Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Բազմազան եւ որիշ են անկարգ պատահումն եւ ընթացք կենցաղոյս. այսինքն բարւոյն եւ չարին, արդարոյն եւ ամբարշտին։ Զի թէ արդարակշիռ էր իրաւունքն ի վերայ մեր՝ բարի եւ արդար մարդկան պարտ էր որ ի հանգստեանն վայելէր. եւ չարն ի չարչարանս եւ ի նեղութիւնս մնայր։ Այլ բազում անգամ հակառակ հանդիպի. զի չարքն ի մարդկանէ ի մեծութեան եւ ի հանգստեան են՝ եւ ի բարին. եւ իմասատուն արք՝ աղքատ եւ քաղց եւ կարօտ. որպէս ասէ իմաստունն ժողովօղ։ «Ոչ իմաստնոց հաց՝ եւ ոչ հանճարեղաց մեծութիւն»։
       Իսկ առաջիկայ բանիս տեսութիւն՝ է յաղագս երից իրաց։ Նախ որ ասէ։ «Ոչ իմաստնոց հաց, եւ ոչ զօրաւորաց պատերազմ»։ Երկրորդ որ ասէ. «ոչ հանճարեղաց մեծութիւն, եւ ոչ գիտնոց շնորհք»։ Երրորդ՝ ի գովութենէ իմաստութեան։ Տեսցուք զառաջին գլուխն։ Թէ զի՞նչ է պատճառ՝ որ այսպիսի հակառակ եւ անկարգ պատահումն լինի մարդկան որպէս ասացաք ի սկիզբն բանիս։ Այսմ դնեն վարդապետք չորս պատճառ։ Նախ անձնիշխան կամս մեր. զի զոր խոհեմութեամբ ընտրեմք եւ հաւանիմք զայն եւ գործով կատարեմք թէ բարի եւ թէ չար։
       Զի տէր եւ իշխան է մարդս ի վերայ գործոյ իւրոյ. զոր կամի եւ խոկայ, զնոյնն եւ գործով կատարէ։ Եւ ոչ է որպէս ասեն իմաստունքն յունաց, եթէ ըստ ճակատագրին հանդիպի ամենայն մարդոյ գործ յոր աստղ եւ ծնանին թէ բարի եւ թէ չար. եւ ոչ կարեն յայնմանէ զերծանիլ։ Եւ զի այս արտաքոյ է, եւ ընդդէմ սուրբ գրոց եւ վարդապետաց եկեղեցւոյ։ Նախզի՝ բառնայ զանձնիշխան կամս մեր, որով պատկերեմք Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ բառնայ եւ զարդար դատաստանն Աստուծոյ՝ որ ըստ գործոց մարդկան հատուցանէ չարացն չար, եւ բարեացն բարի։ Եւ այս գիտելի է՝ զի երկնային մարմինք եւ լուսաւորք, կարեն իշխել ի վերայ տարրական մարմնոցն. եւ զորակս նոցա փոփոխել։ Զսեւն կամ զշէկն՝ սպիտակ. եւ զհասակն՝ կարճ եւ երկայն. այլեւ շարժեն ի ծնունդ զկենդանիս. եւ ի բոյս եւ ի ծաղիկ եւ ի պտուղս եւ յայլսն։ Այլ հոգի մարդոյ ոչ է ի տարերաց. այլ պատկեր Աստուծոյ յոչ էից գոյացեալ. ոչ իշխեն տարերք ի վերայ բանական հոգւոյ, եւ անձնիշխան կամացս մեր։ Այլ ամենայն մարդ՝ իւր անձնիշխան կամօքն խոտտէ եւ ընտրէ եւ գործէ. եթէ բարի եւ եթէ չար։ Այս է առաջին պատճառ հակառակ ներգոծութեանց մերոց։ Երկրորդ պատճառ՝ ի պատրանաց եւ ի չար հնարից դիւաց. յորժամ ներէ Աստուած՝ յաջողեն դեւքն եւ օգնական լինին ի բարիս. կամ ի չարութիւն, կամ ի մեծութիւն, կամ յաղքատութիւն. ոչ թէ սիրեն դեւք զմեզ, այլ թշնամիք են մեր ի սկզբանէ հոգւոց ի մարմնոց մերոց եւ մարդասպան. որպէս ասաց Տէրն. «ի սկզբանէ սատանայ մարդասպան է». եւ նենգութեամբ կամին յաղթել զմեզ. ի չարիս մեղաց հոգւոյ եւ մարմնոյ ձգեն զմեզ եւ կորուսանեն։ Եւ թէ ոչ կարեն՝ յայնժամ օգնեն եւ յաջողեն մարդոյ ի մեծութիւն եւ ի փառս եւ ի պատիւ եւ յառաքինութիւն. եւ այնու հպարտութեամբ եւ չարեօք կորուսանեն. եւ այսպէս յաջ եւ յահեակ պատերազմին ընդ մեզ։ Նեղութեամբ եւ արձակութեամբ. աղքատութեամբ եւ մեծութեամբ. փառօք եւ անարգութեամբ. բարեաւ եւ չարեաւ։ Երրորդ պատճառն է պատահումն՝ որ հանդիպի մարդոյ բարեաց կամ չարեաց. մեծութեան կամ աղքատութեան, եւ ըստ այսմ օրինակի լինի պատահումն մեր։ Զի մարդս ստեղծեալէ ի մէջ կամացն Աստուծոյ, եւ ի մէջ խորհրդոյն սատանայի. այսինքն է, ի մէջ բարւոյն եւ չարին. ի մին կողմանէ ունի զբարի խորհուրդս եւ զբարի հրեշտակն ուսուցիչ. եւ ի միւս կողմանէ զչար հրեշտակն սատանայ. որ զչարն ուսուցանէ. եւ մարդն ի մէջ բարեաց խորհրդոցն ստիպի։ Զի հրեշտակն յորդորէ ի բարի խորհուրդն առ Աստուած. եւ դեւն խրատէ ի չար խորհուրդն առ սատանայ։ Եւ մեք մեր իմացմամբս՝ որոյ խորհրդոյ եւ հետեւիմք, զնոյն գործեմք. այսպէս երկոքինս պատահին մեզ չար եւ բարի։ Եթէ զմեզ կամացն Աստուծոյ տամք, եւ զբարի խորհուրդն լսեմք ի հրեշտակէն, եւ գամք առ վարդապետս բարիս ի բարի տեղիս, զնոյն ուսանիմք եւ բարեաց հանդիպիմք։ Իսկ թէ տամք զմեզ խորհրդոցն սատանայի, եւ գնամք առ չար մարդիկս ի չար տեղիս եւ զչարն ուսանիմք, չարն պատահեցաւ մեզ։ Այնպէս պատահումն է ամենայն մեզ. թէ չարն եւ թէ բարին. որպէս ասէ յառակն. «պատահա՛րէ ամենայն ինչ բարեաց եւ չարաց. եւ արդարոյն եւ ամբարշտին. մեծատանց եւ աղքատաց»։ Չորրորդ պատճառն է՝ անքննին նախախնամութիւն Աստուծոյ. որ զամենայն յամենայնի կարգաւորէ ի յօգուտ մեզ. զմեծութիւն եւ զաղքատութիւն. զփառս եւ զանարգութիւնս. եւ զայլն ամենայն. թէպէտ մեզ ոչ է յայտնի։ Զի ոմանք իմաստութեամբ եւ գիտութեամբ պատուին. որպէս իմասատունն Յովսէփ մեծացաւ. եւ հացալից եղեւ վասն իմաստութեան ի տանն Փարաւօնի յԵգիպտոս. եւ եղբարքն իւր տգէտք՝ անարգեցան վասն տգիտութեան իւրեանց։
       Նոյնպէս եւ իմաստունն Դանիէլ՝ եղեւ պատճառ պատուայ եւ փառաց ի վերայ աշխարհին բաբիլացւոց. եւ տգիտութիւն երազահանացն՝ մահու էր նոցա պատճառ։ Մեծութիւն Սողոմօնի եղեւ վտանգիչ նորա եւ կորոյս զնա. եւ աղքատութիւն եւ քաղցութիւն եւ ծարաւն առաքելոյն Պօղոսի՝ եղեւ շահ եւ օգուտ փրկութեան նորա։ Այսպէս եւ զամենայն իմասցիս անքըննին դատաստանին եւ խնամոցն Աստուծոյ, որ կարգաւորէ զմարդիկ։ Վասն այն ասէ. «տեսի ի ներքոյ արեգական՝ ոչ իմաստնոց հաց, եւ ոչ հանճարեղաց մեծութիւն եւ այլն»։ Զամենայն բանից տեսութիւն՝ իւր կնքէ իմաստունն։ «Եւ թէ տեսի չարութիւն ի ներքոյ արեգական, կամ ունայնութիւն»։ Իսկ աստ ասէ, թէ միայն տեսի. այս է պատճառն. զի աղքատութիւն եւ անփառութիւն իմաստնոցն եւ առաքինեացն ոչ է չար. այլ բարեաց պատճառ եւ օգուտ հոգւոյ։ Այլ բերմունք ժամանակին այսպէս պատահի, որ իմաստունն քաղց եւ աղքատ լինի։ Զի ասէ։ «Ոչ թեթեւացն են ընթացք»։ Երագ ընթանալ մարդոյն՝ յերեք պատճառէ լինի։ Նախ՝ ի թեթեւութենէ մարդոյն։ Երկրորդ՝ ի յարագութենէ ոտիցն։ Երրորդ՝ յառաւելութենէ օդոյն. զի տարր օդոյն թէ ի գլուխն է՝ առաւել թեթեւամիտ առնէ. եւ թէ ի սիրտն՝ հպարտ. թէ յոտն՝ երագ ընթաց։ Իսկ որ ասէ. «ոչ միայն թեթեւացն ընթացք»։ այսինքն , զի եւ ծանրաբեռինք մարմնով՝ իմաստութեամբ հեծեալ յերիվարս, արագընթաց լինին քան զնոսա։ Յօրինակ այնոցիկ որք մեղաւորք են եւ ծանրաբեռինք. յորժամ զայլ ոք ի յօգնութիւն բերեն մեղաց իւրեանց, եւ թէ զծանրութիւն մեղացն ի նոսա տան, եթէ խոստովանութեամբ , եթէ ողորմութեամբ, նոքա երա՛գ հասանեն յարքայութիւն երկնից քան զնոսա, որք ի զօրութիւնս իւրեանց միայն ապաստանին։ Եւ դարձեալ ասէ. «ոչ զօրաւորաց պատերազմ»։ Նմանապէս եւ զօրութիւն ուժգին յերից պատահի։ Նախ՝ ի մեծութենէ ոսկերաց. զի բազում ուժ ի բազում ոսկերացն ասեն։ Երկրորդ՝ ի հաստաջլէն. զի պինդ եւ հաստաջիլն՝ առնէ ուժով զկենդանին։ Երրորդ՝ յառաւելութենէ մարմնոցն։ Իսկ շնորհականն ուժեղութիւն՝ տուրք է Աստուծոյ. որպէս Սամսոնին եւ այլոցն։ Արդ՝ ասէ թէ, ո՛չ միայն ուժեղքն պատերազմին, այլ թէ ոք փանագի եւ տկար լինի մարմնով, եւ իմաստութեամբ տայ զարծաթն իւր, ստանայ զօրք եւ պատերազմի եւ յաղթէ զնոսա զօրօքն։ Օրինակ է այնոցիկ՝ որք աղքատասիրութեամբ, կամ աղօթիւք՝ զօրաժողով լինին եւ յաղթահարեն զհզօրացեալն սատանայ, աղքատացն օգնականութեամբ եւ աղօթիւք։ Նոյնպէս եւ որ ասէ ի կարգ բանիս։ «Ոչ իմաստնոց հաց»։ Վասն չորս պատճառի կարօտին իմաստունք մարմնաւոր հացի եւ պիտոյից։ Նախզի՝ կրկին է հաց. այսինքն հոգեւոր եւ մարմնաւոր. եւ իմաստունքն հոգեւոր հացիւն լցեալ, վասն այն ոչ ունին զմարմնաւորն. եւ հոգեւոր հացէ բան եւ իմաստութիւն սուրբ գրոց. որպէս հրամայէ Տէրն. «ոչ թէ հացիւ միայն կեցցէ մարդ այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ եւ այլն»։ Զի որպէս մարմնաւոր հացն պատճառ է կենաց մարմնոյն. նոյնպէս եւ բանն հոգեւոր՝ պատճա՛ռ է կենաց հոգւոյն։ Երկրորդ՝ զի իմաստունն խոկման եւ ընթերցման եւ պարապի. զի միտքն ի խոկումն է եւ աչքն յընթերցումն. եւ բերանն ի լուռ եւ ձեռքն անզբաղ ի մարմնական գործոյ։ Եւ թանձրամտացն թողու զշինելն՝ զտնկելն՝ զսերմանելն՝ եւ զժողովելն. եւ ի նոցանէ խնդրէ զհարկաւոր պէտս մարմնոյն։ Երրորդ՝ իմաստունն կարօտ է մարմնաւոր հացի. եւ անմիտն հոգեւորին. զի սա ունի զմարմնաւոր հացն. եւ նա զհոգեւորն. զի երկուքն ի միմեանց լիանան։ Զի իմաստունն տայ զհոգեւորն՝ եւ առնու զմարմնաւորն. զի երկուքն երկոքումբք փարթամանան. որպէս ասէ առաքեալն. «նոցա առաւելութիւն՝ ի ձեր պակասութիւն. եւ ձեր առաւելութիւնդ՝ ի նոցա պակասութիւն»։ Չորրորդ պատճառ՝ «ոչ է իմաստնոցն հաց ասէ». զի թէ իմաստունքն աստ լի էին եւ փարթամ պիտոյիւք, ասէին թէ այն է նոցա իմասատութեան փոխարէն. այլ արդ՝ իմաստուն եւ բարի մարդիկ՝ աստ ի նեղութեան են եւ կարօտ. զի իմանան եւ հաւատան, թէ ա՛յլ իմն կենօք է իւրեանց հատուցումն ի հանդերձեալն եւ ոչ աստ։ «այլ զոր ակն ոչ ետես եւ ունկն ոչ լուաւ՝ պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց»։ Յաղագս այսորիկ ասէ. «ոչ է իմաստնոց հաց»։ Այսմ առաջին գլուխն։ Իսկ երկրորդն որ ասէ։ «Եւ ոչ հանճարեղաց մեծութիւն»։ Եւ այս վասն չորս պատճառի։ Առաջին պատճառ՝ որպէս ասացաւ, թէ հանճարեղն եւ իմաստուն մարդն մեծ եւ փարթամ լինէր, ասէաք թէ ա՛յս է իմաստութեան նորա հատուցումն։ Երկրորդ՝ հանճարեղն ունի ժառանգութիւն. զի ելեալ յիւրմէ եւ հեռացեալ, զհետ ուսման եւ հանճարոյ է հետեւեալ. զի որպէս կարօտ է ուսման՝ նոյնպէս կարօտ է եւ պիտոյից լրման. վասն այն ի դրունս անհանճարից ընթանայ. եւ աղքատութեամբ զկեանս տնօրինէ։ Երրորդ՝ զի հանճարեղն խորշի ի զրկելոյ եւ ի զզուեցուցանելոյ զայլս. ոչ զրկէ՝ ոչ գողանայ՝ եւ ոչ յափշտակէ վասն հանճարոյն. իսկ անհանճարն՝ անխտիր է յայսոսիկ. եւ յամենայն կողմանց սիրէ եւ շահիլ եւ մծանալ. վասն այն հանճարեղն աղքատ մնայ. եւ անհանճարն մեծանայ եւ փարթամանայ։
       Չորրորդ՝ զի հանճարեղն՝ իմանայ եւ գիտէ զօգուտ աղքատութեան. վասն այն փախչի ի մեծութենէ. որպէս խրատէ մարգարէն. «մեծութիւն թէ առիւ գայցէ, մի՛ յօժարեսցին սիրտք ձեր»։ Եւ առաքեալն ասէ. «մի՛ ցանկար մեծութեան. զի մի՛ անկցիս ի փորձութիւնս անբանս եւ վնասակարս»։ Զի մեծատան փորձութիւն եւ որոգայթն՝ յանկարծակի եւ առանց գիտութեան հանդիպի. վասն այն ասէ անբանս. եւ որ հոգւոյ եւ մարմնոյ է վնասիչ՝ զայն ասէ վնասակարս։ Իսկ աղքատութիւն հանգիստ է հոգւոյ եւ մարմնոյ. զպէտս մարմնոյն քաղցրութեամբ լնու. եւ քաղցր եւ անհոգ ննջէ եւ խաղաղութեամբ յառնէ, եւ զայն ամենայն այսպէս հանգստեամբ . վասն այն երանէ մարգարէն. «որ էառ զլուծ խոնարհութեան ի մանկութենէ. եւ նստի լռիկ միայն ի տան». եւ ընդ հոգեւորս իմաստասիրէ. վասն այն ասէ. «ոչ հանճարեղաց մեծութիւն»։ Սոյնպէս որ ասէ. «ոչ գիտնոց շնորհք»։ Զայն ասէ , թէ ոչ լինին մարդիկ շնորհակալ, թէպէտ բիւր բանս բղխեաց եւ նոցա ուսոյց. այլ շնորհակալ նոցա լինին մարդիկ՝ որք զմարմնոյ տուրս առատանան։ Եւ այս լինի վասն չորս պատճառի։ Նախ՝ ի տգիտութենէ մարդկան. որք ոչ ընտրեն զմեծ պարգեւն եւ զփոքրն. զի ի մեծ պարգեւն հոգեւոր՝ անշնորհք են. եւ ի փոքր մարմնաւորս շնորհակալք. որպէս անիմաստք՝ որք առնուն զպղինձ կամ զուլն իշոյ եւ մեծարեն. եւ թէ առնուն ոսկի կամ ակն պատուական, արհամարհեն. զի զխասիաթն ոչ գիտեն։ Երկրորդ՝ լինի ի չարութենէ. զի սիրէ զմարմնաւորս որ առ ձեռն է եւ ընտրել. եւ ատէ զհոգեւորն որ ի հանդերձեալն է եւ անծանօթ. վասն այն գիտնոցն ոչ շնորհակալի. զի նա զհոգեւոր բանն բղխէ վասն հանդերձեալ կենացն եւ սա զմարմնականս սիրէ եւ զմերձաւորս. եւ պարգեւողացն մեծարանս դնէ եւ պատիւ։ Երրորդ՝ վասն՝ աղքատութեան՝ ասացողին բանքն արհամարհելի լինին. որպէս ասէ առակն. «իմաստութիւն տնանկին արհամարհեալ է. եւ բանքն նորա ոչ լսի»։ որպէս խրատն իմաստնոյն Երեմիայի ոչ եղեւ լսելի. յորժամ նաբուգոդոնոսոր եկն ի վերայ Երուսաղէմի եւ պաշարեաց, ասէր թէ, ելէք առ արքայն բաբիլացւոց եւ փրկիք». առին զնա եւ ընկեցին ի գուբն. եւ արհամարհեցին զբան նորա վասն մարմնաւոր աղքատութեան. յայնժամ գերեցաւ թագաւորն . եւ բրեցին զաչս նորա. եւ զիշխանսն եւ զքաղաքն գերի վարեցին. եւ զտաճարն այրեցին հրով. վասն այն ասեն իմաստունքն, թէ վասն փոքրկութեան եւ աղաքատութեան մարդոյ՝ ոչ է պարտ զիմաստուն բանն արհամարհել, այլ պարտ է լսել։ Որպէս թէ ակն մի լինի պատուական ի ձեռս աղքատաց՝ տեսանելի է զայն. թէպէտ աղքատ է որ ունի զնա. նոյնպէս եւ զպատուական բանս թէպէտ յաղքատս լինի՝ ոչ է պարտ անգոսնել զնա. այլ լսել եւ շնորհակալ լինիլ։ Չորրորդ պատճառ՝ զի իմաստունք ոյ ունին շնորհակալութիւն. վասն զի պատիւ նոցա եւ շնորհք՝ ի հանդերձեալն է առ ի յԱստուծոյ. որպէս այն որ ի ցոյցս մարդկան աղօթէ եւ պահէ՝ ա՛յն է վարձ նորա որ ի մարդկանէ պատուի. իսկ որ ի ծածուկ գործէ զբարիս՝ «հայրն երկնաւոր հատուսցէ յայտնապէս»։ Նոյնպէս եւ իմաստնոյն թէ աստ ոչ լինի շնորհ եւ պատիւ՝ յԱստուծոյ պատուի. որպէս ասէ. «ե՛կ ծա՛ռայ բարի եւ հաւատարիմ, մո՛ւտ յուրախութիւն Տեառն քոյ»։ Վասն այն ասէ՝ թէ աստ՝ «ոչ իմաստնոց հաց. եւ ոչ հանճարեղաց մեծութիւն. եւ ոչ գիտնոց շնորհք»։
       Եւ այս՝ ոչ թէ արդարակշիռ իրաւունքն Աստուծոյ զամնենայն այսպէս առնէ. այլ հանդիպի բազում անգամ եւ հակառակն այսմ բանիս։ Զի իմաստունն կերակրի. եւ տգէտն աղքատանայ. որպէս իմաստունն Սողոմօն մեծացաւ քան զամենայն թագաւորս երկրի. եւ որդի նորա վասն տգիտութեան աղքատացաւ ի թագաւորութեան իւրում. բազում հանճարեղք մեծանան եւ առաջնորդեն այլոց. որպէս ասէ առակն. «որ հանճարեղն է զառաջնորդութիւն ստասցի»։ եւ բազում անհանճարք կորնչին եւ սովին։ Նոյնպէս եւ բազում իմաստունք պատուին եւ փառաւորին վասն իմաստութեան իւրեանց. որպէս ասէ յայլ ուր. «զփառս իմաստունք ժառանգեսցեն. իսկ անմիտքն անարգին վասն անմիտ եւ յիմար գոլոյն. աստ ի մարդկանէ, եւ անդ առաջի Աստուծոյ. որպէս յիմար կուսանքն՝ որք զմարմնոյ կուսութիւն պահեցին, եւ յանուն նորա մարգարէացան, եւ զդեւս հանին ի մարդկանէ, այլ վասն յիմարութեան ի փառս եւ ի հանգիստ ոչ հասին։ Այս երկրորդ գլուխն։ Իսկ երրորդ գլուխն։
       Եւ զի գովելի է իմաստութիւն մարդոյն քան զամենայն իր. վասն իմաստութիւն մարդոյն՝ քան զամենայն իր. վասն զի իմաստութիւն մարդոյն՝ է որպէս աղ ի կերակուրն. զի ամենայն կերակուր առանց աղի՝ անհամ է եւ անպիտան։ Նոյնպէս ամենայն գործք մարդկան հոգեւորն եւ մարմնաւորն՝ առանց իմաստութեան անպիտան է եւ անարգ։ Եւ իմաստութիւն թէպէտ բնական է՝ որ ուսմամբ եւ կրթութեամբ լինի. այլ իմաստութիւն զշնորհականն եւ զհաւատն է իմանալ. զի իմանալին Աստուած է. եւ հաւատացեալն՝ հաւատովն իմանայ զԱստուած, եւ լինի իմաստուն։ Արդ՝ թէ ոք տկար մտօք հարցանէ , եւ ընդդէմ բերէ մեզ, թէ զի՞նչ է առաւելութիւն իմաստնոյն քան զանմտին. այսինքն, հաւատացելոյն զի՞նչ է առաւել քան զանհաւատին. վասն զի հաւասար մարդիկ են ի գոյացութիւն հոգւոյն եւ մարմնոյն. միապէս են զգայարանք նոցա. միապէս ի ներքոյ պատահմանէ եւ կրից հաւատացեալն որպէս զանհաւատն. նոյնպէս փորձութիւն գայ ի վերայ նորա եւ հիւանդութիւն։ Արդ զի՞նչ ունի աւելի. զի հաւատն եւ իմաստութիւն ոչ արար զնա անմահ. ոչ ի մարմնական փառս, եւ ոչ ի յաջողութիւն աշխարհիս։
       Ա՛յսպէս պատասխանէ իմաստունն Սողոմօն՝ եթէ հաւատացեալն եւ իմաստունն թէպէտ կարի՛ աղքատ եւ տնանկ լինի, գիտէ զմարմնական կեանս ըստ կամացն Աստուծոյ քաղաքավարել. եւ յուսով եւ հաւատով գնալ ի հանդերձեալ կեանսն. որպէս մարգարէն աղօթէր առ Աստուած. «հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ ինձ յերկիր ուղիղ»։ Այս է իմաստնոյն եւ հաւատեցելոյն առաւել քան զանմտին եւ զանհաւատին։ Զոր ոչ ունին զայս թագաւորք երկրի եւ իշխանք՝ եւ ոչ փարթամք եւ մեծատունք։ Եւ թող զայս. քան զայս ա՛յլ բազում ինչ շահ եւ օգուտ է յիմաստութենէն, զոր ուսուցանէ Սողոմօն։ Նախ եւ առաջին որ ասէ իմաստութիւն առն՝ լուսաւոր առնէ զերեսս իւր»։ իմաստութիւն հաւատն է. որով իմանամք զԱստուած. եւ լուսաւորի ի նմանէ. որպէս ասէ. «լուսով երեսաց քոց տեսանեմք զլոյս»։ Իսկ որ յուսումն իմաստութեան ձկտի, եւ հաւատով ոչ լուսաւորի, եւ ոչ զպակեշ վարս բերէ յանձն իւր, այնպիսին ատելի է Այստուծոյ. որպէս կորխ եւ դադան՝ որք իւրեանց անձամբն զպատիւս անձանց կամեցան, եւ ոչ կամօքն Աստուծոյ։ Երկրորդ զի ասէ՝ «Իմաստութիւն օգնէ իմաստնոց՝ քան զտասն իշխանս որք իցեն ի քաղաքի»։ իմաստութիւն Քրիստոս է. որպէս ասէ առաքեալն. «Քրիստոս Աստուծոյ իմասատաութիւն եւ Աստուծոյ զօրութիւն»։
       Արդ՝ շնորհքն Քրիստոսի՝ առաւել օգնեաց մեզ եւ փրկեաց ի մեղաց եւ ի դժոխոց, քան զտասն զգայարանս մեր՝ հինգ հոգւոյ, եւ հինգ մարմնոյ։ Զի այս տասն զգայարանօքս մեղանչեցաք եւ նուազեցաք ի փառացն Աստուծոյ. եւ իմաստութեամբ եւ հաւատովն Քրիստոսի՝ արդարացաք վերստին։ Երրորդ զի ասէ՝ «Լաւ է մանուկ աղքատ եւ իմաստուն, քան զթագաւոր ծեր եւ անմիտ»։ Ա՛յս է՝ զի թէպէտ մանուկ է եւ աղքատ, այլ իմաստութիւն տանի զնա ի թագաւորութիւն. որպէս Յովսէփ մանուկ եւ աղքատ եւ ի տան կապանաց. այլ զի իմաստուն էր՝ եւ հաւատով թագաւորեաց ի վերայ Եգիպտոսի։ Իսկ թագաւորն թէպէտ ծեր լինի, եւ ի թագաւորութեան յորժամ անմիտ է, փութով կորուսանէ զթագաւորութիւն իւր. որպէս Սեդեկիա զի անմիտ էր եւ անհաւատ, ստեաց եւ երդմանցն Աստուծոյ. աղքատացաւ եւ գնաց գերի ի Բաբիլօն։ Չորրորդն զի ասէ՝ «Մարդոյ բարի ետ առաջի երեսաց իւրոց զիմաստութիւն եւ զգիտութիւն եւ զուրախութիւն. այսինքն, ի վերայ հասարակաց բարեացս զոր ետ մարդկան՝ լոյս, կեանք, առողջութիւն, կերակուր եւ այլն։ Նոքա որք զչարութիւն թողուն եւ զբարին սիրեն, տայ Աստուած նոցա զիմաստութիւն եւ զգիտութիւն. այսինքն իմանալ զաստուածութիւն իւր. հաւատալ եւ գիտել զպատուիրանս նորա, եւ հոգեւոր ուրախանալ։ Ա՛յս է մե՛ծ ողորմութիւն եւ խնամք Աստուծոյ ի վերայ մարդկան, քան զա՛յլ ամենայն որ բնական տուեալ է մեզ եւ ստեղծեալ. որպէս «հաւատաց Աբրահամ յԱստուած եւ արդարացաւ»։ Եւ Կուռնելիոս զի բնական բարի էր՝ ետ զիւր իմաստութիւն եւ զգիտութիւն, եւ ուրախացոյց զնա հաւատովն ի Քրիստոս, եւ հոգւոյն սրբոյն իջման արժանաւորեաց. վասն ասէ մարգարէն. «բարի առնէ Տէր բարեաց՝ եւ այնոցիկ որք ուղիղ են սրտիւք»։ Հինգերորդ զի ասէ՝ «Իմաստնոյն աչք՝ ի գլուխն իւր»։ Գլուխ մեր է Աստուած եւ ստեղծօղ։ Արդ՝ ծառայն ի Տեառն նայի, եւ աչք միշտ ի լոյսն ձգտի. նոյնպէս եւ իմաստուն մարդն՝ հանապազ զԱստուած տեսանէ հոգւոյ աչօքն . եւ ի նմանէ խնդրէ զողորմութիւն եւ զգթութիւն եւ զթողութիւն յանցանաց. որպէս ասէ Դաւիթ. «աչք իմ յամենայն ժամ առ Տէրն են. եւ նա հանէ յորոգայթէ զոտս իմ։ Եւ որպէս աչք ծառայի ի ձեռն Տեառն իւրոյ՝ ա՛յնպէս են աչք մեր առ քեզ Տէր Աստուած մեր»։ «Իսկ անմիտն ասէ ընդ խաւար գնայ»։ այսինքն խաւար է կանցաղս այս խաւար է սէրն եւ փառքն մարմնաւոր աշխարհիս. զի այնպիսի խաւարեալ են մտօք, որք ի վեր քան զկեանս զայս՝ ոչ պատիժ գիտեն եւ ոչ փառք. որպէս հրամայեաց Քրիստոս. «լոյս եկն յաշխարհս, եւ սիրեցին մարդիկ զխաւար առաւել քան զլոյս, եւ զայլն ըստ կարգի»։ Իսկ որ իմաստունն է, եւ զճշմարտութիւն սիրէ, եւ զաչսն իւր ունի առ լոյսն Աստուծոյ, եւ խոստման փոխարինացն ակն ունի առնուլ յԱստուծոյ, ա՛յն է «իմաստնոյն աչք ի գլուխն իւր»։ Վեցերորդ զի ասէ՝ «Տեսի իմաստութիւն մի ի ներքոյ արեգական. քաղաք փոքր. եւ գայցէ թագաւոր մեծ ի վերայ նորա, եւ պաշարեսցէ զնա. եւ այր իմաստուն ապրեցուցանէ զնա իմաստութեամբ իւրով»։ Այս բանս գործով կատարեցաւ առ Եզեկիա. Գ յորժամ ռափսակ եկն ի վերայ փոքր քաղաքին Յուդայ Երուսաղէմի, եւ աղօթիւք իմաստնոյն Եզեկիայի պարտեցաւ. որպէս պատմէ Եսայի. «ել հրեշտակ Աստուծոյ՝ եւ սատակեաց ի բանակէ նոցա. ՃՁԴՌ։ Դարձեալ եւ իմասատուն կինն Յուդիդ՝ արար զփրկութիւն Մովդիմու քաղաքին. զի իմաստութեամբ եւ երկիւղն՝ Աստուծոյ ի դեղ երեսաց իւր, սատակեաց զՀողէփեռնէս. եւ ապրեցաւ քաղաքն։ Այլեւ հոգեպէս փոքր քաղաք է եկեղեցի սուրբ , բաղդատելով առ հրեշտակացն ժողով. որպէս «Տէրն փոքրիկ հօտ կոչեաց»։ սատանայ զայս քաղաքս գայթակղեցուցանէ. եւ իմաստուն վարդապետք խրատու իւրեանց եւ քարոզութեամբն՝ փրկեն ի նորին որոգայթիցն։ Եօթներորդ զի ասէ՝ «Բարի է իմաստութիւն քան զօրութիւն»։ Եւ այս յայտ է ի Սենեքարիմ եւ յԵզեկիա. որ իմաստուն եւ հաւատարիմ էր Եզեկիա. յաղթեաց զօրացն Սենեքերիմայ, եւ սատակեցան։ Վասն այն ասեն իմաստունք եթէ ուժ առանց խելաց՝ զունօղս վնասէ. որպէս Սամսօն ունէր զուժ կարողութեան. եւ ոչ ունէր իմաստութիւն. զի խաբեցաւ ի կնոջէ իւրմէ՝ վասն այն կապեցաւ ձեռօք եւ վնասեցաւ։ Եւ Սողոմօն ունէր իմաստութիւն՝ թէպէտ ոչ ունէր ուժ մարմնոյ. իմաստութեամբն ամենայնի տիրեաց. եւ զթշնամիսն հնազանդեցոյց։ Ութներորդ զի ասէ՝ «Բանք իմաստնոց մեղմով լսին, քան զաղաղակ անզգամաց»։ Իմաստուն մարդն՝ մեղմով եւ հանդարտ խօսի զբանն, որ ի միտս լսողացն տպաւորի որպէս կնիք ի մոմն։ Վասն այն ասեն յառակս, թէ յամենայն կենդանիս՝ արուն է արի եւ գովելի. իսկ ի խօսս՝ էգն է գովելի։ Զի կակուղ եւ հանդարտ խօսիւքն կակղացուցանէ զմիտս լսողացն որպէս կակուղ մոմ, եւ ընդ ունի զպատկեր բանիցն։ Զի չորս իր է որ զբանն առաւել լսելի առնէ։ Նախ՝ բարի բանն։ Երկրորդ՝ կարգաւոր խօսքն։ Երրորդ՝ մեղմով ձայնն։ Չորրորդ՝ յարմար ասելն։ Իսկ չար բանն եւ անկարգ եւ աղաղակն եւ ըշտապ ասելն՝ խռովէ ըզմիտս լսողացն. եւ ունայն մնայ բանն։ Զի որպէս հողմ որ շարժէ զալիս ջուրց. նոյնպէս սաստիւ եւ աղաղակաւ ասելն զխօսսն՝ յուղէ զմիտս լսողացն. որպէս ջաղջ անձրեւն հեղեղէ զսերմանիսն՝ եւ լինի անպտուղ. նոյնպէս եւ ըշտապ ասելն բանից։ Եւ որպէս ցուրտն սառուցանէ զմոմն. նոյնպէս եւ չար եւ անկարգ բանն՝ կարծրացուցանէ ըզմիտս։ Ապա ուրեմն ճշմարիտ է՝ «զի բանք իմաստնոցն լսելի լինին, քան զաղաղակ անմտաց»։
       Իններորդ զի ասէ՝ «Բանք բերանոյ իմաստնոյ՝ շնորհօք լի»։ որպէս իմաստնոյն Պօղոսի բանքն շնորհս բղխէր յամենայնսն. եւ լուսաւորէր զնոսա. եւ ասէր՝ «շնորհք ընդ ձեզ եւ խաղաղաութիւն»։ Նոյնպէս եւ ամենեցուն որք աշակերտեցան նմա՝ ասէր. «ամենայն բանք ձեր իբրեւ աղիւ համեմեալ լիցին». զի տացէ շնորհս լսողացն. զի իմաստութիւն որպէս աղ է եւ համեմիչ ամենայն բանից որպէս ասացաք ի վերոյ։
       Տասներորդ զի ասէ՝ «Սիրտ իմաստնոց յաջակողմն իւր. եւ սիրտ անմտին ի ձախակողմն»։ Աջ եւ ձախ ի կողմն՝ երիւք իմանի մարդոյն։ Նախ հանդերձեալ կեանքն աջ է մարդոյն, եւ տեղիք փառաց. իսկ աստի կեանքս՝ ձախակողմէ եւ տեղիք անարգանաց։ Դարձեալ ի մեզ աջ է հոգիս. եւ ձախ է մարմինս։ Դարձեալ ի գործս՝ աջ է բարին. եւ ձախ է չարն. եւ սիրտն է խոհեմութիւն մարդոյն։ Արդ՝ իմաստուն մարդն եւ հաւատացեալն՝ հանապազ զմիտսն եւ զխոկումն իւր՝ ունի առ հանդերձեալ կեանսն, եւ ի հոգին իւր, եւ ի բարի գործսն, միշտ «զվերինն խորհելով ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Հօր Աստուծոյ»։ որպէս ասէ մարգարէն. «սիրելի են յարկք քո Տէր զօրութեանց. ցանկայ եւ փափագի անձն իմ ի գաւիթս քո»։ Իսկ անմիտն եւ թերահաւատն՝ մի՛շտ սիրէ զաստի կեանս. եւ զհանդերձեալն ի կարծիս ունի եւ առանց փափագելոյ։ Այսպէս եւ առաւել քան զայս՝ բազում է շահ եւ օգուտն իմաստութեան որպէս ասացաւ։ Այլ այսքան ի նկարագրէ բանիցն ժողովի. որ զամենայն բարս եւ զկամս եւ զվարս մարդկան քննեաց եւ ուսոյց մեզ։ «թէ չիք ինչ պատուական ի կեանս մեր քան զիմաստութիւն, եւ զհանճար, եւ զգիտութիւն՝» որք տուան յԱստուծոյ բանիւ զօրութեան իւրոյ։ Եւ ի նմա են ծածկեալ ամենայն բանք իմաստութեան եւ գիտութեան. եւ ի նմանէ բըղխի ամենայն արարածոց երկնաւորաց եւ երկրաւորաց ըստ չափու եւ կարողութեան իւրեանց։
       Պարգեւողին շնորհաց փառք պատիւ եւ անլռելի գովութիւն յամենայն արարածոց. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից Ամէն։