Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ասեմք եթէ վասն հնգետասան իմն պատճառաց։ Նախ ըստ Տեառն։ «Զոր ասեմ ձեզ ի խաւարի՝ ասացէք ի լոյս եւ այլն». որպէս սերմանիք նախ ի սիրտ երկրի աճին. եւ ապա արտաքս պտղաբերին։ Երկրորդ՝ ի գիշերի առաւել պարապի միտքն ի զգայութեանց խուճապից ասողին եւ լսողաց. զի հա՛րկ է վարդապետին՝ նոր առեալ իշխանութիւն, նորագոյն բաժակաւ մատըռուակել զքաղցրորակ իմաստ գինւոյ։ Երրորդ՝ իբր թէ գործք ձեր ոչ է տեսութեամբ աչաց. այլ բանիւ եւ լսելով. զորս ոչ խափանէ գիշեր։ Չորրորդ՝ զի գիշեր է կենցաղս այս. եւ վարդապետն լոյս այսմ կենաց. ըստ այնմ, «դուք էք լոյս աշխարհի». որ զմոլորեալսն դարձուցանէք. եւ զխաւարեալս մտօք ի լոյս գիտութեան ածէք։ Հինգերորդ՝ հակառակ մեր խաւարն է. այսինքն սատանայ եւ աշխարհս. մանաւանդ թէ պատերազմ նոցա առաւել է ի գիշերի. վասն որոյ ի սոյն ժամ գիշերոյս պարտ է վառել զինու զնահատակ ախոյեանն ընդդէմ նոցա։ Վեցերորդ՝ ի գիշերի ոչ ամաչեն. եւ վարդապետին պարտ է առանց ակնառու եւ երկիւղի զամենայն մարդ խրատել եւ յանդիմանել. ըստ այնմ, «խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէի»։ որպէս վկայքն եւ առաքեալքն եւ Մովսէս առաջի Փարաւօնի։ Եօթներորդ՝ զի ճրագ վառեմք ի տան. այսպէս վարդապետին պարտ է մի՛շտ վառ ունել մտաց իւրոց ի մէջ մարմնոյ տան իւրոյ. եւ լուսաւորել զամենայն խաւարային խորհուրդս. ըստ այնմ, եթէ «ճրագ մարմնոյ ակն է. եթէ ակն քո առատ է՝ ամենայն մարմինդ լուսաւոր եղիցի»։ եւ առաքեալն ասէ. «մի՛ շիջուցանէք զհոգին սուրբ»։ Եւ չորիւք շիջանի ճրագն. ի նուաղիլ իւղոյն. կամ հողմով. կամ հողով. եւ կամ ջրով։ Այսպէս իւղ մտաց վարադապետին՝ է գիտութիւն սուրբ գրոց. յորս պարտ է. խորհիլ եւ խոկալ հանապազ. եւ յարտաքին հողմոց զզգայարանսն փակել. եւ հողոյ ծուլութեանց արի եւ արթուն լինիլ. եւ ի ջրոյ գէջ ցանկութեանց հոգւով եւ մարմնով զսպիլ։ Ութներորդ՝ գիշերն հանգիստ է. զի վաստակեալն հանգչի եւ ուժ առեալ գործէ. եւ վարդապետն հանգուցանէ զվաստակեալն մեղօք. եւ տայ զօրութիւն գործելոյ զբարիս ի տիպ վարդապետին իւրոյ որ ասէ. «եկա՛յք առիս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք՝ եւ ես հանգուցից զձեզ»։ Իններորդ՝ ի գիշերի շրջին երեք ազգ կենդանեաց. այսինքն գազանք վնասօղք. եւ որք են սակաւալոյսք. եւ երկչոտք որք ղօղին ի ցերեկին. ըստ այնմ, «ի գիշերի գնան ամենայն գազանք. անտառի». այսպէս առ մեզ շրջին գազանք հերձուածօղք եւ անհաւատք. ըստ այնմ, «առաքեմ զձեզ որպէս զոչխարս ի մէջ գայլոց»։ Նաեւ որք ունին սակաւ լոյս մտաց՝ շրջին առ վարդապետս. զի առաւելասցին։ Այլեւ երկուցեալքն ի սատանայէ եւ ի մեղաց եւ ի հակառակաց՝ զօրացեալք ի բանից նոցին անյաղթելի մնան։
       Տասներորդ՝ գիշերն որ է խաւար՝ զանյայտութիւն նշանակէ. ըստ այնմ, «եդ զխաւարն ի ծածկոյթ իւր». եւ ունի վարդապետն զաշխատանս իւր ի միտս անգիտելի յայլոց։ Այլեւ մտօքն ծածկեալ ունի զխորիմաստս անգիտելի ի բազմաց. ըստ այնմ, «ջրհոր խոր է սիրտ առն իմաստնոյ. եւ այր իմաստուն քամեսցէ զնա»։ Մետասաներորդ՝ գիշերն արտաքոյ տգեղ է եւ պակասութիւն լուսոյ. եւ ի ներքոյ էութիւն է օդոյ. այսպէս եւ վարդապետին պարտ է լինիլ արտաքոյ տգեղ եւ սեւաթոյր, եւ գծուծ հանդերձիւ. եւ ի ներքոյ ունակացեալ լի շնորհօք հոգւոյն. եւ մի կոկեալ եւ փերեւետեալ փափկացել զարդուք. «զի որ զփափուկս զգեցեալ են՝ ի տունս թագաւորաց աշխարհի են. եւ նման են այնպիսիքն գերեզմանաց բռելոց եւ այլն»։ Երկոտասաներորդ՝ գիշերն փոխէ զփափկութիւն լուսոյն եւ հանէ ի ծագումն առաւօտուն. եւ վարդապետք փոխեն զմարդիկ ի փափկութեանց կենցաղոյս որ լոյս կարծի փափկասիրաց. եւ հանեն յառաւօտն կենաց որ նոյն ինքն է մշտնջենաւոր եւ ճշմարտութիւն։ Երեքտասաներորդ՝ զի սկիզբն աւուր, է ի մէջ գիշերի. յորում կէտ արեգական սկսանի բարձրանալ ի վեր. եւ ի նմին ժամու տամք իշխանութիւն՝ ի յորում սկսանի լուսաւորել զմարդիկ։ Չորեքտասաներորդ՝ յարութիւն է Քրիստոսի է ի մէջ գիշերի. յորում ժամու «տուաւ ասէ ինձ իշխանութիւն յերկինս եւ յերկրի. որպէս առաքեաց զիս հայր՝ եւ ես առաքեմ զձեզ. գնացէք այսուհետեւ աշակերտեցէք զամենայն հեթանոսս»։ վասն որոյ ի մէջ գիշերի տամք իշխանութիւն եւ առաքեմք քարոզել։ Հնգետասաներորդ՝ ի մէջ գիշերի գոչէ փող յարութեան ընդհանուր մարդկան. ի սմին ժամու հրաւիւրեմք ըզվարդապետս՝ որք փողք են տիեզերաց. եւ բարձրաբարբառք քարոզք ընդհանուր. ըստ այնմ, «ընդ ամենայն երկիր ել բարբառ նոցա. եւ մինչեւ ի ծագս աշխարհի են խօսք նոցա»։ Այս թէ ընդէ՞ր տամք ի գիշերի իշխանութիւն վարդապետաց։
       Վասն Գաւազան Տալոյ։
       Իսկ թէ զի՞նչ նշանակէ գաւազանն զոր տամք ի ձեռս նոցա։ Ասեմք. եթէ բազում ունի խորհուրդ ծածկեալ առ ինքեան Գաւազանն։ Նախ՝ նշանակէ զիշխանութիւն, որպէս թագաւորք ունին. ըստ այնմ, «գաւազան արքայութեան քոյ եւ զայն նշանակէ գլուխն խաչաձեւ. զի ոչ է որպէս Կաթուղիկոսի բոլոր՝ որ նշանակէ զիշխանութիւն ի բոլոր յազգս իւր. եւ ոչ որպէս Եպիսկոպոսի կեռ եւ միակուսի, որ իշխէ միայն ի վիճակս իւր։ Այլ վարդապետն ի չորս կողմ աշխարհի իշխէ ի հաւատացեալս եւ յանհաւատս. ի քահանայս եւ յաշխարհականս. յեկեղեցիս եւ յարտաքս. եւ զայս ցուցանէ յեկեղեցւոյն յարտաքս բերելն։ Կամ որպէս գաւազանն Ահարօնի որ ծաղկեցաւ ի խորանին. եւ ապա բերաւ յարտաքս։ Երկրորդ՝ նշանակէ զզօրութիւն. ըստ այնմ, «գաւազան զօրութեան առաքեսցէ քեզ Տէր»։ Եւ զայս ցուցանէ բունն ամուր եւ տեւօղ. եւ յայտ է զի վարդապետն բանիւ եւ արդեամբ զօրաւոր լիցի եւ արի, եւ անյաղթելի ի մէջ թշնամեաց։ Երրորդ՝ նշանակէ զուղղութիւն. որպէս ունին ուղղիչք ի ձեռին քահանայք եւ վարդապետք. եւ զայն ցուցանէ ուղղութիւն գաւազանին. որով յայտ է զի նախ ինքն ուղիղ լիցի եւ ապա զայլս ուղղեսցէ. «զի որ արասցէ եւ ուսուսցէ, նա մեծ կոչեսցի ասէ Տէր»։ Պատուիրէ առաքեալն. «զգործս աւետարանչին գործեա»։ Չորրորդ՝ նշանակէ զհաստատութիւն տկարաց. ըստ այնմ, «որ յենու ի նա իբրեւ ի Տէր հաստատութեամբ»։
       Եւ զայս ցուցանէ ստուարն գոլ. որով յայտ է՝ զի նեցուկ եւ հաստատութիւն է տկարացեալ մարդկան. «որեւ կազդուրացուսցէ կարողացուսցէ, եւ հաստահիմն արասցէ»։ Հինգերորդ՝ կերպիւ ինչ կուրաց առաջնորդ է ի ճանապարհի. եւ զայս նշանակէ երկարութիւն։ Եւ վարդապետն երկար բանիւ առաջնորդէ ի ճանապարհ երկնային կենացն։ Վեցերորդ՝ նշանակէ զխոցելն եւ զխեթ կելն. զոր եւ ցուցանէ խթանին որ ի ծայր գաւազանին. վասն որոյ պարտի ուսուցանլ զհեղգացեալսն միշտ եւ հանապազ. որպէս ուսուցանէ Պօղոս զՏիմոթէոս. «հա՛ս ի վերայ ժամու եւ տարաժամու»։ Եօթներորդ՝ նշանակէ զխրատ եւ զտանջանս. ըստ այնմ, «հարից գաւազանաւ զանօրէնութիւնս նոցա. եւ տանջանօք զանիրաւութիւնս նոցա»։ Եւ զայս ցուցանէ անունն որ կոչի գաւազան. այսինքն, որ հարկանէ զանբանս։ Եւ վարդապետն ունի զխրատ եւ զսաստ ի վերայ անզգամաց. ըստ այնմ, «գաւազանաւ բարկութեա՞ն եկից, եթէ սիրով հոգւոյն»։
       Ութերորդ՝ նշանակէ զմըխիթարութիւն եւ զժողովումն որպէս ցուպ եւ գաւազան հովւաց անբան հօտից։ Եւ զայս ցուցանէ կորացումն գլխոյն. որով յայտ է զի ժողովեալ մըխիթարէ զվտացեալս եւ զտրտմեալս ի պէս՟պէս փորձութեանց յուսով պսակաց. ըստ այնմ, «մըխիթարեցէ՛ք ըզժողովուրդ իմ ասէ Աստուած, եւ այլն»։
       Իններորդ՝ ըմբռնեալ շարժի յամենայն ձեռաց. եւ զայս պատճառէ ուղղորկ եւ թեթեւ գոլն։ Եւ վարդապետին ոչ է պարտ ծանրանալ եւ դժուարիլ ի հարցումն բանի. այլ ամենեցուն խոնարհ եւ հնազանդ լինիլ եւ քաղցր բարուք հպիլ։
       Տասներորդ՝ զի գլուխն միշտ ի բարձր է. եւ այս եւս յարմար ձեւոյն։ Նոյնպէս վարդապետին պարտ է միշտ զգլուխն, այսինքն զմիտս ի բարձունս ունել «ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ». եւ ոչ դարձուցանել ի խոնարհ, բայց թէ խուն ինչ պիտոյիւք մարմնոյ. որպէս վերջին ծայր գաւազանին։ Մետասաներորդ՝ զի գլուխն ստուար է եւ մերձ յինքն. եւ ծայրքն նուրբ եւ հեռի։ Նշանակէ՝ զի վարդապետին պարտ է, որ զծանր եւ զմեծամեծ օրէնս ինքն կատարեսցէ. իսկ զսակաւն եւ զթեթեւն այլոց քարոզեսցէ։ Զի որպէս մերձ է ականջն իւր բերանոյն, քան օտարաց. նոյնպէս մերձաւոր եւ նախկին ինքն լսեսցէ։ Ապա թէ զծանր լուծն այլոց դիցէ, եւ ինքն մատեամբն ոչ հպեսցի, նմանի յիմար փողահարի՝ որ զլայն ծայրսն ի բերանն իւր դիցէ եւ զնեղն արտաքս , ոչ հընչէ ձայն. այլ միշտ յերեսս իւր թքանէ։ Երկոտասաներորդ՝ որպէս ի ներքին նրբագոյն ծայրէն սակաւ սակաւ ի թանձրագոյնն ելանէ. նոյնպէս պարտ է վարդապետին սակաւ սակաւ կրթիլ ի մեծագոյնսն. որպէս աստիճանաւ ոք ելանէ ի բարձունս. եւ որպէս նոր ուսումն մանուկ ի յայբուբենից ի մեկնութիւն ընթանալով. զի մի՛ ի խստագոյնս երկուցեալ յամենայնէն վրիպեսցի։ Երեքտասաներորդ՝ զի ի միջին կէտն է բունն. եւ յայս եւ յայնկոյս հաւասար կշռել։ Այսպէս եւ վարդապետին պարտ է հաւասար ունել զգիտութիւն եւ զսրբութիւն զոյգ. զի գիտութեամբն ուսուսցէ, եւ սրբութեամբն արասցէ։ Այլեւ պարտ է ըզմիջին վարս ուղղել՝ ոչ յաջ խոտորիլ եւ ոչ յահեակ. զի երկոքին կողմն չար են։ Այլեւ զնոյնս ուսուցանել՝ ոչ կարի խստագոյն, եւ ոչ ամենեւին թոյլ. զի մի յուսահատեսցին եւ մի հեղգասցին։ Չորեքտասաներորդ՝ զի ի ձեռն տան ըզգաւազանն. ձեռն գործոյ է նշանակ. ցուցանէ թէ զիշխանութիւն ի ձեռն աւանդէ. այսինքն ի գործն. զի հաստատութիւն բանից գործն է. «զի Յիսուս առնէր եւ ուսուցանէր». ուստի յետ քարոզութեան՝ սքանչելիս կատարէր. զի հաւատարիմ լիցի բանն քարոզեալ ի ի յարդեանցն ցուցեալ։ Հնգետասաներորդ՝ հանապազ առ ինքն կրելն, նշանակէ չորս ինչ։ Նախ զոր հրամայեաց Քրիստոս «ուրասցի զանձն իւր հանապազ. առցէ զխաչ՝ եւ եկեսցէ զկնի իմ»։ եւ առաքեալն ասէ՝ «ինձ աշխարհ ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի. զի ես զչարչարանսն Քրիստոսի ի մարմնի իմում կրեմ»։ Երկրորդ՝ նշանակ է զինորութեան մերում. պարտ է ի ձեռս ունել՝ որով ծանւսցի մարդկան. որպէս զինուորք ունին ի ձեռն զնշան զինուց։ Երրորդ՝ զի զէն է յաղթութեան Քրիստոսի. պարտ է ի ձեռին ունել՝ զի փախիցէ հանապազորդ թշմամին։ Չորրորդ՝ թէ եւ ոչ լինի պատերազմ, երբեմն զաղեղն քարշեն. երբեմն իմաստունս զնետն ուղղեն եւ շարժեն։ Այսպէս եւ վարդապետն միշտ ի ձեռին ունելով զխորհուրդն՝ ի միտն ածցէ, եւ այնու ի սուրբ գիրս ընթացեալ զաղեղն պատրաստեսցէ. ըզնետս իւր ուղղեսցէ մտօք։ Զայս ասէ Պետրոս. «ի պատրաստի ունիցիք տալ պատասխանի ամենայնի որ խնդրիցէ զբանն որ է վասն յուսոյն ձերոյ»։

       Վասն վարդապետաց Կոչմանց։
       Այլ որ կոչի վարդապետ այսինքն, ուսուցիչ. կամ վարդապետ, վարուցն պետ. այսինքն, գործով կատարեալ. կամ վարդապետ՝ գեղեցկութիւն մարդկան բանն. այսինքն բանիցն պետ։ Արդ՝ վարդն ծաղիկ՝ ունի բազում յատկութիւնս որ յարմարի վարդապետին։ Նախզի՝ անուշահոտ է. այսպէս եւ վարդապետին պարտ է ունել անուշահոտ վարս ըստ առաքելոյն. «հոտ անուշ եմք Քրիստոսի ի մէջ փրկելոցն եւ կորուսելոցն»։ թէպէտ ամանք ի կենդանեաց որք գարշին. «այլ ոմանց հօտ եմք ի մահու ի մահ. եւ ի կենաց ի կեանս»։ Երկրորդ՝ վարդն փթթեալ՝ ցուցանէ զինքն ամենեցուն. եւ վարդապետն զծաղիկ բանին յայտնէ եւ ի լոյս հանէ եւ լուսաւորէ զամենայնսն։ Երրորդ՝ հասարակ ամենեցուն զմի եւ զնոյն հոտ բուրէ. եւ վարդապետն առանց ակնառութեան ամենեցուն ուսուցանէ զմի եւ զնոյն բանս սուրբ գրոց։ Չորրորդ՝ զի բազմակոյտ թերթ ունի. եւ վարդապետն ունի զբազմատեսակ իմաստս մանուածոյ սանիւք եւ բառիւք շարամանեալ. ծածկեալ յօտարաց, եւ յայտնեալ իւրայնոց։ Հինգերորդ՝ զի կակուղ եւ փափուկ է տերեւն. նոյնպէս եւ վարդապետին պարտ է խոնարհ եւ հեզ լինիլ հոգւով ի տիպ նախատպին իւրոյ Քրիստոսի. ըստ այնմ, «ուսարուք յինէն՝ զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ»։ Վեցերորդ՝ ունի չորս երանգ գունոց. այսինքն, կանանչ կարմիր սպիտակ եւ դեղին։ Արդ՝ դեղնութիւն ցուցանէ զառաքինութիւն մարմնոյն ըստ Փիլոնի. «այս ցամաք երկիր աստուածասէր է»։ Եւ սպիտակն մանաւանդ զմաքուր եւ յստակ բանսն։ Իսկ կարմիրն զջերմ սէրն առ ամենայն ոք. ըստ այնմ, «ո՞ հիւանդանայ եւ ես ոչ տապանամ»։ Եւ կանանչն զմիշտ մանկութիւն եւ զուարճալի խնդութիւն մտացն։
       Եօթներորդ՝ զի կատարի հասակաւ եւ ապա փըթթի, եւ ապա բուրէ զհոտ իւր, եւ այսպէս պարտ է եւ վարդապետին նախ կատարիլ հասակաւ ի իմաստիւք. եւ ապա յայտնիլ աստիճանաւ. եւ ապա ուսուցանել զայլս. «զի մի մատաղատունկ ի դատաստանն սատանայի անկցի ասէ առաքեալն»։ Զայս եւ Տէր մեր պահեաց մինչ ի լրումն երեսնամեայ հասակին. ուր ծածկեալ են ամենայն գանձք իմաստութեան եւ գիտութեան։ Ութներորդ՝ զի Ե պատենիւք պահպանի. այսպէս եւ նա հինգ զգայարանօք պահէ զոգի իւր մանաւանդ , թէ «հինգ բանիւք որ ի մէջ եկեղեցւոյ խօսի ըստ առաքելոյն»։ Իններորդ՝ զի խոշոր է պատեանքն. եւ վարդապետին պարտ է խոշոր վարուք եւ խոշորազգեստ լինիլ. եւ մի՛ կոկեալ եւ փերետեւեալ զարդուք. որում մեղկութիւն է շօշափելեաց։ Տասներորդ՝ զի ի մէջ փշոց է պարսպեալ. եւ վարդապետին պարտ է խեթկեալ զթմրեալսն. սաստել անխրատից. եւ յանդիմանել զմեղսասէրս. ըստ այնմ, սաստեա՛ յանդիմանեա՛»։
       Մետասաներորդ՝ զի բժշկական է հիւանդաց. եւ յառակս ասի. «բժշկութիւն է ի լեզուի նորա»։ զի բանիւ քարոզութեան բժշկէ զհիւանդացեալս մեղօք յոյս տալով ապաշխարութեան եւ ներումն թողութեան։ Երկոտասաներորդ՝ յինչ իր որ մերձենայ տայ զհօտ իւր. այսպէս եւ վարդապետն առ ո՛ ոք եւ իցէ՝ զբանս եւ զվարս իւր ուսուցանէ նոցա. զի նմանս իւր արասցէ . որպէս հուր զմերձակայս իւր ջերմ եւ լուսաւոր առնէ. եւ մի որպէս զջուր ի խառնեալսն փոխեսցի։ Երեքտասաներորդ՝ զի են ի վարդից ոմանք՝ որք երկատեսակք են. նոյնպէս եւ վարդապետին ունելի է կրկին բանս. այսինքն ա՛յլազգ առ ուղղափառսն, եւ ա՛յլ ի հերձուածօղս. ի հաւատացեալս, եւ յանհաւատս. յիմաստունս, եւ ի տգէտս եւ յայլսն ըստ դիմացն՝ ըստ տեղւոյն եւ ըստ ժամանակին խօսիլ զբանն. սուր երկսայրի տուեալ ի ձեռանց։ Չորեքտասաներորդ՝ ի փոքր եւ ի նուաստ տունկս ունի զծաղիկն. այսպէս ի նուաստ եւ ի ցածուն հոգին հանգչի աստուծային բանն. ըստ որում «ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հեզս եւ ի խոնարհս»։ Զոր օրինակ մորենին վառեալ եւ ծաղկեալ էր ի Սինա, եւ ոչ մեծ ծառք։ Եւ տես զի ամենայն ճիւղ որ պտուղ ունի՝ խոնարհեալ է. եւ «հովիտք բազում արասցեն ցորեան». ուր ժողովին ամենայն բազմութիւնք ջուրց։ Հնգետասաներորդ՝ զի յետոյ ծաղկի ի գարնան. նմանապէս եւ ծաղիկ վարդապետին է ի գարնանաշարժ յարութեան. այն որ ասէ. «ծառայ բարի եւ հաւատարիմ»։
       Եւ թէ՝ «որ շահի զարծաթ բանին՝ տացի եւ յաւելցի ունել իշխանութիւն ի վերայ տասն քաղաքաց»։ Այսքան առ այս։