Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Ի հոկտեմբերի ԺԱ ի թղթոջ Եսայի վարդապետին որ յիշեցաւ թէ` թուղթ մի եւս գրեալ առ սրբ. վեհն յղեալ էր ընդ դրամոյն (զ ) առ մհ. Աղամջանն, այժմ այն թուղթն էհաս. որ էր անթուական: Վասնորոյ ` եւ սրբ. վեհն ի պատասխանի նմին գրեաց զթուղթ առ նոյն Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Եսայի վարդապետն, ընդ որում եւ զղապզ եւս գրեալ առ նա վասն յղեալ դրամոյն առ մհ. Աղամջանն, (գ ) յղեաց առ նոյն մհ . Աղամջանն յղել առ նա: Զոր եւ ծանոյց իւրեան: Նա եւ շնորհակալութիւն վասն արիութեանն ի գործն եւ հարազատութեան: Եւ ողջոյն Երեւանցի տէր Ստեփանոսին, (որ յիշեցեալ է ի յունվարի ԻԵ . ) հարցանելով զորպէսն: Դ թապաղայ եւս նոր թուղթ յղեաց, եւ Ա փուսուլայ եւս այնր աղագաւ գրեցաք. զի ցուցցէ իշխանացն ի յուրախանալ նոցին: Զոր յետոյ որիշ պահարան արարեալ ետուք Եսայուն ի տանել: Իսկ եւ Մասեհեան Եսային որ յիշեցաւ ի հոկտեմբերի ԻԷ, այժմ դառնայր յԶմիւռին: Եւ որովհետեւ (որպէս ասացեալ է ի յունվարի ԻԷ , ) Քիլամանկի Պալիօգն յանձնարարութիւն էր գրեալ վասն սորա, վասնորոյ` այժմ ի դառնալն սորին` գրեաց ի պատասխանի նմին զթուղթ առ նոյն Քիլամանկի Պալիօզ Դանիէլ Խրաֆ դ ' հօշիպիէ Քօնսօլօզն ծանուցանելով զհոգ տանելն ըստ խնդրոյն բանից Եսայուն: Այլեւ` շնորհակալութիւն վասն սիրոյն եւ խնամոցն, որ առ մերազնեայսն, եւ առ ս. Աթոռս եւ առ ինքն սիրոյ եւ բարեկամութեան: Եւ վերստի խնդիր զնոյս առնել: Եւ վասն Առաջնորդին եւս յանձնարարութիւն: Սորին օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրն, երեսն ՈՀԵ: Եւ վասն նոյն Եսայուն եւ յանձնարարութիւն յատուկ: Թուղթ եւս առ Ապրօյեան Աստուածատուր` Գալուստ եւ Առաքել Աղայսն: Ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց: Վասն սիրոյ եւ հարազատութեանց իւրեանց օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, եւ վասն Եսայեայ վարդապետին յանձնարարութիւն: Եւ որովհետեւ վասն բանից Եսայուն Մասեհեանք եւս էին գրեալ զյանձնարարութիւնս առ սրբ. վեհն. ուստի սոցա եւս ծանոյց զհոգ տանիլն բանից նորին, եւ վասն նորա եւս յանձնարարութիւն` ի խնամս իւրեանց ունիլ միշտ, որպէս եւ Պալիօզին գրեաց: Զորս ուրոյն ետուք եսայուն, տանիլ նոցա: Այլեւ` Ղուկաս վարդապետն որ ի յունվարի ԻԵ զթուղթս օրհնութեան ետ գրել սրբ. վեհին առ տուօղս յիշատակաց, միոյ ումեմն մնացեալ էր` զոր չէր ասացեալ յայնժամ: Զոր այժմ ծանոյց սրբ. վեհին, եւ գրել ետ զմէկ թուղթ առ մհ. Ահարօնն` որ էր ի Յօդամիշ որ Ա արծաթեայ ազնիւ սկիհ էր տուեալ : Զայս թուղթս Ղուկաս վարդապետն առեալ յղեաց ընդ նոյն Եսայուն: Թուղթ մի եւս ի Թօխաթ առ ս. Աթոռոյս, հին նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեաց: Որ զգործն աւարտեալ էր, եւ գալ ոչ կարէր: Զի լսէր զհամբաւ Օսմանցւոց սաֆարին` զոր բանալ կամէին ի վերայ այսց կողմանցս` (որպէս ասացեալ է ի սեպտեմբերի ԺԳ եւ յայլուր : ) եւ գալ ոչ կարէր, այլ կասկածեալ մնայր անդ: Ուստի` գրեաց նմա սրբ. վեհն զմիամտութիւն առ նա, թէ դեռ այժմ սաֆար ոչ գոյ, եկ միամտութեամբ, զի փաշայքն ամենեքեան բարեկամք են մեզ, եւ քեզ ինչ ոչ գոյ վնաս, եկ եւ եկ շոտով: Եւ յոյժ հարկ առ այս, որպէս եւ ի յօգոստոսի ԻԹ :
       Թուղթ մի եւս առ ս. Աթոռոյս վէքիլ եւ գանձապետ մհ. Աղամջանն ի պատասխանի թղթոյն զոր այժմ գրեալ էր, այլ ոչ գրեաց լիով զպատասխանին այլ խոստացաւ յետոյ գրել: Միայն թէ` ծանոյց զհասանիլն թղթոյ Եսայի վարդապետին ` զոր առ յղեալ, որպէս ի թղթոջ Եսայի վարդապետին եւս ասացաւ: Եւ զայն ղապզն զոր ի վերն յիշեցաք. (գ ) առ սա յղեցաք հասուցանել առ Եսայի վարդապետն: Եւ զոր ինչ առ նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեաց, զնոյնս եւ սմա գրեաց, եւ պատուիրեաց հարկել զնա ուղեւորել յայսկոյս: Եւ զթուղթն եւս առ սա յղեաց տալ նմա: Այլեւ` Թօխաթու ժողովուրդքն եւս բազմակնիք թուղթ էին գրեալ առ սրբ. վեհն վասն բանի ինչ, սմա գրեաց թէ ` այժմ աանձեռնահաս եղէ գրել զպատասխանիս նոցին, յետոյ գրելոց եմ: Որ թէ զի՞նչ էր վասն Առաջնորդի էին գրեալ, զոր յետոյ ի գրել պատասխանւոյն լիապէս եմ գրելոց :
       Թուղթ եւս առ Թօխաթու նոր նուիրակ վարդապետն, ի պատասխանի ի սեպտեմբերի Ժ գրեալ թղթոյն, այլ սորին լիով պատասխանին եւս խոստացաւ յետոյ գրել: Միայն այժմ վասն դրամոյն զոր հասուցանեմ էր առ մհ. Փիլիպպոսն` (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԺԱ . ) այժմ զղապզ գրեալ յղեաց առ մհ. Փիլիպպոսն հասուցանել առ նա` զի միամտեսցի վասն դրամոյն: (5ա ) զի թէպէտ յայնժամ եւս ի հոկտեմբերի ԺԱ գրեաց` թէ այս թուղթս քեզ ղապզ լիցի, այլ նա յատուկ ղապզ խնդրէր, զոր եւ գրեալ յղեաց: Եւ պատուիրեաց` զի զղապզն զոր ի մհ. Փիլիպպոսէն առեալ էր. յետոյ տացէ նմա: Եւ պատուէր վասն գործոյն` շնորհակալութեամբ հանդերձ :
       Թուղթ եւս առ Կարնոյ նուիրակ Մեսրօպ վարդապետն ի հոկտեմբերի ԺԳ գրեալ թղթոյն: Որ այժմ զԺԷ հատ մեծ դօշամայ կարպետս գեղեցիկս` զորս գնով էր առեալ, (5թ: ժ ) որոց սակս յոյժ շնորհակալութիւն: Եւ զի սակս առաջին հասուցեալ դրամոյն` (բ) (3հ ) որք ի հոկտեմբերի ԺԱ եւ ի Դ յիշեցան , ) սա զյատուկ ղապզս խնդրէր` (թէ պետ վասն բուն առաջնոյն (բ ) ղապզանման թուղթ գրեաց ի յուլիսի ԻԸ զոր նա բնաւ չյիշէր այժմ, եւ նոր ղապզ խնդրէր : ) ուստի` եւ սրբ. վեհն զղապզ գրեաց վասն սորա- թէ վասն առաջին դրամոցն, (բ) (3հ ) եւ թէ վասն գնոց դօշամայիցն: (5թ. ժ ) զոր յղեաց առ մհ. Փիլիպպոսին յղեալ առ նա, եւ նմա գրեաց առնուլ զղապզն զայս եւ տալ Փիլիպպոսին յետս զի նմանէ առեալ ղապզն: Եւ որպէս Թօխաթու նուիրակ Պետրոս վարդապետն, սա եւս տարակուսէր վասն ձայնից պատերազմացն ուստի` եւ սմա գրեաց զմիամտութիւն: Զայս թուղթս առ մհ. Փիլիպպոսն յղեաց հանդերձ թղթով Սահակ վարդապետին հասուցանել նոցա :
       Եւ զթուղթ մի եւս առ մհ. Փիլիպպոսն եւ խոջայ Առաքելն գրեաց, ի պատասխանի ի հոկտեմբերի ԻԱ գրեալ թղթոյն: Որք ըստ որում գրեաց սրբ. վեհն ի հոկտեմբերի Դ. զփօլիցայագիրսն հնգեսին որք անդ յիշեցան, կիսապատառ արարեալ եւ յետս էին յղեալ աստ: Նաեւ` վերոյիշեալ Մեսրօպ վարդապետի դօշամայիցն աղագաւ` որք են Գ թայ, գրէին թէ` քիրայն եւ կիւմրիւկն եւ ճանապարհի խարճն մեք ետուք եւ գրեցաք ի մեր դաւթարն, իսկ զորքանութիւն ո'չ գրէին: Ուստի հարկեաց զի գրեսցեն, եւ որ ինչ այսպիսի բան լիցի, շուտով գրեսցեն, զի մեք եւս ի մեր դաւթարն գրեսցուք ասէ: Եւ զվերոյիշեալ թուղթսն եւ զղապզսն Սահակ եւ Մեսրօպ վարդապետացն յղեաց առ նոսա` զիւրեանց տուեալ ղապզերն ի նոցունց առցեն, եւ զայսոսիկ առ նոսա հասցեն: Այլեւ` Կարնոյ Առաջնորդ Յարութիւն վարդապետն որ յառաջ գրեալ էր թէ` ֆարմանի ԳՃ ղռուշն լրացուցի մեք չհասկացաք, (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի Դ : ) այժմ սոքա գրէին թէ` ԲՃ ղռուշ մեզ հասուցանել. եւ ԱՃ ղռուշի եւս նա յառաջ աբայ էր յղեալ, եւ այսպէս լրացեալ էր ԳՃ ղռուշն: Ծ ղռուշ եւս վէքիլ տէր Մանուէլն էր հասուցեալ սոցա: Եւ սոքա զերկոսեանն եւս յիւրեանց դաւթարն գրեալ` ծանուցեալ էին սրբ. վեհին. սրբ. վեհն եւս յիւր դաւթարոջն գրեալ` սոցա ծանոյց : Եւ պատուիրեաց` զի որպէս յառաջ գրեալ է` ասասցեն Առաջնորդին գալ աստ: Այլեւ` սրբոյ Երուսաղէմի պատրիարք Յովակիմ վարդապետն, եւ Կեսարիոյ Առաջնորդ Մատթէոս վարդապետն` զընծայ էին յղեալ վասն սրբազան վեհին, եւ գրեալ էին թէ ` առ մհ. Փիլիպպոսն եմք յղեալ քեզ հասուցանել: Եւ այս է'ր յօգոստոս ամսեանն: Իսկ սոքա մինչեւ ցայժմ ո'չ գիրսն յղէին, եւ ոչ զորպէսն գրէին, ուստի` եւ սրբ. վեհն էհարց զորպէսն: Եւ զհարկաւոր գիր մի առ Պօլսոյ Պատրիարք Զաքարիա վարդապետն, իւր ձեռամբ գրեալ, յղեաց առ սոսա հասուցանել ի Պօլիս առ Նազարէթն` (առ որ մեք անձեռնհաս եղաք ասէ գրել զթուղթ : ) զի եւ նա տացէ պատրիարքին, եւ զպատասխանի առեալ ի նմանէ ` յղեսցէ առ ինքեանս, եւ ինքեանք աստ: Այլեւ` վասն վերոյիշեցեալ Մասեհեան Եսայուն (որ զթուղթքս տարաւ , ) գրեաց յանձնարարութիւն ի սէր ունիլ` եւ ընդ հաւատարմի ուղեւորել: Եւ զի գրէին թէ` զդաւթար հաշուին մերոյ յղելոց եմք , գրեաց թէ` յոյժ բարւոք առնէք. յղեցէ'ք, հաշիւն վերջասցի, եւ զնոր հաշիւ սկսեալ փօլիցայ արասցուք ձեր ձեռամբդ ի վերայ նուիրակաց որքան եւ կամիցիք դուք :
       Փուսուլայ մի եւս իւր ձեռամբն գրեաց առ մհ. Փիլիպպոսն :
       Թուղթ եւս գրեաց առ մհ. Փիլիպպոսն եւ Խոջայ Առաքելն` յատկապէս վասն Խարբերդու Բէշքիւթիւրին: Զի որ գրեաց սրբ. վեհն ի յուլիսի ԻԸ զթուղթ առ Յոյն Կիւրակէ Աղայն` եւ առ Խարբերդցիսն, եւ առ սոսա` զի յղեսցեն զնա, (որպէս յօգոստոսի Ե եւս գրեաց սոցա զնոյն հարկն : ) Կիւրակէ Աղայն ընդ այն խոժոռեալ` գրեալ էր սոցա, զի գրեսցեն սրբ. վեհին Առաջնորդութեան կոնդակ յղել վասն նորա, եւ մի խնդրել: Եւ սոքա եւս գրէին սրբ. վեհին այժմ, եւ աղաչէին առնել ըստ կամաց նորա, զի երկնչիմք ասեն թէ` մեզ վնասս ինչ հասուսցէ նա: Եւ սրբ. վեհն գրեաց թէ` նա որովհետեւ ապօրինութեամբ ապականէր զայն երկիրն, մեք խնայելով այն երկրին եւ նորին իսկ հոգւոյն` կամեցաք բերել աստ` զսուտ եպիսկոպոսութիւնն ճշմարիտ առնել` ի բանադրանացն արձակել` ածել յուղղութիւն, եւ ապա օրինաւոր Առաջնորդութեամբ յետս ուղեւորել: Կիւրակէ Աղայն վասն այսր է՞ր պիտի խաթրամնայ լինի: Զի մեք զայսոսիկ գրեալ եմք իւրեանց յառաջ, ինքն եւս Քրիստոնեայ է` եւ զկանոնս քրիստոնիցն գիտէ: Եթէ իւրեանց պատրիարքն մէկ այդպէս ներհակ եւ օրինազանց լինի. ո՞վ վասն նորա իրիջայ առնէ` թէ վերստին կոնդակաւ փառաւորեա ' զնա առանց ուղղելոյ : Այլ մեք ասէ զայս գրեալ եմք նմա, եւ գիտեմ, զի նա այսպիսի անտեղի իրիջայս ո'չ առնէ, այլ դուք առնէք զայս ասէ, զի թերեւս անգամ մի խօսք էք տուեալ նմա թէ մեք կու հոգամք, այժմ ամօթ համարիք ասել թէ` այդ անկարելի է, եւ ո'չ կարեմք գրել հոգեւոր տիրին: Արդ մեք կամէաք ասէ զյամենայնի թիւրեալն զայն բերել աստ` եւ յուղղութիւն ածել, այժմ մինչեւ այդպէս խաթրամնայութիւն լինի, այլ մի եկեսցէ նա աստ, եւ ո'չ զկոնդակ խնդրեսցէ ի մէնջ. այլ որպէս մինչեւ ցարդ մնացեալ է, այլ այնպէս մնասցէ: Զի ոչ կարեմք ասէ մեր կարմիր կնքովն եւ կոնդակաւն զնորին սուտ կարգն հաստատել, եւ վկայ լինիլ ստութեան: Զի այնպէս լինի ասէ` իբր թէ` մինչեւ ցայժմ զոր ինչ արարեալ է` օրինաւոր է եւ ըստ կարգի եւ մեր կոնդակն եւս վերահաստատօղ լինի արարելոցն` եւ ստութեան վկայ: Իսկ եթէ սիրելին մեր Կիւրակէ Աղայն վասն այսր խաթրամնայ լինի ասէ` դուք զայս թուղթս յղեցէ'ք առ նա, զի զայսոսիկ իմացեալ` մի լիցի խաթրամնայ: Օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսն ՈԻ, ՈԻԱ :
       Փուսուլայ եւս գրեաց առ սոսա վասն այսր դարձեալ, թէ գիտեմ ես , զի նա զձեզ միշտ թախանձէ եւ նեղացուցանէ գրել մեզ. ուստի` զայդ թուղթդ այդպէս գրեցաք իբրու զձեզ մեղադրելով, զի յղեսջիք առ նա թէ` մեք զի՞նչ արասցուք, ահա մեր հոգեւոր տէրն այնպէս իմանայ թէ մեք առնեմք , եւ մեզ մեղադրութիւն գրէ, եւ ասէ թէ` այդ անկարելի բան է, ես կոնդակ ոչ կարեմ յղել. եւ ոչ հաւատայ թէ դու թախանձես: Ուստի` այլ ոչ կարեմք վասն այդր բանս գրել հոգեւորին տիրին մերոյ , թողութիւն արա ' ի մէնջ: Եւ փոքր մի տրտունջ եւս թէ` ուստի` ծանօթացուցիք զդա մեզ, որ այդքան նեղացուցանէ զմեզ անկարելի խնդիրս առնելով: Ո՞չ գիտէք ասէ` զի Ուռո'ւմ է, եթէ սակաւ մի երես տաս, շուտով կատաղի: Այնքան հպարտ է ասէ որ մեք երկիցս գիր գրեցաք իւրեան, ինքն զպատասխանի մի ո'չ գրեաց մեզ: Այժմ գրեցէք նմա ասէ թէ` նա այնքան օրինազանց` բանադրեալ եւ յանցանաց տէր, մեք վասն նորա ո՞րպէս կարեմք զանկարելի խնդիրս գրել առ մեր հոգեւոր տէրն, թէ այսքան յանցանաց տէր օրինազանց մարդոյս` կոնդակ եւս տուր: Դու կարե՞ս ձեր պատրիարքին զայդ գրել: Ո'չ կարեմք մեք զայդ գրել, թողութիւն արա ' ի մէնջ : Այսպէս գրեալ ասէ` հանէք ի գլխոց մեր եւ ձեր :
       Թուղթ եւս իւր սպասաւոր Մկրտիչ վարդապետին գրել ետ սրբ. վեհն առ Պօլսոյ պատրիարքի սպասաւոր Յակոբ վարդապետն. ի պատասխանի թղթոյն նորին ի սեպտեմբերին գրեցելոյն առ սոյն Մկրտիչ վարդապետս: Հարկ` զի գրեսցէ միշտ զորպէսն գործոյն, եւ ընդ Անդրէաս վարդապետին փութացեալք` լի արդեամբքն իւրեանց ի ս. Աթոռս եկեսցեն: Որպէս եւ առ պատրիարքն եւս ինքն սրբ. վեհն գրեաց զսոյն բանս ի հոկտեմբերի ԺԱ : Զայս եւս առ մհ. Փիլիպպոսն յղեցաք յղել առ նա ի Պօլիս: Եւ զպահարանն Փիլիպպոսին ետուք վերոյիշեալ Մահեսեան Եսայուն տանիլ եւ տալ նմա ի Կարին: Իսկ զմհ. Աղամջանի պահարանն ուրոյն ետուք Եսայուն. զի յերթալն ի Թօխաթ` իւր ձեռամբն տացէ նմա :
       Իսկ եւ` Ջուղայեցի տէր Յովաննէս քահանայն վախճանեալ էր ի Վան, յետ գնալոյ որդւոյն իւրոյ տիրացու Ստեփաննոսին ի մեծն Պօլիս, (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԺԱ : ) ուստի` գրեալ էին զգիր առ Ջուղայեցի Ստեփաննոս վարդապետդ աստ` նորին տան հոգաբարձու Յարութիւն եւ Երեմիա տղայքն, զի ծանուսցէ սրբ. վեհին, եւ խնդրեսցէ գրել վասն ինքեանց զյանձնարարութիւնս առ Վանայ Առաջնորդն եւ իշխանն. զի մ'ի ոք զինքեանս նեղացուսցէ, կամ զաւելի խարճս պահանջեսցէ: Վասնորոյ` եւ սրբազանն ըստ նոյն մտաց զթուղթ մի գրեաց առ Վանայ Առաջնորդ Պաղտասար վարդապետն եւ առ իշխանսն, զի յամենայն կողմանէ ապահով պահեսցեն զնոսա :
       Թուղթ եւս առ նոյն Յարութիւն եւ Երեմիա տղայսն գրեաց. եւ ծանոյց զգրելն յիշեալ թղթոյն ըստ խնդրոյ իւրեանց: Այլեւ զայն դրամն զոր տիրացու Ստեփանն խնդրեաց, եւ սրբ. վեհն փօլիցայ արար ի վերայ Պօլսոյ պատրիարք Զաքարիա վարդապետին զի տացէ նմա անդ, (բ) (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԺԱ , ) այժմ սոքա եւս խնդրէին, զի թէ չիցէ տակաւին տուեալ` յղեսցէ զփօլիցայագիր առ Ստեփանն առնուլ ի Պօլիս: Եւ գրէին եւս` թէ մինչեւ ցգալն նորին` մեք աստ վաճառելի իրս ունիմք, վաճառելոց եւ տալոց եմք: Ուստի` եւ սրբ. վեհն զմիամտութիւն գրեաց, թէ զփօլիցայագիրն յղեալ եմք. իսկ դուք թէ յիրաւի կարէք տալ զդրամն նորա, բարի է, ապա ո'չ, մնասցէ մինչեւ ինքն եկեալ տացէ: Այլ եւ մխիթարութիւն եւ օրհնութիւն եւս գրեաց :
       Թուղթ եւս յատկապէս առ Վանայ Առաջնորդ Պաղտասար վարդապետն գրեալ` պատուիրեաց զհասարակ թուղթն ընթեռնուլ ի մէջ իշխանացն, եւ յորդորել զամենեսեանս առ ի յատկապէս խնամել զնոսա: Եւ զտղայոց թուղթն եւս յղեաց առ սա` տալ նոցա, եւ ինքն եւս յահկապէս մուղայէթ լինիլ: Այլ եւ` գրէր զհարազատութեանցն իւրոց զաշխատութեանցն զորս առնէր անդ վասն Աթոռոյս: Գրեաց թէ` բարւոք գրես` եւ ես հաւատարիմ, բայց զնշանն ոչ երեւեցուցանես որպէս յառաջն: Զի յայսմ ամի` ոչ մսացու յղեցեր ասէ , ոչ իւղ` եւ ոչ զպանիր: Մանաւանդ հարքն ի ձեռն քո աստ զմեծամեծ խոստմունս արարին յղել զիւղ եւ զգօմէշս, որոց նշանն դեռ ոչ երեւեցաւ. ասէ` քանիցս գրեցաք քեզ այնց աղագաւ, (որպէս ասացեալ է ի յուլիսի ԺԲ. ի յունիսի ԺԶ, եւ ի մայիսի եւս ԺԶ : ) իսկ դու զպատասխանի եւ'ս ո'չ գրեցեր ասէ: Այս եւս ի ձեռն նոյն Եսայուն յղեցաք ի Բայազիտ առ տէր Վահանն յղել ի Վան ի նոյեբերի Թ: