Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Զպատասխանիս թղթոցն ի Պօլսոյ ի Կարնոյ եւ յայլուստ եկելոց` զորս վասն անձեռն հասութեան ո'չ գրեաց յառաջ սրբ. վեհն, որպէս ասացի ի վերն: Այժմ գրեալ զամենայնն, յղեաց յիւրաքանչիւր տեղիս: Որք են այսք: Ջուղայեցի եւ ի Վան բնակեալ տէր Յովաննէսի որդի տիրացու Ստեփանն` (որ յիշեցեալ գոյ ի նոյ. ԻԵ , ) յառաջ ի Խօյայ, եւ յետոյ ի Կարնոյ` գրեալ էր զթուղթս աղերսանաց առ սրբ. վեհն, թէ երթամ ես ի մեծն Պօլիս , գրեա ' վասն իմ առ պատրիարքին, զի թէ ինձ դրամ պիտոյասցի անդ, տացէ: Ուստի` զթուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Պօլսոյ պատրիարք Զաքարիա վարդապետն, յանձնարարութիւն վասն նոյն տիրացու Ստեփանին, եւ պատուէր` զի թէ դրամ պիտոյասցի նմա եւ խնդրեսցէ յինքենէ տացէ նմա զդրամս որքան նա խնդրեսցէ, մինչեւ զայս ինչ թիւ, (բ ) եւ սանատ առեալ ի նմանէ յղեսցէ աստ առ ինքն, զի ի գալն Ստեփանին աստ, առնուցու ի նմանէ: Այլ եւ` ի մայիսի ամսոյն մինչեւ ցայժմ, զոր ինչ գրեալ էր առ սա սրբ. զպատասխանիս դեռ չէր ընկալեալ ի նմանէ: Ուստի` գրեաց զհարկ, զի զգրեալսն իւր լաւապէս ընթերցեալ` հոգասցէ զհոգալիսն, եւ գրեսցէ ինքեան: Իսկ` (որպէս ի սեպտմբ. ԻԵ ասացաւ . ) գործ շինութեան թղթատանն աւարտեցեալ էր, եւ զթուղթն հանին ֆռանկքն: Բայց էր թուղթն վատ եւ անպիտան, որ ոչ սակաւ տրտմութիւն եղեւ սրբ. վեհին: Եւ տարակուսեալ ո'չ գիտէաք թէ` չգիտեն զլաւն հանել, թէ գիտեն, եւ նենգութեամբ չհանեն: Ուստի` ի հարցանելն մեր ստիպմամբ, թէ լաւ թուղթ ընդէ՞ր ոչ հանէք, զայլ եւ այլս պատասխանէին, վերջապէս զայս, թէ մինչեւ ո'չ միամտեցուսջիք զմեզ ի կողմանէ վարձուն մերոյ եւ պայմանին, մեք ո'չ մխեմք զձեռս մեր ի գործ ինչ: Իսկ յորժամ հարցանէաք զորպիսութիւն պայմանի աստ գալոյն իւրեանց, ցուցանէին զթուղթ իմն ֆռանկերէն, զոր բաց յինքեանց ընթերցօղ ո'չ գոյր, զոր ինքեանք մինչ ընթերցեալ ասէին մեզ զպայմանն ի նմա գրեցեալ, տեսանէք զի անհամեմատ էր պայմանին, զոր Գրիգոր Աղայն ի Հնդկաց գրեալ էր առ մեզ: Իսկ զօրինակ նոյն ֆռանկերէն պայմանագրին, ասէին թէ` հայերէն թարգմանեցուցեալ տուեալ եմք պատրիարքին ի Պօլիս: Ուստի` եւ սրբ. վեհն գրեաց այժմ ի կարճոյ զորպիսութիւնս թղթատանն, եւ զնենգութիւն ֆռանկացն, եւ զթաղապայ մի թուղթ եդեալ ի թղթոջս յղեաց զի տեսցէ: Եւ խոստացաւ զլիովին որպէսն նոցա յետոյ գրել. քանզի այժմ փոքր ինչ ճմլեցաք ասէ զկզակս նոցին, ինքեանք ապա խոստացան մեզ լաւ թուղթ հանել: Եւ մեք դեռ հետեւիմք իւրեանց յամենայնի, եւ խստապէս չխօսիմք, հայելով ի վախճանն: Ուստի` եթէ յիրաւի տուեալ քեզ զհայերէն օրինակն պայմանագրին իւրեանց , յղեա ' առ մեզ, զի տեսցուք եւ խօսեսցուք ընդ սոսա: Զմեր ունեցեալ պայմանն ասէ այնքան ոչ ցուցանեմք սոցա, զի զիւրեանց ստոյգ իմասցուք: Շուտով յղեա ' ասէ: Իսկ եթէ չեն տուեալ քեզ թուղթ ինչ այսպիսի զոր ասեն, զայն եւս գրեա ' մեզ շուտով: Եւ թէ ըստ իւրեանց ասիցեն զլաւ թուղթ հանիցեն, բարի է, ապա թէ ո'չ, յղելոց եմ յերկիրն իւրեանց: Եւ զայլ այսպիսի դժգոհանս զնոցունց գրեաց ի կարճոյ: Կրկին եւս հարկ` իբրու աղաչելով, թէ գրեցելոց իմոց զպատասխանիսն գրեա '. եթէ զստորագրութիւնս ո'չ գրես, գոնէ զբացասութիւնս գրեա ', զի եւ ես իսպառ միամտեցայց: Եւ վասն Յակոբ եւ Անդրէաս վարդապետացն որպէս ի յնս. ԻԹ եւ այլ յառաջ, նոյնպէս եւ այժմ գրեաց զհարկ` մուղայէթ լինիլ` զգործսն աւարտել տալ, եւ ի յեկօղ գարնանն գոնեայ` ի ս. Աթոռս ուղեւորել: Եւ զոր ինչ ի յուլ. ԻԸ վասն Յամթայ Առաջնորդ Պետրոս վարդապետին գրեաց, այժմ եւս հարկեաց գրել զնոյն բանի որպէսն: Եւ որպէս ի յուլիսի ԻԸ եւ այլ յառաջ, այժմ եւս գրեաց զհարկ` տալ Նազարէթին զգին քսրոցն, եւ գրել ինքեան: Իշխանացն եւս ողջոյն գրեաց :
       Թուղթ եւս առ վերոյիշեալ ջուղայեցի տէր Յովաննէսի որդի տիրացու Ստեփաննոսն գրեաց ի պատասխանի երկուց թղթոցն, ծանուցանելով զկատարումն խնդրոյն իւրոյ` որ գրեաց առ պատրիարքն տալ սմա զդրամն ի խնդրելն` մինչեւ ց (բ): (որպէս ասացաւ ի վերն : ) Նազարէթին եւ Թադէոսին եւս յանձնարարութիւն գրեաց վասն սորա, (զոր յետոյ ասելոց եմ : ) զայն եւս ծանոյց սմա: Այլ եւ Ա թուղթ գրել ետ առ սա սպասաւորին իւրոյ Մկրտիչ վարդապետին, առնուլ անտի զԺ հատ մեծ` լայն եւ հաստ բաղայ սանդր, եւս` եւ խաս ամանով, կամ ինքն ընդ իւր բերել, կամ թէ ինքն յետասցի. տալ նազարէթին, զի նա մենզիլով 45) յղեսցէ առ եղբարսն իւր ի Կարին` հասուցանել աստ` զի թերեւս մինչեւ ցտաճկաց Նաւռուզն աստ հասցի: Զայն եւ ինքն սրբ. վեհն գրեաց սմա ի կարճոյ` այսպէս առնել: Եւ Նազարէթին (որպէս ի յունիսի ԻԹ ) նոյնպէս եւ այժմ գրեաց ժիւայի մորթի յղել. սմա եւս գրեաց ինքն, եւ Մկրտիչ վարդապետին եւս գրեցոյց, զի Նազարէթին առնուլ տացէ, կամ ընդ իւր բերցէ, եւ կամ թէ ինքն յամեսցի, Նազարէթն մէնզիլով յղեսցէ: Եւ հարկ` զի ի կողմանցն Բաղդատու եւ Բասրայու եւ զՓիլիպպոս վարդապետէն, անդ զորպիսութիւնս իմացեալ գրիցէ մեզ :
       Փուսուլայ եւս գրեաց առ նոյն տիրացու Ստեփաննոսն, եւ առանձնօրէն զամենայն որպիսութիւնս որոց սակս ունէր զմտմտանս, հարկեաց իմանալ զստոյգն, եւ խոստովանաբար գրել ինքեան: Զոր ուրոյն զմռեալ եդաք ի թղթոջն, գրելով թէ` ի Վանայ էր եկեալ քեզ յղեցաք: Հասցէն եւս անծանօթ :
       Թուղթ եւս առ Մուրտիկզատէ խօջայ Նազարէթն եւ թադէոսն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց` որ ի յօգ. էր գրեցեալ: Վասն թղթաշինացն` եւ տիրացու Ստեփանին Ջուղայեցւոյ զոր ինչ առ պատրիարքն ` զնոյնս եւ առ սոսա գրեաց. եւ հարկեաց մուղայէթ լինի եւ այնպէս տալ: Եւ զդժգոհանսն որ զթղթաշինացն, սոցա եւս գրեաց համառօտ: Եւ Ա թապաղայ նոր թուղթ եւս սոցա յղեաց ի տեսանել. եւ զլաւն խոստացավ յետոյ յղել եթէ ելցէ: Տիրացու Ստեփանի գիրն առ սոսա յղեաց տալ նմա, եւ յատուկ յանձնարարութիւն եւս վասն նորա գրեաց սոցա: Եւ վասն քսրոց զնոյն զոր ինչ գրեաց պատրիարքին, ծանոյց սոցա, եւ գրեաց խնդրեալ եւ առնուլ: Իսկ թէ ոչ տայցէ ասէ, մեզ գրեցէք մեք կուտամք: Գրեալ էին թէ նոր նուիրակ յղեա: Գրեաց թէ` անգամ մի գրեցաք պատրիարքին թէ` շուտ աւարտեալ տուր զգործն, որ նոր նուիրակ յղեմք, դեռ ոչ բժշկի սիրտն այժմ եթէ դուք զհինն չաւարտեալ` զնորն յղիցեմք, իսպառ սրտահատ է լինելոց: Ուրեմն` մինչեւ զհինն չաւարտեն, նոր նուիրակ չեմք յղելոց: Ժիւայի մորթւոյ աղագաւ վասն տպագրատանն` որպէս ի յնս. ԻԹ: նոյնպէս եւ այժմ գրեաց Ի հատ առնուլ ձեռամբ հին տպագիր Յովաննիսին, եւ յղել, (որպէս ի թղթոջ Ստեփանին եւս ասացաւ : ) Վասն բասենցի Յարութիւն վարդապետին որ ի յօգ. Ե լուաք թէ ի տուն տաճկի է անկեալ, այժմ հաւաստի լուաք` որ ի տուն Լամսայի էլչուն էր անկեալ, եւ յայտնապէս ցուցեալ զհերձուածն եւ զուրացութիւնն իւր ի միաբնադաւան խոստովանութենէ Հայաստանեացս հաւատոյ սրբոյ: Ուստի` գրեաց սոցա գրել զորպէսն նորին: Զի եւ սոքա էին գրեալ զայն ի կարճոյ, այլ այնպէս գրեցաք, իբր թէ ինքեանք չիցէն գրեալ: Քան զայս յառաջ ընդ այլ գրեցելոց զբազում հարկաւոր բանս գրեաց սոցա, մանաւանդ` վասն նոր եւ աղճատեալ օրացուցին` զոր ի Պօլիս տպեալ էին, եւ հարկեաց գրել զպատասխանն, զոր ո'չ գրէին: Ուստի գրեաց թէ` ընդէ՞ր ո'չ գրէք զպատասխանիս մեր գրեցելոցն. կարծեմ թէ ասէ երկնչիք ի գրելոյ: (Որ եւ ա'յնպէս էր յիրաւի ): Զի ի պատրիարքէն եւ յայլոց կասկածէին: Եւ վասն տօնցուցիցն մինչ քանիցս անգամ թէ` առնօղ չկայ: Ուստի` գրեաց սրբ. վեհն թէ` եթէ ի մեր ազգէն փափագանօք խնդրօղ լիցի, ծախեցէք, ապա թէ ոչ, պահեցէ'ք առ ձեզ: Եւ ընդ այդ մի ' ինչ տարակուսիցէք ասէ, քանզի յայս ժամանակ: Աբբայեցւոց Վինչիսկոսի, Յունաց Բանայիբների, Տաճկաց Ղուրպան Բայրամի եւ Հրէից Տատլու Բայրամի տօնից տօնացոյցն կուբանի հարկաւորապէս, եւ մեր հայոց տօնքն եւս նոցա իբրու եամաղ են, եւ ոչ թէ հարկաւոր: (Զայս վասն ի Պօլիս տպեալ օրացուցին գրեաց` զոր յայսմ ամի տպեալ էին, որ յիրաւի այսու ոճիւ էր ): Մեք այնպէս կարծէաք ասէ թէ` մեր ազգն զիւրեանց Աթոռոյ տիպն Լուսաւորչի անուամբ` (որ մինչեւ ցայժմ չէր եդեալ ). տեսանելով ուրախանան, եւ փափագանօք վայելեն, եւ զայլոց ապականեալ օրացոյցն խոտեն: Այսու աղագաւ է ջանք մեր ասէ, եւ ոչ վասն փարայի: Այժմ որ ընդ դէմ մերոյ հրամանին քան զԱբայեցւոցն եւս խայտառակ հնարեցին, եւ զտօնս եկեղեցւոյս մերոյ ապականեցին, եւ զայսքան ամեայ աշխատութիւնս մեր ոտնակոխ արարին, եւ զթշնամիսն ծիծաղեցուցին, ես ո'չ ինչ խօսիմ. միայն թողում ասէ սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ, զի նա ' տեսցէ զխղճութիւն միամիտ հօտին իւրոյ` եւ պահեսցէ յօտար աղանդից. որպէս պահեալ է եւ պահէ յայլ երկիրս: Քանզի` եթէ պատրիարքն եւ գլխաւոր իշխանքն տեղւոյդ` որք այսօր երեւելիք են ի մէջ ազգիս մերոյ` ա'յդպէս կամին, ես զի՞նչ կարեմ առնել ասէ, որ միա'յն եմ, եւ յանտէր երկրում: Դուք եւս հարցանողաց այսպէս պատասխանեցէք ասէ ի մերոյս կողմանէ :
       Թուղթ եւս առ Ուռումելու նուիրակ Յովաննէս վարդապետն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն` որ ի յուլիսի Ը էր գրեցեալ ի Քիլի: Առ որ հասեալ էին սրբալոյս Մեռոնն, եւ ԻԱ հատ տօնացոյցն, եւ կոնդակներ, որք ի յուլիսի ԻԸ, ի յունիսի ԻԹ, եւ ի մայիսի ԻԵ եւ այլ յառաջ յիշեցեալք են: Վասն Իսմայելցւոց պարտուցն որ ի յունվարի Ա գրեաց սմա սրբ. վեհն առնուլ` (բ ) չէր կարացեալ առնուլ, զի մհ. Յակոբն եւս մեռեալ էր, եւ նոր իշխանք էին յառաջացեալ անդ` տղայաբարոյք եւ անկատարք, որք զայլ եւ այլս խօսելով չէին տուեալ: Վասնորոյ` զթուղթ սպառնալեաց եւ բարեկամութեան ըստ խնդրոյ Յովաննէս վարդապետին գրեաց սրբ. վեհն ի վերայ Իսմայիլու ժողովրդեանն տալ զայն դրամն: Քանզի ասէ` զայդ ձեր եկեղեցւոյ շինութեան աղագաւ պարտք արարին ի մեր նուիրակ Գէորգ վարդապետէն իշխանքն ձեր` եւ ոչ վասն ինքեանց այժմ նոքա մեռան, եւ մնաց ի պարտքն ի վերայ ձեր` եւ ձեր եկեղեցւոյդ, զոր պարտիք տալ յարդեանց ձեր եկեղեցւոյդ: Այլ եւ` մհ. Մաղաքիայն եւ մհ. Յակոբն Ա խան էին ունեցեալ ի յԻսմայիլ քաղաքոջն, եւ յետ մահուան մհ. Մաղաքիային մինչ մհ. Յակոբն եւս մինչ մերձեալ էր ի վախճանիլ, կտակ էր արարեալ թէ` զմեր խանն վաճառեցէ'ք, եւ նախ զսրբոյ Էջմիածնի պարտքն տո'ւք, եւ ապա զայլ պարտսն, զորս արարեալ եմք վասն եկեղեցւոյն: Իսկ նոքա զկտակ նորին խափանելով, վասն եկեղեցւոյն էին զաւթեալ զայն խանն, եւ ի տարւոջն ԸՃ ղռուշ քիրայ առնուին, որ այժմ Դ տարի է: Յորմէ տուեալ էին զպարտս Պօլսոյ իշխանացն, եւ զմերն ոչ տային: Վասնորոյ գրեաց ` զի խանն զայն վաճառեալ զմեր դրամն (Բ ) տացեն, եւ կամ յեկեղեցւոյ արդեանցն` եւ որպիսի կերպիւ եւ իցէ, տացեն զայն Յովաննէս վարդապետին, եւ ղապզ առեալ ի նմանէ առ ինքն յղեսցեն, զի գրեսցէ առ ինքեանս զթուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան: Իսկ եթէ ո'չ տայցէք ասէ, զներհակն օրհնութեան գրելոց եմ առ ձեզ. եւ Յովաննէս վարդապետին եւս գրելոց եմ, որ յետս տայցէ ձեզ զի ի ձէնջ առեալ նուիրակութեան արդիւնսն: Եւ այսուհետեւ` երբ եւ իցէ, կարէ ս. Աթոռս հանել ի ձէնջ զիւր դրամն: Օրինակն սորին է ի շարադրանաց տետրն, յերեսն` ՈԺԳ, ՈԺԴ: Զոր յղեաց առ Յովաննէս վարդապետն առնուլ զայն դրամն: Եւ վասն Ղափանու Քրտիկանու գիւղի ս. Աստուածածնի եկեղեցւոյ ԲՃԻ ղռուշին որ ի փետր. ԺԷ յիշեցաւ ի թղթոջ պատրիարքին, քանիցս անգամ պատրիարքն, եւ քանիցս սոյն Յովաննէս վարդապետն` գրէին սրբ. վեհին, զի գրեսցէ զթուղթ ղապզանման առ Վառնացի տիրացու Գրիգորն, եւ զայն դրամն առնուցու: Իսկ սրբ. վեհն որպէս եւ յայնժամ, նոյնպէս եւ յայսմ նուազի ո'չ կամեցաւ առնուլ զայն դրամն: Այլ գրեաց Յովաննէս վարդապետին թէ` ես ոչ կամիմ զայն աղքատ եկեղեցւոյ փողն առնուլ, զի թերեւս շինեսցին այն գեօղն եւ եկեղեցին, եւ գիւղականքն ի խնդիր ելցեն դրամոյդ, մեզ ո'չ է պիտոյ այդ: Բայց որովետեւ այդքան գրէք ասէ դու եւ պատրիարքին, եւս ոչ եմ գրելոց առ նա իմ կարմիր կնքովն զղապզ. դու ղապզ տո'ւր եւ առ, եւ ընդ քեզ բե'ր, եթէ տեարքն խնդրեն, տամք իւրեանց, եւ թուղթ առնումք ի նոցունց եւ յղեմք առ Գրիգորն, եւ զքո ղապզն բերեմք: Իսկ եթէ խնդրօղք չլինիցին, եւ մնասցէ ս . Աթոռոյս, յայնժամ գրեսցուք մեք առ Գրիգորն զթուղթ, եւ զքո ղապզն յետս բերեալ քեզ տացուք: Առ Նազարէթն յղեցաք զայս հասուցանել առ նա յՈւռումէլին :
       Թուղթ եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ եսայի վարդապետն գրեաց, ի պատասխանի ի յուլիսի ԻԸ գրեալ թղթոյն: Առ որ գրեցեալ է եւս թուղթ ի յօգոստոսի ԻԹ: Որ այժմ ի նուիրակական արդեանց իւրոց դրամ էր հասուցեալ առ Թօխաթու գանձապետ մհ. Աղամջանն` ըստ պատուիրի սրբ. վեհին: (Գ ) Բայց դեռ մհ. Աղամջանն չէր գրեալ առ սրբ. վեհն զհասանիլ դրամոյն, զի Եսայի վարդապետն զդրամն, եւ զթուղթ եւս առ սրբ. վեհն, կարաւանով էր յղեալ ի Թօխաթ. իսկ զայս թուղթս յետ այն թղթոյն գրեալ` յղեալ էր ի Պօլիս, զոր մէնզիլով յղեալ էին անտի ի Կարին, եւ անտի աստ: Ուստի գրեաց այժմ զմիամտութիւն, եւ զայս եւս թէ` երբ մհ. Աղամջանն գրեսցէ առ մեզ զհասանիլն դրամոյն, (Գ ) յայնժամ զղապզ եմ յղելոց առ քեզ: Այլ եւ` ի Մարդամ տօնացոյց էր յղեալ ըստ պատուիրի սրբ. վեհին, գրեաց զհաւանութիւն եւ պատուիրեաց մուղայէթ լինիլ նոցա, եւ միշտ մխիթարել գրով: Իսկ եւ` տպիչ մհ. Մարկոսն որ եկեալ աստ վախճանեցաւ ունէր անդ զհրէից տպագրութեան գիր` եւ զայլ գործիս տպարանի: Որոց աղագաւ յառաջ գրեաց սմա սրբ. վեհն վաճառել, իսկ սա այժմ գրէր թէ` եւ ղռուշ հազիւ տան, եւ հարցեալ էր, թէ զի՞նչ արասցէ: Ուստի` գրեաց սրբ. վեհն, թէ որքան գնոյ եւ կարես վաճառել, վաճառեա ', եւ մի թողուր: Ապրօզատէրիցն, եւ այլ քահանայից եւ իշխանացն ողջոյն գրեաց: Առ Նազարէթն յղեցաք զայս եւս, առ նա հասուցանել :
       Թուղթ եւս առ Թօխաթու նոր նուիրակ Սահակ վարդապետն գրեաց ի պատասխանի ի յուլիսի ԺԷ գրեալ թղթոյն: Առ որ գրեցեալ է եւս թուղթ ի յուլիսի ԻԸ, եւ այլ յառաջ: Որ` (յամսոյս Դ ասացաւ ). դրամ էր հասուցեալ Մուրտիկեանցն. ի ձեռն նոցին վէքիլ մհ. Եղիայի որդի Յարութիւնին: Որոյ սակս զմիամտութիւն գրեաց, եւ պատուիրեաց, զի զայս թուղթս իբր զղապզ առ ինքն պահեսցէ, եւ զի նոցունց առեալ ղապզն յղեսցէ իւրեանց: Ծանոյց սմա եւ զտրտնջումն նոցա, որք գրէին թէ` մեզ դրամ ո'չ հասուցանէ: (Որպէս ասացաւ յամսոյս Դ ): եւ զի խնդրեալ էին նոքա գրել սմա, զի դրամ տացէ ինքեանց. իսկ սրբ. վեհն սմա գրեալ էր առ Մսրլեան մհ. Գրիգորն եւ առ Խոջայ Ղուկասն հասուցանել զդրամ: Ուստի` այժմ առ ի չխրտուցանել զՄուրտիկեանցն, գրեաց թէ` ես որ յառաջ գրեցի քեզ` զի թէ հաւատարիմ բերօղ չլինիցի դրամոյ` Մուրտիկեանցն հասո ', յայն սակս գրեցի , զի նոքա ի մէջ զրաղանաց մեծաց գոլով` անձեռնհաս լինին ի հարկաւոր ժամանակի մերում դրամ հաուցանել մեզ: Եւ մեք վասն դրամոց զնեղութիւնս կրեմք: Ուստի` եթէ այլ հաւատարիմ մարդ գտանիցի` որ շուտով առ մեզ դրամ հասուսցէ , նոցա տուր. ապա թէ ո'չ, հոգ չէ, Մուրտիկեանցն հասո ' ի խնդրելն նոցա, եւ մեզ գրեա ': Այսպէս պատրուակաւ գրեցաւ, զի այլոց եւս տացէ :
       Թուղթ եւս առ Կարնոյ նուիրակ Մեսրոպ վարդապետն գրեաց սրբ . վեհն, ի պատասխանի ի սեպտեմբերի Դ գրեալ թղթոյն: Առ որ գրեցաւ ի յուլիսի ԻԸ ղապզանման թուղթ վասն առ մհ. Փիլիպպոսն հասուցեալ դրամոյն. (որ եւ յամսոյս Դ յիշեցաւ ), զոր եւ այժմ վերայիշեաց նմա: Եւ զի յայնժամ ի յուլիսի ԻԸ սմա եւ'ս գրեաց հասուցանել զարդիւնսն ի ձեռս Մսրլեան մհ. Գրիգորին, եւ Ղուկասին, ուստի` վասն դժուարելոյն Մուրտիկեանցն, զոր ինչ ի վերն Սահակ վարդապետին գրեաց, զնոյն եւ սմա գրեաց, զի որոց ի նոցանէ կամիցի ինքն, նոցա հասուսցէ զդրամ, կամ նոցա, եւ կամ Մուրտիկեանցն: Եւ զի զԷրզնկանու Առաջնորդ Կարապետ վարդապետէն, եւ զՏրապիզոնցի հեստելոց ոմանց գանգատ գրէր, գրեաց թէ` որքան յայդր կողմունսդ ես, անպատեհ է գրել ինչ նոցա, այլ յորժամ ի Կարին եկեսցես, յայնժամ գրելոց եմք: Եւ վասն Գրիգոր վարդապետի ումեմն Առաջնորդութեան բանս էր գրեալ, գրեաց թէ` մեք զայդ ոչ գիտեմք: Եւ որպէս ի յուլիսի ԻԸ, նոյնպէս եւ այժմ գրեաց առնուլ զդօշամայս 46) ըստ ձեռնահասութեան, եւ յղել :
       Թուղթ մի եւս առ Յամթայ նուիրակ Ղազար վարդապետն գրեաց ի պատասխանի ի յուլիսի Թ գրեալ թղթոյն: Առ որ գրեցաւ եւս թուղթ ի յուլիսի ԺԲ: Վասն արդեանցն որովհետեւ ի յունիսի գրեաց Մսրլեան մհ. Գրիգորին եւ Խոջայ Ղուկասին հասուցանել, այժմ զոր ինչ վասն այսր Սահակ եւ Մեսրօպ վարդապետացն գրեաց, զնոյնս եւ սմա գրեաց, զի կամ նոցա` եւ կամ Մուրտիկեանցն ում ումեք եւ կամիցի ինքն , նոցա տացէ աներկբայապէս, զի ի ս. Աթոռս հասուսցեն: Այլ եւ` ի Բալուայ եւ ի Չարսանջաղու երկիրսն աստ եւ անդ զգանձանակունսն մեր հաստատեալ յանուն ս. Աթոռոյս, եւ վասն գանձապետացն զթուղթս խնդրեալ իսկ ի սրբ . վեհն վասն առանձնահասութեան այժմ զթուղթս ոչ գրեաց, այլ պատուիրեաց` զի զբոլոր նոր գանձապետաց անունսն կրկին դաւթար արարեալ յղեսցէ, զի յայնժամ ապա առ ամենեսեանս զթուղթս օրհնութեան գրեսցէ: Եւ առ ինքն եւս զշնորհակալութիւն վասն գանձանակացն գրեաց: Իսկ վասն Բէշքիւթիւրին գրէր թէ` թուղթ գրէ ինձ, եւ հրաւիրէ երթայ անդ, երթա՞մ, թէ ո'չ: Եւ սրբ. վեհն զամենայն բանսն զորս վասն նորա գրեաց ի յուլիսի ԻԸ, սմա ծանոյց, եւ գրեաց` զի գրեսցէ առ իշխանսն Խարբերդու, եթէ յղեսցեն զնա աստ ըստ պատուիրի իւրոյ` գնասցէ ապա յերկիրն նոցա, ապա թէ ոչ, մի երթայցէ :
       Թուղթ եւս առ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսն եւ Խոջայ Առաքելն գրեաց ի Կարին, եւ զՊօլսոյ գրեանսն յղեաց առ նոսա, յղել ընդ մէնզիլի փութով: Այլ եւ զթուղթս Սահակ` Մեսրօպ եւ Ղազար վարդապետացն եւս առ սոսա յղեաց յղել առ նոսա, զի գրեալ եմ ասէ, որ ձեզ դրամ հասուցանեն: Եւ զդժգոհանսն զորս զթղթաշինացն գրեաց առ պատրիարքն եւ Նազարէթն, փոքր ինչ եւս սոցա գրեաց, եւ զԱ թապաղայ նոր թուղթ յղեաց զի տեսցեն: Եւ ծանոյց սոցա թէ` սոցա պայմանգրի օրինակն պատրիարքի մօտն է, գրեցի զի շուտով յղեսցեն , եթէ ձեզ հասուսցեն, շուտով առ մեզ յղեսջիք: Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ սոսա թէ` մեք քաղաքիդ եկեղեցեացն տօնացոյց յղեցաք ընծայ, ի՞նչ լինէր եթէ` տեղւոյդ քահանայքն եւս հին քեաթան յղէին վասն թղթատանն մերոյ, Ա Ա բեռն, կամ որքան եւ կարէին: Յղեցաք զայս պահարանս ի Բայազիտ առ տէր Վահանն, զի յատուկ փայեկաւ յղեսցէ ի Կարին առ մհ. Փիլիպպոսն, կամ այլ հաւատարմաւ: Զոր Խաչատուր եւ Եսայի թուանկչիկն մեր տարան. զորս յղեցաք յԻւչքիլիսայն եւ յԱլաշկերտ վասն մշակ բերելոյ: Ելին ի հոկտեմբերի ԺԱ: