Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն ամենայն մեղք չորս աստիճան ունի։ Նախզի՝ ծնանի ի սիրտ մարդոյն։ Երկրորդ զի ի խորհուրդն հեշտանայ։ Երրորդ՝ զի յետ հեշտութեանն հաւանի եւ ի գործածէ։ Չորրորդ՝ զի ջատագով լինի գործոյն, ի կարգս բարւոյ դնել զգործս, եւ զայլս պատճառել։ Եւ զայս չորս աստիճանս՝ օրինակաւ ցուցանէ մեր նախահայրն Ադամ։ Քանզի սատանայ միջնորդութեամբ օձին նախ էարկ զճաշակումն պտղոյն ի սիրտն Եւայի։ Երկրորդ՝ զի տեսութիւն պտղոյն եւ խոստումն փառաց աստուածանալոյն հեշտացոյց զնա։ Երրորդ՝ զի հաւանեալ ի գործ էարկ ճաշակելով զոր ասէ. «եկեր եւ ետ առն իւրում եւ կերին»։ Չորրորդ՝ զի յորժամ խնդիր արար հարցմամբ, ջատագով եղեն անձանց սրբութեան. այրն զկինն պատճառելով. եւ կինն զօձն։ Եւ այսպէս սատանայ զամենայն մարդ ըստ նմին օրինակի փորձէ։ Նախ արկանէ զսերմն մեղաց ի սիրտն. եւ մարմինն հեշտանայ ի նոյնն. եւ հոգին իբրեւ զԱդամ հաւանեալ գործակից է մարմնոյն։
       Եւ յետ գործելոյն՝ ջատագով լինի անձինն զայլս պատճառելով։ Ոչ գիտէ, թէ որպէս Ադամ պատճառելով եւ ոչ զանձին մեղս խոստովանեալ, ոչ զերծաւ ի պատուհասէ։ Այսպէս եւ ամենայն ոք յետ մեղացն՝ ոչ խոնարհեցուցեալ զանձն իւր ի խոստովանութիւն, ոչ զերծանի ի պատուհասէն Տեառն. կրկին ընդունելով զհատուցումն զմահ. եւ զզրկումն յաստուածային տեսոյն եւ յանմահական վայրէն։ Այսպէս եւ ամենայն ոք զնոյն վճիռ ունի հատուցման . թէպէտ պատճառ դնէ աշխարհականն զքահանայն. եւ քահանայն զեպիսկոպոսն. եւ եպիսկոպոսն զկաթուղիկոսն. իւրաքանչիւր զիւր հատուցումն առնելոց է յանաչառ դատաւորէն։ «չափ զեղուն թաթաղուն տացին ի գոգս ձեր ասէ»։ Բայց եւ զայս եւս գիտել պարտ է. զի որպէս մինչ ի գործ արկանելն չորս էին աստիճանք. սոյնպէս եւ ի գործեալն՝ չորս են աստիճանք յորս սովիմբք կորուսանէ սատանայ զմարդն. մին աստիճան ի գործն. զի ի ծածուկ գործէ զմեղսն վասն ամօթոյն։ Երկրորդ՝ զի յորժամ լրբեալ անամօթաբար յայտնի գործէ։ Երրորդ՝ զի սովորութիւն առնու ի մեղս։ Չորրորդ՝ զի անզեղջ մնայ. եւ այս են նետք սատանայի որովք հարկանէ զմարդն։ Զոր մարգարէն խրախոյս տայ, թէ զգուշանաս պատուիրանաց լսելովն. «ոչ երկիցես դու յերկիւղէ գիշերոյն». այսինքն ի սատանայէ եւ ի նետից նորա։ Եւ արդ տեսցուք թէ որպէս ի զգուշութեան կարեմք ոչ երկնչիլ ի նետից բանսարկուին։ Եւ գիտելի է՝ զի երկու են հնարք զերծանելոյ յայսպիսի հինիցս. որպէս բժիշկն մեր Քրիստոս արար, յորժամ փորձիչն մարտեաւ ընդ նա երեք ազգ մահադեղօք. այսինքն, հպարտութեամբ եւ ագահութեամբ եւ որկրամոլութեամբ։ Եւ այսպիսի ախտիցս որ է սկիզբն հպարտութիւնն՝ ոչ ետ տեղի. զի հպարտութիւն եւ ագահութիւն՝ մտացն են փափագ եւ ցանկութիւն. իսկ որկրամոլութիւնն՝ մարմնոյ։ Եւ զերկուսն յանձն իւր սանձեալ, մեզ օրինադրեաց ռետին կենսաբեր առողջութեան։ Նախ յորժամ մեղաց տեսակ՝ երեք պատճառանօք արկանէ սատանայ ի սիրտս մեր, բնաւ ոչ հաւանել. եւ ոչ տալ տեղի. այլ պարսաւել եւ յետս ընկենուլ։ Երկրորդ՝ զգուշանալ յորկորստութենէ. զի նա է դուռն ամենայն մեղաց. վասն այն առաւել պարտ է պատերազմիլ ընդ այս մեղս. քանզի Տէրն զգուշացոյց ըզմեզ յայսպիսի մեղաց։ «թէ զգուշ կացէք անձանց՝ գուցէ ծանրանայցեն սիրտք ձեր շուայտութեամբ եւ արբեցութեամբ»։ Վասն այն Քրիստոս ի լեառն փորձութեան նախ՝ ընդ այսպիսի մեղս պատերազմեցաւ զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր. զի դժուարախորտակելի է մեղս այս։ Եւ արդ՝ մեզ առաջիկայ աստանօր յաղագս երկու իմն իրաց առնել քննութիւն։ Նախ՝ վասն փորձանաց սատանայի։ Եւ երկրորդ՝ յաղագս պահոց։ Եւ աստ վասն փորձանաց՝ հարկ իմք ասել. քանզի ասէ առաքեալն. «ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս. ընդ աշխարհակալս խաւարիս այսորիկ»։ Եւ զի պատերազմ նորա որ ընդ մեզ՝ է երբեմն որ միջնորդօք։ Առաջինն որպէս ասացաք ի միտս արկանելով։ Եւ երկրորդ՝ դարձեալ զի սատանայ չորս ազգ կերպիւ փորձէ զմարդն։ Նախ աղքատութիւն եւ նեղութիւն ածեալ ի վերայ։ Երկրորդ՝ ի հեշտութիւն եւ ի քաղցրութիւն քարշելով. քանզի յորժամ նեղութեամբ եւ վշտօք ոչ կարէ խոնարհեցուցանել, հեշտութեամբ հնարի զյաղթութիւն. որպէս ամաղէկ ոչ կարաց պատերազմաւ յաղթել զԻսրայէլ. զարդարեաց զպոռնիկ կանայս եւ նովիմբ յաղթեաց. արեւ անկան յԻսրայէլէ ԻԳՌ այր։ Այսպէս եւ այլազգիք պատերազմաւ ոչ յաղթեցին Սամփսոնի. այլ հեշտութեամբ ի ձեռն կնոջ պոռնիկի։ Իսկ երրորդ՝ միշտ մարմնով փորձէ զմեզ՝ հանապազ հանգիստ տալով մարմնոյ, զի ծանրասցի. եւ յետ ծանրութեանն՝ չորրորդաբար արկանէ զբորբոք բղջախոհութեանն. որպէս ցուցանի յօրինակէն Նաբուգոդոնոսորի. որ պատմի ի գիրս Դանիէլի. «թէ ետ բորբոքել զհուր հնոցին եօթնապատիկ. որ նշանակէ զեօթն մահու չափ մեղս։ Եւ քանզի յետին երկուքն՝ որկրամոլութիւնն եւ բղջախոհութիւնն՝ յոյժ ծանրագոյնք են. զի յոյժ ընդդէմ են բնութեանն։ Իսկ հնոցն Բաբիլոնի՝ չորս իրօք բորբոքէր։ Նաւթիւ՝ որ նշանակէ զցանկութիւն մարմնոյ. զոր ասէ Յակօբոս. «ցանկութիւն յղացեալ զմեղս ծնանի»։ Երկրորդ նիւթն՝ ձիւթ. որ է որկրամոլութիւն եւ արբեցութիւն։ Երրորդ վուշ՝ որ է յաճախ հայեցումն ի պատկեր կնոջ. որ զարդարի իբրեւ զկին պոռնիկ։ Չորրորդ՝ որթ չորացեալ եւ ցամաքեալ. որ նշանակէ զագահ եւ զփարթամ այր. որոյ սիրտն չորացեալ եւ ցամաքեալ լինի յողորմութեան վտակէն. այսոքիկ են որով փորձէ սատանայ զմարդն եւ առնէ նիւթ գեհենոյն։ Դարձեալ երրորդ կերպիւ փորձէ սատանայ զմարդիկ Դ ազգ փորձութեամբ։ Առաջին՝ զի արկանէ զսիրտ մարդոյն ի գիշերային երկիւղ յաղքատութիւնն. եւ նեղութեամբ տանջանաց անօրինաց՝ թիւրէ յուղիղ ճանապարհէն։ Իսկ այս շուտով հերքի, յորժամ ի միտ ածեմք զմեղս մեր. եւ զտանջանս դժոխոց. եւ զլոյս չարչարանացն Քրիստոսի. եւ շուտով հերքի երկիւղ գիշերային։ Երկրորդ՝ յորժամ ձգէ նետ ի լուսաւոր գործ առաքինութեան, զհպարտութիւն. յորժամ պահս պահէ, կամ ողորմութիւն առնէ, ականէ ի միտս փառասիրութիւն, զի անկցի մարդն այն ի վարձուց իւրոց վասն հպարտութեանն. որպէս ինքն անկաւ։ Իսկ թէ այսու ոչ կարէ ընկենուլ զմարդն, արկանէ ի գործ զերրորդն. այսինքն, զկարօտութիւն փառաց եւ զմեծութիւն աշխարհի. զի ժողովեսցէ ինչս բազումս։ Եւ յորժամ եւ այսու ոչ կարէ յաղթել զմարդն, արկանէ ի գործ զչորրորդն. ի յերազն զինքն հրեշտակ լուսոյ ձեւացուցանէ. եւ խրատիւք՝ որոյ սկիզբն քաղցր է, եւ չար է կատարումն. այնու պատրէ եւ մոլորեցուցանէ. որպէս բազում պատմի ի գիրս սրբոց հարցն եղեալ։ Դարձեալ երրորդ՝ փորձեաց սատանայ՝ զաշխարհ չորիւք եղանակօք։ Նախ՝ գիշերային երկիւղ յարուցանելով հաւատացելոց. որպէս յաւուրս առաքելոցն. եւ զխոստովանօղսն՝ որք զՔրիստոս խոստովանէին, սպանանել տայր. եւ սպանօղքն համարէին պաշտօն մատուցանել Աստուծոյ։ Երկրորդ փորձութիւնն՝ կոչի նետ որ թռչի ի տուէ. ցուցանէ զփորձութիւն հերձուածողաց. զի յորժամ գիշերային երկիւղն հատաւ ի կռապաշտ թագաւորացն, յարոյց զհերձուածօղսն նիւթ առեալ ի լոյս բանից. որպէս Արիոս. Մակեդոն. Նեստոր, եւ այլք նմանք սոցա։ Իսկ յորժամ շնորհօք հոգւոյն սրբոյ հերքեալ տկարացաւ այս, յարոյց զերրորդն փորձութիւն ի սուտ եղբարց, որք զաստիճան եպիսկոպոսութեան եւ զվարդապետութեանն ստացան, ոչ ըստ իմաստութեանն որ ի շինութիւն եկեղեցւոյ, այլ ի պէտս մարմնոյ փառաց եւ ցանկութեան աշխարհի, ծառայելով տարերաց. որպէս քրմաց էր գործ եւ կռապաշտիցն. որպէս յայժմու ժամանակիս՝ «որոց աստուածացուցեալ են զորովայնս իւրեանց. եւ փառք են նոցա ամօթքն. զորս թշնամի խաչին կոչէ առաքեալն» եւ ոչ առաջնորդ եկեղեցւոյ. զի ոչ հոգան զօրինաց, եւ ոչ փոյթ ունին զփրկութիւն հոգւոց ժողովրդեան. այլ միայն զանձանց հեշտութիւն եւ զփառս։ Իսկ Չորրորդ փորձութիւն արկանէ ի կատարածի զՆեռն։ Դարձեալ չորիւք փորձութեամբ. Մի ուրուական սքանչելեօք։ Երկրորդ՝ բռնութեամբ տանջանացն. երեք՝ պարգեւօք. չորս՝ պատրողական բանիւք։ «Եթէ հնար ինչ իցէ, եւ զընտրեալսն մոլորեցուցանել որպէս վկայէ աւետարանն»։ Այս յաղագս փորձութեան այսքան։ Իսկ պահք՝ զայս ամենայն փորձութիւնս կարօղ է շիջուցանել։
       Եւ զայս վարդապետէ Քրիստոս ուսուցանելով կրկնակի ի բանս իւր։ Նախզի ասէ. «այս չար ոչ իւիք ելանէ, եթէ ոչ պահօք եւ աղօթիւք»։ եւ Երկրորդ բանն որ ասէ. «ոչ է հնար զերծանիլ յորոգայթէ, եթէ ոչ պահօք եւ աղօթիւք։ Ապա ուրեմն հարկ է մեզ պահել. զի յաղթեսցուք փորձողին. որպէս եւ պահեաց Քրիստոս. ոչ թէ կարօտ էր պահոց օգնականութեան, այլ զի մեզ ծանուսցէ, թէ մարմնոյ անհնար է առանց պահոց յաղթել հեշտութեան փորձողին։ Բայց գիտել պարտ է՝ զի բազում են ազգ պահոց զանազանեալ. պարտ է զնոսա գիտել՝ եւ զորքանութիւն պահոց. եւ թէ ո՞րն է ի սոցանէ որ հալածէ զդեւս հանդերձ փորձութեամբ իւրով։ Եօթն ազգ է պահոց։ Նախ վասն աղքատութեան. զի ունի կամք ուտելոյ, բայց չունի որ կերիցէ։ Երկրորդ՝ վասն հիւանդութեան ստամոքսաց ոչ կարէ ուտել փահրիզ առնէ. զի մի վասն յաճախ ուտելոյն առաւելասցի հիւանդութիւնն։ Երրորդ՝ պահեն փառասէրք, եւ երկու մեղս գործեն. մին զի այնպիսի պահօքն՝ զթշնամին սատանայ յագեցուցանեն. եւ երկու՝ զի ինքն չարչարեալ, ոչ թէ ոչ վարձաւորի. այլեւ պատժի։ Չորրորդ՝ պահեն կեղծաւորք՝ կարթ արկանելով. զի այսպիսի առաքինութեան աղագաւ հերձուած մուծանեն յեկեղեցի. եւ կամին ըստանալ ինչս։ Հինգերորդ՝ պահեն վասն նաքասութեան. զոր բան բասիր դնէ ի վերայ այնպիսեացն Սողոմօն։ «թէ Աստուած ետ ինչս եւ ստացուածս՝ եւ ոչ արար զնոսա Տէր եւ իշխան ի վերայ»։ Վեցերորդ՝ պահեն ոմանք վասն ստամոքսին՝ պատրաստելոյ զի առաւել եւս ճաշակեսցեն։ Եօթներորդ՝ պահեն հաւատացեալք եւ հետեւօղք Քրիստոսի վասն սիրոյ նորա։ Եւ սա բաժանի յեօթն. քանզի է նախ պահք՝ որ անընդմիջաբար յԱստուծոյ եդան որպէս Ադամայն, ոչ ուտել ի ծառոյն գիտութեան։ Երկրորդ՝ զի յիւր կամաց ստանայ. որպէս Ենովք ստացաւ։ Երրորդ՝ որ ի ձեռն մարգարէիցն եդաւ պահք. որպէս ասէ մարգարէն Յովէլ։ «Սրբեցէք պահս՝ քարոզեցէք պաղատանս»։ Չորրորդ՝ առաքելադիր, որպէս ուրբաթն եւ չորեք շաբաթն յառաքելոց կարգեցաւ ըստ հնոցն երկիցս ի շաբաթու. եւ երեք յիսնակքս։ Հինգերորդ պահք հայրապետադիրք. որպէս մեր շաբաթապահքս։ Վեցերորդ՝ որ խոստովանահայրն կարգէ։ Եօթներորդ՝ իշխանք բարեպաշտօնք դնեն զոմանս վասն յանցանաց իրիք ի բանդի. եւ հրամայեն տալ աշոտուչ հաց։ Իսկ այն առաջին եօթանց՝ վեցն անվարձք են։ Իսկ այս երկրորդն՝ ամենն վարձաւորք են։ Եւ զվեցն ի նոցանէ՝ ոչ ոք կարէ արգելուլ. կամ ունիլ իշխանութիւն լուծանել. բայց որ եդն՝ նա ունի իշխանութիւն լուծանելոյ. իսկ զմինն միայն որ անձամբ իւր ստացաւ, կարօղ է լուծանել։ Իսկ պահս պարտ է պահել ըստ խրատուն Զաքարիայ մարգարէին որ ասէ. «պահել ըստ չորից, եւ ըստ հնգից, եւ ըստ եօթանց, եւ ըստ տասանց»։ Բարկացօղք են դառնամաղձոտքն. եւ վայրաբերին ջերմն եւ խոնաւուտ խառնուածով։ Եւ տրտմաթաղխիծք՝ որք չոր են եւ ցուրտ խառնուածով։ Եւ ծոյլք եւ տղմականք՝ որք գէջ եւ ցուրտ են խառնուածով։ Իսկ հինգ՝ զհինգ զգայարանացս ասէ։ Իսկ եօթն՝ զեօթն մահու չափ մեղս ասէ։ Իսկ տասն՝ զտասն բանեան օրէնսն ասէ։ Իսկ պահք բերանոյ՝ է այս։ Նախզի փակէ յամենայն պարարտ կերակրոց։ Երկրորդ՝ զի ոչ ցանկութեամբ եւ ջերմեռանդութեամբ ուտէ։ Երրորդ՝ զի ոչ առանց ժամու ճաշակէ։ Չորրորդ՝ զի ոչ յագ։ Հինգերորդ՝ զի յիններորդ ժամու ուտէ մի անգամ յաւուրն. եւ թէ ոչ այսպէս, լուծանի պահքն։ Իսկ թէ զինչ օգտութիւն ունի պահք։ Նախզի՝ ժառանգորդ դրախտին առնէ զմարդն որպէս զԱդամ, մինչէր ի պահպանութիւն պատուիրանին։ Երկրորդ՝ զմարդն հրեշտակ երկնային առնէ որպէս զՅովհաննէս. որ ոչ ուտէր եւ ոչ ըմպէր՝ հրեշտակ կոչէ գիրն աստուածային. «թէ առաքեցից զհրեշտակ իմ առաջի իմ»։ Երրորդ՝ զի զդեւն հալածէ. որպէս հրամայեաց Քրիստոսի, թէ «այս չար՝ ոչ իւիք ելանէ, եթէ ոչ պահօք եւ աղօթիւք»։ Չորրորդ՝ զի յորոգայթից զերծուցանէ. որպէս հրամայեաց Քրիստոս, թէ «ոչ է հնար զերծանիլ յորոգայթէ, թէ ոչ՝ պահօք եւ աղօթիւք»։ Հինգերորդ՝ զի վերափոխէ զմարդն յերկինս որպէս զԵնովք եւ զԵղիա։ Վեցերորդ՝ զի աստուածատես եւ օրէնսդիր առնէ որպէս զՄովսէս։ Եօթներորդ՝ զի փրկէ ի մահուանէ, եւ զթշնամին խորտակէ. որպէս Յուդիթ պահօք եւ աղօթիւք եւ արտասուօք զՀողօփեռնէս սպան. եւ զքաղաքն փըրկեաց։ Ութներորդ՝ զի զհրամանն Աստուծոյ կարողանայ դարձուցանել. որպէս նինուէացիքն պահօք զկործանումն քաղաքին։ Իններորդ՝ զի զհուրն շիջուցանէ որպէս զերից մանկանցն։ Տասներորդ՝ զբերանս առիւծուց խնու որպէս Դանիէլն։ ԺԱ՝ զի եւ զառողջութիւն մարմնոյ ի ձեռն պահոց կարեմք ստանալ։ Իսկ զպահս քառասնիցս՝ թէպէտ պահեաց Մովսէս եւ Եղիա՝ բայց պահքս այս՝ Քրիստոսին է. «որ պահեաց զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր, եւ յաղթեաց փորձողին»։ Իսկ ձմերան յիսնակն՝ Եղիայի։ Բայց զայս գիտելի է՝ զի Քրիստոսի յետ մկրտութեանն պահեաց զպահս զայս. իսկ մեք ընդէր մերձ ի չարչարանս կատարեմք։ Այս յաղագս վեց պատճառի։ Նախ զի՝ Ադամ ի Նիսան ԻԱ. եւ ի Մարտի ԻԲ ստեղծաւ. եւ ի սոյն ժամանակիս պատւիրանազանց եղեւ եւ հանաւ ի դրախտէն յաղագս ուտելոյ։ Ի սոյն ժամանակիս պահեմք մեք. զի որպէս նա սակս ուտելոյն արտաքսեցաւ. մեք պահելով մտցուք ի դրախտն։ Երկրորդ՝ զի ամենայն քրիստոնէի պարտ է հաղորդիլ ի զատկին. վասն այն մերձ ի զատիկն պահեմք. զի սրբութեամբ արժանասցուք ընդունելութեան մարմնոյ եւ արեան Տեառն։ Երրորդ՝ զի ի ժամանակի ձմերան՝ ամենայն իրք զմեռելութիւն զգենուն ծառք եւ բոյսք եւ երկիր. իսկ ի ժամանակս գարնան՝ ամենեքեան նորոգեալ զարդարին։ Այսպէս մարդս հնացեալ մեղօք, եւ տերեւաթափ եղեալ ի բարեաց պտղոց, պարտ է պտղաբերիլ բարի գործովք. եւ սաղարթախիտ լինիլ ի յարութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ . եւ այս լինի ի ձեռն այս պահոցս։ Չորրորդ՝ յորժամ հիւանդութիւնն մերձ է, յայնժամ պիտոյ է բժիշկն. իսկ ի ժամանակս գարնան՝ խառնակին տարերք. եւ ջերմ եւ խոնաւուտ խառնուածն՝ զօրանայ ի մարդն. զոր վայրաբեր ասէ Նիւսացին։ Վասն այն պարտիմք յայսմ ժամանակի պահել՝ զի պահքն սանձէ եւ ոչ տայ թոյլ վայրաբերիլ։ Հինգերորդ՝ զի ի ձմեռն գիշերն առաւելու, եւ յամառն տիւն. եւ երկու առաւելութիւնքն խոտանք են. որպէս յանդգնութիւնն եւ երկչոտութիւնն. իսկ մէջն՝ որ արիութիւն է՝ բարւոք է. զի հաւասարութիւն եւ արդարութիւն է։ Այսպէս գարունն է ի մէջ երկուց աւելորդաց. եւ է արդարութիւն. եւ պարտ էր պահոց արդարութեանս՝ մերձ յարդար ժամանակի, եւ յարդար դատաւորութեան լինիլ։ Վեցերորդ՝ եդաւ սա ի սուրբ հայրապետացն՝ ի սոյն ժամանակի վարդապետ եւ ուսուցիչ մեզ։ Զի որպէս աւարտ աշխատութեան պահոցս՝ հասուցանէ զմեզ ի ցնծութիւն յարութեանն Քրիստոսի. այսպէս եւ աւարտ այսր բազմավիշտ կենցաղոյս՝ հասուցանէ զմեզ յարքայութիւնն երկնից եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։