ասէ
կանոն
մի
գոյ ,
զոր
ոչ
գիտեմ
դու
ո'չ
գիտես,
թէ
գիտես
եւ
ոչ
ածես
ի
գործ:
Զի
զի՞նչ
օգուտ
սիրելդ
միայն
քոյ
զնուիրակդ
մեր,
մինչեւ
ամենայն
քաղաքդ
թշնամիք
են
լեալ
դմա
այդր
աղագաւ:
Արդ
եւս
զի՞նչ
արարից,
զի
ոչ
զքաղաքդ
կարեմ
մերժել.
եւ
ոչ
զնուիրակդ:
Զի
երկուքն
եւս
իմ
են:
Եւ
պատուէր`
զի
ինքն
եւս
ջանասցէ
փութով
զնուիրակն
ճանապերհել
աստ:
Իսկ
եւ
Դաւիթ
վարդապետին
զսմանէ
գրէր
զբազում
շնորհակալութիւնս.
այլ
սա
նուիրակին
հետեւելով
գրէր
զնմանէ
զապստամութիւնս:
Զայս
սիրախառն
մեղագրանօք
գրեաց
նմա:
Եւ
պատուիրեաց
գրել
շուտով
զիսկն
որպիսութեան
նորա:
Եւ
ջանալ
շուտով
յայսկոյս
ուղեւորել,
նա
եթէ
ի
պատուիրանաց
մերոց
ելեալ
իցէ
ասէ,
յետոյ
տեսցուք:
Եւ
վասն
բանադրանաց
չիք
Իսրայէլին
սմա
եւս
գրեաց
զպատուէր,
զի
ընթեռնուլ
տացեն
յատեանն
ի
լուր
ամենեցուն,
զի
ամենեքեան
հեռասցին
ի
հնոտելոյն :
Թուղթ
եւս
ըստ
սոյն
օրինակի
առ
Աստապատեցի
Մօվսէս
գրեաց
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Բայց
ոչ
զբոլորն,
եւ
հարկ
սմա
տալ
յետս
զձեռագիրն,
զոր
նուիրակին
ինքնագլուխ
տուեալ
էր
նմա
լինիլ
վէքիլ
սրբոյ
Աթոռոյս,
(որպէս
ասացաւ
ի
թղթոջ
նորին :
)
Զի
անմահութիւն
է
այդ
ասէ,
եւ
անտեղի:
Պատառեալ
անհետ
արասջիք:
Եւ
ասէ
յառաջ
գրեցի
քեզ`
զի
բանից
եւ
գործոց
սրբոյ
Աթոռոյս
ըստ
ձեռնհասութեան
քոյ
մուղայէթ
լիցիս,
եւ
դու
ըստ
այնմ
վարեաց,
զի
աւելի
քան
զայն
անհամութիւն
է:
Իսկ
յետոյ
ես
գիտեմ
ասէ
թէ
քեզ
զինչ
գրելոց
եմ,
եւ
դու
յայնժամ
զոր
ինչ
մերով
հրամանաւն
եւ
գրովն
առնիցես
անվտանկածին
է:
Եւ`
այլ
առ
այսոսիկ
բանք:
Փուսուլայ
մի
եւս
գրեաց
առ
նուիրակ
Յովհաննէս
վարդապետն,
միամտութիւն,
զի
մի
յայլ
եւ
յայլ
կարծիս
անկցի
վասն
խնդրոյն
զինքն:
Զի
վասն
ամօթով
առնելոյ
զդոստ
ասէ
զայս
արարի:
Եւ
զի`
բարձից
զպատճառս
դոցին,
որք
զքէն
բազմակնիք
թղթով
գանգատ
էին
գրեալ,
զի
տեսից
թէ`
յետոյ
ընդ
նոր
նուիրակին
որպէս
են
վարելոց:
Եւ
յայնժամ
խօսեցայց
ընդ
նոսա:
Եւ`
պատուէր`
զի
յետ
ընթեռնուլ
տալոյն
զբանադրանս
չիք
Իսրայէլին,
տացէ
պարոն
Բարդուղիմէոսին,
զի
նա
պահեսցէ
վասն
ապագայի
պիտանաւորութեան:
Եւ
զի
գրեսցէ
զկանոնականէն,
զոր
Դաւիթ
վարդապետն
տարաւ
(որ
ի
վերոյ
յիշեցաւ
թէ
ուր
մնաց :
)
Թուղթ
եւս
առ
Միֆօտի
Արքեպիսկոպոսն
Ռուսաց
որ
ի
Հաշտարխան
ի
պատասխանի
թղթոյն
սիրոյ`
զոր
գրեալ
էր
առ
սրբազան
վեհն
Բ
օրինակ,
այսինքն
հայերէն
եւ
ռուսերէն:
Որ
էր
պատասխանի
այնմ
թղթոյ
սրբազան
վեհին,
զոր
գրեաց
առ
նա
յանցելումն
ամի
ընդ
Դաւիթ
վարդապետն
ի
յօգոստոսի
Գ:
Որ
յօժարութեամբ
յանձն
էր
առեալ
կատարել
զերինս
խնդիրս
սրբազան
վեհին,
զորս
յայնժամ
գրեաց
առ
նոսա:
Այսինքն
խնամել
զազգն
մեր
որք
անդ
գոն,
համարելով
որպէս
զիւրս:
Զսուրբ
Աթոռս
միշտ
ի
մտի
ունիլ,
եւ
զյաւն
սորին
կամիլ,
եւ
զգործակայս
սրբոյ
Աթոռոյս
որք
անդ
գատանիցին,
ունիլ
ի
սէր
եւ
ի
խնամս,
եւ
շահել:
Որ
եւ
զԴաւիթ
վարդապետն
շահեալ
էր,
որպէս
նա
զբազում
շնորհակալութիւնս
էր
գրեալ:
Ուստի
եւ
սրբազան
վեհն
գրեաց
զշնորհակալութիւնս
այս:
Եւ
խնդիր,
զի
զնոյս
միշտ
արասցէ:
Զայս
առ
Բարդուղն
յղեաց :
Թուղթ
առ
Թիֆլիզեցի
պարոն
Ստեփանն:
Վասն
բանից
նուիրակին,
նոյն`
որ
ինչ
յայլ
թուղթսն
գրեցաւ :
Եւ
վասն
Դաւիթ
վարդապետին
պատուէր,
զի
զոր
ինչ
որպիսութիւնս
լուիցէ
ի
նմանէ,
փութով
գրեսցէ:
Եւ
շնորհակալութիւն
վասն
գրելոյն
հարազատութեամբ
զամենայն
անցսն
տեղւոյն,
եւ
պատուէր`
զնոյն
առնել
միշտ:
Եւ
վասն
փօլիցային
(որ
ի
վերոյ
ի
թղթոջ
Սարգիս
աղային
եւ
նուիրակին
յիշեցաւ
):
Սմա
եւս
գրեաց,
զի
խորհեալ
ընդ
նուիրակին,
որոյ
ձեռօք
եւ
իցէ
կարելի,
փօլիս
արասցեն
յայնկոյս,
այնպէս
առնելով
որ
վնաս
չլինիցի
սրբոյ
Աթոռոյս:
Առ
որ
եւ
զվերոգրեալ
գրեանսն
Հաշտարխանու
յղեաց`
տալ
յիւրաքանչիւր
տեարսն,
որովհետեւ
ի
նորին
ձեռամբն
էին
եկեալ
անդուստ
թուղթքն :
Թուղթ
եւս
առ
սորին
եղբայր
Տէր
Աբրահամն
գրեաց
ի
Թիֆլիզ:
Առ
որ
զթուղթսն
Հաշտարխանու
եւ
Ղզլարու
յղեաց
Բ
պահարանաւ,
զի
կամ
զԲսն
եւս
յղեսցէ
ի
Ղզլար
առ
պարոն
Ամբակումն,
եւ
կամ
ուրոյն
յղեսցէ,
զՀաշտարխանունն
առ
եղբայրն
իւր
ի
Հաշտարխան,
եւ
Ղզլարունն
անդ`
առ
պարոն
Ամբակումն :
Փուսուլայ
մի
եւս
գրեաց
առ
նա
վասն
փօլիցայի
բանին
վերոյիշելոյ:
Զի
(1Ծ,
կամ
25)
յարդեանց
նուիրակին,
գրեսցէ
եղբօրն
իւրոյ
որպէս
եւ
ինքն
գրեաց,
փօլիս
առնել
յայս
կոյս:
Եւ
ինքն
զայնպիսի
մարդ
մի
գտցէ
ի
Թիֆլիզ,
որ
մեզ
զսաղ
դրամ
տացէ,
եւ
ինքն
ի
Հաշտարխան
յիւր
եղբօրէն
առցէ:
Թուղթ
եւս
առ
Թիֆլիզու
առաջնորդ
Զաքարիա
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
թղթոյն,
որ
գրեալ
էր
զորպիսութեանց
եւ
զյաջողմանէ
նուիրակութեանն,
գրեաց
առ
այն
զշնորհակալութիւն:
Որում
եւ
ծանոյց
զամենայն
գրեալսն
ի
Հաշտարխանու
եւ
ի
Ղզլարու,
եւ
զոր
ինչ
ինքն
գրեաց
առ
նոսա,
եւ
զնուիրակն
խնդրելն,
եւ
զչիք
Իսրայէլի
բանադրանց
յղելն
ի
Հաշտարխան,
եւ
զԱմբակումն
արձակելն:
Եւ
կարգելն
գանձապետ
սրբոյ
Աթոռոյս:
Եւ
զայլս
այսպիսիս:
Օրինակն
ոմանց
այս
թղթոյս
տեսցեն
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն
յերեսն:
Յ,
ՅԱ,
ՅԲ:
Ընդ
վրացի
Աւթանդիլն,
Ի
նոյեմ.
ԻԸ :
