Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Եթէ զինչ շահ եւ օգուտ է միաբան եղբայրութեանց, եւ տանց հասարակութեանց՝ ասացեալ ամք յայլ ուրեք։ Իսկ թէ ո՞ւր երեւի միաբանութիւնս՝ եւ յի՞նչ դէմս։ Ասելի է այժմ փոքրիշատէ։ Նախ յերանելի եւ ի միասնական սուրբ երրորդութիւն՝ տեսանի ամենայն ինչ հասարակաց. նոյն բնութիւն եւ էութիւն. մի կամք եւ գործ. նոյն իշխանութիւն եւ թագաւորութիւն, եւ այլն ամենայն։ Վասն որոյ՝ եւ մեք ի պատկեր արարչին եղեալք՝ պարտիմք զտիպ նախատըպին պատկերել ի մեզ. ըստ չափու կարողութեան՝ զամենայն ինչ հասարակ ունել . մի կամք եւ գործ, եւ հաւատ եւ կրօն։ Ապա թէ ոչ՝ կորուսանեմք ի մեզ զպատկերին ձեւ կողմաւոր կամօք, եւ աննման կայիւք։ Երկրորդ՝ տեսանի միաբանութիւնս այս՝ յիննեակ դասս իմանալեացն էութեանց. որք փառաբանիչք եւ պաշտօնեայք Աստուծոյ. հազարք հազարաց՝ եւ բիւրոց. անթուելի մեզ. այլ գիտէ նա որ թուէ զամենայն բազմութիւն աստեղաց, կարգաւորեալ ի դասս եւ ի պատիւ. առաջին միջին եւ վերջին. սակայն մի կամօք. մի դիտումն. նոյն փառաբանութիւն եւ պաշտօն. անդադար բերանով. անհանգիստ բարբառով՝ կան եւ մնան յարակայացեալք միշտ անկէտ յաւիտեանս։ Իսկ մինն ի նոցանէ ինքնիշխան կամօքն՝ սիրեաց զառանձնութիւն եւ եղեւ գտակ չարեաց եւ հակառակ կամաց արարչին. տարագրեցաւ ի համակամ դասուցն. կորեաւ զանգիւտն կորուստ. «որոց աղջամուղջ խաւարին յաւիտեան պահեալ կայ»։ Երրորդ՝ յառաջին կեանս մարդոյն ի դրախտին փափկութեան հասարակ կերակուր էր ամենայն ծառ. մին պատուիրան. նոյն դիտաւորութիւն. այլեւ միապէս տնկոցն երկրագործութիւն, եւ աստուածախօսութիւն. իսկ յոր ժամ առանձնակի կերակրոյ ցանկացան, թողին զպատուիրանն Աստուծոյ. եւ մերժեցան յանուշական կենացն։ Վասն որոյ՝ այժմ եկեղեցի՝ զառաջին կենացն բերելով զնմանութիւն, հասարակութեամբ վարի առ ամենայն ինչ։ Չորրորդ՝ տեսանեմք զառօրեայ կեանս մարդկան՝ հասարակութեամբ պատրաստեալ. հասարակէ երկին ամենեցուն պարունակօղ. եւ երկիր կրօղ. լուսաւորք նոյնք. անձրեւ հաւասարք. զօդ առ հասարակ ծծեմք. եւ զջուր ըմպեմք. եւ զայլն ամենայն որք հարկաւորք են եւ պիտանիք հասարակապէս ունիմք. այսպէս եւ եկեղեցի՝ զամենայն ինչ առ հասարակ պատրաստէ։ Հինգերորդ՝ ի կազմուած մերոյս շինուածի՝ ամենայն գործիական մասունք, ի պէտս բոլորին ներգործեն. որպէս ոտք զբոլոր մարմինն բառնայ. եւ ձեռք գործէ. ակն զլոյս բոլորին տայ. եւ ականջն զլուր. ունչ զհոտ. եւ բերան զհամ. որեւ կերակրականն եւ աճողականն՝ զբոլորն սնուցանեն։ Այսպէս եւ յեկեղեցի , եթէ ոք ակն է տեսանօղ, կամ լեզու քարոզօղ եւ խրատօղ, եւ այլ պէսպէս գործոց կատարօղ, ոչ է պարտ առանձնապէս խօսիլ. այլ ի պէտս հասարակաց մատակարարել։ Վեցերորդ՝ բանն Աստուծոյ անեղ եւ արարիչ՝ օտար եւ տարագրեալ ի մարմնաւորս բնութենէ, որքան արարչի եւ արարածոց, հաղորդ եղեւ առեալ զմարմնաւորս բնութիւն. կատարելապէս միաւորեաց ընդ իւրում աստուածութեանն անշփոթապէս. մի կամօք եւ մի ներգործութեամբ եւ միաւորեալ բնութեամբ, կատարելով զամենայն զմարմնաւորս վասն մեր. եւ այսպէս հաշտեցոյց զհայր ընդ արարածս. զհրեշտակ ընդ մարդկան. զհրէայս եւ զհեթանոսս. վասն որոյ եւ եկեղեցի ի բազմազան ազգաց ժողովեալ, զմի ունելով զկամս եւ զգործս, մի հասարակութեամբն հաղորդի։ Եօթներորդ՝ նոյն ինքն Տէր մեր՝ զսէրն աւանդեաց մեզ օրէնք նոր. «յայսմ ծանիցեն, թէ իմ աշակերտ էք, յորժամ սիրիցէք զմիմեանս»։ եւ սէրն գլուխ եւ լրումն է ամենայն պատուիրանաց։ Եւ բնութիւն է սիրոյ՝ զօրէն հրոյ ի մի շաղկեպելոյ. եւ է գործ սիրոյ՝ որ ինչ բարի է եւ ստուգութիւն. ոչ խնդրել զիւրն՝ ոչ գռգռել՝ ոչ թշնամանել, եւ այլն. զորս թուէ առաքեալն։ Եւ դէմք սիրոյն՝ յերիս որոշի. այսինքն, առ վերինս եւ առ ներքինս եւ առ հաւասարս. որով հնազանդիմք վերնոյն. եւ խընամածեմք զներքոյսն. եւ գթամք առ իրեարս. յաղագս որոյ՝ եկեղեցի սուրբ ի մի վայր ժողովեալ կատարէ զսիրոյ օրէնսն։ Ութներորդ՝ յայտնապէս ուսանիմք յառաքելոցն յետ Քրիստոսի՝ որք այսպէս հասարակութիւն կարգեցին։ Նախ հնգից հազարացն. եւ յետոյ բազմութեան բիւրուցն. «էր ամենեցուն սիրտ եւ անձն մի . եւ ոչ ոք ասէր զընչից իւրոց թէ իւր իցէ՝ այլ ամենայն էր հասարակաց»։ իսկ Անանիա եւ Սափիրա կին նորա՝ ոչ զայլոց յափշտակեալ կամ զկեալ, այլ յիւրեանց ընչիցն ի գնոյ գեղջն խորեցին ինչս առանձնականս. վասն որոյ՝ պատուհասեցան մարմնով զի անկան եւ մեռան։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի հասարակութեամբ պարտ է վայելել յնչից արդեանց. եւ մի առանձնակի. զի մի պատուհասեսցի։ Իններորդ՝ մի կաթուղիկէ եկեղեցի անուանի ընդ ոլորտս ձեռակերտեալ. այլեւ ի զանազան ազգաց ի Քրիստոս հաւատացեալ. վասն զի մի է ամենեցուն կարգ եւ կատարմունք. մի դիտումն եւ մի հաւատ. եւ ի մի յոյս կոչման։ Յայս միտս՝ եւ զանազան անձինք ի մի տեղիս հաւաքեալ, մի կարգ եւ մի բան, եւ մի հասարակութիւն կարգաւորորի։ Տասներորդ՝ որեւ յետոյ ի հանդերձեալն յահաւոր դատաստանին՝ համահաւաքեալ ամենայն սուրբք յամենայն կողմանց աշխարհի ի մի հանգիստ եւ ի փառս արքայութեան երկնից, դասակից հրեշտակաց յանզրաւ յաւիտեանս. իսկ մեղաւորքն բաժանեալ ի նոցանէ, անշէջ հրով տանջեսցին։ Վասն որոյ ի նոյն դիտաւորութիւն այժմիկ հաւաքիմք ի մի վայր ի սուրբ եկեղեցիս, որ է երկինք ի վերայ երկրի հրեշտակութիւն պաշտօնէիւք նոյնաձայն համաբան եւ միակրօն հոգեւոր սիրով. եւ մի բազմաբաժին. եւ մի կողմաւոր կամօք. եւ մի՛ անձնասիրութեամբ եւ հակառակութեամբ բաժանիլ ի սուրբ միաբանութենէն. եւ լինիլ լուցկիք հրոյ յաւիտենից։ Այս ըստ հոգեւորին։ Նոյնպէս եւ մարմնաւորն ի միաբանութենէ շինութիւն է տան. իսկ ի բաժանմանէ՝ քակտումն եւ աւեր ըստ Տեառն. «տուն բաժանեալ յանձն՝ աւերի. եւ թագաւորութիւն կործանի»։ Ո՞չ տեսանէք առ երկրագործս . յորժամ հաւասար լծով համոզեն առ լծեալսն, գործն անխափան կատարի. իսկ թէ մին խեռի, բովանդակն խանգարի։ Տես դարձեալ՝ զի ի խաղաղութիւն կոչեաց զմեզ Քրիստոս, զխաղաղութիւն տալով մեզ. եւ երանեաց զխաղաղարարն որդի Աստուծոյ կոչելով. ապա ուրեմն խռովարարն որդի է հակառակին։ Եւ երեք են կողմունք խաղաղութեան գործոյ. այս է ինքն առ ինքն. զհոգի եւ զմարմին ի խաղաղութեան պահեալ. ինքն առ այլս. «եթէ հնարիցէ՝ ընդ ամենայսն զխաղաղութիւն կալ». եւ յայլոց առ այլս հաշտութեան միջնորդել. որպէս որդին Աստուծոյ՝ արար խաղաղութիւն եւ հաշտութիւն Աստուծոյ եւ մարդկան։ Ուրեմն յիրաւի գործակիցք նորին անուանն՝ եւ երանութեանն կցորդեսցին։ Իսկ խռովութիւնն՝ ոչ է կարգաւորաց եւ կրօնաւորաց եղբարց. այլ անձնասիրաց եւ այլազգեաց ընդ թշնամւոյն։ «Զի ուր եւ նախանձ է , անդ է անկարգութիւն եւ ամենայն իրք չարք. եւ մի կալ հակառակ չարին խրատէ առաքեալն»։ այլ խնդրեա զխաղաղութիւն եւ երթ զհետ նորա ի Դաւթայ ուսեալ։ Եւ յի՞նչ պատճառս գոյանայ աղմուկ. ո՞չ ապաքէն յինքնասէր բարուց եւ ագահութեանց. եւ ոչ այս միայն, այլեւ կռապաշտութիւն. «եւ արմատ ամենայն չարեաց է արծաթասիրութիւն»։ Այլեւ վասն սորա են կռիւք եւ ատելութիւնք. սպանութիւնք եւ այլն։ Տես առ շաղակեր կենդանիս՝ որ զշաղիղն ունի՝ յամենեցունց խածանի։ Տես եւ ի թռչունս՝ որքան ի ծառս եւ ընդ երկինս թռչին, ոչ վնասին. այլ յորժամ յերկրի վասն որկորոյ եւ կերակրոյ բնակին, ի ծօղակս ըմբռնին։ Եւ ձկունք ի խայծ կարթին։ Այս առհասարակ խրատ է կրօնաւորաց։

       Դարձեալ խրատ կրօնաւորաց՝ թէ զի՞նչ հարկաւոր է յանապատ բնակողացն . եւ զի՞նչ պիտանացու նոցին։

       Ասեմք նախ եթէ այն է հարկաւոր՝ առանց որոյ կեալ ոչ է իսկ պիտանացու՝ բարեպէս կեալն։ Որպէս ի մարմնաւորս հաց եւ հանդերձ հարկաւոր է. եւ զանազան կերակուր եւ ըմպելի եւ ազգի ազգի հանդերձ պիտանացու . այսպէս ի հոգեւորն է ընտրելի։ Գիտել պարտ է՝ զի երկոտասան իր հարկաւոր է սնակողաց յանապատի ըստ մեծին բարսեղի։ Նախ քան զամենայն ինչ՝ հարկաւոր է զախտ մարմնական եւ զախտ մտաց ի բաց մերկանալ. որպէս որ ի բաղանիս մտանէ, մերկանայ յամենայն զգեստուց. եւ որպէս ըմբիշք մերկանան, զի մի ըմբռնսցին ի գօտէմարտիլն։ Այսպէս եւ կրօնաւորին՝ պարտ է մեր կանալ յախտից մարմնոյ եւ մտաց. եւ ապա գօտէմարտիլ ընդ թշնամւոյն։ Երկրորդ՝ հարկաւոր է թողուլ զինչս եւ զամենայն ստացուածս մարմնոյ . ըստ այնմ, «մեք թողաք զամենայն եւ եկաք զկնի քոյ»։ Զի թէ ոչ թողուն զմարմնաւորն, ոչ կարեն ընդունիլ զհոգեւորն. «զի երկու տէրանց ոչ ոք կարէ ծառայել եւ այլն»։ Երրորդ՝ ի միաբանութեան ժողովս կալ՝ եւ ոչ յանձնականի. «զի եղբայր յեղբօրէ օգնեալ՝ իբր զքաղաք ամուր է ասէ. եւ վայ միոյն ի ճանապարհի եւ այլն»։ Չորրորդ՝ ամենեցուն մի սիրտ եւ մի խորհուրդ լինիլ. ըստ այնմ, «ամենեցուն սիրտ եւ անձն մի էր»։ Հինգերորդ՝ զի եւ զմի կամս , եւ ոչ կողմաւոր կամ այլեւայլ ունիցին. զի միայնակեացն՝ կամարար կոչի. այսինքն, զի թողցէ զկամս իւր, եւ արասցէ զառաջնորդին։ Վեցերորդ՝ զի ամենեքեան մի իղձ եւ մի փափագ ունիցին յինչ գործս եւ իցեն. այսինքն, զոգւոցն փրկութիւն։ Եօթներորդ՝ զի ոչ ոք ասիցէ յընչից իւրոց, թէ իւր իցէ. այլ ամենայն ինչ հասարակաց լիցի ըստ առաքելական կանոնացն։ Ութներորդ՝ զի առանց կռուոյ բնակեսցին. եւ ընդ ամենեսեան զխաղաղութիւն կալցեն ասէ առաքեալն։ Իններորդ՝ զի մի ընդ միմեանս հակաճառեսցեն եւ բանակռիւ լիցին յոչ ինչ պէտս որպէս ասէ առաքեալն. այլ իմաստնոյն հարցցեն եւ օգտեսցին։ Տասներորդ՝ զի ամենեքեան ամենայնիւ հնազանդ լիցին առաջնորդին. որպէս ասէ առաքեալն. «ամենայն անձն որ ընդ իշխանութեամբ է ի հնազանդութեան կացցէ»։ Մետասաներորդ՝ զի վարս առաջնորդին՝ ամենեւին յինքեանս նկարեսցեն. որպէս զնախօրինակ ինչ պատկեր, զոր կենդանագիրք ձեւագրեն։ Երկոտասաներորդ՝ զի զմիմեանս սիրեսցեն. «զի Աստուած սէր է. եւ որ կայ ի սէրն՝ բնակի յԱստուած. եւ Աստուած ի նման բնակի ասէ Յօհաննէս»։ Այսոքիկ հարկաւորք են ամենայն անապատաւորաց։ Իսկ Պիտանացու է ութն իր ի մէջ նոցա։ Նախ զիւրաքանչիւրս՝ ըստ արժանւոյն պատուեսցեն ըստ առաքելոյն. «հատուցանեն՝ որում զպարտս՝ զպարտս. ոմանց երկիւղ. այլոց զպատիւ»։ Երկրորդ՝ մի զընտանիսն մարմնոյ. այսինքն, զորդի կամ զեղբայր առաւել սիրեսցեն քան զհասարակ եղբարս։ Ապա թէ ոչ՝ դեռեւս ըստ բնութեան կարգին են, եւ չեն մոռացեալ։ Եւ թէ ասեն՝ «որ ընտանեաց խնամ ոչ տանի, չար է քան զանհաւատս»։ Ասեմք, թէ չեն հակառակ. զի առաքեալն նոցա ասէ, որ ըստ աշխարհի կենցաղավարին. դարձեալ եւ թէ յանապատի իցեն, եւ տեսանելով զընդանիս ի մեղս, եւ անփոյթ արասցեն, անհաւատութիւն է եւ այն։ Երրորդ՝ պիտանի է զի մի զանօգուտս խօսեսցին. որ նա ինքն է դատարկաբանութիւն։ Չորրորդ՝ զի մի ի զբօսանս. եւ այս կրկին է. կամ ի խօսս ծաղրականս. զի միայնակեաց ծաղրածու դեւ է գերգասացի, եւ կամ մարմնով զբօսնուլ եւ ի դարտարկութեան կալ։ Հինգերորդ՝ զի շահաւոր լիցի բանն՝ զժամանակն եւ զդէմն ընտրիցէ. եւ զոր ինքն ոչ կարէ՝ առաջնորդին ծանուսցէ. զի նա արասցէ։ Վեցերորդ՝ զի մի շոգմոգ լիցի եւ քսու տանէ ի տուն։ Եօթներորդ՝ մի ունկնճառ եւ ակամբ խօսեսցի. «Որ խօսէր գաղտ զընկերէ իւրմէ, զնա՝ բաց է ի բաց հալածէի. ասէ Դաւիթ». այլ կամ հեզիկ, կամ սակաւ ինչ բարձր ձայնիւ յայտնի եղբարցն։ Ութներորդ՝ պիտոյ է զխրատն եւ զհրամայականն, մեղագոյն եւ ահարկու ձայնիւ վարեսցէ։ Այսոքիկ պիտանացու են միաբանութեան եղբարց։ Իսկ առաջնորդին՝ Հանդերձ վերագոյն ասացելովդ է եւ զայս եօթն իրս առաւել ստանալ յինքն։ Նախզի՝ հանճարեղ լիցի. ըստ այնմ, «որ հանճարեղն է՝ զառաջնորդութիւն ստասցի»։ Երկրոդ՝ եւ զամենայն առաքինութիւնս լիով ունիցի. զի կարասցէ ամենեցուն օրինակ լինիլ։ Երրորդ՝ զնշոյլ սիրոյն՝ ամենեցուն առ հասարակ ծագեսցէ. ըստ որում ասէ. «զարեգակն ծագէ ի վերայ չարաց եւ բարեաց»։ եւ մի զմինն առաւել սիրեսցէ, եւ զմինն նուազ։ Չորրորդ՝ զպատիւն ըստ վայելչութեան դիմացն արասցէ՝ որպէս ասացաք։ Հինգերորդ՝ զի յամենայն իրս հասարակաբաշխ լիցի ըստ պիտոյից կարօտութեան. այսինքն զգեստս՝ զանկողինս, եւ այլ. որպէս զդեղս հիւանդաց, եւ ոչ ողջոց։ Նոյնպէս եւ զամենայն ինչ ըստ պիտոյիցն տացէ. եւ զաւելին արգելցէ. այս է հաւասարաբաշխն։ Վեցերորդ՝ զի միշտ զահ եւ զերկիւղ հանդերձ խրատու բանիւ ունիցի ի վերայ նոցա։ Եօթներորդ՝ զի յետ բազում խրատելոյ՝ պատժեսցէ զանդարձն. զի այլքն երկիցեն. որպէս ասէ առաքեալն. «զերիցուէ չարախօսութիւն մի ընդունիցիս եւ այլն»։ Եւ այս որպէս ասացաւ հարանցն. նմանապէս եւ կանանց է կանոն. որք բնակին ի վանս իւրեանց ճգնութեամբ։ Դարձեալ չորրորդ իրս հարկաւոր է առնել նոցա առաջնորդին։ Նախզի՝ մի զհեշտալին եւ զփափկալին տացէ նոցա։ Երկրորդ՝ զի մի ուրախամիտս եւ խնդացեալս արասցէ զնոսա։ Երրորդ՝ զի միշտ հնարեսցէ զպիտանին եւ զօգուտն տալ նոցա։ Չորրորդ՝ զի միշտ ընդ երկիւղիւ պահեսցէ զնոսա. «զի երկիւղիւ Տեառն խորշի ամենեցուն ոք ի չարէն»։ Իսկ միաբանքն՝ նոյնպէս պարտին լինիլ։ Նախզի՝ մի զհեշտն խնդրեսցեն յառաջնորդէն. այլ զօգտակարն եւ զպիտանին։ Երկրորդ՝ զի մի խուզեսցեն զհրամանս որ դնէ նոցա. այլ զպատուիրանս Տեառն կատարեսցեն. այնչափ, մինչ զի ոչ միայն զվատթարացն. այլեւ զգովելեացն թէ հրամայեսցէ, ոչ գործեսցեն։ Երրորդ՝ զի զայն ամենայն յօժարութեամբ կատարեսցեն. եւ մի տրտմութեամբ եւ հարկիւ. որում ոչ է վարձ. զի ակամայիցն եւ բռնադատելոցն ոչ է վարձ, եւ ոչ կատարելապէս փրկութիւն։ Չորրորդ՝ զի թէ հարկաւոր գործ ինչ հանդիպեսցի՝ յարանց կամ ի կանանց, յանվտանգ ժամու երծիցեն. այսինքն, ի ցերեկի. եւ զայն մի ոք կամաւորութեամբ ընդ ինքեան ունելով յեղբարցն կամ քերցն։ Այսքան վասն միաբանից եւ հարց։ Դարձեալ վասն յանապատի բնակելոյ։ Ոչ է պա՛րտ կրօնաւորին կալ ի մէջ աշխարհականաց վասն ութն պատճառի։ Նախզի՝ ի տեսն եւ ի լուրն ընդ նոսա, որպէս տիպք նկարեն յինքեան զմեղս վասն որոյ Սողոմօն՝ խրատէ. «ընդ առն նեղասրտի մի՛ բնակիր. եւ ընդ բարեկամի բարկացողի մի բնակիր. զի մի ուսցիս զճանապարհս նոցա. եւ զխեղդ ոգւոյ նոցա ընդունիցիս»։ Եւ մարգարէիւն «ելէք ի միջոյ նոցա Տէր. եւ ի պիղծս մի մերձենայք»։ Երկրորդ՝ զի մոռանան զամենայն պատուիրանս Աստուծոյ։ Երրորդ՝ զի սովորին եւ դժուարըմբեր լինին որպէս զբնականքն քաղց, եւ ծարաւ։ Չորրորդ՝ զի ոչ զգայ զմեղսն խղճիւն։ Հինգերորդ՝ զի ոչ ապաշխարէ եւ տրտմի։ Վեցերորդ՝ զի ոչ ունի զոմն բարեաց օրինակ։ Եօթներորդ՝ զի յարժանաւոր յիշմանէն Աստուծոյ ի բաց քեցի. այսինքն, զի սուրբքն յիշեն զԱստուած՝ ուրախանան եւ քաղցրանան. զի արժանաւորք են. ըստ այնմ, «յիշեցի Աստուած եւ ուրախ եղէ»։ եւ թէ՝ «քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո՝ քան զմեղր բերանոյ իմոյ»։ Ութներորդ՝ զի արհամարհէ եւ մոռանայ զդատաստանն. որ քան զամենայն՝ մեծագոյն չար է այս, եւ սատակիչ ոգւոց։ Եւ թէ որպէս է պարտ թողուլ զամենայն եւ առնուլ զխաչն որպէս ասէ աւետարանն։ Նախզի՝ առանձնասցի յաշխարհէս։ Երկրորդ՝ զի մոռասցի զանցեալ սովորութիւնն։ Երրորդ՝ մերժումն կամաց իւրոց։ Չորրորդ՝ մեռուցանել զանդամսն. այսինքն զզգայարանսն յիւրաքանչիւր գործոց խափանել։ Հինգերորդ՝ զի զամենայն նախատինս յանձն առնուցու։ Վեցերորդ՝ զի այլ եւ այլ խորհուրդ ոչ խառնեսցէ յաղօթսն։ Եօթներորդ՝ զի ստէպ աղօթեսցէ։ Ութներորդ՝ զի երկար աղօթեսցէ։ Եւ ապա այնպիսին կարէ առնուլ զխաչն, եւ հետեւիլ Քրիստոսի։ Վասն ոչ առանձին կալոյ։ Առ բազում ինչս պիտանացու է միասնական կեանք կրօնաւորաց. եւ նոյնքան պակասութիւն է առանձին բնակիլն։ Եւ ասեմք երկոտասան գլուխ։ Նախզի՝ իւրաքանչիւրքս՝ առ մարմնաւոր պէտս հարկաւորացն չեմք բաւական. այլ կարօտիմք միմեանց. որպէս ոտն ունի զօրութիւն գնալոյ՝ բայց բոլոր անձինն կարօտէ։ Վասն որոյ՝ ասէ Աստուած. «ոչ է պարտ մարոյդ միայն լինիլ. այլ արասցուք դմա օգնական ըստ դմա»։ Երկրորդ՝ զի բան սիրոյն՝ ոչ յորդորի յիւրաքանչիւրն. այն որ ասէ. «սէրն՝ ոչ խնդրէ զիւրն». զի միայնն՝ զիւր օգուտն խնդրէ. իսկ առաքեալն ասէ. մի խնդրեր զանձին օգուտ. այլ զընկերին զի ապրեսցի»։ Երրորդ՝ իւրաքանչիւրն զթերութիւն իւր ոչ ճանաչէ. զի ոչ ունի բարեկամ խրատիչ. եւ ոչ թշնամի յանդիմանիչ. վասն որոյ ասէ Սողոմօն։ «Վայ միոյն ի ճանապարհի. թէ գլորի, ոչ ոք է որ յարուցանէ»։ Չորրորդ՝ զի եւ ողորմութիւն ի բազմացն՝ զիւրաւ լինի. այսինքն քաղցելոյն կերակուր. եւ մեր կոյն զգեստ. իսկ ի միոյն՝ ոչ եւս. զի ի գործելն զմինն, խափանի միւսն. այսինքն կամ աղօթքն, կամ տուրքն. եւ ո՞վ ոք ախորժիցէ զդատարկ է զանպտուղ կեանս, քան զպտղաբերն։ Հինգերորդ՝ «զի անդամք եմք միմեանց հոգւովն սրբով. յօդեալ ի գլուխն Քրիստոս. ասէ առաքեալն». իսկ թէ ոք պատառեսցի. եւ անջատիցի, զիա՞րդ հնազանդի գլխոյն. կամ որպէս խնդալ ընդ լացօղս հատեալ անդամն. կամ որպէս վշտակից լինի եւ փառացն խնդակից՝ յորժամ զընկերն ոչ տեսանէ։ Վեցերորդ՝ զի իւրաքանչիւր ոք ի մէնջ ունիմք զպարգեւս հոգւոյն ըստ չափոյ հաւատոյն. որպէս ասէ առաքեալն։ «ումեմն բան իմաստութեան. այլում մարգարէութիւն. այլում զօրութիւն, եւ այլն»։ Արդ՝ ի միասնական կեանս՝ զմերն յարդեմք. եւ զայլոցն ամբարեմք զշնորհս ի գործելով առ միմեանս. իսկ միայնակն՝ ոչ այսպէս. այլ խտրէ միայն զիւրաքանչիւրն, եւ դատապարտի. որպէս ասէ Տէրն յաւետարանին։ Եօթներորդ՝ զի եւ ի գողոցն եւ ի թշնամեացն դժրելոյ՝ զգուշ մնամք ի զուարթնոցն զարթուցմանէ, զորժամ ոչ աղօթելով նիրհեմք զքունն զայն որ առ ի մահ. զորմէ ասէ Դաւիթ։ «Մի երբէք ննջեցից ի մահ». եւ այս լինի ըստ մարմնաւորին եւ ըստ հոգեւորին։ Ութներորդ՝ որք ուղիղ լինին ի գործս, ի բազմաց վկայութենէ զհաւատարմութիւն ընդրութեանն առնուն։ Զի թէ յերկուց՝ եւ յերից վկայից հաստատի ամենայն բան, որչափ եւս առաւել հաստատի որ զբարի գործսն կատարեսցէ։ Իսկ միայնակն՝ վտանգ ունի. նախ զանձնահաճութիւնն . եւ ապա զի ոչ ճանաչէ զթերին. եւ ոչ զյառաջանալն ի գործս։ Իններորդ՝ միայնակն զամենայն պատուիրանաւն զանց առնէ. այսինքն զսիրովն. զի ո՞ւմ խոնարհեսցի. կամ առ ո՞վ գթասցի. եւ որո՞ց համբերեսցէ. զի ինքն միայն է։ Եւ թէ ոք ասէ՝ սրբովք շատանալ. ասեմք թէ՝ այնպիսի է նա՝ որպէս հիւսն կամ դարբին որ գիտասցէ զարհեստն եւ ոչ գործեսցէ։ Եւ առաքեալն ասէ. «ոչ լսօղք օրինացն արդարասցին, այլ առնօղքն»։ Նաեւ Տէրն բանիւ ուսոյց զխոնարհութիւն. «յինէն ուսարուք՝ զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ». եւ գործով կատարեաց լուանալով զոտս աշակերտացն. իսկ դու զո՞ լուասցես, կամ զո՞ բժշկեսցես։ Տասներորդ՝ ասէ մարգարէն «բարի գոլ զբնակիլ եղբարցն ի միասին»։ Զի որպէս իւղ զհոգին սուրբ ընկալցին ի գլխոյն մուրուսք եւ զգեստք. այսինքն, միաբան լրմունք յառաջնորդէն. եւ միայնակն անբաժին է յայսպիսի իջմանէ շնորհաց։ Մետասաներորդ՝ ասպարէզ է ճգնութիւնն. զի որք տեսցեն՝ հաճեսցին եւ փառաւորեսցեն զԱստուած. վասն որոյ ասէ Տէրն. «այնպէս լուսաւորեսցի լոյս ձեր առաջի մարդկան , զի տեսցեն զգործս ձեր բարիս, եւ փառաւորեսցեն զհայր ձեր որ յերկինս է»։ իսկ զմիայն բնակողացն՝ ոչ ոք տեսանէ զվարս, եւ ոչ ոք ուսցի։ Երկոտասաներորդ՝ զի պարտ է օրինակ առնուլ զվարս առաքելոցն. որպէս ասէ գործքն. «էր ամենեցուն սիրտ եւ անձն մի. եւ ոչ ասէր զընչից իւրոց թէ իւր իցէ. այլ էր ամենայն ինչ հասարակաց»։ իսկ որ առանձին բնակի, եւ զինչս իւր առանձին պահէ, անբաժին է յայս միաբանութենէս։ Այսպէս երկոտասան գլխով շահ եւ օգուտ է բնակիլ ի միասին. եւ առանձին բնակիլն պակասութիւն որպէս ցուցաւ։ Դարձեալ վասն ընտրութեան առաջնորդաց վանից հինգ իր պիտոյ է։ Նախ պարտ է առաջնորդին լինիլ անդ. զի իցէ յառաջագահ։ Երկրորդ՝ զի լիցի բանիւ առաւելեալ։ Երրորդ՝ զի լիցի զգաստ եւ արթուն։ Չորրորդ՝ զի լիցի բարուքն գթած։ Հինգերորդ՝ եւ ի բոլոր սրտէ զիրաւունս Աստուծոյ խնդրիցէ։ Այնպիսին նստի առաջնորդ։ Վասն փորձելոյ զկրօնաւորս։ Զեկեալն նոր ի կրօնաւորութիւն՝ այսպէս փորձեսցէն։ Նախ հարցանեն զառաջին վարս նորա, թէ ուղղութեամբ լինի կեցեալ. զոր ինչ պակաս է՝ զայն հրամայեսցեն առնել. որպէս Տէրն զմատուցեալ երիտասարդն եհարց վասն վարուցն առաջին. եւ ապա զպակասն ուղղեաց ասելով. «մի ինչ պակաս է ի քէն. եթէ կամիս կատարեալ լինիլ եւ այլն»։ Իսկ թէ ի չար եւ յանխտիր վարուցն լինի եկեալ, պարտ է փորձութիւն ընդունիլ. զի մի վաղափոխուկ լիցի եւ անժուժկալ. ուստի բազում վնաս ծնանի։ Նախզի՝ ինքեանք ուխտազանց եղեն, եւ ստեցին Աստուած։ Երկրորդ՝ զի հայհոյութիւնս եւ նախատինս դնիցեն եղբարցն։ Երրորդ՝ զի գայթակղին լսօղքն։ Չորրորդ՝ զի երկմտին յօժարեալքն։ Ապա ուրեմն պարտ է փորձեալ զայնպիսին ըստ հինգ եղանակի. եւ ապա ընդունիլ ի թիւ եղբարցն։ Նախզի՝ անամօթաբար պատմեսցէ զամենայն մեղս։ Երկրորդ՝ զի ոսոխ իւր լինիցի եւ մատնիչ։ Երրորդ՝ եւ որք պատճառք եղեն եւ գործակիցք չարեացն՝ ոչ խնամածիցէ. ըստ այնմ, «ի բաց կացէք յինէն ամենեքեան ոյք գործէք զանօրէնութիւն»։ Չորրորդ՝ եւ զգուշութիւն յամեայնի վարս իւր ստասցի. զի մի դարձեալ կործանեսցի յառաջին ախտն։ Հինգերորդ՝ զի զամենայն խստակրօն ճգնութիւն, եւ կամ թէ զբնաւ անարգագոյն գործս զինչ եւ կարգեսցեն՝ խոնարհութեամբ ընդունիցի։ Իսկ թէ ի մեծատանց իցէ հարցցեն. եւ զոր ինչ առաւել անարգ թուէր իւր ի գործս՝ զնոյն դնիցեն։ Հարցումն։
       Որ զեդեալ գործ իւր թողու՝ եւ զայլ ինչ խնդրիցէ, զի՞նչ նշանակէ։ Պատասխանի։ Այսպիսին՝ հինգ իր ցուցանէ ի բարս իւր։ Նախ եւ առաջին զինք նահաճութիւն. զի դեռ չէ հնազանդեալ կամօք։ Երկրորդ՝ զի սիրէ զփառս աշխարհի։ Երրորդ՝ զի վասն շահի է յոյսն։ Չորրորդ՝ զի ագահ եւ որկրամոլ է։ Հինգերորդ՝ զի ծոյլ եւ հեղգ է. վասն որոյ զթեթեւագոյն գործս ընտրէ։ Վասն դարձի մեղաւորաց։ Եւ այս գիտելի է՝ զի ի դարձումն մեղուցելոց, չորս իր պիտոյ է։ Նախ՝ որ հանապազ հոգայ զելանելն ի մեղաց։ Երկրորդ՝ զի տրտմեսցի վասն գործեալ մեղացն։ Երրորդ զի ճգնեսցի յարդարորւթեան վաստակս։ Չորրորդ՝ զի ոչ յուլասցի յապաղելով, եւ օր առ վաղիւն ձգելով. «զի ահա ժամանակ ընդունելի, եւ այս է օր փրկութեան»։ Վասն զղջման։ Չորս իր պիտոյ է մտածել մարդոյ եւ զղջանալ։ Նախ՝ զխոնարհութիւնն Քրիստոսի վասն մեր բոլոր տնօրէնութեամբն. զխաչ՝ եւ զչարչարանս՝ եւ զայլն։ Երկրորդ՝ զկոչումն որ հրաւիրեաց յարքայութիւնն իւր ասելով. «կայք առիս ամենայն աշխատեալք»։ Եւ թէ «երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի»։ Երրորդ՝ զահաւոր ամօթ դատաստանին ի համագումար ատենին. ուր ամենայն գործք յայտնի լինին։ Չորրորդ՝ զհուրն յաւիտենական. զխաւարն արտաքին . զլալ աչացն, եւ զկրճտել ատամանցն որ ասէ. «երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից»։ Վասն գաղտ խօսելոյ։ Գաղտ խօսիլն զընկերէ՝ զընկերէ՝ հինգ ազգ վնաս ունի. վասն այն ասէ Դաւիթ. «զնա բաց է ի բաց հալածէի»։ Նախզի թիւրութիւն է աստուածադիր կարգացն. որ սպասաւոր բանի զլեզուն եդ. եւ նա խափանէ եւ աչօք երւ յօնօք խօսի։ Երկրորդ՝ այպանելոյ զընկերն, եւ կատականաց է ցոյց. վասն այն ծածուկ խօսի. որպէս ասէ առաքեալն. «խեղ կատակութիւն ի բերանոյ ձերմէ մի ելցէ». զի կատակ բանք խեղաբար եւ մասնաւոր՝ ունին զնախատելն։ Երրորդ՝ սուտ է խօսքն՝ վասն այն յայտնի ոչ խօսի. «եւ որ սուտ խօսի՝ որդի է սատանայի ասաց Տէրն»։ Չորրորդ՝ տրտմութիւն է եղբօրն. վասն որոյ որ գաղտնի խօսի, տրտմութիւն՝ է հոգւոյն սրբոյ։ «մի տրտմեցուցանէք զհոգին սուրբ որով կնքեցայք»։ Հինգերորդ՝ զվէս եւ զհպարտ բարսն նշանակէ. որով եւ ինքն սխալոտ գոլով այլոց ոտնհար լինի. եւ զայն ամպարիշտ եւ անզգամ կոչէ առակն. «զի արհամարհեաց զԱստուած, եւ ընկերին ոտնհար եղեւ»։ Եւ թէ ոք ասիցէ, վասն է՞ր նշանացի ակնարկեաց Սիմոն Պետրոս առ Յօհաննէս հարցանել զՏէրն. եւ մեք ձեռօք եւ գրովք խօսիմք։ Ասեմք թէ՝ երկու է խտրութիւնն։ Նախ՝ զի թէ վասն բարւոյ լինի ակնարկելն որպէս Պետրոսին։ Երկրորդ՝ թէ հետեւեսցի ձեռն լեզուին օժանդակելով։ Այլ թէ վասն չարւոյ լինի շարժումն գլխոյ եւ ձեռաց եւ գիրն՝ եւ կամ այպանելոյ զոք գաղտ խօսիլ, ամպարշտութիւն է որպէս ցուցաւ։ Այլեւ դատարկաբանութիւն է երեք ազգ։ Նախ որ ոչ լինի ի խոհեմութեանցն եկեալ յառաջ. այլ ի լեզուէն պատահեալ։ Երկրորդ՝որ ոչ լինի ընկերին օգուտ։ Երրորդ՝ խեղ կատակութեամբն՝ է բան դատարկ։ Վասն շարժելոյ գլխոյ։
       Շարժումն գլխոյ՝ հինգ ազգ է. այսինքն, հաւանական. հրաժարական. սպառնական. հենգնական. տրտմական. զարհուրական։ Առաջին երկուքն՝ յայտնապէս զկիրս մտացն թարքմանեն, հաւանել կամ ոչ. զի որպէս շարժումն ձեռացն՝ լեզուին է օգնական եւ թարքման. այսպէս եւ գլուխն մտացն։ Եւ սպառնականն է որպէս Ռափսակ ի վերայ Երուսաղէմի։ Եւ հենգնական՝ որպէս նախատէին զՏէրն շարժելով զգլուխս։ Իսկ տրտմական՝ որպէս վշտացեալ դստերքն Երուսաղէմի։ Եւ զարհուրական՝ որք ի վերայ Բաբիլոնի։ Եւ այսպէս զանազանին սոքա. զի առաջին երկուքն՝ ի ներկայն է, հաւանել կամ ոչ։ Իսկ սպառնականն՝ ի յապագայն է. եւ այլ երեքն՝ յանցեալն է։ Եւ դարձեալ զանազանին . զի առաջին երկուքն՝ ի վերայ բարւոյ եւ չարի լինին. եւ միջին երկուքն՝ միշտ ի վերայ չարի. եւ վերջին երկուքն՝ միշտ ի վերայ բարւոյ. այսքան առայս։ Եւ Քրիստոսի պսակողին սրբոց՝ փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։