Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Վարդապետք ասեն թէ հաւատացեալք որք ապաշխարեն պահօք եւ աղօթիւք, հինգ եղանակաւ փորձէ սատանայ, թէ ծանր է ապաշխարանքդ. ոչ կարես տանիլ. ասա թէ ճշմարիտ է. զի առանց Աստուծոյ ոչ կարեմ տանիլ. չորս կերպիւ փորձէ զնոսա սատանայ, զի թուլասցին յառաքինութենէ։ Առաջինն՝ կեղծաւոր գթով ասէ ցմարդն. դու խիստ ծանր բեռն ես առեալ ի վեր. զայդ թող. եւ այլ թեթեւ առ. որպէս ասաց առ Տէրն մեր Քրիստոս. «թէ ասա քարանցս՝ զի հաց լիցին»։ Այսպէս ասէ առ հաւատացեալսն, թէ զծանր ապաշխարութիւնդ ի կակուղ հաց՝ այսինքն ի հեշտութիւն փոխեա։ Այլ ոչ է պարտ լսել խաբողին. այլ պարտ է հարցանել զնա, թէ ոչ փորձիչ թէ զայս ծանր բեռնս բառնամ յինէն, անբե՞ռն մնամ։ Եւ թէ սատանայ ողորդ պատասխանի տայ՝ ասէ թէ ոչ. այլ կայ ծանր բեռն, այսինքն տանջանք դժոխոցն որ ի վերայ քո է դնիլոց, որպէս ասէ Յօհաննէս ի տեսիլն՝ «ասէին լերանց՝ թէ անկերո՛ւք ի վերայ մեր. եւ բլրոց թէ՝ ծածկեցէք զմեզ յերեսաց բարկութենէ գառինն որ նստի յաթոռ»։ Ապա ուրեմն ոչ է պարտ լսել սատանայի. զի բառնայ ի մէնջ զթեթեւ բեռն պահոց եւ աղօթից. եւ դընէ ի վերայ մեր զծանր բեռն դժոխոց։ Երկրորդ՝ փորձէ երկեցուցանելով. զի զայն բեռն որ մեզ որիշ որիշ պարտ է տանիլ՝ նա ցուցանէ թէ միահետ պիտի տանիլ։ Ասէ՝ ո՞րպէս կարերս զայս ծանր ապաշխարութիւնս տանիլ մինչեւ ի մահ. դու պատասխանի տուր թէ, ով սատանայ սակաւ մի այսօր տանիմ եւ սակաւ մի ի վաղիւն։ Եւ այլ թեթեւ լինի վաղիւն վասն սովորութեան. որպէս ասէ «շատ է աւուրն չարիւր» այս է, աւուրն աշխատանք։ Երրորդ՝ փորձէ զի զմեր կարողութիւնս բաժանէ ի կարողութենէն Աստուծոյ. եւ ասէ՝ դու տկար եւ վատուժ մարդ ես . չկարես ծանր ապաշխարանք քարշել։ Պատասխանի տուր նմա. ասէ աւետարանն. «առանց իմ ոչ ինչ կարէք առնել»։ եւ Պօղոս ասէ ի փիլիպեցւոցն. «ամենայնի կարօղ եմք առնել նովաւ որ հաստասեաց զմեզ»։ Չորրորդ կերպիւ փորձէ, զի ասէ թեթեւացուցանեմ զքեզ ի ծանր ապաշխարութենէդ. եւ կամի կողոպտել եւ կորուսանել զմեզ։ Պատասխանի տուր ով փորձիչ՝ կամի՞ս թեթեացուցանել զիս. ապա այնպէս թեթեւացուցանես՝ որպէս հարամին զճանապարհորդն եւ զվաճառականն. որ թալանէ զամենայն։ Արդ՝ իմ բեռնս ոսկի է եւ մարգարիտ. ոչ կամիմ թեթեւացուցանել։ Հինգերորդ փորձէ՝ զի զապաշխարութիւնս մեր որ կըշռորդ է, կամի խշկել, որ ի հրեշտակաց նմանութենէն պակաս. առնումք. եւ զի ապաշխարութեամբն առնումք զհրեշտակաց մեծութիւնն. ցուցանէ Պօղոս ի կորնթացւոցն։ «Զի առժամայն թեթեւ նեղութեանս յաճախութիւն՝ զյաւիտենական կենացն զառաւելութիւն մեծութեան գործէ ի մեզ». զի այն որ գնէ ինչ կշռով՝ կամի, զի քարն ծանր լինի՝ որ առաւել առնու ի կումաշէն։ Այսպէս պահքս եւ ապաշխարանքս՝ կշռորդ են. որչափ յոյժ ծանր լինին, առաւել շահիմք եւ վարձ առնումք յԱստուծոյ. վասն այն ոչ է պարտ հաւանիլ սատանայի։ Այլ պարտ է յաղթել զնա։ Որպէս վարդապետն մեր Քրիստոս փորձեցաւ ի սատանայէ. եւ ոչ լսեաց նմա. այլ յաղթեաց զնա. վասն այլ ասէ Մատթէոս։ «թէ վարեցաւ յանապատ փորձիլ ի սատանայէ»։ Աստ վեց իրս ասելի է։ Նախ՝ վասն փորձանաց Քրիստոս եւ պատասխանւոյն։ Երրորդ՝ վասն երկրորդ փորձանացն Քրիստոսի եւ պատասխանւոյն։ Չորրորդ՝ զի նմանէ սատանայ իժի եւ քարբի եւ վիշապի։ Հինգերորդ՝ վասն երրորդ փորձանացն Քրիստոսի եւ պատասխանւոյն։ Վեցերորդ՝ վասն օձի եւ գարշապարին։ Եւ նախ տեսցուք զառաջին գլուխն։ Զի սատանայ երեք կերպիւ փորձեաց զադամն առաջին, եւ յաղթեաց զնա։ Այսպէս զՔրիստոս զերկրորդն Ադամ՝ այս երեք կերպիւ փորձեաց. բայց ինքն յաղթեցաւ ի նմանէ։ Նախ՝ փորձեաց զԱդամ ուտելովն. որպէս ասէ գիրն. «ետես կինն զի բարի էր ծառն ի կերակուր»։ Երկրորդ՝ զի փորձեաց զնա հպարտութեամբ. «լինիցիս ասէ որպէս զԱստուած»։ Երրորդ՝ փորձեաց ագահութեամբ ասելով. «ճանաչիցէք զբարի եւ զչար»։ Այլ ագահութիւն երկու ազգ է. մին ագահութիւն ոսկւոյ. եւ մի ագահութիւն գիտութեան. յայսմանէ փորձեաց զնա։ Եւ անդ յայտնեցաւ դատաստանն Աստուծոյ՝ զի սատանայ օձիւն, եւ Ադամ եւ Եւա մեղք գործեցին. եւ իւրաքանչիւրքն ըստ չափոյն զպատիժն ընկալան։ Եւ զառաջինն սատանայ երեք ազգ մեղք գործեաց. եւ երեք ազգ պատիժ ընկալաւ։ Առաջին՝ նախաձեցաւ. զի մարդն յայն մեծութիւնն էր հասանելոց, ուստի ինքն անկաւ. վասն այն պատժեցաւ ի վերայ լանջացն գնալով. զի սատանայ ոչ դնալ գլուխ ի վեր. զի ոչ խոկայ զաստուածային փառս եւ զմեծութիւն. այլ միշտ զստորինս խորհի վասն մեղաց եւ տանջանաց։ Երկրորդ մեղքն սատանայի՝ զի սատանայ ասաց թէ՝ ոչ մեռանիք. եւ ի պատժիլն ընկալաւ զհող ուտելն. այս է՝ ագահքն որք զերկրաւորս սիրեն, կերակուր են սատանայի. Երրորդ մեղքն սատանայի՝ զի ընկեաց զմարդն ի մեղս եւ պատժեցաւ. զի թշնամութիւն եղեւ ի մէջ նորա եւ կնոջ որպէս ասէ։ «Նա սպասեսցէ քում գլխոյ. եւ դու սպասեսցես նորա գարշապարին»։ Վասն զի սատանայ առաւել փորձէ ի գարշապարն զնա. այս է՝ ի յետին օր մահուան մարդոյն։ Զի թէ յայնժամ ոչ կարէ յաղթել զնա՝ ազատի ի ձեռաց նորա։ Այլ կինն՝ սպասեաց գլխոյ նորա. զի եհատ զգլուխ նորա աստուածածինն ի ձեռն միածնի որդւոյ իւրոյ։ Եւ թէ զի՞նչ է գլուխ օձին՝ ասելով եմք յառաջիկայդ։ Իսկ Եւա երկու ազգ մեղք գործեաց . մէկ՝ հպարտութիւն. զի կամեցաւ Աստուծոյ նմանիլ. վասն այն է էառ զպատիժ ընդ հնազանդութեամբ առն լինիլ։ Երկրորդ՝ մեղանչեաց զպտուղն տալ զպտուղս իւր զորդիս։ Այլ Ադամ մին ազգ մեղք գործեաց, հեշտանալով յուտելն զպտուղն. վասն այն մի պատիժ ընկալաւ. աշխատանօք եւ քրտամբք ուտել զհացն։ Այս առաջին գլուխն վասն փորձանաց նախահօրն։ Երկրորդ հարցումն վասն փորձանացն Քրիստոսի։ Գիտելի է՝ որպէս զմարդն կերպարանօք օձին խաբեաց. դարձեալ զՔրիստոս մարդոյ կերպարանօք փորձեաց երեք ազգ։ Նախ ուտելով՝ զի ասաց «ասա՛ զի քարինս հաց լիցին»։ Եւ կարօ՛ղ էր Քրիստոս զքարն հաց փոխել որպէս զջուրն ի գինի. այլ ոչ կամեցաւ վասն երեք պատճառի։ Նախ ցուցանէ՝ թէ ոչ է պարտ իշխանութեամբ առնել զտրամաբանութիւնն, այլ իմաստութեամբ։ Այլ եւս թէ՝ չէ հարկ սքանչելեօք առնել զտրամաբանութիւն եւ յաղթել զսուտն, այլ սուրբ գրոց վկայութեամբ. վասն այն Քրիստոս ստեաց զնա պատասխանելով ի սուրբ գրոց. «ասէ գրեալ է թէ ոչ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ»։ Որպէս գրեալ է յերկրորդ օրէնսն։ Երկրորդ ցուցանէ թէ սատանայի հրամանաւ ոչ ինչ պիտի առնել. զի թէպէտ երբեմն բարի խոստանայ, այլ դիտաւորութիւն նորա չար է եւ կամքն. զի հնարի զկորուստ մարդկան։ Երրորդ՝ զի օրինակ ետ մեզ՝ թէ չէ պարտ առնել ինչ մեծ գործ ի ցոյցս մարդկան. այլ ի ծածուկ. զի մի քաղեսցէ թռչունն սատանայ. որպէս զծածկեալ սերմանսն՝ ոչ քաղեն թռչունք։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ընդէ՞ր սատանայ զքարն ասաց հաց լինիլ եւ ոչ զայլ ինչ։ Ասեն վարդապետք, թէ վասն տասն պատճառի։ Նախ՝ զի քարն անծնունդ է, որ ոչ յայլմէ ծնանի, եւ ոչ զայլս ծնանի. որպէս այլ դոյքս՝ զի կամ յայլմէ ծնանին եւ լինին կերակուր, եւ կամ զայլ կերակուրս ծնանին։ Իսկ քարն՝ ոչ ունի զայս։ Նոյնպէս եւ չարն ի յայլմէ ոչ ծնանի. զի պակասութիւն բարւոյ է. եւ ոչ զայլս ծնանի՝ զի ոչ էութիւն է. զի յոչընչէն՝ ոչ ինչ գայ յառաջ. այսինքն՝ անպտղութիւն բարւոյն. զի քարն անպտուղ է. եւ զայս կամեցաւ արկանել ի մեզ . զոր ոչ կարմեցաւ Տէրն։ Երկրրոդ՝ զի քարն՝ ունի չորս յատկութիւն. այսինքն, կարծրութիւն եւ խստութիւն. չորութիւն. ծանրութիւն. եւ ցրտութիւն. եւ նոյնպէս սատանայ ունի զսոսա։ Զի խիստ է եւ կարծր ընդդէմ կամացն Աստուծոյ եւ հրամանացն . զի ոչ երկնչի ի սպառնալեաց գեհենոյն։ Եւ չոր է յողորմութենէ եւ ի բուսոյ բարեաց։ Ցուրտ է յաստուծային եւ իմարդ կային սիրոյ։ Եւ ծանրացեալ չարեօք՝ իջանէ ի սանդարամետս դժոխոց։ Եւ զայսոսիկ կամեցաւ դնել ի մեզ ի ձեռն հաց լինելոյ քարին . զոր ծածկագետն իմացեալ խոտեաց զկամս նորա։ Երրորդ՝ զանզղջութիւն քարիւն կամեցաւ արկանել ի մեզ. զի մի բարձցի ի մէնջ սիրտ քարեղէն, եւ տացի սիրտ մարմնեղէն. եւ զայս ոչ կամեցաւ Տէրն, որ կամի զկեալն մեր եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան զգալն։ Չորրորդ՝ զի զցանկութիւնն բնական որ առ սերմանս՝ կամեցաւ ձգել ի յանբնականն, որ է ի քարէ. այսինքն, զցանկութիւն բարւոյն որ է ի մեզ բնական կամեցաւ ձգել ի չարն, որ անբնական է եւ եկամուտ։ Հինգերորդ՝ զի կամեցաւ գարշ երեւեցուցանել զսերմանսն ի հաց լինիլն քարին. զի արարչին իմաստութիւնն եւ նախախնամութիւնն սխալ երեւեսցի. որ ի սկզբանէ զսերմանիսն մեզ կերակուր պատրաստեաց. որեւ նա յամօթ եղեւ։ Վեցերորդ՝ զի առաւելաստացութիւնն եւ անչափ ուտելն, եւ բազմախորտկութիւնն եւ բազմատաղանդ սեղանն յոսկւոյ եւ յարծաթոյ, եւ բազմածախ անօթն խմելեացն եւ ուտելեացն, հոտք, ձայն գուսանաց եւ աշխարհական երգն, ճաշակելեացն համադամ կերակուրքն եւ այլքն ամենայն, արտաքոյ են հարկաւորին եւ աւելորդ. որպէս քարն արտաքոյ է բնական կերակրոցն . զի հարկաւոր՝ հացն եւ ջուրն է. զայս զամենեսեան կամեցաւ սատանայ արկանել ի մեզ ի ձեռն քարին. զոր անգոսնեաց Տէրն։ Եօթներոդ՝ զի քարն մնացական է. եւ սատանայ կամեցաւ զերկարութիւն կենաց դնել ի միտս մեր. զի մի խոկասցուք զվախճան. եւ զայս ոչ կամեցաւ Տէրն։ Ութներորդ՝ զի վայրաբեր է քարն. զի ի վայր կոյս ընթանայ. եւ սատանայ կամեցաւ զմիտս եւ զխորհուրդս եւ զսէր մեր՝ ձգել առ երկրաւորս եւ ստորնայինս. զի մի խորհեսցուք զերկնայինսն զոր խրատէ առաքեալն. վասն որոյ ոչ հաճեցաւ Տէրն։ Իններորդ՝ զի հարկանօղ եւ փշրօղ է քարն. եւ սատանայ կամեցաւ քարաձիգ լինիլ յոգիս մարդկան. եւ խորտակել եւ փշրել զհոգւոյս կազմութիւն. այսինքն, զխոհեմութիւն, զարիութիւն, զողջախոհութիւն, եւ զարդարութիւն. զորս ոչ ետ թոյլ Տէրն։ Տասներորդ՝ զի քարն պիտանացու է ի մարմնական շինուածս. եւ սատանայ կամեցաւ զմարմնական շինուածս եւ զյաջողուածս ցանկալի երեւեցուցանել մեզ. զի խափանեսցի հոգեւոր շինուածն որ ի հաւատոյ ի յուսոյ եւ ի սիրոյ կազմի , եւ կամ յայլ առաքինութեանց։ Եւ զայս ամենայն իմացեալ Տէրն, խափանեաց զկամս նորա։ Եւ գիտելի է՝ զի գեղեցիկ պատասխանի ետ Տէրն սատանայի. վասն զի սատանայ կերպարանեաց զինքն որպէս գթած ոք ասելով. «ասա՝ զի քարինս լինիցին հաց»։ Եւ Քրիստոս պատասխանեաց. «ոչ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ»։ Նախզի՝ հացն հայցումն թարգմանի, որ է հայց. այսինքն, զի ոչ եթէ զոր ինչ հայցէ մարդ, նովաւ կեայ. այսինքն զանազան կերակուրս, եւ ինչք եւ փառք եւ մեծութիւն, կամ զգեստ կամ այլ ինչ. այլ որ բանիւն Աստուծոյ տւան հարկաւոր պէտքն օգնական բնութեանս, եւ պատճառ կենաց, եւ պահապան կենդանութեան։ Երկրորդ՝ զի «ոչ եթէ հացիւ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ». այսինքն թէ, հացիւ է կեալ մարդոյն եւ բանիւն Աստուծոյ. մինն հոգւոյ՝ եւ մինն մարմնոյ. եւ ոչ քարդ. զոր դու շաղակրատես։ Երրորդ՝ զի մարդն յերկուց է բաղկացեալ. ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ. վասն որոյ՝ երկու ազգ կերակուր պիտի։ Այլ հոգին պատուական է քան զմարմինն. վասն այն յառաջ զհոգւոյ կերակուրն պիտի հոգալ՝ որէ բանն Աստուծոյ. եւ զայն կամէր ասել Քրիստոս ընդ սատանայի. թէ դու ճշմարիտ էիր, նախ զհոգւոյ կերակուրն հոգայիր. զի խօսեցել էիր զբանէն Աստուծոյ. այլ դու զմարմնոյն հոգաս որ է հաւասար մարդոյ եւ անասնոյ. եւ ահա յայտնեցաւ քո ստութիւնդ։ Չորրորդ՝ զի «ոչ հացիւ, այլ բանիւն Աստուծոյ». այսինքն, զի հացն ոչ է կենդանութիւն մարդկան. զի բազումք հացն ի բերանն մեռանին յորժամ հասանի մահն։ Այլ բանն Աստուծոյ՝ է կենդանութիւն զի առանց հացի պահէ կենդանի. որպէս զԵնովք եւ զԵղիա. զի ոչ ինչ ուտեն եւ կեան բանիւն Աստուծոյ։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի Քրիստոս երեք անգամ քաղցեաւ. եւ ոչ կայր նմա պատշաճ եւ պատրաստ կերակուր. այլ անյարմար։ Առաջին անգամն քար նմա եբեր ուտել սատանայ։ Երկրորդ՝ գնաց առ թզենին, եւ ոչ գտաւ անդ պտուղ. այլ միայն տերեւ։ Երրորդ՝ յորժամ ծարաւեցաւ ի խաչին, ետուն նմա քացախ խառնեալ ընդ զմուռ եւ ընդ լեղի. եւ ոչ կամեցաւ ըմպել։ Զայս նշանակէ՝ զի Քրիստոս յոյժ կարօտ է փրկութեան մարդկան. այլ ոմանք ի մեղաւորաց՝ քար բերեն կերակուր. այս է՝ զոչ խոստովանութիւնն. զի ոչ կամին զղջանալ. այսպէս ոչ է ախորժ կերակուր Աստուծոյ. զի ասէ մարգարէիւն։ «հանից զսիրտ քարեղէն ի ձէնջ. եւ տաց ձեզ զսիրտ մարմնեղէն». այս է, կակուղ սիրտ զղջման։ Եւ ոմանք բազում բերեն տերեւ Քրիստոսի. այս է, զշատ խօսս առանց բարի գործոց, եւ տան առաջի նորա սաղմոս եւ այլն. զայսպիսի կերակուրս անիծէ Աստուած։
       Այլ ոմանք քացախ եւ լեղի եւ զմուռ բերեն. այս է, նախանձ՝ կռիւ՝ եւ ատելութիւն. եւ զայսպիսիս ոչ ընդունի Քրիստոս. յայսցանէ երեւի , թէ առաջին փորձութիւնն սատանայի վաստակ կերակրոյ էր։ Այս երկրորդ հարցումն։ Ապա յետ այսորիկ տեսանելի է երրորդ գլուխն։ Զի երկրորդ՝ փորձեաց զնա հպարտութեամբ. զի եհան զնա յաշտարակ տաճարին եւ ասէր. «թէ որդի ես Աստուծոյ՝ արկ զքեզ աստի ի վայր»։ Եւ յորժամ ետես փորձիչն զի Քրիստոս ի գրոց խօսի վկայութեամբ, սկսաւ սատանայ այլ ի գրոց եւ ասէ. «ընկեա զքեզ. զի գրեալ է վասն քոյ. հրեշտակաց իւրոց պատուիրեալ է վասն քո, զի ի բազուկս իւրեանց բարձցեն զքեզ»։ Եւ այս էր դիտաւորութիւնն սատանայի՝ թէ ընկենու Քրիստոս զինքն ի վայր. թէ ամբողջ մնասցէ, ասէր թէ հպարտացաւ։ Այլ Քրիստոս իմաստութեաբ ետ պատասխանի ի գրոց. «գրեալ է՝ մի փորձեսցես զՏէր Աստուած քո»։ Եւ այն է փորձելն զԱստուած՝ զի մի ոք՝ ոչ կարէ ինքն զինքն փրկել՝ այլ կամաւ ինքն զինքն ձգէ ի փորձութիւն. թէ թող Աստուած զիս փրկէ սքանչելօք. արդ ես կարօղ եմ ոտօքս ի վայր իջանել. ի՞նչ հարկ է ի վայր ընկենուլ զիս։ Յայս երկրորդ փորձութեանս՝ երեւի սատանայի չորս ազգ պակասութիւն։ Նախզի՝ կոյր էր. երկրորդ՝ տկար. երրորդ՝ չար. չորրորդ՝ նենգաւոր։ Յառաջ երեւ թէ սատանայ կոյր էր. ոչ յայն կողմանէ որ գիտէր զի Աստուծոյ որդի կայ, այլ ի յայս կողմանէս կոյր էր, որ ոչ գիտէր թէ Քրիստոս է. վասն այն տարակուսանօք հարցանէր. «թէ որդի ես Աստուծոյ»։ Ապա ուրեմն սատանայ շատ հաւատ ունէր քան զանհաւատսն. զի կու հաւատայր սատանայ, թէ Աստուած որդի ունի, եւ կարէ զքարն հաց առնել։ Այլ անհաւատք՝ յերկու կողմնանէ կոյր են. զի ոչ հաւատան թէ Աստուծոյ կայ. եւ ոչ հաւատան թէ Քրիստոս է Որդի Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ երեւի թէ սատանայ տկար է. զի ասաց. «ընկեա զքեզ աստի ի վայր. եւ ինքն ոչ կարէր ձգել զնա ի վայր». վասն այն աղաչէր թէ դու զքեզ ի վայր ձգէ։ Ապա յայտ է՝ որ ոչ ի մեղս կարէ ձգել սատանայ զմարդն բռնութեամբ. այլ մեղաց խրատ տայ. զի ոչ կարէ զմարդն յաղթել առանց իւր կամացն։ Երրորդ՝ երեւի որ սատանայ չար է. զի ոչ ասաց թէ ի վեր գնա, այլ ի վայր անկիր։ Եւ այս է չարութիւնն սատանայի, զի կարօտ է, որ ամենայն սուրբք որ ի յարկինս գնան՝ ի վայր ի դժոխքն անկանին որպէս ինքն սատանայ։ Չորրորդ՝ երեւի, զի նենգաւոր է սատանայ երկու կերպիւ։ Նախզի՝ զվկայութիւնն սաղմոսին որ ի վերայ անդամոցն Քրիստոսի ասացեալ է, սատանայ ի վերայ Քրիստոսի մեկնէր. զի մարդս էր կարիք հրեշտակի պահպանութեան. եւ ոչ Քրիստոս զի կատարեալ Աստուած էր։ Երկրորդ կերպիւ նենգաւոր է՝ զի սաղմոսին զմին մասն որ իւր ի բան էր՝ յիշեաց. եւ զմիւս մասն որ հակառակ էր՝ ծածկեաց։ Զայն ասաց, թէ «հրեշտակաց իւրոց պատուիրեալ է»։ Եւ զայն ոչ, թէ «ի վերայ իժից եւ քարբից գնասցես դու»։ Ապա յետ այնորիկ տեսանելի է չորրորդ գլուխն։ Զի սատանայ նման է իժի վասն կրկին պատճառի։ Զի իժն՝ երկու յատկութիւն ունի։ Նախզի՝ թոյնն նորա վնասէ առանց բժշկութեան. որպէս ասէ Մովսէս. «սրտմտութիւն իժից անհնարին առանց բժշկութեան»։ Եւ այս է պատճառն՝ զի թոյն իժիցն սպանանէ զմարդն. եւ մարդն ոչ զգայ որ դեղ խնդրէ. զի յորժամ հարկանէ զմարդն, մարդոյն քունն տանի եւ մեռանի ընդ քունն։ Նոյնպէս մահու չափ մեղքն որ թոյն է սատանայի՝ սպանանէ զմարդն, եւ մարդն ոչ իմանայ. զի ի քաղցրութեան մեղացն հեշտացեալ է եւ քնի. եւ հոգին մեռանի. եւ զհիւանդութիւնն ոչ իմանայ. վասն այն ոչ խնդրէ դեղ. եւ լինի երբէք , զի մինչ ի մարմնոյ ննջէ ի մեղս. եւ ապա անկանի ի դժոխս։ Երկրորդ յատկութիւն՝ զի իժն գեղեցիկ ակն ունի ի գլուխն. եւ թովիչն թովէ՝ զի կալցէ զիժն եւ զակն առցէ. եւ յորժամ զձայնն լսէ, դիւրաւ ըմբռնի. վասն որոյ կալնու զականջն. զի զմինն դնէ ի գետին. եւ զմինն ագովն խփէ. եւ թովչի գործն խափանի։ Այսպէս յորժամ բունի ի սիրտ մարդոյն մահու չափ մեղքն սատանայի, եւ հոգի մարդոյն որ է ակն պատուական՝ անկանի ընդ իշխանութեամբ սատանայի. եւ նա պինդ պահէ։ Եւ յորժամ վարդապետք քարոզեն զբանն Աստուծոյ՝ եւ կամին առնուլ զհոգին ի սատանայէ, սատանայ նենգաւոր է, ոչ թողուլ լսել մեղաւորին զբանն Աստուծոյ. եւ խրատ տայ խփել զերկու ականջն. զմին երկրաւորօքս, այսինքն հոգօք աշխարհիս. եւ զմին եկայն ագովն, այսինքն զի բազում ժամանակ խոստովանայ եւ ասէ, թէ կեր արբ. եւ ապա յետոյ ապաշխարես. եւ այսպէս խափանի գործ վարդապետին։ Վասն այն ասէ Դաւիթ. «որպէս իժի եւ քարբի, զի խցեալ է զականջս իւր եւ այլն»։ Երկրորդ՝ նման է սատանայ քարբի. այսինքն արքայիկին վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ ընդ որ գնայ քարբն՝ այրէ զերկիր ի բոյսն. եւ շուրջ զբունովն նորա ոչ ինչ բուսանի։ Այսպէս սատանայ զամենայն գործս բարիս եւ զառաքինութիւն հոգւոյն այրէ. եւ որչափ բունեալ է ի հոգին՝ ոչ ինչ բուսանի անդ հոգեւոր. զի բարի գործն ի մէջ մահու չափ մեղացն ոչ բարձրանայ։ Երկրորդ՝ զի արքայիկն միայն հայելովն ի մարդն սպանանէ. այլեւ զթռչունս հայելով սպանանէ, եւ յերկնից ի վայր ձգէ. բայց ունի պատուական ակն մի ի վերայ կոպի աչացն. եւ ծանրացուցանէ զաչսն կոպովն որ ոչ կարէ ի վեր նայիլ. եւ թէ այս չէր, բազում վնաս առնէր։ Այսպէս դեւն պոռնկութեան հայեցուածովն միայն ի գեղ կնոջ զհոգին սպանանէ. որպէս ասէ. «որ հայի ի կին մարդ՝ անդէն շնացաւ»։ Այլեւ զսուրբ թռչունս ի վայր ձգէ՝ որպէս զԴաւիթ զՍողոմօն զՍամսոն եւ զայլսն։ Իսկ գեղեցիկ ակն զաչսն ի վայր քարշէ՝ Քրիստոսէ որ ծնաւ ի կուսէն. եւ անապական մնաց կուսութիւն մօրն. եւ օրինակ ետ կուսութեան եւ ողջախոհութեան. վասն այն ոչ կարէ պոռնկութեան դեւն զբազումս սպանանել։ Զի վասն կուսութեան Սուրբ աստուածածնին եւ Քրիստոսի՝ բազումք պահեն զինքեանս ի պոռնկութենէ ի մէջ քրիստոնէից. այլ անհաւատքն՝ յոյժ յաղթին ի պոռնկութեան դիւէն։ Այլեւ պատուական ակնս այս Քրիստոս եբարձ զիշխանութիւն սատանայի. վասն այն ոչ կարէ զաչս ի վեր համբառնալ եւ վնասել զոք, այնպէս որպէս եւ յառաջ քան զՔրիստոս վնասէր։ Եւ թէպէտ սատանայ ունի այժմ իշխանութիւն. բայց Քրիստոս ոչ տայ թոյլ այնպէս, որպէս յառաջն։ Այլ թէպէտ արքայիկ օձին թոյնն ի կենդանութեան վնասէ զմարդն. այլ յորժամ մեռանի՝ այրեն. եւ իւր կրակոց մոխիրն ամենայն թունից դեղէ։ Այսպէս բղջախոհութիւնն որչափ կենդանի է ի մարմինն վասն մեղաց՝ մահաբեր թունովն սպանանէ զմարդն ի հոգին. այլ յորժամ մեռանի ի մեղացն եւ ի հող դառնայ, յայնժամ դեղ է ողջախոհութեան եւ ամենայն մեղաց. քանզի յորժամ ի միտ ածէ ոք թէ մեռանիմ եւ ի հող դառնամ, այս խոկումնս սպանանէ եւ խափանէ զամենայն տեսակ մեղաց։ Երրորդ՝ նման է սատանայ առիւծու. զի յատկութիւն է առիւծուն՝ յորժամ կամի որս առնել, շուրջ զմայրով բոլոր ծիր առնէ. եւ ոչ ոք յանասնոց իշխէ ընդ այն ծիրն ի դուրս անցանել։ Այսպէս սատանայ իշխանէ աշխարհիս. եւ բոլոր ծիր է քարշեալ զերկրաւս զփորձութիւնն զայն՝ որով զմարդն Ադամ խաբեաց. եւ ունէր ընդ իշխանութեամբ իւրով զորդիս Ադամայ. եւ ոչ ոք կարէր փախչիլ. այլ տանէր զամենեսեան ի դժոխս . եւ վասն այն հնարեցաւ Քրիստոս եւ եբարձ զմեղս Ադամայ, որ ի մէջն առեալ էր զբնութիւնս. վասն այն կարեմք հաւատովն Քրիստոսի ընդդէմ կալ սատանայի. որպէս ասէ Պետրոս ի կաթուղիկէին։ «Արթուն կացէք եւ հսկէք. զի ոսոխն ձեր սատանայ իբրեւ զառիւծ գոչէ. շրջի եւ խնդրէ թէ զո՛ կլանիցէ. որով ի դիմի հարկանէք հաստատեալք հաւատով»։ Չորրորդ՝ նման է սատանայ վիշապի. վասն այն վիշապիս ասէ Դաւիթ. «վիշապն զոր ստեղծեր՝ խաղալ նովաւ»։ Վարդապետք ասեն, թէ վիշապս այս սատանայ է. եւ բարի ստեղծաւ յարարչէն. այլ Աստուած յառաջ քան զստեղծանելն գիտէր զի չար լինելոց էր իւր կամաւն։ Այլ ստեղծեաց զնա վասն օգտութեան ընտրելոցն. զի ի նորա չարութենէն՝ սուրբքն բազում օգնութիւն առնուն. քանզի յորժամ փորձին ի սատանայէ եւ բազում նեղութիւն կրեն ի նմանէ, յայնժամ առաւել սրբին եւ մեծ պսակ առնուն. եւ յայնժամ վիշապն սատանայ խաղալիկ լինի։ Եւ զի սատանայ ոչ վասն այն փորձէ զմարդն զի օգտեսցին, այլ թէ վնասեսցին. այլ յԱստուծոյ ողորմութենէն ոչ վնասեն զսուրբսն. այլ օգտեցուցանեն. եւ այնպէս նախատեալ լինի սատանայ։ Բժիշկք ասեն թէ՝ վիշապն մեծ օձ է. եւ այնպէս ջերմ է, որ հուր շնչէ. եւ հանապազ ծարաւ կենայ։ Այսպէս սատանայ հանապազ ծարաւ է կորստեանն մարդկան. որպէս Քրիստոս ծարաւ էր փրկութեան մարդկան։ Եւ ամենեւիմբ սատանայ ոչ յագենայ կորստեամբ մարդկան. որպէս ասէ Սողոմօն յառակսն. «թէ դժոխք ոչ յագին»։ Այլեւ սատանայ ջերմ է ի չարիսն. եւ հանապազ շնչէ զհուր մեղացն ի մարդ՝ եւ այնու կիզու։
       Զայս ամենայն՝ եւ զոր նմանեցուցաք այս կենդանեացս՝ զամենայն թաքուցեալ էր սատանայ յորժամ երկու փորձութեամբն մարտնչիւր թէ «ընկեա զքեզ աստի ի վայր»։ Այս չորրորդ գլուխն։
       Իսկ հինգերորդ գլուխն։
       Զի յորժամ ետես սատանայ թէ ոչ ուտելով՝ եւ ոչ հպարտութեամբ կարաց պատրել. ապա կամեցաւ ագահութեամբ յաղթել։ Վասն այն է հան ի լեռն բարձր. եւ եցոյց նմա զամենայն թագաւորութիւնս երկրի եւ զմեծութիւնն։ Ոչ թէ առանձին, զի ի վայր կենի այն ոչ լինէր. այլ հասարակ եցոյց զամենայն թագաւորութիւնս։ Եւ ասաց թէ՝ «զայս ամենայն քեզ տաց թէ, անկեալ երկիրպագանիցես ինձ»։ Ասեն վարդապետք թէ՝ սատանայ ոչ երբէք խորհի բարի. եւ զղջանայ ի հպարտութենէ. զի իսկըզբանն կամեցաւ Աստուծոյ նման լինիլ. եւ այժմ կամի երկրպագիլ որպէս զԱստուած. իսկզբանն ասաց սատանայ առ նախահարսն, թէ ոչ մեռանիք. եւ այժմ սուտ ասաց թէ «իմ է ում կամիմ տաց զայս ամենայն». եւ ոչ է աշխարհս սատանայի, այլ Աստուծոյ. եւ ոչ կարէ ումեք տալ ինչ, թէ Աստուած չտայ թոյլ։ Յառաջին եւ յերկրորդ փորձութիւնս պատասխանի ետ Քրիստոս սատանի հանդարտութեամբ. աստ օրինակեաց մեզ Քրիստոս թէ, յորժամ զնախատինս անձանց մերոց լուիցուք, համբերեսցուք. այլ յորժամ զԱստուծոյ հայհոյութիւնն լսիցեմք, ոչ է պարտ համբերել. եւ յոր ժամ լսեմք զընկերի նախատինսն, պարտ է վերէժխնդիր լինիլ։ Այլ բազումք զհակառակն առնեն. զի յորժամ զիւրեանց հայհոյութիւնն լսեն, բարկանան. եւ յորժամ զԱստուծոյ, կամ զընկերին, բնաւ ոչ հոգան։ Եւ յորժամ ասաց Քրիստոս զայս՝ յաղթեալ փախեաւ սատանայ։ Որչափ ի պատեարազմ էր Քրիստոս, հրեշտակք ի մի կողմն կային եւ հայէին. այլ ոչ եկին մերձ առ նա. զի մի ոք ասիցէ, թէ կարօտ էր օգնականութեան հրեշտակի նոքօք յաղթեաց. իսկ յորժամ յաղթեաց զսատանայ, «ապա մատեան ասէ հրեշտակք եւ պաշտէին զնա»։ Այլ աստ հարցումն լինի, թէ զի՞նչ է այս՝ զի Քրիստոս Որդին Աստուծոյ թոյլ ետ սատանայի փորձել զնա. եւ հանել յաշտարակ տաճարին եւ ի լեառն. որ բանիւ միայն կարօղ էր զնա յոչ էութիւն դարձուցանել . զի անպատշաճ էր որ նա փորձիւր։ Պատասխանի տան վարդապետք եւ ասեն թէ, Քրիստոս ոչ վասն եկն յաշխարհս՝ զի փառաւորի եւ պատուի. այլ զի նախատեսցի եւ փախչեսցի. զի մահուամբն իւրով փրկեսցէ զմարդն ի սատանայէ. եւ սպանմամբ մեռանիլն մեծ է քան զփորձիլն. զմահն յանձն էառ. չէ զարմանք թէ եւ փորձիւր. այլեւ դարձեալ զի սատանայ գլուխ է ամենայն մեղաց եւ չարաց. եւ չար մարդիկ անդամք են սատանայի։ Այս է՝ հրէայքն՝ որք խաչեցին. Պիղատոս՝ որ դատապարտեաց. զինուորքն՝ որք բեւեռեցին։ Արդ՝ թէ Քրիստոս թոյլ ետ անդամոցն սպանանել զինքն, զի՞նչ զարմանք էր թէ, որ գլուխն էր սատանայ փորձել զՔրիստոս։ Եւ սատանայ վստահացաւ փորձել զՔրիստոս. ապա ոչ խնայէ փորձել զհաւատացեալս. վասն այն ասէ Սիրաքն. «որ որդեակ՝ որ կամիս ծառայել Աստուծոյ, կացցես յերկիւղ նորա. եւ պատրաստեա զանձն փորձանաց»։
       Այս հինգերորդ գլուխն։
       Վեցերորդն գիտելի է. զի փորձիչն մեր ծուռ ու մուռ երթայ որպէս զօձ. եւ նենգութեամբ փորձէ. վասն զի դժուարաւ ճանաչի թէ ուր երթայ փորձութիւն նորա. որպէս ասէ առակն. «թէ դժուարին է ճանաչել զհետս օձի ի վերայ վիմի». ճանապարհ օձի ի վերայ վիմի փորձութիւնն է սատանայի ի վերայ սրբոցն, որք հաստատեալք են ի վէմն Քրիստոսի . վասն այն պարտ է ջաղխել զգլուխ օձին. զի նա սպանէ միշտ մեր գարշապարի. այս է՝ ոտին մերոյ։ Այլ գլուխ օձին չորս ազգ է։ Առաջին հպարտութիւնն. զի նա է սկիզբն ամենայն մեղաց. վասն այն պարտ է ջաղխել նախ զհպարտութիւնն խոնարհութամբ. որպէս գրեալ է, թէ ետես անտօն զցանցս սատանայի, զի պատրաստեալ էր յերկրի. եւ բազումք անկանէին անդ. եւ ասէր ո՞վ կարէ զերծանիլ յայսմանէ։ Ձայն եղե յերկնից եւ ասէ՝ Ա՛նտօնիէ, խոնարհութեամբ միայն կարէ ապրիլ մարդ ի ցանցից սատանայի։ Երկրորդ գլուխ սատանայի է սկիզբն փորձութեանց. զի յորժամ խոցն նոր է՝ պա՛րտ է շուտով բժշկել. ապա թէ հնանայ՝ դժուարաւ բժշկի։ Այսպէս զսկիզբն փորձութեան պարտ է հատանել. զի թէ հաստատի ի միտսն , դժուարաւ քակի։ Զի իսրաէլացիքն յայն ժամ արձակեցան ի Փարաւօնէ, յորժամ նոցա անդրանիկքն մեռան. նոյնպէս հաւատացեալք յայնժամ ազատին յանմարմին Փարաւօնէ, յորժամ անդրանիկ խորհուրդն սատանայի սատակի, որ է սկիզբն մեղաց եւ փորձութեանց։ Երրորդ գլուխ է սատանայի մեղքն՝ որ դեռ ի սիրտն կայ. յայնժամ պարտ է ջաղխել զնա, մինչդեռ ի գործ չէ եկեալ. յայնժամ պարտ է սպանանել զթշնամին, մինչդեռ մանուկ է եւ չէ մեծացեալ. վասն այն ասէ Դաւիթ. «երանի որ ընկալաւ զմանուկս քո եւ էհար զքարի»։ Բաբիլոնի մանկուքն՝ առաջին շարժումն է չար խորհրդոցն ի սիրտն. պարտ է հարկանել զքարի որ է Քրիստոս։ Եւ օձ որ ականես ի կռօճ, եւ փակես բազում ժամանակ, ինքն ընդինքեան սատակի. այսպէս չար խորհուրդն ի սրտին կապեալ է ոչ ի գործածեալ՝ ինքն ընդ ինքեան ոչընչանայ։ Ապա չար խորհուրդքն յորս հաւանին եւ ի գործ ածեն, ոչ մանկունքն բաբիլացւոց, այլ հզօր հսկայազունք. որք զհոգին սպանանեն։ Չորրորդ գլուխն սատանայի՝ սխալումն է եւ անգիտութիւն. որ է սկիզբն բազում. եւ պարտ է զգլուխս կտրել իմաստութեամբ։ Եւ զի՝ անգիտութիւնն է սկիզբն ամենայն չարեաց. վասն այն ասէ Եսայի. «այսուհետեւ ի գերութիւն վարեցաւ ժողովուրդ իմ. զի ոչ ունէր գիտութիւն»։ Եւ վասն այն պարտ է ջաղխել զգլուխ օձին. զի նա սպասէ յոյժ գարշապարի մերում։ Եւ այս երեք ազգ է։ Նախզի՝ կրունկն ոտիցն վերջին մասն է՝ որ ոչ երեւի, առաջին կերպիւ սպասէ յայնմ կողմանէ, ուստի ակն ոչ ունիմք գայթակղելոյ. որպէս ի կրնկան կողմանէ խոցեալն ոչ երեւի. քանզի անպատրաստ գտեալ զմեզ՝ վնասէ։ Երկրորդ՝ սպասէ գարշապարի. այսինքն ի կատարածի գործոց. զի յորժամ կատարիցեմք զամենայն առաքինութիւնս, եւ փառասիրեմք վասն գովութեան, կորնչի պսակն մեր։ Երրորդ՝ սպասէ գարշապարի ի յօր մահուանն. որ է վերջին մասն կենաց մերոց. եւ ա՛յս է զարմանք՝ թէպէտ ժամանակ մի փախստական եղեւ ի Քրիստոսէ, դարձեալ եկն առ նա. եւ սպասէր ի ժամ մահու խաչին։ Եւ յայնժամ երկու իրօք առաւել փորձէ զմարդն ի ժամ մահուն։ Նախ՝ թերացուցանէ ի հաւատոցն՝ որ է ի սուրբ երրորդութիւնն եւ ի Քրիստոս. եւ թէ այսու ոչ կարէ յաղթել, երկրորդաբար փորձէ զնա յուսահատութեամբ. վասն այն պարտ է որք գնան առ հիւանդն ի ժամ մահուն. եւ հաստատեն զնա ի հաւատսն Քրիստոսի։ Եւ ասեն բարձր ձայնիւ զհաւատամքն. եւ ողորմութիւնն Աստուծոյ հաստատեն զյոյս նորա. զի խափանեսցի չարութիւն կամակոր օձին։
       Յորոց փորձանաց եւ ի խաբէութենէ նորին, փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս. եւ Նմա փառք յաւիտեանս ամէն։