Ըստորում
ի
յնվ.
ԻԷ
ասացաք
զպատիարգութեան
Զաքարիա
վարդապետին,
զի
թէպէտ
յայնժամ
վասն
պատրիարգութեան
նորա
ոմանք
անձինք
գրեալ
էին
առ
սրբ.
վեհն,
բայց
նա
ոչ
հաւատայր
նոցա,
քանզի
բանն
դեռ
ի
կարծիս
էր:
Զի
ի
Պօլսեցւոցն
ոչ
գոյր
մահսար
վասն
պատրիարգութեան
Զաքարիա
վարդապետին,
եւ
ոչ
ի
նմանէ
հաւաստի
գիր
վասն
այսր:
Իսկ
այժմ
ի
Պօլսեցւոցն
բազմակնիք
մահսար
եկն
առ
սրբ.
վեհն
պատրիարգութեան
Զաքարիա
վարդապետին:
Որք
համակամութեամբ
միմեանց
զպատրիարգ
Գրիգոր
վարդապետն
հանեալ
էին
ի
պատրիարգութենէն,
եւ
զԶաքարիա
վարդապետն
ի
տեղի
նորին
պատրիարգ
կացուցեալ:
Որք
եւ
բազմակնիք
մահսար
արարեալ
յղեալ
էին
առ
սրբ.
վեհն
վասն
նորա.
խնդրեալ
էին
աղերսիւ`
զի
ի
ինքն
եւս
հաճեսցի
ընդ
այս
եւ
վասն
հաստատութեան
պատրիարգութեան
նորա
զմիամտական
կոնդակ
գրեալ
յղեսցէ
առ
նա:
Զաքարիա
վարդապետն
եւս
էր
գրեալ
առ
սրբ.
վեհն
զնոյն
խնդիր
վասն
իւր:
Ընդ
նմին
եւ
ծանուցեալ
զորպէսն
անցիցն
վասն
այսր:
Քանզի`
գրէր
զպատրիարգէ
տեղւոյն
թէ`
իշխանք
ոմանք
քանիցս
անգամ
ի
ծածուկ
արզ
ետուն
թագաւորին
հանել
զսա
ի
պատրիարգութենէն.
զի
առ
հասարակ
թէ
մեծք
եւ
թէ
փոքունք
զզուեալ
են
ի
սմանէ:
Եւ
Արքայն
վասն
գոլոյն
ի
զբաղանսն
ի
կողմանէ
մարտին
չառնէր
փոյթ:
Բայց
ի
շատ
ստիպելն
եւ
թախանձելն
զնա
արզայիւք,
եւ
ի
գրելն
ի
մէջ
արզային
զբանս
ծանունս
եւ
մեծամեծս
զսմանէ
խառնելով
ընդ
սմա
եւ
զայլս
ի
մեծամեծ
իշխանաց,
իբր
թէ
նոքա
են`
որք
թիկունք
եւ
թեւակիցք
լինին
նմա,
եւ
նա
թեւով
նոցին
զմեծամեծ
անհարազատութիւնս
առնէ
թագաւորութեան
քում,
որ
ահա
զմեծ
մասն
ազգիս
մերոյ
ֆռանկացւոց`
կաշառակուր
լինելով
ի
նոցունց
եւ
թուլատրելով,
զսեւագլուխսն
այնքան
զզուեցոյց`
որ
ի
ֆռանկստան
գնացին
գլխաւորքն
ի
նոցանէ:
(Եւ
այս
գիացողքս
էին
Սարգիսն
կեսարացի,
եւ
Պրուսայու
Առաջնորդ
Սամուէլ .
)
եւ
այլ
քան
զսոսա
մեծամեծ
եւ
յանիշելի
բանս
էին
գրեալ
զսմանէ,
որք
ոչ
միայն
սմա,
այլ
եւ
բազմաց
գլխաւոր
իշխանաց`
եւ
ազգիս
մերոյ
իսկ`
յառաջանալոց
էին
ի
սոցանէ
վնասք
մեծ:
Ապա
եւ
Արքայն
կարի
յոյժ
զզուեալ
հրամայեալ
էր
իշխանացն
ամենեցուն
գրել
առ
ինքն
զարզայ,
թէ
ով
ոք
է
կամեցողն
պատրիարգութեան
նորին,
եւ
ով
ոք
ոչ:
Եւ
նոքա
միաբանութեամբ
արզ
ետուն
թէ
ոչ
կամիմք
զպատրիարգութիւն
նորա:
Զի
որք
բարեկամք
եւ
թեւակիցք
էին
սորա,
նոքա
եւս
ակամայ
խառնեցան
ն
մէջ
այն
արզային,
զի
մի
հաղորդեսցին
վնասուց
նորին,
զի
գիտացին
հաւաստեաւ,
որ
այլ
չկամի
Արքայն
զպատրիարգութիւն
սորա:
Ապա
Արքայն
հրամայեալ
էր
սոցա
զպատշաճաւոր
ոք
ընտրել
ի
պատրիարքութիւն:
Եւ
իշխանքն
խնդրեցին
ժամանակ
ինչ
ներել
ինքեանց,
մինչեւ
միաբանութեամբ
զհրամայեալն
կատարեսցեն:
Եւ
ի
յամեցուցանելն
սակաւիկ
մի,
կրկին
բարկութեամբ
մեծաւ
հրաման
ել
յԱրքայէն,
զի
ընտրեսցեն
զմի
ոք
ի
պատրիարգութիւն,
եւ
արդ
արասցեն
ինքեան:
Եւ
սոքա
ժողովեալ
ի
սուրբ
Աստուածածնի
եկեղեցիսն,
յետ
բազմաց
խօսից
եւ
խոկմանց`
թէ
զո՞վ
ընտրեսցեն
ի
պատրիարգութիւն,
ապա
միաբանութեամբ`
թէ
քահանայք,
թէ
իշխանք,
թէ
ժողովուրդք,
ստիպեցին
զմեզ
յանձն
առնուլ
զպատրիարգութիւնն:
Իսկ
զմեք
պնտապէս
հրաժարեցաք
պատճառելով
զպատճառս
պէսպէսս.
որոց
գլխաւորագոյնն
այս
թէ`
եւս
ի
սրբ.
վեհէն
կու
երկնչիմ,
եւ
ոչ
կարեմ
յանձն
առնուլ
զայդ
գործ:
Իսկ
սոքա
ոչ
թողին
զմեզ
ի
կամս
մեր
այլ
բռնադրատեցին
մեծաւ
թախանձանօք`
յանձն
առնուլ.
ասելով
թէ`
մեք
սրբ.
վեհին
զաղաչանաց
թուղթ
գրելոց
եմք,
զի
նա
եւս
հաճեսցի,
եւ
զհաստատութեան
եւ
շնորհաւորութեան
կոնդակ
գրեսցէ
աստ
վասն
քոյ.
եւ
մի
զայրասցի
ընդ
այս .
եթէ
զայրանալոց
է`
թող
մեզ
զայրասցի
եւ
ոչ
քեզ
զի
զայս
մեք
արարաք
եւ
ոչ
դու:
Քանզի`
մեք
ոչ
կամիմք
այսուհետեւ,
զի
առանց
կամաց
սրբոյ
Էջմիածնի
նստօղ
կաթուղիկոսին
աստ
պատրիարգ
ընտրեսցի
եւ
նստցի.
այլ
կամք
մեր
այս
է,
զի
տեղւոյս
պատրիարգութիւնն
եւ
պատրիարգարանն
ընդ
իշխանութեամբ
սրբոյ
Էջմիածնի
լիցի,
զի
նմա
ընծայեցաք
ահա
զսոսա:
Զով
ոք
կամի
կաթուղիկոսն,
աստ
պատրիարգ
կացուսցէ
իւրով
հոգեւոր
հրամանաւն,
եւ
մեք
աստ
ի
թագաւորէն
զֆերման
հանցուք
վասն
նորա,
զի
նստեալ
աստ`
զտեղւոյս
պատրիարգութիւնն
եւ
զգործսն
սրբոյ
Աթոռոյն
ի
միասին
հոգասցէ:
Զորս
ամենայն
այսպէս
պարագայիւք
գրեալ
էր
Զաքարիա
վարդապետն
առ
սրբ.
վեհն:
Եւ
բոլոր
ժողովուրդքն
Պօլսոյ
եւս
մեծագոյն
բազմակնիք
մահսար
մի
գրեալ
առ
սրբ.
վեհն
վասն
այսր,
խնդրեալ
էին
հաճիլ
ընդ
այս
եւ
մի
ինչ
դժուարիլ
կամ
զայլ
եւ
այլ
մտածմունս
առնել.
կամ
նեղասրտիլ
վասն
ոչ
հարցանելոյ
զինքն
նախապէս`
վասն
կացուցանելոյն
իւրեանց
զԶաքարիա
վարդապետն
Պատրիարգ:
Քանզի
`
սաստիկ
էր
ասեն
հրաման
Արքային
ի
վերայ
մեր.
եւ
թէ
յայդր
նախապէս
գրէաք,
բանն
յետանայր,
եւ
վնաս
մեծ
քանթէ
օգուտ
յառաջանայր
անտի:
Եւ
զայլ
ըստ
սոցին
բանս
գրելով
խնդրեալ
էին
գրել
շուտով
զկոնդակ
օրհնութեան
հաստատութեան
եւ
շնորհակալութեան
վասն
պատրիարգին,
զի
բարւոքապէս
կայասցի
անունն
եւ
գործն,
եւ
ինքեանք
եւս
միամտեալ
ուրախասցին:
Եւ
ի
ժամանիլն
թղթոցս
այսոցիկ
առ
սրբ.
վեհն,
ցնծացաւ
մեծապէս:
Վասնորոյ`
եւ
զզանկակսն
ետ
հնչեցուցանել.
եւ
ժողովեալ
զմիաբանսն
սրբոյ
Աթոռոյս
ի
ներս,
ետ
ընթեռնուլ
ի
ներկայութեան
բնաւիցն
զմեծ
մահրասն
Պօլսեցւոց
եւ
զայլ
թութսն.
եւ
այնուհետեւ
հոգացաւ
գրել
զկոնդակ
ի
Պօլիս
վասն
պատրիարգութեան
Զաքարիա
վարդապետին,
եւ
այլոց
թղթոցն
եւս
զպատասխանիս
ըստ
իւրաքանչիւր
պատշաճին:
Բայց
յայսմ
միջոցի
համբաւ
իմն
եկն
զՔեարիմ
Խանէն
թէ`
վասն
իմիք
պատճառի
բարկացեալ
է
ի
վերայ
իշխօղին
տեղւոյս,
վասնորոյ`
եւ
Շիրազու
զզօրս
պատրաստեալ
յղէ
ի
վերայ
սորա:
Եւ
սա
եւս
մինչ
լուաւ
զգալուստն
զօրաց
Քեարիմ
խանին
ի
վերայ
իւր,
վասն
երկիւղին
ամբացոյց
զբերդըն:
Եւ
զբազում
սերմանելիս
այսինքն
ցորեան
եւ
գարի
յերկրականացս
բռնութեամբ
առեալ
տարաւ
ներս:
Եւ
ի
ճեռն
նազրին
իւրոյ
հաճի
Մահմատին
ԲՃԾ
խալվար
ցորեան
եւս
ի
սրբ.
վեհէն
էառ
փոխ.
որոյ
աղագաւ
եւ
Նազրին
սանատ
տալ
ետ
սրբ.
վեհին,
զի
ի
ժամանակի
հնձոցն
հատուսցէ
մեզ
զփոխեն:
Յետ
այսորիկ
իբրեւ
ետես
սրբ.
վեհն
եթէ
համբաւս
այս
օրաւուր
ի
վեր
հնչէր,
որոյ
աղագաւ
եւ
կարի
յամեցան
պատասխանիք
թղթոցն
Պօլսեցւոց,
եւ
նոքա
եւս
վասն
յամեցման
պատասխանեաց
թղթոց
իւրեանց
եւ
վասն
պատրիարգութեան
կոնդակին
յերկրայս
էին,
վասնորոյ`
զթուղթ
միամտութեան
գրեցոյց
սպասաւորին
իւրոյ
Մկրտիչ
վարդապետին
առ
Պօլսոյ
նուիրակ
եւ
նորոգ
պատրիարգ
Զաքարիա
վարդապետըն,
ծանուցանլով
զվերոյիշեալ
համբաւն.
որ
արգել
զպատասխանիս
թղթոցն
Պօլսեցւոց:
Որում
եւ
խոստացաւ`
յետ
սակաւ
միջոցի
զկոնդակն
պատրիարգութեան
իւրոյ
եւ
զպատասխանիս
թղթոցն
գրեալ
եւ
յղեալ
առ
ինքն:
Եւ
պատուէր`
զի
այսու
վասն
կոնդակին
իւրոյ
եւ
պատասխանեաց
թղթոցն`
միամտեսցի,
եւ
իշխանացն
եւս
ծանուսցէ
զայս,
զի
նոքա
եւս
միամտեսցին
առ
այս:
Եւ
յայսմ
միջոցի
թագաւոր
Օսմանցւոց
Մուստաֆայն
վախճանեալ
էր.
եւ
փոխանակ
նորին
նստուցեալ
էին
թագաւոր
զՍուլթան
Համիթ
ոմն
ի
նոյն
ցեղէն:
Զոր
այժմ
գրեալ
էր
սա
սրբազանին :
Թուղթ
եւս
առ
Մուրտիկեանց
մհ.
Փիլիպպոսն
գրեցոյց
նմա:
Ծանուցանելով
զվերոյիշեալ
զանցսն:
Եւ
զթուղթ
Զաքարիա
վարդապետին
յղեաց
առ
սա
յղել
ի
Պօլիս:
Եւ
պատուէր`
զի
ԲՃ
օզմայ
թուղթ.
կամ
որքան
եւ
գտցէ
առեալ
յղեսցէ:
Նաեւ`
գրեսցէ
եղբօրն
իւրոյ
Խօջայ
Նազարէթին,
զի
նա
եւս
ԲՃ
կամ
ԳՃ
օզմայ
թուղթ
առեալ
յղեսցէ
վասն
տպագրատանն:
Այլեւ`
Խօջայ
Նազարէթն
զինչսն
Չարքեազօղլուն
յղեալ
էր
առ
սա
ի
Կարին:
Զոր
եւ
ծանուցեալ
էր
սա
սրբ .
վեհին
եւ
հարցեալ
թէ
զի՞նչ
արասցէ:
Եւ
սրբ.
վեհըն
պատուիրեաց
սմա
պահեալ
առ
ինքն,
մինչեւ
յետոյ
երբ
գրեսցէ
ինքեան,
առ
սուրբ
Աթոռս
յղեսցէ:
Թուղթ
մի
եւս
առ
տէր
Վահանն
գրեաց
ի
Բայազիտ
եւ
զվերոյիշեալ
զերկոսին
թուղթսն
ընդ
Խօյայ
փայակին
(որ
ի
վերայ
Բայազիտ
երթայր
ի
Խօյ .
)
յղեաց
նա
յղեալ
առ
Մուրտիկեանց
մհ.
Փիլիպպոսն
ի
Կարին,
զի
նա
զթուղթ
Զաքարիա
վարդապետին
փութով
յղեսցէ
ի
Պօլիս :
Թուղթ
եւս
առ
Ջուղայեցի
տէր
Յովաննէսի
որդի
տիրացու
Ստեփաննոսի
օրթախ
պարոն
Նիկողայոսն
գրեաց
ի
Խօյ
ի
պատասխանի
թղթոյն
իւրոյ:
Զի
սա
ի
կողմանէ
տիրացու
Ստեփաննոսի
մեզ
տալեաց
դրամոյն`
(որպէս
ի
փետր.
Ե
թղթոջ
նորին
ասացաւ .
)
գիտութեամբ
նորին
դրամ
էր
յղեալ
առ
տէր
Վահանն
ի
Բայազիտ
(ծ
)
յղել
ի
սուրբ
Աթոռս:
Եւ
այժմ
ծանուցեալ
էր
սրբ.
վեհին
զյղելն:
Որոյ
աղագաւ
եւ
սրբ.
վեհն
զմիամտութիւն
գրեաց
առ
նա
զի
զդրամն
զայն
(ծ
)
առ
մեզ
հասեալ
իմասցի
եւ
միամտեսցի:
Որում
եւ
պատուիրեաց`
զի
թէ
տիրացու
Ստեփաննոսն
անդ
իցէ
զթուղթսն
զայս
ցուցցէ
սմա,
զի
նա
եւս
միամտեսցի:
Բայց
թէ
ի
Թարվէզ
իցէ,
վասն
դրամոյն
զմիամտութիւն
գրեսցէ
առ
նա:
Թուղթ
մի
եւս
առ
պարոն
Մեհրապն
գրեաց
ի
Խօյ
վասն
համբաւոյ
գալստեան
զօրացն
Քեարիմխանին:
Զոր
եւ
ընդ
յատուկ
փայեկի
յղեաց
առ
նա:
Պատուիրելով
նմա,
զի
թէ
վասն
այս
համբաւոյս
զհաւաստի
որպիսութիւն
ինչ
գիտիցէ,
ընդ
փայեկին
փութով
գրեալ
ծանուսցէ
ինքեան:
Եւ
զթուղթ
պարոն
Նիկողայոսին
յղեաց
առ
սա
տալ
նմա:
Եւ
որովհետեւ
փայեակն
(զոր
ի
վարձու
կալեալ
յղեցաք
ի
Խօլ
առ
պարոն
Մեհրապն .
)
ի
վերայ
Բայազիտու
էր
երթալոց
ի
Խօյ,
վասնորոյ`
եւ
զվերոյիշեալ
թուղթսն
եւս
ետուք
նմա
տանիլ
առ
տէր
Վահանն:
Որովք
ել
փայեկն
ի
մրտ.
ԻԲ :
Ի
Կարս`
Առ
Եաղուպ
Աղայն`
ի
պատասխանի
որպիսահարց
թղթոյն :
Թուղթ
գրեաց
սրբ.
վեհն
առ
Եաղուպ
Աղայն
ի
Կարս`
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Զի
լուեալ
էր
զգալուստ
զօրացն
Քեարիմխանին,
վասնորոյ`
ընդ
յատուկ
փայեկի
գրեալ
էր
առ
սրբ.
վեհն,
եւ
խնդրեալ`
զի
զստոյգն
համբաւոյս
փութով
գրեալ
ծանուսցէ
ինքեան:
Եւ
բաց
յայսմանէ
եթէ
զայլ
որպիսութիւն
եւս
գիտիցէ,
զայն
եւս
գրեսցէ
ինքեան:
Եւ
սրբ.
վեհն
ըստ
խնդրոյ
նորին
պատշաճաւոր
պատասխանիս
գրեաց
առ
նա:
Զի
գալուստ
զօրացն
Քեարիմ
Խանին
ոչ
էր
ստոյգ,
եւ
ոչ
յուստեքէ
եւս
գոյր
այլ
նորագոյն
համբաւ
իմն:
Ել
նորին
յղեալ
փայեակն
այսու
թղթովս,
ի
մրտ.
ԼԱ :
Եկաւ
հասաւ
ի
Թօխաթ :
Թուղթ
միամտութեան
եւ
օրհնութեան
գրեաց
սրբ.
վեհն
ի
Թօխաթ`
առ
տէր
Մելքոն
յանուն
քահանայ
ոմն:
Որ
ընդ
Պարսամ
յանուն
ուխտաւորի
միոյ,
Աջահամբոյր
(Բ
)
էր
յղեալ
սրբ.
վեհին:
Ել
Պարսամն
այն
այսու
թղթովս,
ի
ապր .
Դ:
