Որպէս
ի
նոյեմբերի
ԺԲ
խոստացաւ
սրբազան
վեհն
Պօլսոյ
նուիրակ
Զաքարիա
վարդապետին,
զֆռանկ
պարտիսն
հանել
տալ
յարգելանացն,
այժմ
կատարեաց:
Զի
գրեաց
առ
փաշայն
Ախլցխայու
զԱ
թուղթ`
խնդրելով,
զի
հանել
զնոսա
յարգելանացն,
եւ
զի
ուր
եւ
կամին
գնասցեն:
Զի
ի
մէջ
ֆարմանին
եւս
ասէ
գրեցեալ
էր
վարիլ
յերկրէն,
եւ
ոչ
եթէ
արգելուլ
յուրեք:
Եւ
յառաջ
քան
զայս`
եւ
այժմ
եւս
թուղթ
եկն,
որ
գրէր
զժողովրդենէ
տեղւոյն,
զի
ոչ
հնազանդէին
ինքեան ,
եւ
ոչ
կասէին
ի
յամառութեանց
իւրեանց,
եւ
ոչ
եւս
յեկեղեցիսն
երթային,
որովհետեւ
ընդ
իշխանութեամբ
Մարտիրոս
վարդապետին
էին:
Այլ
քանիցս
արդ
էին
արարեալ
փաշային,
թէ
մեք
որով
աւանդութեամբ
եւ
էաք,
այլ
նովիմբ
մնամք
եւ
ոչ
փոփոխիմք:
Եւ
որովհետեւ
Մարտիրոս
վարդապետն
հրամանաւ
փաշային
ոչ
թողոյր
յառաջ
ախթարմայ
քահանայիցն
զօրէնս
կատարել,
այժմ
այնքան
այսր
եւ
անդր
էին
անկեալ
ախթարմայքն,
մինչեւ
հրամայեցեալ
էր
նոցա
միմիայն
ախթարմայ
էրէց
զմեռեալս
նոցա
թաղելն
եւ
զ
ծնեալսն
մկրտել
առանց
յեկեղեցի
բերելոյ,
մինչեւ
իրակութիւնն
ի
մի
կողմն
եզրակայեսցի:
Վասնորոյ`
գրեաց
սրբազան
վեհն
զխնդիրս
առ
փաշայն`
թամբեհ
առնել
նոցա,
եւ
սպառնալեօք
եւ
սաստիւ
պատուիրել,
զի
ի
Հայոց
օրէնս
դարձցին:
Քանզի`
դոքա
յառաջագոյն
պատճառէին
ասէ
թէ
Պօղոս
վարդապետն
եւ
ընկերք
իւր
որպէս
եւ
լինիցին,
մեք
եւս
նոցա
հետեւիմք:
Ահա
սոքա
աստ
ի
յուղղութիւն
եկին,
եւ
քանիցս
գրեն
դոցա
հետեւիլ
իւրեանց,
եւ
դոքա
ոչ
կամին
հետեւիլ:
Եւ
զի`
զորապէս
ֆարման
խնդրէր
փաշայն`
(որպէս
եւ
յօգոստոսի
ԼԱ
ասացաւ ,
)
գրեաց
թէ
ահա
առաջին
ֆերմանն
որ
ի
ձեռին
քում,
վասն
դոցա
թամբեհ
առնելոց
է,
իսկ
մինչ
դոքա
ոչ
հնազանդին
զմա,
դու
թամբեհ
արա
'
դոցա:
Ապա
թէ
ես
միւսանգամ
արզ
արարից
թագաւորին,
թէ
ֆերմանին
քում
ոչ
հնազանդին
Ախլցխայեցիք,
այն
եւս
յայսպիսի
ժամանակի,
(զի
էր
ի
մէջ
հոգոց
պատերազմին,
որ
ընդ
քրիստոնեայսն
գոյր ,
)
գուցէ
նեղացեալ
ընդ
անարգելն
դոցա
զհրամանս
իւր,
ի
սուր
քարշել
եւ
հրամայեսցէ
զդոսա,
եւ
յայնժամ
լիցի
մեզ
խղճահարութիւն,
վասն
այն
ասէ
նորապէս
արզ
ոչ
առնեմք
թագաւորին:
Եւ
խնդրեաց`
զի
ինքն
թամբեհ
արասցէ
նոցա,
եւ
պատուիրեսցէ
լինել
օրինօք
Հայոց:
Եւ
շնորհակալութիւն
եւս
գրեաց
վասն
արարեալ
լաւութեանցն
եւ
ձեռնտու
լինելոյն
Մարտիրոս
վարդապետին,
որոյ
աղագաւ
եւ
վերստին
գրեաց
զյանձնարարութիւն :
Թուղթ
եւս
առ
ֆռանկ
պատրիսն
գրեաց,
եւ
զթուղթ
էլչուն
որ
յիշեցաւ
ի
նոյեմբերի
ԺԲ,
յղեաց
առ
նոսա:
Որոց
անուանքն
էին,
պատրի
Ալուիզ ,
պատրի
Հերոնիմոս,
պատրի
Վինչէնցիոս,
պատրի
Ֆէդէրիկօ,
եւ
Ֆրաֆօռթօնատօ:
Որոց
գրեաց
զյոլով
մեղադրութիւնս
եւ
զյանդիմանութիւնս
վասն
անիրաւ
արարմանց
իւրեանց
ընդ
ազգս
եւ
եկեղեցիս
Հայոց:
Բերելով
նոցա
յերիս
զյանցանս
իւրեանց
առ
մեզ
այսինքն`
զխաբեբայութիւնն,
զգողութիւնն,
զզրկողութիւնն,
եւ
զյափշտակութիւնն,
եւ
առ
այսոսիկ
յոլով
յոյժ
զմեղադրութիւնս:
Ապա
եւ
սպառնալեօք
հանդերձ
հարկ,
զի
մի
եւս
զնոյնս
ի
գործ
ածցեն
առ
ազգս
եւ
եկեղեցիս
մեր
ուր
եւ
իցեն:
Հարկեաց
եւս
գրել
զպատասխանիս
թղթոց
իւր
եւ
դեսպանին:
Որոց
օրինակն
է
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն,
յերեսն ...:
Զոր
առ
Մարտիրոս
պետն
յղեաց,
յղել
առ
նոսա,
եւ
զպատասխանիսն
խնդրել
եւ
յղել
աստ :
Թուղթ
եւս
առ
Մարտիրոս
վարդապետն
գրեաց
ի
պատասխանի
գրեցեալ
գրոյն
ի
սեպտեմբերի
ԻԱ:
Որ
խնդրեալ
էր
զբէրաթի
սուրաթ
մի
ի
ձեռնտուութիւն
ինքեան
զոր
յղեաց:
Որում
եւ
զգրելն
պատրոցն
առ
դեսպանն
ֆռանկսիզաց
գանգատ,
եւ
զանցսն
որ
անդ
ի
Պօլիս
այսր
աղագաւ,
(որպէս
ասացաւ
ի
նոյեմբերի
ԺԲ :
)
եւ
թէ
ինքն
զինչ
գրեաց
վասն
նոցա
առ
փաշայն,
նաեւ
զբովանդակ
միտս
թղթոյ
փաշային`
ծանոյց,
եւ
պատուիրեաց
ընդ
Պապիկ
աղային
հոգալ,
ինքեանք
եւս
բերանով
ասել
փաշային
զնոյնս,
եւ
այնպէս
առնել
տալ:
Գրեաց
եւս`
զի
վասն
փաշային
զբրինձ
եւ
զվարդէջուր
յղել
կամէր,
եւ
տանօղ
չեղեւ:
Ասաց
ի
մէջ
խօսից
ծանուցանել
փաշային:
Եւ
զի
մինչ
գրեալ
զգիրս
յղել
կամէր
սրբազան
վեհն,
եւ
փայակ
մի
եւս
նորապէս
եկն
ի
նմանէ,
ընդ
որում
միւս
անգամ
գրեալ
էր
զառաջին
գրեալսն,
կարծելով
զառաջինն
աստ
ոչ
հասեալ,
վասնորոյ`
ծանոյց
զսորին
եւ
հասանիլն,
եւ
զպատճառ
յամեցման`
առաջին
թղթոյ
պատասխանւոյն,
զի
առաջին
փայակն
մինչեւ
ի
Կարս
եկեալ,
եւ
զթուղթ
առ
Կարապետ
վարդապետն
էր
թողեալ,
եւ
ինքն
յետս
գնացեալ:
Այլ
եւ`
Պօղոս
վարդապետն
եւ
ընկերք
նորին
նորապէս
զթուղթս,
գրեցին
առ
ժողովուրդսն
եւ
ընտանիսն
իւրեանց,
(որպէս
եւ
յօգոստոսի
ԼԱ,
եւ
յառաջ
քան
զայն :
)
Եւ
զյատուկ
փայակ
մի
ի
վարձու
կալեալ
յղեսցին:
Եւ
զվէքիլնամայ
եւս
ետուն
նմա`
զի
զինչս
զոր
ինչ
ունին
անդ,
ընտանիքն
իւրեանց
նմա
յանձնեսցեն
զի
բերցէ:
Եւ
ինքեանք
Մարտիրոս
վարդապետին
եւս
գրեցին
զթուղթ
վասն
այսր,
եւ
վասն
անցիցն
իւրեանց :
Վասնորոյ`
եւ
սրբազան
վեհն
գրեաց
նմա,
զի
ինքն
եւս
վերահասու
լինիցի
այսմ
բանիս,
եւ
թէ
պատշաճ
իցէ
խօսեցի,
եւ
զինչս
սոցին
յղել
տացէ:
Նաեւ`
զփայակն
որ
մեր
ընտանի
է
կոչեալ
առ
ինքն
խօսեցի ,
եւ
զորպէսն
սոցա,
եւ
անդ
ախթարմայից
զինչ
ասելն
նմա
սոցա
աղագաւ`
ի
նմանէ
իմացեալ,
գրեսցէ
ինքեան:
Եւ
վասն
Տէր
Յակոբ
երիցուն
գրեաց`
զի
ծխոյ
նորին
վերահասու
լինիցի,
եւ
ում
եւ
կամիցի
հովուել
տացէ ,
եւ
զմուտսն`
ընտանեաց
նորին
հասուսցէ,
եւ
զնոսա
ի
խնամս
ունիցի:
Տէր
Յակոբն
եւս
գրեաց
նմա
վասն
այսր
զթուղթ
աղերսանաց:
Փուսուլայ
մի
եւս
գրեաց
առ
Մարտիրոս
վարդապետն,
վասն
Տէր
Յակոբին,
զի
կամէր
յղել
անդ ,
որովհետեւ
էր
տէր
ընտանեաց,
եւ
մանաւանդ`
յանձն
առնոյր
անդ
ձեռնտու
լինել
Մարտիրոս
վարդապետին,
եւ
զծուխն
իւր,
եւ
զայլս
եւս
ի
յուղղութիւն
ածել:
Արդ`
ասէ`
շօշափեա
'
զմիտս
եւ
զբերանս
փաշային
եւ
մարդկանցն
ընդ
Պապիկ
աղային`
թէ
կամիմք
մեք
իրիջայ
գրել
խալիֆային`
զի
զՏէր
Յակոբն
աստ
յղեսցէ:
Բայց
այժմ
ոչ
է
հանեցեալ,
եթէ
առանց
իթլախի
աստ
եկեսցէ
զինչ
լինի:
Եւ
յորժամ
տեսցուք
թէ
կատարելապէս
ուղղեցեալ
է,
յայնժամ
գրեսցուք
խնլիֆային`
զի
զիթլախն
հանել
տացէ:
Տե'ս
զինչ
ասեն
ասէ`
մեզ
ծանո
',
զի
թէ
կարելի
լիցի`
յղեսցուք
ի
ձեռնտուութիւն
քեզ
յայդր,
ծանոյց
եւ
զոչ
գոլն
կարելի
ի
ներկայումս
զնոր
ֆերման
հանել,
(որպէս
ասացաւ
ի
նոյեմբերի
ԺԲ .
)
ուստի`
ժամանակ
ինչ
համբերելով
սիրով
վարեաց
ընդ
դոսա,
եւ
ջանա
'
ի
ձեռն
բերել,
մինչեւ
տեսցուք
թէ
զի՞նչ
լինին
եթէ
շատ
լրբասցին,
եւ
Տաճիկդ
քեզ
ոչ
օգնեսցէ,
կարես
ասել
թէ`
ահա
հրաման
թագաւորին
եւ
ֆէրմանն
աստ
ոչ
անցանի,
երթայց
առ
մեծաւորն
իմ,
եւ
ասացից,
զի
նոր
արզ
արասցէ
թագաւորին:
Պատուիրեաց
եւս
գրել`
թէ
անդ
զի՞նչ
մուտս
ունի,
եւ
որպէս
կառավարի :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Պապիկ
աղայն`
ըստ
մտաց
հարկ
գրոց
նուիրակին,
պատուէր`
զի
ընդ
նոսա
զայնս
հոգացեալ
գրեսցեն
ինքեան:
Ընդ
փայեկին
անտի
եկելոյ
ի
դեկտ.
Բ :
