Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Արարեալ սրբոյ Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն եօթնալոյս ա վարդապետի։ Տպագրեցեալ օգնականութեամբ սրբոյ առաքելոցն Թաթէոսի եւ Բարթուղիմէոսի. եւ սրբոյն Գրիգորի մերոյ լուսաւորչին։ Եւ արագահաս վկային սրբոյն Մինասայ։ Ի հայրապետութեան սրբոյ Էջմիածնի լուսակառոյց՝ տիրանկար՝ եւ անյաղթելի աթոռոյն, Տեառն Ղազարու ամենայն հայոց երիցս երանել գերընտիր եւ երջանիկ աստուածաբան Կաթողիկոսի։ Եւ ի պատրիարգութեան սրբոյ Երուսաղէմի քրիստոսակոխ տեղեացն Տեառն Գրիգորի սրբազան եւ աստուածաբան վարդապետի։ Եւ ի Կոստանդնու պօլսոյ քաղաքիս պատրիարգութեան Տեառն Յօհաննու սրբազան եւ աստուածաբան գրասէր եւ տօնասէր Վարդապետի։ Հրամանաւ վերոյ գրեցեալ սրբազան վեհին մերոյ։
       Այլեւ հրամանաւ երկուց սրբազանից վերոյ գրեցելոց պատրիարգացս։ Ընդ Հովանեաւ սուրբ աստուածածնին բազմահաւաք եկեղեցւոյն ի Կօստանդնուպօլիս։ Արդեամբ եւ ծախիւք Ղափանցի Մահտեսի Շահնազարին։ Թուին. ՌՃՁԹ։ Յուվարի Ժ։
       Նախադրութիւն սրբոյ Մատենիս։ Շարադրեալ Տեառն Ղազարու գերընտիր եւ սրբազան կաթողիկոսին ամենայն հայոց։ Ի խնդրոյ Ղափանցի Մահտէսի Շահնազարին։
       Աստուածահրաշ ճառագայթից առ ի լուսաւորութիւն գիտութեան՝ աղբիւրացան անճառելի իմանալեացն նշոյլք։ Գերափայլ ծագմամբ զառ ի ստորեաւս՝ զամենայն պէսպէս պարազարդեալ բովանդակեաց. եւ հեղմամբ շնորհաց եւ պարգեւաց՝ միշտ ճոխացուցանելով հրաշացուցանէ. ըստ հոգէշնչող տիեզերաց քարոզողին թէ, «զի ամենայն տուրք բարիք՝ եւ ամենայն պարգեւք կատարեալք՝ ի վերուստ են իջեալք առ ի Հօրէն լուսոյ»։ Արդ պարգեւք գիտութեան՝ որով հաւատն պահեալ լինի եւ զօրանայ. եւ զի որպէս զօրութիւնք մարդոյս ուժեղանան զինուք, այսպէս եւ առաքինութիւնքն զօրանան պարգեւօք։ Եւ գիտելի է՝ զի հաւատն անզէն է թարց հոգեւոր գիտութեանց եւ պարգեւաց. եւ ոչ ոք համարձակիլ եւ ընդդիմանալ կարէ երբէք հերձուածողաց եւ վնասակարաց եկեղեցւոյ. ուստի յայտ յառաքելոյ անտի է. որք թաքչէին ի տունս եւ փակէին զդրունս նախ քան զիջանել հոգւոյն Աստուծոյ։ Այլ զկնի ընդունելոյն զշնորհս հոգւոյն սրբոյ՝ եւ զառատաբուղխ պարգեւս նորին՝ յարտաքս ելեալք զինեցան ընդ հակառակամարտսն։ Որպէս եւ Պօղոսն էր. որ առ ոտս Գամաղիէլի ուսեալ զօրէնս եւ զմարգարէս, պարծէր իբրու քաջամարտիկ զինուորս ի հոգեւոր պատերազմի։ Այլեւ պատուիրեր աշակերտին գիրկս արկանել գիտութեան. զի կարողասցի մըխիթարել ողջամտութեամբ վարդապետութեան. եւ հակառակօղսն կշտամբել։ Եւ դարձեալ՝ յորդորէ յընթերցումն գրոց ասելով. «ի մանկութենէ զգիրս սուրբս գիտես. որք կարողք են առնուլ զքեզ ի փրկութիւն ի ձեռն հաւատոցն որ ի Քրիստոս Յիսուս» զի ամենայն գիրք աստուածաշունչ եւ օգտակարք՝ ի վարդապետութիւն եւ ի խրատ են. եւ ի յանդիմանութիւն եւ յուղղութիւն»։ Եւ այլ ոմն թէ, «աղբիւր ի տանէ Տեառն ելցէ. եւ արբուսցէ զձորն վիճակաց»։ Եւ Դաւիթ. «ի քէն է Տէր աղբիւր կենաց»։ Նաեւ Եսայի «լցաւ երկինքը ամենայն գիտութեամբ տեառն իբրեւ զջուրս բազումս»։ Եւ Տէրն. «գետք յորովայնէ հաւատացելոցն ասէր բղխել. եւ թէ՝ «որ ծարաւի է եկեսցէ առիս եւ արբցէ»։ Եւ զի զանազանք են ներգործութիւնք շնորհացս ի տունկս երկնային՝ ի մարդս բանական, երկնաստեղծ ձեռօք մշակեալ. ի զի սնուցանէ յարդարէ ծաղկեցուցանէ եւ զաստուած ազգեացս յօրինէ։ Զոմանս առաքեալս. զոմանս մարգարէս. զոմանս հովիւս եւ վարդապետս ի գործ պաշտաման՝ ի շինուած մարմնոյն Քրիստոսի. ըստ Պօղոսի։ «Զորս եդ Աստուած յեկեղեցւոջ այս են. նախ զառաքեալս. երկրորդ զմարգարէս. երրորդ զվարդապետս. որ յիւրաքանչիւր ի դարս եւ ի ժամանակս փոփոխէ. բարեկամս եւ մարգարէս յօրինէ ըստ իմաստնոյն. եւ զայս ամեայն յաջողէ միեւնոյն հոգի. եւ բաժանէ յիւրաքանչիւր որպէս եւ կամի ըստ չափու հաւատոց»։ Եւ գիտելի է՝ զի խորհուրդ գալստեան որդւոյն Աստուծոյ՝ որ ծածկեալն էր յաւիտեանց եւ յազգաց ի լրման ժամանակի յայտնեցաւ։ Իսկ նախ խորհրդաբար իբր նկարագրութիւն արդարոցն տուաւ թերաքամ յայտնութեամբ։ Որպէս Մօսէսի ի մորենին. եւ Ահարօնի ի գաւազանն։ Ի վէմն աղբիւրացուցեալ. եւ ի սափորն ոսկի. ի տախտակն եւ ի ծովն. եւ ի գետն. եւ ի գեղմն Գեդէօնի. եւ ի ծնունդն Իսահակայ. եւ յողջակէզն նորա։ Ա՛րդ որպէս ամենայն խորհուրդս տնօրինակացն երեւեցաւ։ Նոյնպէս խորհուրդ թաղմանն եւ յարութեան ի յօնան տըպաւորեցաւ. ուստի ասէր հրեշտակն առ մրգարէս թէ, «ըզխորհուրդս արքայի ծածկել բարի է, մինչեւ լցցին ժամանակք. եւ բարձցին օծութիւնք. եւ եկեսցեն յաւիտենական արդարութիւնքն ըստ Դանիէլի. յայնժամ արժան է զգործս Աստուծոյ յայտնել փառօք»։ Զայս եւ Տէրն ասէր. «մի ումեք ասիցէք զտեսիլդ, մինչեւ որդի մարդոյ յարիցէ». զոր ի կատարումն գործոց որդւոյն Աստուծոյ՝ պատմեցին եւ հռչակ արկին բացարձակ քարոզութեամբ արք փառաւորք. առաքեալք եւ աւետարանիչք եւ վարդապետք ճշմարտութեան։ Եւ ունելով կազմ գործարանաց մաքուր տեսութիւն, զարմանալի քննութեամբ գիտութեան էիցս, լուսաւորեցան եւ լուսաւորեցին. քանզի ընդ ստեղծանիլն՝ եւ ընդ նորոգութեան աշխարհիս էին յառաջնումն գիտօղք ամենայնի եւ իմաստունք մարդկան ազգք։ Իբրեւ նաւաստի ի նաւի. իշխան ի քաղաքի. եւ զօրաւար ի պատերազմի հոգի ի մարմնի. եւ միտք ի հոգւոջ։ Որպէս եւ սքանչելի հոգեկիր՝ տեղեակ հին եւ նոր կտակարանաց՝ այլեւ վարժ փիլոսոփական արհեստից ի բաժանմունս գլխոց եւ մասանց իմաստասիրութեան եւ ճարտասանութեան՝ եւ ի վէպս պատմողաց, երանելի արեգակն եկեղեցւոյ եւ պայծառագոյն ակն վարդապետաց սուրբն Գրիգորիոս արթուն եւ աննիրհելի հովիւն եւ քրտնաջան վերակացուն հաւատոյ։ Եւ զի թէպէտ յետինս ցուցաւ, այլ քան զառաջինս գեր գտաւ. եւ թէպէտ մարմնապէս յետոյ երեւումն եւ փայլումն. սակայն իմացականապէս սկզբնատիպ եւ յարացոյց եւ մշտնջենաւոր առ Աստուած ի կամս նորա. որով նա միշտ արարիչ. եւ ըստ Դիոնէսիոսի թէ՝ ըստ որում գերագոյն էութեամբ՝ զէսս նախասահմանեաց եւ յառաջ էած. «եւ զորս յառաջագոյն սահմանեաց ասէ Պողօս, զնոսին եւ կոչեաց. եւ թէ՝ «ընտրեաց զմեզ յառաջ քան զլինիլն աշխարհի». եւ յայլ ուր թէ՝ «յառաջագոյն սահմանեաց զմեզ ի կամս իւր»։ Արդ երջանիկս ի րաբունեաց՝ որ ի բանալն բերան իւր, բղխէր զջուրն կենդանի երկնած իր պարգեւօք. ըստ որում շիջուցանէր զհուր մեղացն որ վառիւր ի բանսարկուէն. եւ կենարար վարդապետութեամբն զհոգիս լուսաւորէր. իսկ սքանչելեօք մարմինս վերանորոգէր. քանզի գրեաց զամենայն՝ որոց շահն քարոզի ի մէջ եկեղեցւոյ։
       Բնակսն՝ որ կոչի յադամայ յօժարութին բարւոյ ի կամս տնկեալ։ Եւ բարոյական Նոյի բարսն տնկեալ եւ արմատացեալ. որով արդարացաւ անգիր եւ թարց հրամանի սիրել զկուսութիւն։ Այլեւ գրաւորակսն Մօսէսի զոր ասաց դնել ի սեամս դրանցն. գրել եւ կապել ի բազուկսն եւ խոկալ ի տուէ եւ ի գիշերի։ Նոյնպէս եւ մարգարէական՝ ճառագայթ արեւու ի ջինջ հայելւոջ եւ ի ջուրս յստակս. որով լուսով միաւորեցան ընդ հանդերձեալսն։ Նաեւ աւետարանական՝ որ տուաւ առաքելոց հնչմամբ հողմոյ, եւ ի ձեռն հրեղէն լեզուաց։ Եւ վարդապետական կանոնք եւ խրատք մեկնութեան բանից խորոցն Աստուծոյ ի փրկութիւն հոգւոց ժողովրդեան։ Ոչ մասնաւոր շնորհիւ, եւ ոչ ժամանակօք , այլ լրմամբ եւ հանապազ ընդ նոսա լեալ. եւ ընդ նոսա հանդիսացեալ. զոր խօսեցան եւ գրեցին եւ քարոզեցին տիեզերաց։ Եւ զայսոսիկ հաւաքելով ի պիտանաւորութիւն, արկեալ ի կիր, առ ի կազմել զգիրքս քարոզից զաստուածամուխ բանիւք աշակերտաց ճշմարտութեան։ Զոր պաճուճեալ զծերունական եւ զհամառօտ հոգեբուղխ՝ զամենունակ տաճարս իմաստից՝ զգեղեցիկ պալատս արքունական՝ եւ ճեմարանս արքային երկնքից բազմածաղիկ բուրաստանս ցնծալի անձանց զգաստից, Զհատորս ձմեռան։ Ունի եւ զԱմառանս հատոր. քարոզելով զամս ողջոյն. ներ պարունակեցաել տօնախմբութեամբ տէրունականօք եւ համայն սրբովք . որս մեկնութեամբ ներբողենիւ վիպէ ի պայծառութիւն եկեղեցւոյ եւ ի խրախճանութիւն տօնասէր արանց։ Այլեւ ունի զյոլով գրեանս աստուածային՝ երկնապարգեւ շնորհօք լցեալս. որպէս յայտ է ի յիշատակարանի հարցման իւրոյ. եւ ի լիակատար պատմութիւնս. եւ ի դրախտն ցանկալի յարմարեալն ի մէնջ։ Քանզի աղբիւրս այս իմաստութեան Այրս երանելի՝ անընդմիջաբար առնոյր զիմաստութիւն ի հոգւոյն սրբոյ հանգոյն Աթոռոց. եւ բաշխէր աշակերտացն ուղղաշաւղաց. եւ զի շնորհականաւ Քրօբէակերպ որպէս արեգակն ի միջօրէի փայլեցուցանելով սուրբս եւ զառաքինիս որք են յեկեղեցիս։ Եւ բաւականաւն պայծառ որպէս լուսին ի մութն գիշերոյ՝ լուսաւորելով զխաւարեալս մեղօք եւ զաղտեղացեալս. այլեւ կշտամբեր զհերձուածօղս եւ զհերետիկոսս ի Դավթէ խաշանցն Քրիստոսի։ Եւ մաքրէր աշակերտսն հանգոյն Սրօբէից օրըստօրէ լուսաւոր բանիւք. եւ պայծառացուցանէր իբրեւ զջինջ հայելի։ Եւ ըստ տէրութեանցն՝ առնոյր յառաջին վարդապետաց աստուածազանից եւ բաշխէր վերջին աշակերտելոց. եւ կարգաւորելով ըստ իւրաքանչիւր Իշխանութեանց՝ եւ զայլսն ըստ կարգի յարմարէր գեղեցկապէս։ Եւ քաջալերէր ըստ Զօրոութեանց զմանկունսն ի հոգեւոր պատերազմ պահօք եւ աղօթիւք յաղօթողս լինիլ ի վերայ դիւաց։ Որեւ աստուածազարդ աղերսիւ իշխանաբար խափանէր զչար յօժարութիւն դիւին յինքենէ եւ յայլոց ընկերաց իւրոց։ Եւ կառավարէր Պետաբար զազգս հայկազեան։ Եւ զմեծագոյն տնօրէնութիւն բանին Աստուծոյ ըստ Հրեշտակապետացն ուսուցանէր միշտ. պահապան եւ դէտ արանց եւ կանանց Հրեշտակօրէն զգուշացուցանելով աստուածիմաստ վարդապետութեամբ։ Արդ որովհետեւ ի մարդկային բնութենէս անմարմնութեան վարուք մաքրեցաւ, եւ ի ձեռն առաքինութեանց յԱստուած հպեցաւ սուրբ վարժապետս մեր, յետ մեծի լուսատուին եւ սքանչելւոյն Մեսրօպայ՝ եւ հրաշազարդին Օձնեցւոյ՝ սա գտաւ չորրորդ լուսաւորիչ ազգիս եւ պարծանք եկեղեցւոյ. ուրեմն եթէ բոլոր լեզուք ի մի վայր ժողովին, ոչ կարեն ըստ արժանւոյն ներբողական բանիւք դրուատել։ Քանզի հոգին Աստուած յարաժամ երթեւեկութեամբ գայր առ սա եւ բանայր զամենայն իմաստս աստուածային գրոց ըստ նախնոյն ադամայ. եւ մաքուր աղօթս՝ մատուցանէր Աստուծոյ ի սուրբ սրտէ բանաւոր պատարագ ի տիպ Աբելին եւ վերանայր հոգւով յերկինքս քան զենօք. որ եւ կազմեաց մերս Նոյ տապան զաստուածախօս լեզուն՝ եւ զմատեանս զայս առ ի յապրեցուցանելոյ հաւատացեալս ի ծովածուփ աշխարհէս եւ ի հեղեղատէ մեղաց։ Արդ՝ զծնունդ մտաց իւրոց զբանաւոր պտուղս աղօթից՝ մատուցանէր Աստուծոյ ըստ Հօրն հաւատոյ եւ Իսահակայ. քարոզութեամբ ծնանէր ի միտս ամենայն հաւատացելոց. ուստի էառ զանդրանկութիւն ի բազում վարդապետաց, եւ եղեւ անդրանիկ որպէս զԻսրայէլ։ Զպատգամս եւ ըզհրաման Տեառն առեալ յԱստուծոյ, ուսուցանէր ժողովրդոց Մօսիսա տիպս այս. եւ զգետ մեղաց ցամաքեցուցանէր Եսուաբար առաջի հաւատացելոց բանիւ վարդապետութեան . եւ միշտ ուրախ լինէր առ այնս որք գնային յօրէնս Տեառն որպէս Սամուէլ. սուգ առնլով ի վերայ մեղսասիրաց որք գնային հակառակ կամացն Աստուծոյ։ Եւ զի ըստ Դաւթի յարեաւ պատերազմ ընդդէմ գողիաթահանգունից դիւաց եւ երկատողաց. սպան զնոսա բանիւ եւ երկնահրաւէր աղօթիւք։ Զի ի ձեռն վարդապետութեան այսորիկ՝ ծանուցաւ աշխարհի երկու կտակարանս աստուածապարգեւ. որպէս Սողոմօնին ծանուցաւ Իսրայէլի ի ձեռն դատաստանի երկուց կանանց։ Եւ ոչ է մեզ երկարել։ Քանզի էհաս մարգարէական շնորհաց. բարձրացաւ յառաքելական պատիւ. ել յաստիճան քահանայութեան. եւ ի գահս ծայրագոյն վարդապետութեան եկ լէստիաստական ճոխութեամբ։ Այս երանելի ծնունդս աւետեաց՝ ի տիս տղայութեան առնէր հրաշս եւ սքանչելիս. եւ զօրութիւն Տեառն էր ի նմա։ Որպէս յաւուր միում բարեպաշտուհի մայր սորին ետես յանուրջս երազոյ զսուրբ Լուսաւորիչն մեր, ունելով ի ձեռին իւրում կանթեղ մի նուազեալ ի լուսոյն. եւ ասէ ցնա. լուաւ Աստուած աղօթից քոց եւ ետ քեզ բարեգոյն զաւակ միջնորդութեամբ իմով. բայց առ զկանթեղս զայս եւ պահեա ի քեզ. զի մանուկն որ ծնանելոցն է ի քէն՝ նա լուսաւորեսցէ զխաւարեալ կանթեղս զայս ուղղափառ դաւանութեամբ եւ ողջամիտ վարդապետութեամբ։ Որ արդարեւ լուսաւորեալ պայծառացոյց զազգս մեր եւ եկեղեցի՝ գերազանց իմաստութեամբ եւ յորդառատ քարոզութեամբ. կարգօք եւ կրօնիւք. եւ այլ պէսպէս անտանելի ճգնութեամբ։ Ա՛րդ սա հրաւիրմամբ ամենասուրբ հոգւոյն ի տիս մանկութեան՝ յարեցաւ առ եօթնալոյս եւ ճառագայթածաւալ մեծ վարդապետն Յօհան Որոտնեցին. եւ ուսաւ ի նմանէ զուսումն գիտութեան. եւ զհաւատս ուղղափառութեան. ըստ տըւչութեան հրաւիրողին զինքն։ Որ օըստօրէ փայլէր ի մեծն Հայկ, եւ ի գերազարդ տիեզերալուր աթոռն Ստաթէի որ է աղբյուր գիտութեան եւ շնորհաց։ Այլեւ անվարժ արանց՝ առաքելաբար ուսուցանէր միշտ զբանն կենաց Աստուծոյ, եւ զգործս առաքինութեան. եւ զի էր հայր հասարակաց. եւ ախոյեան եկեղեցւոյ։ Զարդարիչ հաւատոյ եւ քանոն ճշմարտութեան. այլեւ Քրիստոսի հօտին վերակացու։ Իսկ աստուածաբան վարդապետս մեր սուրբն Գրիգորիոս. Իմաստութեան տաճարն. Երկնային կառավարն. Օթագնաց թռչունն. Տիեզերաց անշիջանելի ճրագն. Պայծառագոյն արուսեակն. Ընտրութեան անօթն. Սրբութեան տաղաւարն, Ընծայութեան նուէրն. Հեզութեան բակարանն. Խոնարհութեան գաղափարն. Համբերութեան արմատն. Հաւատոյ հաստատութիւն . Եկեղեցւոյ պայծառութիւն. Մարտիրոսաց չարչարակիցն. Հայրապետաց պսակն. Վարդապետաց քանոնն. Խոստովանողաց պարծանքն. Ճգնաւորաց պարագիրն. Հրեշտակաց դասակիցն. երկնաթռիչ արծիւն. Հիւանդաց բժիշկն. Ախտից սատակիչն. Դիւաց հալածիչն. Անապական տատրակն. Եւ ընդունակն եօթարփեան շնորհաց. որ էր ամենայն յամենայնի. Գովելին ըստ հոգւոյ. եւ ցանկալին ըստ մարմնոյ։ Արդ Միտքն լուսաւոր. Յիշողականն պահօղ. Իմացումն զարմանալի. Ցասումն անբարկանալի. եւ ողջախոհ հոգին։ Այլեւ մարմինն սուրբ եւ անբիծ առանց արատոյ. գագաթն երկնանըման. Աչքն տնահայեաց. Ունկն աստուածալուր. Ռունգն անուշահոտ. Շրթունքն կամարալար. Բերանն աստուածախօս. Լեզուն աստուածաբան. Ձեռքն անշօշափ. Գարշապարն ադինաընթաց. եւ բոլոր անձն օրինակ բարեաց. որոյ եղիցի յիշատակ նորին օրհնեալ ամէն։ Եւ այսքանս բաւեսցի առ ի մէնջ ի տեսութիւն բանիս. եւ զի որք կամեսցին զլիապէս վարս եւ զշնորհս երանելեաց քննել զաստուածախօս երջանկացս, զգեցցին զառաքինութիւն. զի եւ նոցին հոգւոց արժանաւորեսցին։ Եւ մեք ի լրման բանիս զօրհնեալն յամենայն բանական սեռից անլռելի ձայնիւ բարեբանեսցուք. եւ անծախելի շնորհաց նորին երկրպագութեամբ գոհութիւս մատուսցուք յաւիտեանս յաիտենից ամէն։