Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Պատճառ պահոցս որպէս ասէ սուրբն Բարսեղ ի դրախտին ի օրինադրեցաւ. եւ հասակակից է մարդոյս։
       Զի պահոց էր պատուիրանն այն՝ զոր հրամայեաց Աստուած ոչ ուտել ի գիտութեան փայտէն. «յամենայն պտղոց ասէ ուտիցէք՝ բայց ի փայտէն գիտութեան մի ուտիցէք, զի մի մահու մեռանիցիք»։ Զորս ոչ պահեցին նախաստեղծքն Ադամ եւ Եւայ՝ եւ անկան ի շնորհացն եւ մերկացան ի լուսոյն. ելին ի դրախտէն, եւ ընդ անիծիւք եւ ընդ մահու գրաւեցան։ Այսպէս մեզ պահս քարոզի յայլ ամենայն կերակրոց ուտել՝ որ պահոց ուտելի է. այլ ի յուտեաց կերակրոց ոչ ուտել։ Զի թէ պահեմք զպահս՝ որպէս նոքա ոչ պահելովն արտաքսեցան, մեք պահելով՝ ի վերստին առցուք զդրախտն եւ զանմահութիւն։ Եւ այսպէս պահքս մեզ՝ անմահութեան եւ դրախտին կենաց եւ շնորհացն Աստուծոյ պատճառ լինի։ Եւ թէ ո՞ր պահոց կերակուր. եւ ո՞ր ուտեաց։ Ասեն վարդապետք թէ, ամենայն կերակուր յերկուս բաժանի։ Մին որ՝ ի տարերաց յերկրէ, ի տնկոց եւ ի բուսոց յառաջ գայ՝ այն պահոց է կերակուր. որպէս ցորեան պտուղ եւ այլ սոյնպիսիք։ Եւ միւս որ կենդանի իցէ, կամ ի կենդանւոյ յառաջ գայ. որպէս միս եւ կաթն ի կենդանւոյ եւ այլ սոյնպիսիք՝ այն ուտեաց է կերակուր։
       Եւ այս գիտելի է՝ զի պահոց կերակուրն հասարակ է, եւ յամենայն աւուր ուտելի՝ ի պահս եւ ի յուտիսս։ Իսկ ուտեաց կերակուրն՝ միայն յուտիսն է կերակրելի եւ ոչ ի պահսն. վասն զի ուտեաց կերակուրն ունի զանազանութիւն. որ մարմին կենդանւոյ է, եւ ի կենդանւոյ յառաջ գայ։ Այլեւ պահք է. եւ է որ սրբապահք է. եւ է որ ծոմապահք։ Պահքն այն է՝ որ զուտեաց կերակուրն ոչ ուտէ որպէս ասացաք. այլ զոր ինչ ի պտղոց եւ ի բուսոց լինի ուտէ։ Իսկ սրբապահքն է՝ որ եւ զնոսա ընտրէ զայն որ ի տնկոց յառաջ գայ՝ եւ պարարէ զմարմինն, որպէս ձէթ գինին եւ այլ ինչ յայնցանէ պահեսցէ։ Զի ձէթն եւ իւղն՝ մի են ի գիրս սուրբս. եւ զմարմինն պարարեն. եւ գինին զարբեցութիւն գործէ՝ եւ զցանկութիւն մեղաց բորբոքէ. յայսցանէ պահելի է. այս սրբապահքն է։ Իսկ ծոմապահքն՝ որ ի հասարակաց կերակրոյ՝ որպէս ի ջրոյ եւ ի ցորենոյ եւ յայլ ամենայնէ պահեսցէ. եւ այսպէս զանձն իւր մաշեսցէ սովով եւ ծարաւով վասն սիրոյն Աստուծոյ. եւ զբերան արգելցէ ի փափուկ եւ յանուշահամ կերակրոց. եւ զմարմին տկարացուսցէ ի գործոյ մեղաց։ Այս է պահոց պատուականութիւն։ Եւ զայս պահս՝ ոմանք հանապազ պահեն ի բոլոր տարին, զդրախտին կեանս յինքեանս ցուցանելով. որպէս նոքա որ յանապատս են եւ առանձին ճգնին։ Իսկ ոմանք պահեն միայն զհրամայեալն նոցա պահս. որպէս յառաքելոց եւ ի հայրապետացն աւանդեցաւ. որպէս ասէ առաքեալն։ «Ոմանք պահեն զօր հանապազ. եւ ոմանք պահեն օրըստօրէ»։ Այլ այս որ հրամայեալ պահք է օրըստօրէ՝ երեք բաժին է. մին քառասնորդաց պահքն է որպէս աղուհացիցն . եւ այլքն՝ մին շաբաթապահքն. եւ մին չորեք շաբաթն եւ ուրբաթն։ Այն որ աղուհացն է՝ տարւոյն պահքն է. զոր յամենայն տարի միանգամ պահեմք առհասարակ ամենայն քրիստոնեայքս. թէպէտ կարգաւորք երեք քառասունք պահեն. այլ աշխարհկանք միայն զաղուհացիցն պահեն։ Իսկ շաբաթապահքն՝ ամսօրէից պահքն է. զոր հայրապետքն կարգեցին յամենեայն ամիս մին շաբաթ պահել։ Իսկ ուրբաթն եւ չորեք շաբաթն՝ շաբաթուց պահքն է. որ յամենայն շաբաթս որ է եօթն օր՝ զերկու օրն պահեմք պահս։ Եւ զայս առաքեալքն կարգեցին պահել ի տարին զերեք քառասունս. նաեւ զուրբաթ եւ զչորեք շաբաթ օրն պահս. եւ այս ի հին օրինացն է՝ զոր նոքա փոխեցին ի նորս։ Զի օրինաւորքն զերկու շաբաթն եւ զհինգ շաբաթն պահէին. որպէս փարիսեցին մտեալ ի տաճարն ասէր. «պահեմ երկիցս ի շաբաթուն»։ Իսկ առաքեալքն փոխեցին պահել զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն յամենայն շաբաթի. զի որպէս շաբաթապահքն է վասն սրբութեան հինգ զգայարանցս՝ որով մեղանչեմք. նոյնպէս եւ երկու աւուր պահքս՝ է ի սրբութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ մերոյ որք գործեն զմեղս։ Զի վարդապետք ասեն այսմ պահոցս՝ տասն պատճառ։ Նախ այն է՝ որ զպըղծոցն հարմայէր Մովսէս լուանալ զմարմինն եւ ողողել զհանդերձս. եւ արտաքոյ կալ մինչ յերեկոյ։ Երկրորդ՝ որ ասաց փարիսեցին. «պահեմ երկիցս ի շաբաթու». որ էր նոցա յերկու շաբաթի եւ ի հինգ շաբաթի. եւ մեզ՝ ի չորեք շաբաթի եւ յուրբաթի։ Երրորդ՝ չորեքշաբաթն՝ ի խորհուրդ խաբէութեան Եւայի. յորում ասաց օձն ուտել ի պտղոյն. եւ ուրբաթն զի ժամ եկեր ի պտղոյն՝ մեք պահեմք զնոսա։ Չորրորդ՝ ի խորհուրդ կուսին՝ աւետեաց հրեշտակն զփրկութիւն մեր. վասն որոյ պահեմք զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն վասն խաչելութեան Քրիստոսի, զի կցորդիցուք խաչին։ Հինգերորդ՝ ըստ անուանն զչորեքշաբաթն պահեմք՝ զի ի չորից չարեաց պահպանեալ լիցուք. զոր նշանակէ չորս թիւն։ Եւ ուրբաթն՝ սուգ եւ բօթ լսի . վասն այն պահելի է։ Վեցերորդ՝ ըստ թուոյն՝ զի չորեքնիւթեայ բնութեամբ մեղանչեմք՝ պահեմք զչորեք շաբաթն. եւ վեցիւք շարժմամբ ի մեղս ընթանամք, պահեմք զուրբաթն։ Եօթներորդ՝ ի դէմս հոգւոյ եւ մարմնոյ մերոյ սրբութիւն պահեմք, զերկու օրն ի շաբաթուն։ Ութներորդ՝ զի ունիմք երկու առաքինութիւն. այսինքն տեսական եւ գործական. վասն տեսականին՝ սրբեմք զչորեք շաբաթս. եւ վասն գործականին՝ զուրբաթս. որով սրբասէր հասցուք առ ճշմարիտն եւ առ բարին ի ձեռն սոցա։ Իններորդ՝ ընկալաք կրկին օրէնս հին եւ նոր. եւ վասն այսր երկու օր սրբութեամբ պահեմք Տասներորդ՝ Բ բանականաց տեսակք են. մին տարրական. եւ միւսն գերաշխարհիկ ի վերոյ քան յեօթներորդ էութիւնս երկնից. բարեխօս ունելով զնոսա, զչորեքշաբաթս եւ զուրբաթս պահեմք։ Եւ թէ հարցանէ ոք՝ թէ յինանց մէջն ընդէ՞ր ոչ պահեմք զուրբաթն եւ զչորեքշաբաթն։ Ասեմք վասն չորս պատճառի։ Նախզի յաղուհացսն՝ զշաբաթ եւ զկիրակի պահել ետ. նոյնպէս յինունս՝ զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն ուտել ետ։ Երկրորդ՝ զի յիսուն օր պահեցաք վասն հոգւոյն. եւ յիսուն օր ուտեմք վասն մարմնոյն։ Երրորդ՝ աղուհացքն՝ այսմ կենաց խորհուրդ է, որ եմք ի սուգ վասն մեղաց. Եւ յիսունքն՝ յարութեան խորհուրդ. զի ոչ է սուգ տրտմութեան եւ ցաւ։ Չորրորդ՝ զի մանկունք եմք առագաստի. եւ փեսայն Քրիստոս ընդ մեզ է. ոչ պահեմք սուգ. «մինչ վերասցի, եւ ապա պահեմք». որպէս աւետարանն ասէ. վասն որոյ յետ համբարձմանն պահելի է զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն, կամ զինն օր մինչ ի հոգւոյ գալուստն։ Եւ զի ճշմարիտ պահք է ուրբաթ եւ չորեք շաբաթ օրն. յայտէ։ Նախզի՝ առաքելական է աւանդ. որպէս ի հինսն զերկուշաբաթն եւ զհինգ շաբաթն պահէին. ըստ այնմ որ ասէ. «Պահեմ երկիցս ի շաբաթու». եւ ի նորս՝ ի չորեք շաբաթն եւ յուրբաթն փոխեցին առաքեալքն. որպէս յայտ է յառաքելական կանոնս. նաեւ ի նիկիականն։ Երկրորդ՝ եւ ասէ սուրբն Եւագրիոս, թէ պահեա զօր չորեք շաբաթին եւ զուրբաթին յամենայն շաբաթու։ Երրորդ՝ զի մեծ ճգնաւորն բենեդիքտոս՝ որ յազգէ նոցա է ասէ. պահելի է զչորեք շաբաթի օրն անսվաղութեամբ մինչեւ ցինն ժամն։ Չորրորդ՝ յայտնի է եւ հաստատուն՝ որ ամենայն ազգ քրիստոնէից պահեն զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն. զչորեք շաբաթն վասն մատնութեան Քրիստոսի. եւ զուրբաթն խաչելութեան. զի սուգ է մեզ եւ պահք։ Հինգերորդ՝ կանոնս եդեալ է եւ սահմանեալ եւ հաստատեալ ի Նիկիային. ի Բարսեղին. եւ յԵփրեմին. եւ յայլոցն. եթէ ոք յանգէտս՝ եկեր ի մսոյ յաւուր չորեք շաբթի եւ ուրբաթի, երեք շաբաթս պահեսցէ սրբութեամբ. եւ տասն կրկին գան արբցէ. եւ տրօք տնանկաց ապա հաղորդեսցի. իսկ եթէ արհամարհելով զառաքելական կանոն՝ ուտեն զչորեք շաբաթն կամ զուրբաթն, երեք ամենայն ապաշխարեսցեն. կրկին քառասուն գան արբցեն. եւ Լ դրամ տուգանս տացեն յեկեղեցին. եւ զօրն յորում պղծեցան՝ սրբութեամբ պահեսցեն զնա մինչեւ ցօր մահուն իւրեանց . եւ ապա հաղորդեսցին։ Եւ եթէ ազատ ոք է՝ ոչ կարէ ապաշխարել՝ դրամս յիսուն յեկեղեցին տացէ. եւ Լ դրամ յաղքատս. եւ ապա հաղորդեսցի։ Իսկ թէ քահանայ ոք հանդիպեսցի ի նոյն չարիս՝ մի պաշտեսցէ զքահանայութիւն։ Ահա այս է կանոն վասն պահոց չորեք շաբաթի եւ ուրբաթի. եւ որ ոք ոչ պահէ, որպէս ազգն ֆռանկաց, ընդ անիծիւք է առաքելական եւ հայրապետական կանոնաց։
       Դարձեալ ի նոր կանոնս՝ այսպէս հաստատեցին սուրբ հարքն. եթէ լուծցէ ոք յայս Գ պահոցս՝ եթէ յաղուհացիցն, եւ եթէ ի շաբաթապահոց, եւ կամ զչորեք շաբաթն եւ զուրբաթն, այս է կանոն նոցա եւ ապաշխարութիւն։ Զի թէ յաղուհացից պահոցն զմէկ օր ելոյծ, փոխանակ միոյ աւուրն՝ յիսուն օր պահեսցէ. եւ թէ զերկու օր, երկու յիսուն պահեսցէ. եւ այլն ըստ կարգի. եւ այս է պատճառն. զի աւուրբն ուտելով զբոլոր պահսն ելոյծ. այլ ոչ թէ զմի աւուրն։
       Նոյնպէս թէ ի շաբաթապահոցն զմի օր լուծանէ, փոխանակ միոյ աւուրն, մի շաբաթ պահեսցէ. զի բոլոր շաբաթ պահոցն ելոյծ։ Իսկ որ զուրբաթն եւ զչորեք շաբաթն լուծանէ, միոյն երկու օր պահեսցէ, եւ ապա ազատեսցի։ Այս է կանոն նոցա զպահսն լուծանեն։ Ապա վայ եւ եղուկ՝ որովանամոլազգին ֆռանկաց՝ սուտ անուն քրիստոնէիցն. որք միայնացեալ յամենայն ազգաց քրիստոնէից, լուծանեն զչորեք շաբաթս. եւ ընդ անիծիւք ամենայն ազգաց մտանեն. եւ ոչ միայն այս, այլեւ զերկու օր յաղուհացից պահոցն՝ որ սկիզբն եւ հիմն է պահոց՝ լուծանեն՝ զերկու շաբաթն եւ զերեք շաբաթն։ Եւ սուտ են բնաւ եւ մոլորումն է նոցա եւ անօրէնութիւն. զի սկիզբն մեծի պահոցն՝ կիրակին է։ Այլ վասն յարութեան Քրիստոսի՝ բարեկենդան կարգեցաւ, եւ փոխեցաւ յերկու շաբաթի օր. եւ զայս ունին սկիզբն եւ հիմն պահոց ամենայն ազգ քրիստոնէից՝ զոր նոքա լուծանին։ Եւ զայս դընեն պատճառ թէ, ի ժամանակ ինչ զօրք հեծելոց նոցա ոչ հասին ի բարեկենդան. պապ նոցա հրամայեաց զերկու օրն ուտել. եւ այս յորովայնամոլ ազգէն անօրէն օրէնք կարգեցաւ։ Եւ թէ ասիցէ՝ Տէր ամենակալն ի չորեք շաբաթի մտանէ. ասեմք թէ յաղուհացն կըրկին կարգ է. այսինքն, մեծ եւ փոքր. ըզմեծ կարգն կանոնեալ է Տեառն եղբայրն Յակօբոս. որ զընթերցուածն կարգեաց. եւ է սկիզբն ի չորեք շաբաթի. եւ աւարտն յուրբաթի։ Եւ զփոքր կարգն՝ սուրբն Կիւրեղ հայրապետն Երուսաղէմի. եւ է սկիզբ յերկու շաբաթի. եւ աւարտն հինգ շաբաթի. վասն այն Տէր ամենակալն, ի մեծ կարգն սկսանի։ Ապա պարտ է քեզ ի փոքր կարգն՝ ուտել զամենայն աւուրս եւ զմեծն պահել։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ քառասուն օր է պահոցս. զի ՔՍ. Խ. օր պահեաց. եւ կիրակէն ոչ ի համարս։ Ասեմք եթէ ՔՍ քառասուն պահեաց. եւ քառասուն օր մինչ ի Ղազարու տօնն է. եւ աւագ շաբաթն չարչարանացն ՔԻ է, ընդ քառասունսն կարգեալ. որ լինի յիսնեակ ըստ առաքելական կանոնին։ Եւ այլ եւս՝ յորժամ զշաբաթ եւ զկիրակէն արտաքոյ թուեմք որ պատարագ մատչի. եւ հինգ օր առաջաւորն ընդ աղուհացիցն համարեալ՝ լինի քառասուն օր. ապա ոչ՝ ԼԵ օր է. որպէս գանձակեցի Գրիգորն՝ գրէ յընթերցւածոց մեկնիչն։ Դարձեալ՝ Մովսէս վեց օր արտաքոյ ամպոյն եւ հրոյն եկաց՝ եւ ապա ի ներքս մտեալ՝ քառասուն օր աւարտեաց ընդ Աստուած խօսելով. նոյնպէս առաջին շաբաթն պահոց մեզ մուտ է քառասուն աւուրցն. վասն որոյ թեթեւ է ընթերցուածովք։ Եւ ասպէս Եղիայի եւ Մովսէս ի քառասնից սկիզբն՝ է առաջին շաբաթն. եւ կատարումն՝ տօնն Ղազարու։ Իսկ Տեառն մերոյ քառասնից սկիզբն՝ է երկրորդ շաբաթն. եւ կատարումն՝ չարչարանքն մեծի ուրբաթին։ Վասն որոյ ի թագաւորութեանցն ըսկըսանի ընթերցուածն. որպէս յայտ է ի մեկնութիւն նորին։ Եւ այսպէս բազում է խորհուրդ քառասնորդացն. եւ ըստ խորհրդոցն պահքն ոչ լուծանի։ Եւ դարձեալ ասեմք եթէ՝ կիրակին ոչ է պահք ըստ կանոնաց քոց. նա որպէս զերկու աւուրսն լուծանես. նոյնպէս եւ կիրակէն լոյծ։ Եւ այս գիտելի է՝ զի ի պահոց օրս՝ տօն ոչ լինի. եւ ոչ ի յուրբաթի եւ ոչ ի չորեքշաբթի, եւ ոչ յայլսն։ Եւ այս վասն կրկին պատճառի։ Նախզի՝ տօնն ուրախութիւն է. որպէս հոգւոյ՝ նոյնպէս եւ մարմնոյ. վասն որոյ յորժամ տօնեմք հոգւով՝ ուրախանամք մարմնով։ Իսկ պահք՝ սուգ է եւ ապաշխարութիւն է որ վասն յանցանաց նախաստեղծիցն. որպէս չորեք շաբաթն վասն Եւայի. եւ ուրբաթն վասն Ադամայ. եւ այլ պահքն ամենայն, վասն ներգործեալ մեղաց մերոց։ Եւ դարձեալ՝ ո՛րքան ի պահս եմք, ընդ ապաշխարութեամբն եմք. եւ ոչ եմք արժանի տօնել սրբոցն. այլ յորժամ ապաշխարութեամբ քաւիմք ի մեղաց յայնժամ տօնեմք. եթէ տերունականց, եւ եթէ սրբոց։ Որեւ արժանի արասցէ զմեզ ի մեղաց. եւ մասնակից լինիլ սրբոց տօնասիրաց պահել զկանոնեալ հրամանս նոցա։
       Եւ խոստացեալ բարեացն եւ անտրտում ուրախութեանցն՝ հաղորդս լինիլ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որում փառք եւ զօրութիւն ընդ հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն, յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։