Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Անհասանելի է խորհուրդն Աստուծոյ՝ զոր ոչ միտք իմանալ կարէ եւ ոչ լեզու ճառել։ Ոչ միայն մեզ հողանիւթեայ գոյեղինացս, այլեւ աննիւթ եւ հրաբուն զօրութեանց իմանալեացն բնութեանց։ Իսկ որում ի տիպ նմանութեան իւրոյ արար զմարդն՝ ունի ինչ նմանութիւն պատկերին նախատըպին. եւ աննման ունի այլութիւն որպիսութեան. ապա թէ ոչ, նոյն լինէր եւ ո՛չ նման։ Վասն որոյ եւ բան մարդոյ՝ բաղտատիլով առ բանն Աստուծոյ, ունի նմանութիւն հոմանուն պատկերակցութեան. եւ ունի այլութիւն իսկութեան որպիսութեան. որքան Աստուծոյ արարչի եւ մարդոյ արարածի։ Զի բանն Աստուծոյ է անեղծ եւ անձնաւոր գոյութիւն. եւ բան մարդոյ՝ եղական եւ եղծական եւ պատահական արտաբերութիւն։ Յաղագս որոյ՝ ըստ նմանութեան, բաղտատօրէն համեմատեսցի. եւ որ անճառն է, լռութեամբ պատուեսցի Որ ասէ։ «Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ»։ Եւ աստանօր յաղագս վեց իմն պիտոյից է ձեռնարկութիւնս մեր։ Նախ թէ՝ որպէս բանն մարմին եղեւ։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր Աստուած մարդ եղեւ։ Երրորդ՝ վասն չորս հերձուածողաց բանիս։ Չորրորդ՝ վասն է՞ր մարմին ասէ զբանն եւ ո՛չ հոգի։ Հինգերորդ՝ զի բանն մարմին եղաւ առանց մարմնոյ, եւ հակառակ մարմնոյ, եւ վասն մարմնոյ։ Վեցերորդ՝ վասն տեղւոյ եւ ժամանակի ծննդեանն մարմնացեալ բանին։
       Եկեսցուք յառաջին գլուխ բանիս. եւ ասասցուք թէ որպէս բանն մարմին եղեւ։ Գիտելի է՝ զի որպիսութիւն նորա անգիտելի է ի մէջ մարդկան մտաց, այլեւ ի հրեշտակաց իմացութեանց. սակայն օրինակաւ գրոց որպէս ասեն վարդապետք, իմասցուք զբանին մարմին լինիլն։ Եւ այս ըստ տասն եղանակի։ Նախ՝ որպէս բանս մեր անմարմին է՝ զի ոչ տեսանի եւ ոչ շօշափի , եւ գրեալն ի քարտիզի լինի տեսանելի եւ շօշափելի։ Այսպէս բանն Աստուած մարմնով տեսանելի եւ շօշափելի եղեւ. ըստ այնմ, «ականատես եղաք. եւ ձեռք մեր շօշափեցին զբանն կենաց»։ Երկրորդ՝ որպէս բանն գրեալ մի լինի ընդ գրոյն անբաժանելի. զի ասեմք զգիրն բան, եւ զբանն գիր։ Եւ զբանն մարմնացեալ՝ մի խոստովանիմք անբաժանելի. զբանն մարմին, եւ զմարմինն Աստուած. ըստ այնմ, «մի է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս որով ամենայն»։
       Երրորդ՝ զի յերից է՛ գոյացեալ գիր անշփոթելի միութեամբ. այսինքն, բան, նիւթ, եւ ձեւն. Եւ ի մի է Քրիստոսն՝ է բանն եւ մարմին եւ հոգի անշփոթելի միաւորեալ. ըստ որում, «էառ մարմին հոգի եւ միտք ճշմարտապէս»։ Չորրորդ՝ որպէս բանս մեր՝ նախ ի մտաց ծնանի. եւ ապա յետոյ ի քարտիզի տպաւորի. այսպէս բանն Աստուած էր նախ քան զյաւիտեանս ի Հօրէ ծնեալ։ Եւ ապա յետոյ մարմին եղեալ ի ժամանակի. ըստ այնմ, «ի սկզբանէ էր բանն. եւ մարմին եղեւ»։ Հինգերորդ՝ որպէս բանս մեր ունի Բ ծնօղ մին զմիտս, եւ մին զձեռս. եւ ոչ ասի երկածին, կամ երկատեսակ. այլ միատեսակ բան գրեալ։ Այսպէս բանն Աստուած՝ ունի ծնօղ յերկինս զՀայր՝ եւ յերկրի զՄայր. եւ ոչ ասի երկածին , կամ երկու որդի. այլ միշտ Միածին եւ մի Որդի։ Այսպէս ի բնութիւնս մեր տեսակացեալ բանն՝ միատեսակ, եւ մի բնութիւն ըստ մեծին Դիոնիսեայ. եւ մի է բնութիւն բանին մարմնացելոյ ըստ Աթանասի. եւ ոչ երկու բնութիւն, կամ երկու տեսակ, կամ կրկնապատիկ, կամ երկախումբ, եւ որ սոցին նման։
       Վեցերորդ՝ որպէս կամաւ գրեմք զբանն. այսպէս եւ բանն՝ կամաւ եւ հաճութամբ Հօր մարմին եղեւ. ըստ որում, «դա է Որդի իմ սիրելի, ընդ որ հաճեցայ ի մարդեղութիւն»։ Եօթներորդ՝ վասն պատճառի ինչ գրեմք զբանն։ Եւ բանն Աստուած վասն մարդկան մարդ եղեւ. զի առաջին ծնունդն ոչ ունի պատճառ. այլեւ ոչ կամաւ եւ ակամայ ասի։ Ութներորդ՝ բանս մեր միացեալ ի գրի, անբաժանելի է ի մտաց. զի անբովանդակելի է. որպէս եւ ծնօղն իւր միտք։ Այսպէս բանն Աստուած միացեալ ի մարմնի, է առ Հօր եւ ոչ հեռացեալ. ի մարմնի պարագրեալ, եւ անբովանդակելի մնացեալ. ըստ այնմ, «ո՛չ ոք ել յերկինս, եթէ ոչ որդի մարդոյ որ էն յերկինս»։ Իններորդ՝ որ ոք զգիրն անարգէ եւ ոչ պատուէ, զբան թագաւորի արհամարհէ եւ ո՛չ սոսկ գիր։ Այսպէս որք չարչարեցին զնա՝ ո՛չ զսոսկ մարդ, այլ զբանն Աստուծոյ մարմնացեալ. եւ այսպէս տիրասպանք եղեն. ըստ այնմ. «զդնօղն իւրեանց զՏէրն ուրացան, եւ զՏէրն փառաց ի խաչ հանին»։ Տասներորդ՝ որպէս բանն գրով չարչարի եւ բնութիւն իւր անչարչարելն մնայ. այսպէս բանն Աստուած միաւորութեամբ չարչարի. եւ բնութիւն իւր անչարչարելի մնայ։ Զի յանեղ բնութիւն Աստուծոյ՝ ո՛չ կիրք եւ ո՛չ չարչարանք մտանէ։ Այսա առաջին գլուխն։
       Երկրորդ գլուխն, թէ հարցանէ ոք տարակուսեալ, եթէ վասն է՞ր Աստուած մարդ եղեւ։
       Ասեմք եթէ ո՛չ վասն իւր կարօտութեան, կամ փառաց մարդ եղեւ, այլ վասն իւր բարերար մարդասիրութեան. որպէս այն որ ստեղծեաց զաշխարհս, զերկինս, զհրեշտակս, եւ զմարդիկ, վասն կաօտութեան ինչ, այլ վասն իւր բարերարութեան ստեղծ զամենայն. զի իւր բարերարութեան հաղորդեսցին արարածք։ Այսպէս եւ վասն իւր բարերարութեան մարդ եղեւ . եւ փրկութեան իւրոյ հաղորդս արար զազգս մարդկան։ Զոր ցուցցուք տասն գլխով զբարութիւն նորա առ մեզ։ Նախ առաջին՝ զի արդար է Աստուած. եւ ստեղծ զմարդն ընտրօղ բարւոյ եւ չարի. եւ նա անձնիշխան կամօք հետեւեցաւ պատրանաց չարին. վասն որոյ եւ յարդարութենէն Աստուծոյ դատապարտեցաւ. յետոյ ոչ ոք եղեւ ի ծնունդս նորա այնպէս արդար, որ փրկեր զնա. այլ առաւել ի չարիս յաճախեցին։ Վասն որոյ արդարն Աստուած որ ստեղծ զնա՝ մարդ եղեւ ի ծնունդս նորա եւ արդարացոյց զնա։ Երկրորդ՝ բանն Աստուած՝ որ դատապարտեաց զնախաստեղծն՝ եւ ոչ ոք կարէր բառնալ զվճիռ նորա զի ամենայնքն ընդ դատապարտութեամբ էին. վասն որոյ բանն Աստուած որ դատապարտեաց, նոյն ինքն Աստուած մարդ եղեւ. եւ եբարձ զդատավճիռն իւր։ Երրորդ՝ չարախօսէր սատանայ զմարդն թէ, բնութեամբ եւ կամօք մեղանչեն. եւ վերաբերիւր չարախօսութիւնս այս նախ ի յարարիչն բնութեանս. եւ ապա յանձնիշխան կամս մեր, որ ինքն լինէր կամացն յորդորիչ. եւ ոչ էր մարդ որ սուտ առնէր զնա. զի ամենայնքն մեղան։ Վասն որոյ բանն Աստուած մարդ եղեւ. զհոգի եւ զմարմին մեր անմեղ պահեալ ի կրից նորա, դատապարտեաց զչարախօսն. եւ ջատագով եղեւ Աստուծոյ արդարաստեղծին զմարդն՝ եւ փրկեաց զմեզ։ Չորրորդ՝ զայն անմեղ մարմինն վասն մեղաց մերոց, հօր Աստուծոյ պատարագ մատոյց. եւ իւր անմեղ մահուամբն եցոյց թէ, սատանայ է պատճառ եւ դաւաճան մարդոյն. վասն որոյ Հայր Աստուած դատաւոր եղեւ եւ իրաւամբք արդարացոյց զորդի. պատառեաց նովաւ զյանցանս մեր. եւ դատապարտեաց զսատանայ։ Հինգերորդ՝ զշնորհս եօթնեկի զոր փչեաց մարդոյն ի ստեղծանելն, եբարձ զայն վասն մեղաց եւ մարմին լինելոյն. եւ անհաշտ թշնամութիւն եղեւ ընդ մարդոյ. վասն որոյ՝ բանն Աստուծոյ միջնորդ եղեւ հաշտութեան Աստուծոյ եւ մարդոյ. եւ ի ձեռն մահուան իւրոյ հաշտեցոյց զհայր եւ ետ զհոգին։ Զի մահն Քրիստոսի անմեղ էր եւ կամաւ. եւ զի կամաւ էր՝ հաշտեցար զհայր. եւ զի անմեղ՝ պարգեւեաց դարձեալ զհոգին։ Վեցերորդ՝ զօրացաւ մահ եւ եկուլ բնութիւնս. եւ ոչ ոք կարէր ազատել. զի ամենայնքն էին ընդ մահուամբ։ Վասն որոյ բանն Աստուած անմահ էառ զմահ կանացու բնութիւնս մեր. եւ միաւորեաց ընդ իւրում աստուածութեան. եւ մեռեալ անմահն մարմնով, զմահ մեր եբարձ. եւ զանմահութիւն ի մեզ հաստատեաց ասելով՝ ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո եւ այլն։ Եօթներորդ՝ մահ էարկ ի բնութիւնս առաջինն Ադամ. եւ ոչ ոք ունէր յոյս յարութեան. վասն որոյ՝ բանն Աստուած եղեւ երկրորդ Ադամ. եւ արդարութեամբ հաստատեաց զյոյս յարութեան, որ եղեւ անդրանիկ մեռելոց։ «Զի որպէս Ադամաւ մեռաք. նոյնպէս եւ քրիստոսիւ կենդանասցուք ըստ առաքելոյն»։ Ութերորդ՝ մեռեալ էին մարդիկ ի մեղս, եւ բնաւ ոչ գիտէին զպատուհասն յաւուր յորում դատելոց էր Աստուած զգաղտնիս մարդկան. վասն որոյ արդարութեամբ յայտնեաց Քրիստոս, եւ ուսոյց զնոսա գործել զարդարութիւն։ Զի թէ կամաւ կորանային որպէս զսատանայ, զրկումն էր ճշմարտութեան փրկել զնոսա. ապա թէ ակամայ, պարտ էր զնոսա ուսուցեանել. յաղագս որոյ Աստուած մարդ եղեւ։ Իններորդ՝ առաջինն Ադամ սփռեաց ի մեզ զմեղս եւ զապականութիւն. զի ծնաք ի նմանէ ըստ մարմնոյ. վասն որոյ բանն Աստուած երկրորդն Ադամ՝ եղեւ հայր մեր՝ եւ ծնանելովն ի նմանէ ըստ հոգւոյ, սրբեցաք ի մեղաց եւ յապականութենէ առաջնոյն Ադամայ։ Արդ կրկին ունիմք Հայր՝ այսինքն, զԱդամ եւ զՔրիստոս. եւ որպէս նախ ծնաք մարմնով յԱդամայ՝ եւ ապա հոգւով ի Քրիստոսէ. հարկ է նախ ընդ հին հօրն մեռանիլ, եւ ապա ընդ նոր հօրն յառնել. եւ դարձեալ որպէս նախ Քրիստոս մեռաւ եւ ապա կենդանացաւ, նոյնպէս եւ մեք։
       Տասներորդ՝ կրկին է մահ. այսինքն, հոգւոյ եւ մարմնոյ . եւ կրկին է կեանք հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ մահ հոգւոյն որ է մեղքն՝ պատճառէ զմահ մարմնոյ. իսկ մահ մարմնոյ՝ պատճառէ զկեանս հոգւոյ։ Արդ՝ զմահ հոգւոյ կրեաց Ադամ, որով մեռաք մարմնով. եւ զմահ մարմնոյ կրեաց Քրիստոս , որով կենդանացաք հոգւով։ Արդ՝ նախ զհոգիս մեր կենդանացոյց Քրիստոս առաջին գալստեամբն. եւ ապա զմարմինս երկրորդ գալստեամբն։ Այս եւ առաւել քան զայս՝ է պատճառ բանին Աստուծոյ մարդ լինելն. որպէս ասէ աւետարանիչն. «բանն մարմին եղեւ»։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ գլխոյ հարցումն։ Զի հերձուածօղք տարակուսին չորս բանիւ աստ եւ թիւր իմանալով զբանս, ի կորուստ անձանց իւրեանց մեկնեն։ Նախ որ ասէ. «բանն մարմին եղեւ»։ Զի թէ մարմին եղեւ ասեն, ապա այլայլեցաւ ի յիւր բնութենէն։ Ասեմք թէ՝ թէպէտ ասէ բանն մարմին եղեւ, այն ոչ ցուցանէ թէ այլայլեցաւ բանին բնութիւն. որպէս այն որ ասէ՝ «Տէր ապաւէն եղեւ». ոչ ցուցանէ եթէ փքեցաւ Տէրն ի բնութենէ իւրմէ, եւ եղեւ ապաւէն։ Այլ զայն նշանակէ թէ, եկաց մնաց Տէր . եւ եղեւ մեզ ապաւէն եւ օգնական։ Նոյնպէս այս որ ասէ։ «բանն մարմին եղեւ». ի բան գոլոյն ո՛չ փոխեցաւ. այլ եկաց մնաց բանն Աստուած եւ եղեւ մարմին. զի զոր ինչ էրն պահեաց. եւ զոր ինչ ոչն էր , եղեւ. այսինքն, մարմին։ Եւ դարձեալ ասելն թէ, «բանն մարմին եղեւ». փոխանակ ասելոյն է թէ, բանն մարմին էառ։ Եւ զի առօղն եւ առեալն երկութիւն նշանակէ. վասն այն ասաց թէ, «բանն մարմին եղեւ». զի առաւել զմիութիւն քեզ ուսուցանէ։ Այս են առաջին հերձուածօղք։
       Երկրորդ՝ ոմանք չարափառք ասացին թէ, «բանն մարմին եղեւ՝» ապա հոգի եւ միտք ոչ էառ. այլ ինքն բանն ի տեղի հոգւոյ եւ մտաց. որպէս ասաց ապողինար. եւ այս չար եւ դառն հերձուած է։ Նախ զի՝ բանն Աստուած զոր ինչ էառ՝ զնոյն եւ աստուածացոյց եւ զնոյն փրկեաց. արդ եթէ հոգի եւ միտք չէ առեալ, զհոգի ոչ է փրկեալ. այլ միայն զմարմինս է փրկեալ։ Երկրորդ՝ թէ հոգի չէ առեալ՝ այլ միայն մարմին, յայնժամ մարմնասէր է Աստուած եւ ոչ մարդասէր. այլ մարդասէր է Աստուած եւ էառ կատարելապէս զհոգի եւ զմարմին եւ զմիտս եւ զամենայն որ ինչ է ի մարդս, ճշմարտութեամբ էառ զբոլոր բնութիւնս մեր. եւ բոլորիցս շնորհեաց փրկութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ եւ մտաց։ Այլ աստ որ ասէ. «բանն մարմին եղեւ» ի մասնէ կոչէ զբոլոր մարդն. որպէս այն որ ասէ. «առ քեզ ամենայն մարմին եկեսցէ». մարմին առանց հոգւոյ ոչ երթայ առ Աստուած։ Եւ Եսայի ասէ. «տեսցէ ամենայն մարմին զփրկութիւն Աստուծոյ մերոյ». ո՛չ թէ մարմինք միայն տեսին զփրկութիւն. այլ բոլոր մարդն ետես։ Այսպէս եւ աստ որ ասէ. «բանն մարմին եղեւ». զայն ասէ թէ, բանն մարդ եղեւ։ Ա՛յս առ երկրորդ հարցումն։
       Իսկ երրորդ ոմանք ասացին թէ. բանն մարմին եղեւ՝ ոչ ի մեր բնութէնէս այլ յերկնից էառ մարմին եւ երեւեցաւ մեզ. կամ զայլ ինչ պատուական մարմին անշնչոց եւ ո՛չ զմերս մարմին։ Եւ այս եւս հերձուած է։ Զի թէ յերկնից էառ մարմին , մեզ ո՛չ արար փրկութիւն. այլ երկնաւորացն արար փրկութիւն. կամ այլ անշնչոյ եւ շնչաւորաց։ Այլ բանն Աստուած էառ զմեր մարմինս. եւ մերովս մեզ արար փրկութիւն. եւ յայտէ ի հետեւագայ բանէն որ ասէ. «բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ». ի մեզ բնակելով՝ ցուցանէ թէ ի մէջ եւ ի մեր բնութենէս էառ զմարմինն։
       Նախ երրորդ հերձուածոյն վերջին բանս՝ զլուծումն վերոյ ասացեալ հերձուածոցն, եւ ափիբերան առնէ։ Առաջնոյն որք ասեն՝ բանն մարմին եղեւ եւ փոխեցաւ յիւր բնութենէն. ի վերայ բերէ ասելով թէ, բնակեաց ի մեզ. զի բնակիլն՝ զանշփոթ մնալն նշանակէ. եւ այս երկու բանիւս՝ յայտ առնէ զանճառ միութիւն բանին եւ մարմնոյն։ Զի ասելն եղեւ՝ ցուցանէ զմիաւորիլն. եւ բնակեաց ասելովն՝ զանշփոթ մնալն ի նոյն միութեան։ Եւ օրինակն յայտէ ի միաւորութիւն հոգւոյ քո մարմնոյ. զի որպէս հոգի եւ մարմին այլեւայլ բնութիւնք են անմահ եւ մահկանացու. երեւելի եւ աներեւոյթ. եւ միաւորեալ մի լինին դիմօք եւ անձամբ եւ բնութեամբ. զի մի ասեմք զմարդն եւ մի զբնութիւն նորա։ Այսպէս եւ բանն Աստուած միաւորեալ ի մարմնի, մի դէմ մի անձն եւ մի բնութիւն միաւորեալ եւ անշփոթ մնացեալ. վասն այն ասէ՝ «բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ»։ Նոյնպէս եւ լուծանէ զերկրորդ հերձուածն. որք մարմին առեալ ասեն առանց հոգւոյ մարմին՝ ոչ է ի բնութենէս. այլ կամ անասնոց, կամ անշնչոց։ Այլ որ ասէ՝ բնակեաց ի մեզ՝ ցուցանէ թէ, ի բնութենէս է առեալ զմարմինն. որ է բանական հոգւով եւ մտօք կատարեալ։ Նոյնպէս եւ լուծանէ զերրորդ հերձուածն, թէ յերկնից եբեր զմարմինն. ասէ բնակեաց ի մեզ. յայտէ զի մեր բնութենէս է մարմնացեալ. եւ ոչ յերկնային, եւ ոչ յայլ ինչ նիւթոյ եւ մարմնոյ. բաց ի մարդկայնոյս։ Այս երրորդ հերձուածն։ Իսկ չորրորդ՝ ոմանք ասացին հերձուածք եթէ անգոյ եւ անանձն էր բանն որ մարմին եղեւ. որպէս մերս բան է եղծական եւ պատահական։ Եւ ոմանք ասեցին թէ, բանն զգոյութիւն ընդ մարմնոյս լինելութեան ընկալաւ. որպէս մարկեղոս եւ փոտինոս։ Այլ սոցա պատասխանի տայ աւետարանիչն. «ի սկզբանէ էր բանն՝ եւ բանն էր առ Աստուած՝ եւ Աստուած էր բանն. եւ ամենայն ինչ նովաւ եղեւ. եւ ի վերայ բերէ թէ՝ բանն մարմին եղեւ»։ Զի ասելն ի սկզբանէ էր բանն, եւ բանն էր առ Աստուած, ցուցանէ թէ ոչ յետոյ ընդ լինելութեան մարմնոյ եղեւ. այլ էր ի սկզբանէ նախ քան զյաւիտեանս առ Աստուած։ Եւ ասելն Աստուած էր բանն, ցուցանէ թէ ոչ անանձն եւ անգոյ է բանն Աստուծոյ. որպէս բանս մեր. այլ անձնաւորէր բանն եւ Աստուած եւ Արարիչ ամենայնի. այն բանն՝ որ առ Աստուած է եւ ստեղծօղ բոլոր ամենայն գոյից. նոյն ինքն բանն մարմին եղեւ եւ բնակեցաւ ի մեզ։ Այս երրորդ գլուխն։ Չորրորդ գլուխն թէ, վասն է՞ր ասէ բանն մարմին եղեւ. եւ ոչ ասէ թէ հոգի եղեւ։
       Ասեմք թէ յաղագս չորս պատճառի ոչ ասէ թէ բանն հոգի եղեւ. այլ մարմին։ Նախ զի մի ասիցեն թէ՝ բանն առ աչօք եղեւ մարդ . որպէս մանիքոս եւ այլք ասացին, թէ առ աչօք եղեւ մարմին. եւ ոչ իսկապէս վասն այն ասէ թէ՝ «բանն մարմին եղեւ» թանձր եւ շօշափելի եւ տեսանելի. որպէս այն որ ասաց յետ յարութեան. «շօշափեցէք զիս եւ տեսէք . զի ես նոյն եմ. զի ոգին մարմին եւ ոսկերս ո՛չ ունի, որպէս զիս տեսանէք զի ունիմ»։ Վասն այն ասեմք ի դաւանութեան թէ, «եղեւ մարդ ճշմարտապէս եւ ոչ կարծեօք»։ Երկրորդ՝ զի թէ ասացեալ էր բանն հոգի եղեւ , կարծէին մարդիկ թէ, միայն զհոգին էառ եւ ոչ զմարմին. զի կարէ առնուլ զհոգի առանց մարմնոյ որպէս մեք զհոգին սուրբ առնումք առանց մարմնոյ։ Այլ ասաց մարմին եղեւ՝ զի առանց հոգւոյ մարմին ոչ առնանի. զի առանց միջնորդութեամբ հոգւոյն էառ զմարմինն որպէս ասէ աստուածաբանն։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի մարդեղութիւն բանին ոչ էր հասարակ որպէս ամենայն մարդոյ. որ մինչ ի քսան օրն շնչաւորին. եւ ի քառասուն օրն պատրաստի մարմինն. եւ ապա հոգեւորի բանական հոգւով. եւ այս վասն տկար բնութեան որ ժամանակաւ կատարի։ Իսկ բանն Աստուած ընդ իջանել յարգանդ անապական եւ Սուրբ Կուսին, եղեւ բաժանումն արեան, եւ շնչաւորիլ, եւ հոգեւորիլ եւ աստուածանալ, ի նոյն կէտն ի վայրկեան ժամանակի քառասնօրեայ մանուկ գոյացաւ, կատարեալ ոսկերօք եւ անդամօք։ Վասն զի զօրութեամբ բանին ներգործեցաւ. որ էր ամենակարող. եւ ոչ կարօտացաւ ժամանակի. վասն ասէ «բանն մարմին եղեւ»։ Երրորդ՝ հոգին պատուական մասն է ի մեզ. եւ մարմին անարգ. ո՛չ կոչէ զինքն ի պատուական մասնէն, թէպէտ էառ զհոգի եւ զմարմին։ Նախ զի՝ ուսուցանէ մեզ զխոնարհութիւն, ո՛չ կոչել զինքն հպարտութեամբ եւ մեծարգոյ անուամբ, այլ խոնարհութեամբ. եւ դարձեալ՝ զի գիտասցուք թէ, որչափ առաւել խոնարհեցոյց զինքն վասն մեր, զի առաւել սիրեսցուք զնա. վասն որոյ եւ բազում ուրեք որդի մարդոյ կոչեցաւ։ Չորրոդ պատճառ որ ասէ՝ «բանն մարմին եղեւ»։ Զի ցուցցէ եթէ կերակրելի եղեւ մեզ. վասն զի երեք ազգ ստեղծուածքն են յաշխարհի. եւ երեք ազգ կերակուր է նոցա ըստ իւրեանց պատշաճին. այսինքն, ոմն է ամենեւին հոգեւոր որպէս հրեշտակք. եւ ոմն աենեւին մարմնաւոր որպէս կենդանիք. եւ ոմն բաղադրեալ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ որպէս մարդս։ Այն որ ամենաւին մարմին են, տայ Աստուած նոցա զմարմնաւոր կերակուր որպէս անասնոց։ Եւ որք միայն հոգեւորք են, տայ նոցա միայն զհոգեւոր կերակուր որպէս հրեշտակք. զի կերակուր է միայն հրեշտակաց բանն Աստուծոյ։ Իսկ մարդոյս որ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ է, ետ նոցա խառնեալ հոգեւոր եւ մարմնաւոր զբանն մարմնացեալ. վասն այն ասէ՝ «բանն մարմին եղեւ»։ Իբր կերակրելի եղեւ մեզ. զի մարմնացեալ բանն է մեզ կերակուր եւ ըմպելի. որպէս ասաց. «ես եմ հացն կենաց ի յերկնից իջեալ՝ եւ տամ զկեանս աշխարհի. որ ոք ուտէ զմարմին իմ եւ ըմպէ զարիւն իմ, կեցցէ յաւիտեան»։ Վասն այն ասէ թէ՝ «բանն մարմին եղեւ եւ բնակեցաւ»։
       Եւ գիտելի է զի բազում ինչ բաղտատութիւն կայ որ բանն Աստուած էառ զմարդային բնութիւնս։ Նախ զի բանն Աստուած էառ զմարդկայինս բնութիւն, եւ միաւորեաց ընդ աստուածութեան իւրում. ոչ մասն առեալ կամ ընդ մասին միաւորեալ, այլ բոլորն ընդ բոլորին. ըստ այնմ, «ի նմա բնակի ամենայն լրումն աստուածութեան մարմնապէս»։ Երկրով՝ բանն նախկին է սկիզբն արարածոց. զի նովաւ եղեն ամենայնքն . եւ մարդն յետին եւ վերջին է ամենայն եղերոցն։ Արդ՝ նախկինն զյետին էառ եւ արար առաջին։ Երրորդ՝ բանն պատկեր է հօր. եւ մարդն պատկեր բանին. պատկերն զպատկերն էառ. կամ նախատիպն։ Չորրորդ՝ բանն գերագոյն է յիմանալիսն. եւ մարդն գերագոյն ի զգալիսն. վասն այն եղեւ մարդ։ Հինգերորդ՝ ի բանէն կրկին էութիւնք յառաջացան. այսինքն, իմանալիք եւ զգալիք. զի թէ միայն ի հրեշտակաց էր առեալ, պակասէր զգալին. եւ թէ կենդանեաց, պակասէր իմանալին. վասն որոյ մարդ եղեւ, զի բոլորովին յինքենէ զյառաջ եկեալսն յինքն միաւորեսցէ։ Այս չորրորդ գլուխն։

       Եւ հինգերորդ գլուխն։
       Գիտելի է՝ զի բանն մարմին եղեւ առանց մարմնոյ. եւ հակառակ մարմնոյ. եւ վասն մարմնոյ. Առաջինն՝ բանն մարմին եղեւ առանց մարմնոյ. այսինքն, առանց զօրութեան մարմնոյ. զի փրկական եւ սուրբ մարմինն աստուծային՝ ոչ եղեւ ի սերմանէ մարդոյ. այլ աստուածային զօրութեամբ հոգւոյն սրբոյ սրբեցաւ արիւնն անապական։ Եւ դարձեալ մարմին եղեւ առանց մարմնոյ՝ այսինքն, առանց սովորութեան մարմնոյ. զի այս է սովորութիւն ամենայն մարմնոյ. որ յղանայ ապականութեամբ, եւ ծանրութեամբ տանի, եւ ցաւօք երկնէ ծնանի։ Այլ Կոյս Սուրբ Աստուածածինն Մարիամ՝ առանց ապականութեան յղացաւ զբանն Աստուած զի Կոյս մնաց եւ առանց ծանրութեան կրեաց ի ինն ամիս յարգանդի. զի թեթեւացաւ եւ առանց երկանց եւ ցաւոց ծնաւ մեծաւ ուրախութեամբ եւ խնդութեամբ։ Զի ոչ տկարացաւ վասն ծննդեանն. այլ առաւել զօրացաւ. եւ յայտնէ յայնմանէ, զի ոչ կարօտացաւ մանկաբարձի։ Այլ նոյն ժամայն որ ծնաւ, պատեաց զորդին իւր եւ եդ ի մսուր. որպէս ասէ Ղուկաս «թէ ծնաւ զորդին իւր զանդրանիկ եւ պատեաց ի խանձարուրս եւ եդ մսուր»։ Այսպէս բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց առանց մարմնոյ։ Իսկ երկրորդ՝ բանն մարմին եղեւ ընդդէմ եւ հակառակ մարմնոյ. այսինքն, ընդդէմ հեշտ ցանկութեանց մարմնոյ. որպէս ասէ Պօղոս թէ, «քրիստոնեայքն՝ զանձինս իւրեանց ի խաչ հանիցեն կարեօք եւ ցանկութեամբ մարմնոյ»։ Եւ դարձեալ մարմին եղեւ բանն ընդդէմ մարմնոյ. այսինքն, ընդդէմ գործոց մարմնոյ. որ յոյժ չար են գործք մարմնոյ որպէս ասէ Պօղոս գաղատացւոց. «յայտնի են գործք մարմնոյ. այսինքն, շնութիւն. պոռնկութիւն. պղծութիւն. գիճութիւն. եւ այլքն»։ Վասն այն բանն մարմին եղեւ, զի զայսպիսի չար գործս բարձցէ ի մարմնոյն. եւ հաստատեսցէ ի սմա զգործս բարիս։ Իսկ երրորդ՝ բանն մարմին եղեւ վասն մարմնոյ. այսինքն, զի բնութիւն մարմնոյ. պատուական արասցէ եւ հաւասարեսցէ հպեշտակացն որ յերկինս են, եւ ի վեր քան զհրեշտակս. զի զառաջին ստեղծմանէն Ադամայ ասէր. փոքր ինչ խոնարհ արարեր դու զմարդն քան զհրեշտակս. այլ ի յերկրորդ ստեղծագործութանէս՝ բարձրացաւ մարդն հաւասար հրեշտակաց յարութեամբն եւ անմահութեամբն։ Եւ գեր ի վերոյ եղեւ եւ պատուական քան զամենայն հրեշտակս չորս կերպիւ։ Նախ զի՝ բանն Աստուած էառ զմերս բնութիւն. եւ գերիվերոյ նստոյց ամենայն իշխանութեանց եւ պետութեանց. եւ նմա երկրպագեն ամենայն երկնաւորացն դասք։
       Այլեւ սրբոյ եկեղեցւոյ ի սպաս առաքին նոքա. որպէս ասէ առաքեալն. «հոգիք են հարկաւորք՝ որք առաքին ի սպասաւորութիւն այնոցիկ, որք ժառանգելոց են զփրկութիւն». իսկ մեք հրեշտակացն ո՛չ սպասաւորեմք եւ ո՛չ երկրպագեմք նոցա։ Երկրորդ՝ եկեղեցի սուրբ հարսն եւ մարմին է փեսային Քրիստոսի. իսկ հրեշտակք ծառայք եւ պաշտօնեայք են Քրիստոսի։ Երրորդ՝ զի եկեղեցի սուրբ չարչարանացն Քրիստոսի կցորդ լինի. եւ փառաց նմին հաղորդի. իսկ հրեշակք՝ զի ոչ ունին մարմին, ո՛չ կարեն չարչարիլ ընդ Քրիստոսի, եւ փառաց նմին հաղորդիլ։ Չորրորդ՝ զի եկեղեցի սուրբ կարէ ի գոյացական վարս իւր ի գոյացական վարս իւր աճիլ օրըստօրէ, եւ յառաջել ի փառս. իսկ նոքա ոչ կարեն աճիլ. այլ զոր ինչ ունին ի բնութիւնս իւրեանց. զնոյն անփոփոխ պահեն։ Եւ գլուխ բանիս յայտէ յայնմանէ, որ բանն Աստուած այնպէս սիրեաց զմեզ, որ ի մեր բնութիւնս եկն, եւ վասն մեր մարդ եղեւ, եւ չարչարանօք փրկեաց զմեզ. ի բնութիւնս հրեշտակաց ոչ եկն. եւ յազգէ նոցա զկորուսեալն ո՛չ փրկեաց։ Որպէս ասէ առաքեալն. «ո՛չ հրեշտակաց բուռն հարկանէ, այլ զզաւակէն Աբրահամու բուռն հարկանէ»։ Այս է որ բանն մարմին եղեւ վասն մարմնոյ. զի զմեր մարմինս հաւասար հրեշտակաց, եւ յայլ գերազանց պատիւս բարձրացոյց։
       Այս հինգերորդ գլուխն։

       Վեցերորդ գլուխն։
       Պարտ է գիտել՝ վասն ծննդեան բանին մարմնացելոյ՝ պիտոյ է տեղի եւ ժամանակ. վասն այն աստ լինի կրկին հարցումն. Նախ վասն տեղւոյն թէ , վասն է՞ր ի Բեթղէհէմ ծնաւ ի յայրն. եւ եդաւ ի մսուր։ Եւ երկրորդ վասն ժամանակի ծննդեանն. եւ նախ վասն տեղւոյն հարցանելի է։ Նախ զի՝ ասէ մարգարէն. «օրէնք ի Սիօնէ ելցեն՝ եւ բան Տեառն յԵրուսաղեմէ»։ Արդ Քրիստոս բան Աստուծոյ է. եւ օրէնք եղեւ մեզ հաւատացելոցս. վասն է՞ր ո՛չ ծնաւ յԵրուսաղէմ։ Դարձեալ՝ Բեթղէհեմ փոքր գեղէ, վասն է՞ր անդ ծնաւ եւ ոչ յայլ մեծամեծ քաղաք։ Ասեմք թէ ի Բեթղէհէմ ծնաւ Քրիստոս վասն չորս պատճառի։ Նախ զի Քրիստոս եղեւ ըստ մարմնոյ որդի Դաւթի. եւ Բեթղէհէմ է բնական տեղի ծննդեան եւ սննդեանն Դաւթի։ Պարտ էր Քրիստոսի ի Բեթղէհէմ ծնանիլ. զի յայտ լիցի թէ որդի Դաւթի է։ Եւ խոստմունքն կատարեցաւ, թէ «ի պտղոյ յորովայնէ քումմէ նստուցից յաթոռ քո». զի թէ յայլում տեղւոջ էր ծնեալ, ոչ գիտէին թէ որդի է Դաւթի. որպէս այն որ ասէին, եթէ ի «Նազարեթէ ո՛չ է մարթ բարւոյ իմիք լինել. քննեա՛ եւ տես՝ զի մարգարէ ի Գալիլեէ ո՛չ յառնէ». եւ ո՛չ գիտէին թէ ի Նազարէթ յղացաւ եւ սնաւ. այլ ի Բեթղէհէմ ծնաւ։ Երկրորդ՝ որպէս Դաւիթ հայր նորա Բեթղէհէմ՝ ծնաւ եւ յԵրուսաղէմ թագաւորեաց. այսպէս եւ Քրիստոս որդի նորա. զի Դաւիթ գալոց է. Դաւիթ յառնելոց է ասէին . եւ կոյրքն աղաղակէին որդի Դաւթի ողորմեաց մեզ։ Վասն որոյ ըստ նմանութեան Հօրն՝ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ի Բեթղէհէմ ծնաւ եւ յԵրուսաղէմ խաչեցաւ եւ թագաւորութեանց. զի խաչն էր թագաւորութիւն Քրիստոսի. որպէս ասէ յերգս։ «Ելէք տէսէք դստերք Երուսաղէմի. տեսէք զարքային Սողոմօնի պսակն, որ պսակեաց զնա մայր իւր Յերուսաղէմ յաւորր փեսայութեան իւրոյ։ Եւ զի խաչն փառք էր Քրիստոսի. ինքն վկայէր «էհաս ժամ զի փառաւորեսցի որդի մարդոյ»։ Եւ այն էր փառքն, զի խաչիւն փրկեաց զհոգիս մարդկան ի դժոխոց. եւ զկամս հօրն կատարեաց։ Երրորդ՝ ծնաւ ի Բեթղէհէմ. զի անդ վկայեաց Միքիայ մարգարէն. «եւ դու Բեթղէհէմ ոչ ինչ կրսեր ես յիշխանս Յուդայ. ի քէն ելցէ ինձ իշխան, որ հովուեսցէ զժողովուրդ իմ զԻսրայէլ. եւ ելք նորա ի սկզբանէ աւուրցն յաւիտենից»։ Եւ յորժամ եկին մոգքն յԵրուսաղէմ, ի ծածկիլ աստեղն հարցանէին, թէ ո՞ւր ծնանի Քրիստոս Արքայն հրէից. եւ նոքա անդ պատասխանէին ըստ մարգարէութեան Միքիայ. վասն որոյ անդ ծնաւ, զի կատարեսցի բան մարգարէիցն։ Չորրորդ՝ զի Բեթղէհէմն տուն հացի եւ տուն մսի թարգմանի. եւ Քրիստոս եղեւ մեզ հաց ի յերկնից իջեալ. «զի մարմին իմ ճշմարիտ կերակուր է ասէ. եւ արիւն իմ ճշմարիտ ըմպելի։ Որ ոք ուտէ եւ ըմպէ, զմահ մի տեսցէ յաւիտեան»։ պատշաճ էր ապա Քրիստոսի ի Բեթղէհէմ ծնանիլ ի տուն հացին. եւ լինիլ մեզ հաց կենաց եւ անմահութեան։ Իսկ այն որ զփոքր գեղն ընտրեաց տեղի ծննդեան, ընդդէմ մարդկան աշխարհի արար. զի մարդիկ զփառաց տեղի ընտրեն մեծ լինիլ, զի առաւել փառաւորեսցին։ Իսկ զնախատանաց տեղին փոքր ընտրեն. զի զնախատինսն սակաւք տեսցեն. եւ Քրիստոս հակառակ այսմ արար զտեղի ծննդեանն՝ որ փառաց եւ պատուոյ էր։ Որ ի հրեշտակացն եւ ի մոգուցն եւ ի հովուացն եւ աստեղօքն փառաւորեցաւ. ընտրեաց զգեղն փոքրիկ. եւ զտեղի չարաչար նախատանաց եւ չարչարանաց ընտրեաց զԵրուսաղէմ ի տօնին որ մեծ քաղաք էր. եւ ի զատկի տօնին ժողովեալ էր բազումք։ Եւ զայս արար զի զհպարտութիւն մարդկան կորուսցէ։ Որ ասեն ես յայս անուն տեղաց եմ եւ ի մեծ քաղաքէ եւ ի մեծ ազգէ։ Սուտ գոլ եւ ընդունայն զայսպիսի պարծանս եւ զհպարտութիւնս երեւեցոյց ի փոքր գեղն ծնանելովն։ Իսկ զայն բան զոր ասէ Եսայի. «ի Սիօնէ ելցեն օրէնք. եւ բան Տեառն յԵրուսաղեմէ. կատարեաց եւ ելից Քրիստոս։ Զի ծնաւ ի Բեթղէհէմ. այլ զաթոռ վարդապետութեան իւրոյ եդ յԵրուսաղէմ եւ ուսոյց զաշակերտսն՝ եւ անդ առաքեաց՝ եւ ելից զնոսա իմաստութեամբ. եւ անտի առաքեցան ի բոլոր կողմ աշխարհիս եւ քարոզեցին զմարդեղութեան խորհուրդն Քրիստոսի։ Այս թէ , վասն է՞ր ծնաւ ի Բեթղէհէմ։ Իսկ թէ վասն է՞ր ծնաւ ի յայրին։ Ասեն վարդապետք թէ, վասն չորս պատճառի։ Նախ վասն աշխահագրին. որ բազում ամբոխ ժողովեալ էր ի քաղաքին եւ ոչ գոյր նոցա տեղի իջեւանի. եւ յերեկոյն հասեալ, անդ ծընաւ Քրիստոս Փրկիչն աշխարհի։ Երկրորդ՝ վասն խորհրդոյն. զի յետ ջրհեղեղին անդրանիկ որդին Նոյի Սէմ, եւ Արփաքսաթ որդի նորա բերեալ զնշխարն Ադամայ թաղեցին ի Գողգոթայ. եւ զնշխարն Եւայի ի Բեթղէհէմ ի յայրի անդ ի բաժին երկրի իւրեանց։ Եւ այս մարգարէական հոգւով. զի աստուածածնաւն՝ ողջասցի եւ Աստուծոյ ազատեսցի ի յանիծիցն երկանց։ Եւ ի ձեռն խաչին կենդանասցի Ադամ, եւ ազատեսցի ի դժոխոցն։ Երրորդ պատճառ. զի Ադամ եթող զլուսեղէն դրախտն. եւ ի խաւարամած յայրս բնակեցաւ յերկրի. վասն որոյ երկրորդն Ադամ ընդ նոյն ճանապարհաւն եկն յերկիր. եւ ծնաւ ի յայրն վիմաց. զի հանցէ Ադամ ի լուսեղէն տեղիս իւր վերստին։ Չորրորդ՝ վէմն Քրիստոսի ի մէջ վիմի յայրին ծնաւ. զայն ցուցանէր թէ, որ հաւատով տաճարացեալ են հաստատեալ իբրեւ զվէմն, ի սիրտս նոցա ծնանի Քրիստոս եւ երեւի եւ լուսաւորէ զնոսա։ Յաղագս այսքան պատճառացս՝ ի Բեթղէհէմ ի յայրին ծնաւ տղայացեալն Աստուած։ Իսկ թէ յո՞րժամ ծնաւ Քրիստոս. ասէ աւետարանն. «պատեաց զնա մայր իւր ի խանձարուրս եւ եդ ի մսուր»։ Ի խանձարուրս պատեցաւ Քրիստոս վասն երեք պատճառի։ Նախ զի՝ ծածկեցաւ Ադամ թզենեաւն. եւ ապա եկն յերկիր. այսպէս եւ Փրկիչն Ադամայ խանձարրօք պատեցաւ ծածկեալ. նախ ծնանելով ի մօրէ, եւ ապա երեւեցաւ յերկրի։ Երկրորդ՝ կապեցաւ նա ի խանձարուրս. զի զկապանս մեր լուծցէ. այսինքն, զկապ մեղաց. «ի գործս ձեռաց իւրեանց կապեսցին մեղաւորք». եւ ի ըսկիզբն ծնընդեանն իւրոյ, արձակեաց զմեզ ի կապանաց յանցանաց։ Երրորդ՝ պատեցաւ ի խանձարուրս զի զմերկութիւնս մեր ծածկեսցէ. որ մեր կացեալք էաք ի գործոց բարեաց եւ ի շնորհաց. եւ Քրիստոս եղեւ ծածկոյթ եւ զգեստ մերկութեան. եւ պատմուճան ուրախութեան. վասն որոյ՝ նախ ի խանձարուրս պատեցաւ։
       Իսկ թէ վասն է՞ր եդաւ ի մսուր։ Ասեն վարդապետք թէ, վարդապետք թէ, վասն երեք պատճառի։ Նախ վասն աղքատութեան. զի որպէս յաղքատ մօրէ ծնաւ, եւ ոչ ի թագաւորաց. եւ ի փոքրիկ գեղն Բեթղէհէմի եւ յայրին երեւեցաւ. այսպէս ի մսուր եդաւ վասն առաւել աղքատութեան. եւ որքան նա առաւել աղքատացաւ եւ խոնարհեցաւ, զմեզ այնքան առաւել բարձրացոյց եւ փարթամացոյց՝ որպէս ասէ առաքեալն։ «Որ մեծատունն էր՝ վասն աղքատացաւ. զի մեք նորա աղքատութեամբն մեծասցուք»։ Եւ զի՞նչ աղքատութիւն քան զայն՝ որ Աստուածն մարդ եղեւ. զի զմեզ արասցէ որդիս Աստուծոյ. յերկնից խոնարհեցաւ ի յերկիր, զի զմեզ բարձրացուսցէ յերկինս։ Այսպէս ի մսուր եդաւ. զի մեզ հանգուսցէ ի լուսեղէն դրախտին։ Երկրորդ պատճառ՝ որ ասէ Եսայի. «ծանեաւ եզն զտածիչ իւր. եւ էշ զմսուր Տեառն իւրոյ. եւ Իսպայէլ զիս ո՛չ ծանեաւ»։ Եւ աւետարանն ասէ. «յիւրսն եկն եւ իւրքն զնա ո՛չ ընկալան». որպէս նախ յառաջագոյն գանգատէր զԻսրայէլէ ի ձեռն մարգարէին Եսայեայ՝ այժմ մարմնով կատարեաց. զի ոչ ի տաճար նոցա եդաւ. եւ ոչ ի թագաւորական տուն նոցա։ Այլ ի մսուր եզին եւ իշոյ, որ նշանակէ զազգս հեթանոսաց. որ անբանացեալ էին, եւ բեռնակիր եղեալ մեղաց, ընկալան զնա եւ ծանեան. եւ հնազանդ եղեն Քրիստոսի։ Երրորդ պատճառ՝ զի մսուրն տեղի է կերակրոյ անասնոց. եւ Տէր մեր ի մսուրն եդաւ. զայն ցուցանէր՝ որ մարդկային ազգս անբան եւ անասուն էր եղեալ ի յԱդամայ հետէ. ըստ այնմ. «մարդ ի պատուի էր եւ ոչ իմացաւ. հաւասարեցաւ անասնոց անբանից եւ նմանեցաւ նոցա»։ Եւ Քրիստոս եղեւ կերակուր մարդկան անբանից. եւ կեանք եւ գիտութիւն ետ նոցա. յաղագս որոյ ի մսուր բազմեցաւ։ Ո՛վ մեծի խորհրդոցն. զոր երկինք ոչ կարէին տանիլ զարարիչն իւրեանց ի յայրին բնակեցաւ։ Զոր քրոբէքն բարձեալ ունին՝ յանբանից մսուր բազմեցաւ։ Որ սերովբէքն զդէմս իւրեանց ծածկէին յահէ փառացն. այսօր ի մոգուցն եւ ի հովւացն երկրպագեցաւ եւ համբուրեցաւ։ Որ զարարածս ամենայն կերակրէ, ի կուսական ըստեանցն կերակրեցաւ։ Որ ճառագայթ է փառացն Հօր՝ յաստեղէն լուսաւորեցաւ։ Այս վասն տեղւոյ ծննդեանն՝ թէ վասն է՞ր ի գիւղն Բեթղէհէմի ծնաւ. եւ յայրին երեւեցաւ. եւ ի խանձարուրս պատեցաւ. եւ ի մսուր որպէս ասէ աւետարանն. «բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ»։
       Իսկ այժմ ի վերջին հարցումն, հարցանելի է մեզ վասն ժամանակի ծընդեան մարմնացեալ բանին։ Եւ վասն ժամանակին՝ չորս ինչ հարցանելի է։ Նախ՝ թէ վասն է՞ր ի վերջին ժամանակս յետ ամենայն օրինացն լրման ծնաւ Քրիստոս։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր յորժամ բարձաւ թագաւորութիւն Իսրայէլի ծնաւ Քրիսատոս։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր ի ձմերան եղանակի ծնաւ Քրիստոս։ Չորրորդ՝ թէ վասն է՞ր ի գիշերի երեւեցաւ եւ ծնաւ մարմնով։ Վասն առաջնոյն գիտելի է. զի յառաջին ժամանակս ետ Աստուած բնական օրէնքն Նահապետացն. եւ զբանականն Աբրահամու. եւ զգրաւորն Մովսէսի։ Թէ ի նոյն ժամանակս էր եկեալ Քրիստոս եւ փրկեալ զմեզ, ասէին մարդիկ, թէ փրկութիւն մեր ոչ եղեւ ի Քրիստոսէ. այլ յօրինաց անտի։ Այլ յորժամ նկուն եղն ամենայն օրէնքն, եւ ոչ կարացին փրկել, ո՛չ բնական օրէնքն՝ եւ ո՛չ բանականն, եւ ոչ գրաւոր օրէնքն Մովսէսի, ապա վասն այսորիկ ի սոյն ժամանակիս երեւեցաւ բանն Աստուած մարմնով եւ փրկեաց զմեզ. որպէս ասէ առաքեալն. «եթէ անհնարին էր օրինացն, որով տկարանայրն մարմնով. Աստուած զորդին իւր առաքեաց ի նմանութիւն մարմնոյ մեղաց եւ վասն մեղաց, եւ դատապարտեաց զմեղս ի մարմնի իւրում»։ Դարձեալ՝ թէ յառաջին ժամանակն էր երեւեալ, ոչ էին մարդիկ կարօտեալ. եւ ոչ հաւատային. զի ոչ ճանաչէին եւ զփրկութիւն գտանէին։ Այլ ի վերջին ժամանակս՝ յորում կարօտացաք ի հիւանդութիւնս մեր մարդասէր բժշկին։ Զի օրէնքն յառաջագոյն գուշակեցին. եւ մարգարէքն վկայեցին. եւ յորժամ երեւեցաւ Քրիստոս, ի բանից նոցա ճանաչեցաք. եւ հաւատով զփրկութիւն եւ բժշկութիւն ընկալաք ըստ մարգարէին. «առաքեաց զբան իւր եւ բժշկեաց զնոսա. եւ փրկեաց զնոսա յապականութենէ իւրեանց»։ Երկրորդ հարցումն, թէ վասն է՞ր յորժամ բարձաւ թագաւորութիւն հրէից, ապա ծնաւ Քրիստոս։
       Ասեն վարդապետք թէ՝ պատշաճ էր ի բառնիլ թագաւորութեանցն Իսրայէլի ծնանիլ Քրիստոսի։ Նախ զի՝ կատարեսցի մարգարէութիւն Նահապետին Յակօբայ որ ասէ. «մի՛ պակասեսցի իշխան ի Յուդայէ. եւ մի պետ յերանաց նորա, մինչեւ եկեսցէ նա որ իւրն է հանդերձեալն». վասն որոյ բարձեալ էր թագաւորութիւն հրէից. եւ Հերովդէս յայլ ազգէ էր թագաւոր յորժամ ծընաւ Քրիստոս։ Դարձեալ թէ յաւուրս թագաւորացն էր ծնեալ, ասէին թէ թագաւորական իշխանութեամբ եւ բռնութեամբ դարձոյց առ ինքն զաշխարհս ամենայն։
       Վասն որոյ ոչ յաւուրս թագաւորաց ծնաւ. եւ ոչ ի մեծատան տոհմէ. եւ զաշակերտսն ոչ ընտրեաց ի փարթամաց, եւ ոչ յիմաստնոց. զի մի ասիցեն թէ՝ ճարտար իմաստութեամբն, եւ ընչից փարթամութեամբն, եւ թագաւորեաց բռնութամբն հաւանեցոյց զաշխարհս։ Յաղագս այսորիկ յաղքատ մօրէ ծնաւ. եւ զյիմարս եւ զաղքատս աշակերտ ընտրեաց ի ձկնորսաց։ Եւ յորժամ բարձաւ թագաւորութիւն, յայնժամ ծնաւ եւ երեւեցաւ անվաղճան թագաւորն Քրիստոս. եւ յիմար աշակերտօքն զիմաստութիւն Աստուծոյ ուսոյց մարդկան ազգի. եւ աղքատութեամբ զմեծութիւն երկնից պարգեւեաց աշխարհի։
       Երրորդ հարցումն, թէ վասն է՞ր ծնաւ ի ձմերան եղանակս։ Ասեն վարդապետք թէ՝ վասն չորս պատճառի։ Նախ՝ զի ի ձմերան եղանակս դառնայ արեգակն ի վեր եւ օրն մեծանայ. զայն նշանակէ՝ որ յերեւիլն Քրիստոսի, լոյս հաւատոյն աճեցաւ ի մարդիկ. որ մինչեւ ցայժմ գիշեր մեղաց եւ անհաւատութեան էր աճեալ. այժմ հաւատոյ լոյսն մեծացաւ յազգս մարդկան։ Երկրորդ՝ ի յայսմ ժամանակիս բարձրանայ արեգակն առ մեզ. զայս նշանակէ թէ բարձրանալոց է անունն Քրիստոսի ի վերայ երկրի. զի նա՛ է արեգակն արդարութեան. եւ Ովհաննէս յամարայնի ծնաւ, յորում ժամանակի օրն փոքրանայ. նշանակէ թէ՝ փոքրանալո՛ց է քան զՔրիստոս։ Զի յառաջագոյն մեծ կարծէին զնա քան զՔրիստոս, մինչ առաքեցին եւ հարցին ցնա թէ՝ ո՞վ ես դու. Քրիստոսն ես դու, թէ այլ ոք. ասաց թէ ես ո՛չ եմ Քրիստոսն. այլ նախընթաց եմ առաջի նորա. եւ նա փեսայէ եւ գլուխ եկեղեցւոյ. եւ ես բարեկամ նմա։
       Նա արեգակն է մեծ. եւ ես ունիմ լոյս ճրագի. նմա պա՛րտ է աճիլ եւ ինձ մեղմանալ։ Երրորդ՝ վասն այն ծնաւ ի ձմերան. ծանուսցէ թէ աշխարհ ամենայն սառուցեալ է ի սիրոյն Աստուծոյ. եւ ես եկի որ ջերմացուցանեմ ի սէրն Աստուծոյ. ըստ այնմ. «հուր եկի արկանել յերկիր. այսինքն, ջերմութիւն սիրոյն Աստուծոյ»։
       Չորրորդ՝ ի ձմերան ժամանակի ծնաւ որ ցուրտ ու դժուարին է. զի ցուցցէ թէ՝ ինքն Տէր մեր բազում նեղութիւն եւ չարչարանս կրելոց է վասն փրկութեան մարդկան. եւ ապա ազատին մարդիկ ի ձեռաց սատանայի. յաղագս որոյ ի ձմերան եղանակս ծնաւ Փրկիչն աշխարհի։
       Իսկ չորրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր ի գիշերի ծնաւ։ Նախ ցուցանէ թէ՝ խաւարեալ էին մարդիկ մեղօք եւ անհաւատութեամբ. ինքն Քրիստոս լոյս ծագեաց մեզ. եւ լուսաւորեաց զհոգւոյ աչս մեր գիտութեամբ եւ արդարութեամբ եւ հաւատոյն լուսով. զի տգիտութիւն խաւարէ եւ անհաւատութիւն խաւար. եւ եկն Քրիստոս՝ եւ ի յանգիտութենէ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եբեր. եւ ի մեղաց յարդարութիւն էհան . եւ յանհաւատութենէ ի հաւատս աստուածապաշտութեան։ Որպէս ասէ մարգարէն։ «Լոյս ի յայտնութիւն հեթանոսաց»։ Եւ ինքն ասէր. «ես լոյս յաշխարհ եկի. որ ոք հաւատայ յիս ի խաւարի մի մնասցէ»։ Վասն այսորիկ զտօն գիշերային ժամուս՝ ճրագալոյս անուանեմք եւ բազում վառեալ լուսով եւ մոմեղինօք կատարեմք։ Մին վասն այն՝ որ Տէր տօնիս Քրիստոս է լոյսն երկնաւոր. պարտ է լուսով կատարել զտօնս Նորա։ Եւ երկրորդ՝ զի լուսաւոր աստղն առաջնորդեաց մոգուցն, եւ եկեալ մտեալ ի յայրն ուր էր մանուկն ի մսուր երգեալ . եւ եկաց իր վերայ գլխոյ նորա. զոր տեսին մոգքն եւ հովիւքն եւ երկիրպագին նմա. ի յայն խորհուրդն վառեալ լուսով մտանեմք յեկեղեցին եւ կատարեմք զտօնն։ Եւ դարձեալ՝ վասն ա՛յնր ի մէջ գիշերի ծնաւ, եւ նոյնպէս ի մէջ գիշերի յարեաւ ի գերեզմանէն, զի յերկրորդ գալստեանն ի մէջ գիշերի է գալոց. որպէս ասէ աւետարանն. «ի մէջ գիշերի եղեւ բարբառ ահա փեսայ գայ ելէք ընդառաջ նորա». եւ իմաստուն կուսանքն կազմեալ զլապտերս մտանեն ի յառագաստն լուսոյ։ Վասն որոյ պաղատեսցուք աստանօր արտասուալից մաղթանօք ի տղայացեալն Աստուած, միջնորդութեամբ ամենասրբուհւոյ Աստուածածնին մօրն իւրոյ եւ կուսի, զի արժանի արասցէ զմեզ այժմ ընդ հովուացն եւ ընդ մոգուցն երկրպագութեան. եւ յայնժամ ընդ իմաստուն մտից առագաստին երկնաւոր ուրախութեան իւրոյ Քրիստոս Աստուած մեր . որ է օրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից Ամէն։