Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ասէ իմաստունն «ոսկի, փորձի ի բովս եւ մարտ ընտրի նեղութիւնս»։ Զի որպէս ոսկի կամ արծաթ՝ որ ի բովս մտեալ փորձի. թէ պղինձ է խառն՝ նա զառաջին գոյնն այլափոխէ եւ սեւանայ. ապա թէ յստակ է, պայծառանայ գոյնն եւ փայլ ի լուսոյն։ Նոյնպէս նեղութիւնքն թէ թերի է ի հաւատսն, եւ կեղծաւոր ի գործն, նա պակասի եւ տկարանայ։ Եւ թէ հաւատարիմ եւ հաստատ ի մէջ փորձանացն՝ այլ առաւելու ի բարին։ Արդ՝ երեք են փորձօղք։ Աստուած. Սատանայ . եւ Մարդիկ։ Արդ՝ առաջին՝ Աստուած փորձէ զմարդն. ոչ թէ ինքն փորձելով գիտէ, այլ յառաջ քան զգործսն ի սիրտն զմարդն տեսանէ եւ ճանաչէ. ըստ այնմ, «զանգործս իմ տեսին աչք քո»։ Այլ փորձէ զմարդն վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ ինքն զինքն ճանաչէ. զի յոր ժամ փորձութիւն չէ եկեալ ի վերայ, մեք ամենեքեանս զմեզ կատարեալ հաւատարիմ եւ հաստատ գիտեմք։ Ապա յետ փորձանացն՝ ճանաչեմք զմեր տկարութիւնս. եւ խոնարհիմք առաջի Աստուծոյ։ Երկրորրդ՝ տայ փորձանք մարդոյս՝ որ այլ մարդիկ տեսնուն եւ ճանաչեն. կամ զծածուկ բարին տեսանեն որ յայտնի եղեւ ի ձեռն փորձանացն. կամ ծածուկ չարութիւնն խայտառակի. եւ ամենեքեան տեսանեն, թէ կողծաւոր էր, եւ չէր աստուածապաշտ։ Երրորդ՝ որպէս Պօղոսի տուաւ խէթ մարմնոյն, մի զի վերուստ տուեալ շնորհսն եւ զզօրութիւնն հպարտութեամբ լքանիցէ. ասէ՝ «շատ է քեզ Պօ՛ղէ. զի զօրութիւն իմ ի տկարութեան քում կատարի։
       Չորրորդ՝ թոյլ տայ փորձութեան արդարոց ի յուղղութիւն այլոց. որպէս Ղազարուն եւ մեծատանն. զի տեսանելով զՂազարոս՝ եւ լսելով վասն մեծատանն, զարհուրիմք եւ գամք յուղղութիւն։ Հինգերորդ՝ թոյլ տալովն լինին ոմանք ի փառս այլոց. որպէս ի ծնէ կուրին. ըստ այնմ, «ոչ դորա վնասէ, եւ ոչ հօր է մօր իւրոյ. այլ վասն փառացն Աստուծոյ»։ Վեցերորդ՝ թոյլ տուեալ լինի եւ ոմանց անկանիլ ի մեղս ինչ. զի ի հպարտութենէն որ ունէր վասն առաքինութեանն, խոնարհեսցի եւ անկցի առաջի Աստուծոյ խոնարհութեամբ եւ խոստովանութեամբ. եւ ընկալցի զթողութիւն որ նախ համասեռ էր սատանայի։ Եօթներորդ՝ թոյլ տուեալ սրբոց չարչարիլ վասն պսակացն առաւելութեան. զի կենցաղս այս հանդէս է նահատակութեան. եւ ըստ չափոյ համբերութեանն առցէ զյաղթանակն. որպէս սրբոյն Ստեփաննոսի. զի ունէր զսարկաւագութեան եւ զառաքելութեան պատիւն. ընկալաւ եւ զմարտիրոսութեան պսակն ի քարկոծման իւրում. այսպէս այլքն։ Ըստ այնմ, «զի թէ ընտիր եւս գտանիցի՝ առցէ զպսակն կենաց»։ Ութներորդ՝ որպէս հայր զորդին գան հարկանէ՝ զի զգաստացեալ մի զրկիցի ի ժառանգութենէ հայրենեացն. այսպէս եւ Աստուած զսուրբս եւ զսիրելիս իւր խրատէ. որպէս եղեւ առ Մարիամ բորոտութիւն բամբասելոյն զՄովսէս . որ աստ սակաւ ինչ տանջեցաւ՝ զի մի ելցէ յերկնից արքայութենէն։ Իններորդ՝ զի տկար մարմնով ամնարմին եւ զօրաւոր թշնամւոյն յաղթեսցեն. որով Աստուած իսպառ փառաւորի տեսանելով զտկարսն յաղթօղ զօրաւորին։ Տասներորդ՝ զի սուրբքն բանիւ մեզ ուսուցանեն նեղութեան եւ փորձանաց համբերել. պարտին ինքեանք գործով կատարել. զի հաւատարիմք լիցին բանք նոցա. որպէս ասէ առաքեալն. «ճնշեմ զմարմին իմ եւ հնազանդեցուցանեմ. զի մի որ այլոց քարոզեցի, եւ ինքն անպիտան գտանիցիմ»։ Եւ այսպէս որպէս ասացաք Աստուած փորձէ զմարդն։ Նոյնպէս եւ սատանայ փորձէ զմարդ։ Այլ զանազան է փորձանքն Աստուծոյ եւ փորձանքն սատանայի չորս կերպիւ։ Նախ Աստուած փորձէ զմարդ՝ զի յայտնեսցէ զբարին որպէս զՅոբայն եւ զԱբրահամուն. իսկ սատանայ փորձէ եւ հանէ զբարին ի մարդոյն։ Զոր օրինակ՝ որպէս տղայ որ տեսանէ զցից ի յորմն՝ երթայ ի մօտ. թէ ամուր է՝ թողու. զի ոչ կարէ հանել. ապա երթայ առ միւսն. թէ շարժի ի մօտ կենայ մինչեւ հանէ։ Նոյնպէս եւ սատանայ աներեւոյթ մօտի ի մարդն. թէ ամուր է հաւատքն եւ կամքն, ո՛չ կենայ անդ, յուսահատի եւ թողու. ապա թէ զկամսն ետ, զօրանայ եւ կենայ ի մօտն մինչեւ զմեղսն գործել տայ եւ հանէ ի բարւոյն։ Այս առաջին զանազանութիւն։ Երկրորդ՝ Աստուած փորձէ զմարդ եւ տայ զահբերութիւն. եւ սատանայ ընդ փորձութեանն տայ ձանձրութիւն. եւ կորուսանէ զմարդն։ Երրորդ՝ Աստուած փորձէ զմարդ եւ տայ զելն. զի մի յուսահատեսցի։ Եւ սատանայ փորձէ եւ ձանձրացուցանէ՝ զի ընկղմեսցին մարդիկ։ Չորրորդ՝ յետ փորձութեան Աստուծոյ զպսակն պարգեւէ. որպէս սրբոց եւ ընտրելոցն արար. եւ յետ փորձութենն սատանայի՝ ընդ իւր ի կորուստն յաւիտենական սպանանէ. որպէս ոչ համբերօղքն, որք ուրանան զՔրիստոս եւ զեկեղեցի եւ զհաւատն սուրբ։ Այս առաջինն՝ որ Աստուած փորձէ զմարդ վասն բարւոյ։
       Իսկ երկրորդ գլուխն։
       Սատանայ փորձէ զմարդ հանապազ՝ զի վնասեսցէ եւ որոգայթեսցէ. որպէս ընդ Ադամայ ընդ փորձ մտեալ եւ յաղթեալ նմա, էհան ի դրախտէն. ընդ Յոբայ ի փորձ մտաւ՝ եւ ոչ կարաց յաղթել. ընդ Քրիստոսի ի փորձ եմուտ՝ եւ յաղթեցաւ ի նմանէ։ Նոյնպէս եւ ամենայն մարդոյ առնէ. եւ Աստուած թոյլ որ սատանայ փորձէ զմարդ. որեւ յայնմանէ բազում օգտութիւն լինի մարդոյն որպէս ասէ առակն։ «Խիստ է հողմն հիւսիսի. այլ անուամբ աջոյ կոչի»։ Հողմն հիւսիսի՝ զդիւական փորձութիւնն ասէ՝ ըստ այնմ որ ասէ երգն։ «Արի՛ հիւսիւս՝ եւ եկ հա՛րաւ. շնչեա՛ ի պարտէզ»։ Հարաւ զհոգւոյն սրբոյ ներգործութիւնն ասէ. որ ջերմ է եւ զսառնամանիս մեղացն հալէ. եւ հիւսիս՝ զդիւական ազդումն ասէ՝ վասն չորս պատճառի. մին որ ցույց է եւ սառուցանէ զջուր . նոյնպէս փորձանք սատանայի ցրտացուցանէ ի սիրոյն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ որ զկենդանութիւն ծառոց եւ բուսոց բառնայ. այսպէս եւ սատանայ զհոգեւոր կեանս բառնայ ի մարդոյն։ Երրորդ՝ որ զտերեւ եւ զպտուղ թափէ ի ծառոց եւ բուսոց բառնայ. այսպէս եւ սատանայ զհոգեւոր կեանս բառնայ ի մարդոյն։ Երրորդ՝ որ զտերեւ եւ զպտուղ թափէ ի ծառոց եւ մերկացուցանէ։ Նոյնպէս եւ շնչմունք սատանայի՝ զպտուղ հոգեւոր՝ եւ զծաղիկ՝ բարութիւնս ի հոգւոյն թափէ եւ մերկացուցանէ զմարդն։ Չորրորդ՝ որ զծառս եւ զտունկս խլէ յարմատոց. զի խիստ է ուժով։ Նոյնպէս փորձութիւնն սատանայի բուռն է. եւ ոչ կարեն մարդիկ զդէմ ունել. վասն որոյ զհաւատ մարդոյն որ հիմն է՝ շրջէ. եւ ի յուսոյն Աստուծոյ եւ յայլ բարեաց տապալէ զմարդն։ Զայս եւ զայլս սոյնպիսիս բազումս վնասէ փորձութիւնն սատանայի։ Այնոքիկ որք տկարք են եւ պակաս ի հաւատոց եւ ի գործոց՝ վասն նոցա ասէ «խ՛իստ է հողմն հիւսիւոյ»։ Իսկ արիացելոցն՝ եւ կատարելոցն ի հաւատս եւ ի գործս ասէ թէ, «անուամբ աջոյ կոչի». այսինքն զի որպէս հողմն հիւսիսոյ ընդդէմ հարաւոյ զտապ եւ զբորբոքումն նորա բարեխառնէ եւ զովացուցանէ։ Նոյնպէս ի փորձութենէն դիւական՝ բազում շահ եւ օգուտ լինի արիացելոցն։ Զի որպէս հոգին զմեղս մարդոյն սրբէ եւ լուսաւորէ՝ եւ զմարմինն ընտրէ եւ արիացուցանէ։ Նոյնպէս ի փորձանաց դիւաց մարմնով արիանայ մարդն, եւ ընտիր լինի. այսինքն, կռուելով ընդ նմա ի փորձութիւնս. որպէս պողվատն ի հուր եւ ի ջուր մտեալ կարծրանայ. նոյնպէս մարդն պնդի ի փորձութիւնս դիւաց եւ արիանայ։ Երկրորդ՝ շահ է՝ որ զմիտսն լուսաւորէ զմարդոյն. զի որքան մարտնչի դեւն՝ տեսանէ զայն պատերազմ եւ լուսաւորի մտօք։ Երրորդ օգտութիւն է՝ որ մեղքն թողանի. եւ սրբի մարդն ի յառաւել փորձելն եւ հակառակիլն սատանայի հոգւոյն եւ մարմնով եւ մտօք ի մեղաց։ Չորրորդ՝ որ պսակն առաւելու մարդոյն. որքան դեւն յաճախէ ի փորձանսն , մարդն զօրանայ ի մարտն. եւ այնպէս պսակն առաւելու. զի թէ չէր ի փորձ մտեալ ընդ սրբոյն Ստեփաննոսի՝ միայն առնոյր զառաքելութեան վարձն։ Այլ յետ փորձելոյն՝ առաւելաւ եւ մարտիրոսական պսակն. նոյնպէս եւ ամենայն սրբոց լինի։ Հինգերորդ եւս յայտնի՝ որ փորձանքն սատանայի զօրացուցանէ զգործ մարդոյ. որպէս առաքեալն. «նեղութիւն զհամբերութիւն գործէ. եւ նա զհանդէս. եւ նա զյոյս. եւ նա զսէր»։ Ա՛յս է՝ զի ընդ նեղութեանն համբերութիւնն գայ առ մեզ. եւ ո՛րքան համբերեմք՝ հանդիսանամք հաւատով . եւ ի հաւատոյն յոյսն ծնանի խոստմանցն Աստուծոյ ի յուսոյն սէր պտղաբերի առ Աստուած։ Ահա այս ամենայն բարութիւնս՝ ի փորձութեանցն սատանայի եկն ի վերայ ընտրելոցն։ Վեցերորդ դարձեալ՝ թոյլ տայ Աստուած զփորձն սատանայի. զի յորժամ յաղթեն մարդիկ, երեւի տկարութիւն նորա. զի որ զօրութեամբն հպարտանայ՝ ի տկար զօրութենէ մարդոյս յաղթի եւ տկարանայ։ Եօթներորդ՝ թոյլ տայ ի փորձիլ ի սատանայէ. զի խայտառակեալ լիցի անգիտութեամբ առաջի կային. զի թէ գիտէր թէ յաղթեն նմա՝ ոչ մտանէր ի մարտ. այլ ոչ գիտէ թէ յաղթի. վասն այն փորձէ զմարդն. յայն ժամ խայտառակ նշաւակի որ զմարդն խաբէր, թէ զառաջիկայն ասէ եւ մարգարէանայ. սուտ եւ սնոտի երեւի ճշմարտութիւն նորա։ Այս եւ քան զայս առաւել է շահ օգտութեանն սատանայի. վասն այն թոյլ տայ Աստուած գալ փորձել զմարդն։ Այս երկրորդ գլուխն։ Իսկ երրորդ գլուխն։
       Մարդ փորձէ զմարդ վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ գիտասցէ զտկարութիւն եւ զզօրութիւն նորա. թէ իմաստուն է, տգէտ է, բարի մարդ է, չար է , համբերօղ մարդ է, անհամբեր է, եւ այլք սոյնպիսիք։ Երկրորդ՝ փորձէ զմարդ՝ զի մոլորեցուսցէ զնա եւ գայթակղեցուցանիցէ ի հաւատոց ի գործոց եւ յայլ սոյնպիսեաց։ Երրորդ՝ փորձէ զմարդ, զի յաղթեսցէ զնա եւ նախատեսցէ. եւ անհարմարեսցէ զնա։ Այս երեք պատճառաւս փորձէ մարդ զմարդ։ Եւ գիտելի է՝ զի սատանայ փորձէ զմարդ յերկու պատճառէ։ Նախ յորժամ թոյլ տայ Աստուած, ապա կարէ փորձել զմարդն սատանայ. որպէս յայտ է ի Յոբայ. զի հրաման էառ յԱստուած. եւ ապա փորձեաց զնա։ Նոյնպէս հրամայեաց Քրիստոս. եւ ապա մտին ի խոզեանսն. զի առանց հրամանի եւ թոյլ տալոյն Աստուծոյ, ոչ իշխէ փորձել զմարդ։ Երկրորդ՝ փորձէ յորժամ մարդն իւր կամօքն հետեւի սատանայի. ապա կարէ փորձել զնա. կամ զանազան մեղօք , կամ ցաւօք եւ հիւանդութեամբ, կամ լլկելով եւ չարչարելով զնա։ Դարձեալ ի գալ փորձութեանց՝ երեք իր անգիտելի է մեզ. մէկ ժամանակն. երկու՝ տեղին. երեք՝ կերպն։ Նախ զի՝ զժամանակն ոչ գիտեմք, թէ յոր ժամանակ խնդրէ սատանայ մարտնչիլ ընդ մեզ. ի տղայութեան, յերիտասարդութեան, թէ ի ծերութեան. ի գիշերի, թէ ի ցերեկի. յառաւօտ, թէ յերեկոյ, եւ այլն։ Երկրորդ՝ ոչ գիտեմք զտեղին, թէ ուր փորձէ զմեզ սատանայ. ի տուն , թէ ի դուրս. յեկեղեցիս, թէ արտաքոյ. ի քաղաքի, թէ յանապատի եւ այլն։ Երրորդ՝ ոչ գիտեմք զկերպն, թէ որպէս փորձէ զմեզ. բարի գործով, թէ չար. մեծութեամբ, թէ աղքատութեամբ. փառօք, թէ անարգութեամբ. առողջութեամբ. թէ հիւանդութեամբ որպէս զՅոբ։ Եւ զի հանդիսադիրն Քրիստոս է՝ որ հրաւիրէ զմեզ ի հանդէս եւ ի մարտ փորձանաց։ Եւ ախոյեանն սատանայ է՝ որ խնդրէ մարտնչիլ ընդ մեզ. եւ մեք ոչ գիտեմք զժամանակն եւ ոչ զտեղին. եւ ոչ զկերպն. վասն այն պարտ է մեզ յամենայն ժամ հանապազ պատրաստ կալ. եւ յամեանայն տեղիս եւ յամենայն գործս մեր՝ փորձութեան պատրաստել զմեզ. որպէս ասէ հայրն Եւագրիտս։ «Որդեակ՝ որ մերձենաս ի Տէր ծառայել նմա, պատրաստեա զանձն քո ամենայն փորձանաց»։ եւ Դաւիթ ասէ. «Պատրաստեցայ եւ ոչ խռովեցայ»։ Զի յերկու իրաց հանապազ պարզ է պատրաստիլ մեզ. մի ի փորձանաց. եւ միւս ի մահուանէ։ Զի որպէս ոչ գիտեմք զփորձութիւնն. նոյնպէս ոչ գիտեմք զմահն , թէ յորժամ գայ. կամ ուր. կամ որպէս. զժամանակ մահուն ոչ գիտեմք. ի տղայութեան ի ծերութեան՝ թէ յոր հասակ գայ։ Նոյնպէս ոչ գիտեմք, թէ ուր մեռանիմք. ի տան՝ ի դուրս՝ ի ճանապարհի։ Այլեւ ոչ գիտեմք թէ որպէս մեռանիմք. հիւանդութեամբ, թէ յանկարծակի. բնական, թէ որոգայթիւ. վասն այն յորժամ այս երկոյեանս անգիտելի են մեզ՝ մահն եւ փորձութիւնն, հանապազ պատրաստիլ պարտ է մեզ. եւ զամենայն ժամանակն ունել մահու եւ փորձանաց . զի մի առանց պարտրաստութեան գայցէ փորձութիւնն սատանայի, եւ յաղթեսցէ զմեզ. կամ մահն գայ յանկարծակի, եւ առանց պատրաստութեան գտցէ զմեզ։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի փորձի մարդս եօթն եղանակաւ. զի եօթն փոփոխմունք մարդոյս՝ եօթն ազգ փորձութիւնք են մարդոյս։ Առաջին՝ փորձի մարդս մեծութեամբ եւ աղքատութեամբ. զի մեծութիւն փարթամութեան եւ մեծութիւն իշխանութեան՝ թէ հոգւոյ է թէ մարմնոյ՝ փորձանք է մարդոյս. թէ գիտէ զիշխանութիւնն վարել ըստ Աստուծոյ կամացն, հա՛նապազ թողու զայն իշխանութիւնն նմա. եւ թէ ոչ առնու ի նմանէ եւ տայ այլոց։ Նոյնպէս թէ գիտէ զփարթամութիւնն վայելել եւ ի գործ ածել ըստ կամացն Աստուծոյ ի պէտս կարօտելոց աղքատաց, տնանկաց, նա հանապազ զայն փարթամութիւնն տայ մարդոյն։ Ապա թէ փարթամութեամբն եւ իշխանութեամբն սկսանի անիրաւել՝ զրկել՝ յափշտակել՝ ուտել՝ ըմպել՝ շնալ՝ պոռնկիլ, ահա փորձանք եղեւ նմա մեծութիւնն եւ իշխանութիւնն հոգեւոր կամ մարմնաւոր։ Նոյնպէս եւ փորձի մարդն աղքատութեամբ եւ ծառայութեամբ. զի թէ գիտէ ի յաղքատութեանն եւ ի ծառայութեանն գոհանալ զԱստուծոյ, յա՛յն ժամ բարի է այնպիսւոյն աղքատութիւն. կամ փոխէ յայնմանէ, եւ հանէ յազատութիւն եւ ի փարթամութիւն աստի կենացս. եւ կամ զայն կենաց մեծութիւնն՝ տայ նմա. ըստ այնմ. «երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից»։ Որպէս Ղազարոս աղքատութեամբ եկաց. եւ յորժամ մեռաւ՝ գնաց ի գոգն Աբրահամու եւ հանգեաւ։ Սոյնպէս առաջին փորձանք մարդոյս մեծութիւնն եւ աղքատութիւնն է ընչիւք։ Երկրորդ եղանակաւ՝ փորձի մարդ առողջութեամբ եւ տկարութեամբ մարմնոյն. զի առողջութիւն տայ Աստուած մարդոյս. որ այն առողջութեամբն՝ զհոգին գտանէ, զօրէնսն Աստուծոյ պահելով։ Երբ առողջութեամբն առաւել զչարն գործէ, եւ զհոգին կորուսանէ, զօրէնսն Աստուծոյ մոռանայ, եւ զբարեաց պատճառն փոխէ ի չարն, յայնժամ տայ Աստուած մարդոյն տկարութիւն հիւանդութիւն ցաւ խոց տենդ ջերմն գոթութիւն պիսակ եւ այլն. եւ այնու եւս փորձէ Աստուած զմարդն։ Թէ գոհութամբ տանի, վարձ տայ նմա փոխանակ տկարութեանն. եւ դարձեալ առողջացուցանէ. եւ թէ դժգոհութեամբ եւ մեղօք կենայ ի նոյն տկարութեանն, աստ տանջէ զնա. եւ անդ տանջէ։ Այս երկրորդ փորձանք է մեզ։
       Երրորդ եղանակաւ՝ փորձի ի բարին եւ ի չարն. զի ամենայն մարդոյ զբարին կամի Աստուած. եւ յաջողէ. թէ զայն բարի գործն ի փառս Աստուծոյ գործէ եւ վասն հոգւոյն, նա հանապազ պահապան լինի մարդոյն. եւ չտայ չարին խափանել զնա եւ որոգայթել։ Ապա թէ զբարին գործ է ի փառս մարդկան սնափառութեամբ եւ կեղծաւորութեամբ. «զի զփառս ի միմեանց առնու, եւ ոչ առ ի յԱստուծոյ. որպէս ասէ Տէրն. այն ի՛սկ են վարձք նոցա». յայնժամ թոյլ տայ Աստուած որ խայտառակի եւ մերկանայ զհանդերձ կեղծարւորութեան իւրոյ. զի այնու առաւել չար գործէր իւր հոգւոյն եւ բազմաց։ Եւ երբեմն թոյլ տայ Աստուած մարդոյն՝ որ անկանի ի չար. զի այն նմա խոնարհութեան պատճառ լինի. կամ յորժամ զղջանայ, առաւել գործէ զբարին. կամ այնու ճանաչէ զներօղ մարդասիրութիւնն Աստուծոյ. «զի ուր առաւել եղեն մեղք՝ առաւել եղեն շնորհք»։ Այսպէս բարեաւ եւ չարեաւ փորձէ զմարդն ըստ անքննին դատաստանին իւրոյ։ Չորրորդ եղանակ փորձանաց՝ նեղութիւն եւ հեշտութիւնն է մարդոյ. զի երբեմն ուրախութիւն տայ մարդոյ եւ հեշտութիւն եւ փորձէ զնա. եւ երբեմն տրտմութիւն տայ։ Թէ ի նեղութեան եւ ի տրտմութեան՝ մոռանայ զԱստուած, նա վասն հեշտութեան սիրէր զԱստուած եւ ուրախութեան. եւ թէ ի նեղութեանն սիրէ, նա կատարեալ սէր ունի առ Աստուած. ըստ այնմ, «ի նեղութեան իմում ես առ Տէր կարդացի»։ Հինգերորդ՝ խաղաղութեամբ եւ խռովութեամբ փորձէ զմարդ. զի թէ ի խաղաղութեանն սիրէ զԱստուած եւ զօրէնս կատարէ, նա յերկարի խաղաղութիւնն. ապա թէ մոռանայ՝ յայնժամ տայ խռովութիւն եւ այնպէս փորձէ. զի թէ ի խռովութեանն՝ ի գերութեանն՝ եւ ի սովն՝ եւ ի ծարաւն՝ սիրէ զօրէնս Աստուծոյ, նա կատարեալ է. յայնժամ դարձուցանէ զփոխարէնսն։ Ապա թէ ի խռովութեանն կասեցաւ՝ տրտմեցաւ եւ պակասեցաւ ի սիրոյն Աստուծոյ, նա յա՛յնժամն երեւի, թէ վասն խաղաղութեան եւ ուտելոյ եւ ըմպելոյ սիրէր զԱստուած. եւ էր այն անկատար սէր եւ մարմնական։ Վեցերորդ՝ փորձանք է մարդոյ գով եւ պարսաւ. զի որպէս բով զոսկին փորձէ եւ ընտրէ. նոյնպէս գովութիւն զմարդն։ Զի թէ ի գովելն հպարտանայ մարդ եւ փառասիրի՝ յայտնի եղեւ պղինձն. որպէս Աբիսողոմ յորժամ գովեցին ժողովուրդքն, հպարտացաւ եւ զրկեաց զթագաւորութիւն հօր իւրոյ։ Նոյնպէս եւ ամենայն մարդ յորժամ ի գովելն փոփոխի, այսպէս ի պարսաւելն թէ տրտմի հալի եւ մաշի եւ տրտնջէ, նա յայտնի եղեւ ղալպն. որ չէր աստուածասէր եւ կատարեալ. այլ փառասէր եւ անկատար։ Ապա կատարեալ մարդն՝ ոչ ի գովելն հպարտանայ. եւ ոչ ի նախատելն տրտմի. որպէս գրեալ է. թէ հայր մի սուրբ տարաւ զաշակերտսն ի գերեզմանս եւ յոյժ անարգեաց զմեռեալսն. եւ չետուն պատասխանի. եւ յոյժ գովեաց եւ չետուն պատասխանի. ասէ առ աշակերտսն։ Այնպէս պարտ է լինիլ կատարեալ մարդոյ՝ որպէս մեռեալ. ոչ ի գովելն փառասիրիլ. եւ ոչ յանարգելն տկարանալ։ Զի ի գովութեանն՝ երեք իր քննելի է. որպէս ասէ առակն. «գովեսցէ զքեզ ընկերն, եւ մի դու»։ Նախզի՝ ընկերին գովելն ի յարդեանց լինի զոր տեսանէ. եւ քոյն ի բանից է։ Երկրորդ՝ ընկերին գովելն ճշմարիտ է եւ հաստատ վկայութիւն. եւ քոյն սուտ եւ անհաստատ։ Երրորդ՝ զի քոյ գովելն զարդիւնսն նուազէ. եւ ընկերինն առաւելու։ Առաջին՝ պարտ է ի միտ պահել որ ընկերն գովէ զքեզ. եւ ոչ դու։ Երկրորդ՝ յորժամ նա գովէ՝ դու մի լռեր. այլ ասա՛ ծառայ անպիտան եմ։ Երրորդ՝ յորժամ գովէ ընկերն, մի՛ մեծամտիր եւ մի խռովիր ի միտս քո. այլ հանդարտ կացիր որպէս էիրն։ Զի է գովութիւն որ անիծից հաւասար է. յորժամ յերեսն գովեն ակնառութեամբ եւ ոչ ճշմարտութեամբ, յայն ժամ նա փառասիրի, անիծից արժանաւորի։ Վասն այն ասէ մարգարէն. «ժողովուրդ իմ որ երանեն զձեզ՝ խաբեն զձեզ. եւ զշաւիղս ոտից ձերոց մոլորեցուցանեն։ Այսպէս գով եւ պարսաւն՝ փորձանք է մարդոյ։ Եօթներորդ՝ փորձանք է մարդոյ շնորհք ինչ յԱստուծոյ տուեալ հոգեւոր կամ մարմնաւոր. որպէս քահանայութիւն՝ կամ վարդապետութիւն. լեզուագիտութիւն իշխանութիւն մարմնական. պատիւ. մեծարանք. այլեւ բան իմաստութեան. կարգաւոր խօսք. գեղեցիկ հասակ. ուժեղութիւն. տղայութիւն. երիտասարդութիւն. ծերութիւն եւ այլն ամենայն. զայսոսիկ տայ եւ փորձէ զմարդ։ Թէ զայս շնորհս մարմնական կամ հոգեկան առեալ, եւ ըստ կամացն Աստուծոյ ի գործ ածեալ է, յայնժամ ի վերայ այս անցաւոր շնորհացս՝ տայ զանանց շնորհն եւ զպատիւն յաւիտենից։ Եւ թէ ոչ՝ կամ այժմ յաստի կեանս զրկէ յայսպիսի շնորհաց եւ ի պատուոյ, կամ ի հանդերձեալն։ Զի այս է քանքարն՝ զոր ետ նոցա ըստ կարողութեան։ «Ուրեմն հինգ. ումեմն երկու. եւ ումեմն մէկ»։ Հինգ քանքարն այն է՝ որպէս ասէ առաքեալն։ «Եթէ ոք սաղմոս ունիցի. եթէ մարգարէութիւն . եթէ յայտնութիւն. եթէ լեզու. եթէ թարգմանութիւն». պարտ է զայսոսիկ ուսանիլ եւ ուսուցանել։ Իսկ երկու քան քարն է՝ զոր ասէ Պետրոս. «եթէ ոք խօսեսցի իբրեւ զԱստուծոյ պատգամս. եթէ ոք մատակարարեսցէ իբրեւ ի զօրութենէ շնորհացն Աստուծոյ»։ Խօսիլն՝ քարոզողաց է. եւ մատակարարել զշնորհս՝ ձեռնադրողաց։ Դարձեալ զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր շնորհս ասէ խօսիլ եւ մատակարարել. զոր պարտ է բանիւ ուսուցանել. եւ գործով ցուցանել. ըստ այնմ, «որ արասցէ եւ ուսուցանէ՝ նա կոչեսցի յարքայութեանն երկնից»։ Իսկ մի քանքարն՝ է հաւատք առանց գործոց. զոր առնու ի մկրտութեանն եւ ոչ գործէ եւ շահեցուցանէ. որպէս առաքեալն. «հաւատք առանց գործոց մեռեալ եւ դատարկ են»։ Դարձեալ եւս յայտնի ասեմ. հինգ քան քարն է՝ որ զամենայն շնորհս հոգեւորս հինգ զգայութեամբ պարտ է ի բարին ի գործ ածել եւ շահել. եթէ վարդապետութիւն. եւ թէ քահանայութիւն. կամ այլ ինչ աստիճան։ Իսկ կրկին քանքարն է՝ որ զամենայն շնորհս հոգեւոր եւ մարմնաւոր հոգւոյ եւ մարմնով ի գործ ածեմք. եթէ զաստուածային առաքինութիւնս հաւատ. յոյս. եւ սէր. եւ եթէ զմարդկայինս՝ խոհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն. եւ եթէ այլ ինչ արուեստ մարմնական եւ շնորհք՝ պարտ է առ ինքն գործել, եւ ուսուցանել այլոց. եւ այնպէս շահիլ կրկնակի քանքար։ Իսկ մին քանքարն է՝ ըստ միանձնաւորութեանն մարդոյ առեալ մին շնորհ. կամ հոգեւոր, կմ մարմնաւոր. կամ զհաւատն, կամ զգործն. կամ մին արուեստ, կամ մին աստիճան. կամ մին կրօնք. եւ զայն ոչ ի յինքն գորթէ, եւ ոչ այլոց ուսուցանէ, այն է որ թաքուցանէ զքանքարն ի հող ի ծուլութեան մարմնոյն եւ յերկչոտութեան. կամ ի վարշամակի. այսինքն նախանձու եւ ատելութեան։ «Յորժամ գայցէ Տէր ծառային, եւ համարս պահանջէ եւ ասէ նմա, ծառայ չար եւ վատ»։ Չարն նախանձոտն է. եւ վատ՝ երկչոտն եւ հեղգն։ Առնու ի նմանէ զշնորհսն. եթէ զհաւատն, եթէ զմկրտութիւնն, եթէ զկարգն, կամ զայլ ինչ զոր ունէր ունակացեալ ի նմա, բաժանէ ի նմանէ եւ զանպիտան ծառայն մտանէ ի տանջանս յաւիտենից. զի զշնորհսն ոչ յարգեաց ի գլխոյն զրկեցաւ։ Իսկ որք շահեցան զհինգ, կամ զերկու քանքարն, ասէ ցնոսա. «ազնիւ ծառայ՝ բարի եւ հաւատարիւմ»։ Ազնիւ եւ բարի անունն Աստուծոյ կոչի. զիւր անունն կոչէ ի վերայ նոցա եւ հաւատարիմ. զի միամիտ եղեն ի գործս շնորհաց, եւ առանձ նախանձու, եւ առանց հեղգութեան շահեցան զարծաթ շնորհացն Աստուծոյ։ «Որովհետեւ ի սակաւուդ հաւատարիմ գըտար ի մարմնականսն, ի վերայ բազում շնորհացն յաւիտենից կենաց կացուցից զքեզ ի տասն քաղաքի իշխանութեան». տասն զգայութեամբ հոգւոյ եւ մարմնոյ՝ կատարեալ իշխանութեանց արժանի եղեր. «մուտ յուրախութիւն Տեառն քոյ». զի որպէս չար ծառայն տրտմութեան է պատճառ Տեառն իւրոյ. նոյնպէս եւ բարին ուրախութեան։ Այլեւ մուտ եւ ժառանգեա զուրախութիւն յաւիտենից Տեառն Աստուծոյ քո փոխանակ տրտմութեանդ զոր կրեցեր յերկրի. եւ շահեցար զքանքարն։ Զոր եւ մեք մաղթեսցուք արժանի լինիլ յաւիտենից կենացն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որում փառք յաւիտեանս ամէն։