Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Զիմաստութիւնդ գովութիւն ոչ միայն յեկեղեցիս եւ ի սուրբ գիրս ուսանիմք, այլեւ յարտաքին փիլիսոփայից։ Որք տքնեցան ի մամուլս կրթութեան, եւ ի խորս քննութեան պատրաստեալ, ի լոյս հանին զգիտութիւն իմաստից։ Յորոց ոմն ի նոցանէ ասէ ի լուր աշակերտացն։ Ո՛վ Թէոդորէ՝ այսպիսի իմն բարի՝ ոչ երբէք եկն յԱստուածոց եւ ոչ գալոց է. որպէս բան իմաստից։ Զոր հարցեալ ցնա, թէ զի՞նչ է իմաստասիրութիւն. ասէր՝ իմասատասիրութիւն է խոկումն մահու։ Նմանապէս եւ այժմ իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողոմօն՝ գովէ զիմաստութիւն ասելով. «իմաաստութիւն յելս ճանապարհաց գովի»։ Արդ նախ Քրիստոս է Աստուծոյ իմաստութիւն եւ զօրութիւն ըստ առաքելոյն։ Եւ Եսայի զհոգին սուրբ՝ «հոգի իմաստութեան եւ գիտութեան կոչէր». եւ յառաջ ընթանալ նոյն ինքն Սողոմօն ասէ։ «Տէր ստացաւ զիս ի սկիզբն իմաստութեան ի գործս իւր. որ ակնարկէ յիմաստութիւն որ ի Քրիստոս»։ Եւ նա ել ի հօրէ, եւ եկն մարդեղութեամբն առ մեզ. եւ քարոզեաց զիմաստութիւն արքայութեան երկնից։ Եւ թէպէտ սոյնպէս է՝ այլ ի դէմս մեր գովէ զիմաստութիւն. որպէս ինքն խնդրեաց զիմաստութիւն յԱստուծոյ կամի զի եւ մեք նոյն իմաստութեամբն քաղաքավարեմք զկեանս մեր։ Գիտելի է՝ զի իմաստութիւն յերկուս բաժանի։ Նախ՝ յերկնային եւ ի հոգեւորն. եւ ապա յերկրաւոր եւ ի մարմնաւորն. որպէս մեք ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ եմք հաստատեալ։ Եւ է երկրաւոր իմաաստութիւն , որպէս արհեստաւորք ճարտարք. եւ բնաբանականք. աստեղաբաշխք. թուականք, եւ այլն. որ սնոտի իմաստութիւնէ. «եւ երկրաւոր եւ շնչաւոր եւ դիւական կոչէ առաքեալն»։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ այնպիսի իմաստութիւնք ո՞չ են յԱստուծոյ տուել։ Ասեմք՝ այո՛ ամենայն իմաստութիւն եւ գիտութիւն յԱստուծոյ են իջեալք. զի նոքօք ճանաչիցէ մարդ զԱստուած, եւ զբարրիս գործիցէ։ Այլ մարդիկ զայն իմաստութիւն առեալ յԱստուծոյ, որպէս զբանականութիւն եւ զիմացումն եւ զկամս, փոխեն յերկրաւորսն եւ ի մեղսն. ի հեռ եւ ի նախանձ. ի հերձուածս եւ ի գթութիւնս. եւ զանազան չարիս նոքօք իմանան. վասն այն երկրաւոր շնչաւոր եւ դիւական կոչէ։ Իսկ հոգեւոր իմաստութիւն՝ «նախզի սուրբ է ասէ. ապա խաղաղաբար. հեզ. դիւրահաւան. լի՛ ողորմութեամբ. եւ պտղովք բարեաց. անխիղճ եւ առանց կեղծաւորութեան. պտուղ արդարութեան խաղաղութեամբ սերման այնոցիկ՝ որք առնեն զխաղաղութիւն»։ Այսոքիկ տասնեքին՝ պտուղք են վերին իմաաստութեան զոր թուէ առաքեալն։ Իսկ ի գիրս առակաց՝ զսեռս հոգեւոր եւ աստուածային իմաստութեանց, ի չորս տեսակս բաժանէ։ Նախ առաջին իմաստութիւն է՝ իմանալ զԱստուած թէ է Աստուած տեսօղ գործոց մերոց եւ ստեղծօղ ամենայնի. եւ զնոյն հաւատալ երեք անձինք եւ մի բնութիւն. հայր՝ եւ որդի՝ եւ հոգի սուրբ։ Երկրորդ իմաստութիւն է՝ իմանալ զկեանս յաւիտենից. բարեացն հանգիստ. եւ չարացն տանջանք։ Երրորդ իմաստութիւն է՝ միշտ եւ հանապազ խոկալ եւ փափագիլ հանգստեան. եւ երկնչիլ ի տանջանաացն։ Չորրորդ իմաստութիւնէ՝ հայիլ ի գիրս սուրբս՝ եւ հաւատալ զպատուիրանս Աստուծոյ, թէ ուղղիչ եւ օգնական է տուեալ բնութեանս մերում. եւ գործովի նոյն ընթանալ. զգովելիսն առնել. եւ ի խոտելեացն հրաժարիլ։ Արդ՝ այսպիսի իմաստութեանս գովութիւն դնէ չորս եղանակաւ։ Նախ որ աասէ՝ իմաստութիւն յելս ճանապարհաց գովի»։ Եւ երեք է ճանապարհ ի յելս։ Առաջին ընթացք առաքինութեան, մտօք խորհիլ յօրէնս. եւ գործով զնոյն կատարել. ըստ այնմ, «երանեալ է այր՝ որ ո՛չ գընաց ի խորհուրդս անպարշտաց. այլ յօրէնս Տեառն խորհի ի տուէ եւ ի գիշերի»։ Այսպիսի ճանապարհորդք՝ գովոււթիւն առնուն յԱստուծոյ ի հրեշտակաց եւ ի մարդկանէ. յԱստուծոյ՝ որպէս գովեաց զՅոբ «այր արդար եւ երկիւղած գոլ»։ ի հրեշտակաց՝ որպէս Դանիէլի ասաց. «այր ցանկութեան հոգւոյն սրբոյ». ի մարդկանէ՝ որպէսամենայն սուրբք եւ ընտրեալք գովին եւ բարեբանին։ Երկրորդ ճանապարհ է կենցաղս այս, ո՛րքան եմք ի մարմնի. եւ սկիզբն է ծնունդն յարգանդի . եւ ելք ի մահն գերեզմանի։ Եւ են բազում արք իմաստունք՝ որք զվերջս կենացն իմաստութեամբ յարմարեն. զղջմամբ խոստովանութեամբ, եւ այլն։ Նոյնպէս եւ նա գովի ի մարդկանէ՝ որ զվախճանն իւրի բարին ուղղեաց, յորժամ ետես զնշան մահուն. այսինքն , զալիսն. կամ զպակաասութիւն կարողութեան տեսութեան եւ այլոցն. կամ զհիւանդութիւն. Զի սուրբք երեքեան՝ կարապետք են մահու. եւ այս ի խնամոցն Աստուծոյ է. զի մեք գիտաասցուք մերձեալ զմահն եւ զգուշասցուք. զի մի՛ անզգուշաբար ի մէջ մեղաց ելցուք յաշխարհէ։
       Երրորդ պարզաբար ելք ճանապարհի է՝ հանդերձեալ կեանքն այս կենղաղոյս. եւ բազումք իմաստութեամբ աստ ողորմին աղքատաց՝ զի անդ ողորմութիւն գտցեն. հեզութեամբ կեան՝ զի ժառանգեսցեն զկեանս եւ զերկիրն վերին. անոխակալ լինին՝ եւ ինքեանք ներումն գտցեն։ Վասն զի զոր ինչ եւ գործէ մարդ եւ խօսի եւ խորհի վասն այլոց՝ եթէ չար եւ եթէ բարի, անդ զնոյն հատուցանէ
       Աստուած։ Վասն այն հրամայէ մեզ թէ՝ «բարի արարէք ատելեաց ձերոց. օրհնեցէք զանիծիչս ձեր եւ սիրեցէք զթշնամիս»։ իբր թէ յամենայն մարդ՝ զբարիս գործեցէք. զի բարի հատուցանի ձեզ։ Արդ՝ ամենայն մարդ ի փողոցս եւ ի ճանապարհս՝ զայնպիսի բարեգործ մարդն գովէ. որպէս եւ հակառակ այսմ, զչարսն նախատեն եւ այպանեն։ Այս առաջին պտուղ իմաստութեան զի յելս ճանապարհաց գովի»։ Երկրորդ աասէ. «ի հրապարակս համարձակեալ խօսի»։ Զի որ հանճաարեղն է եւ իմաստուն՝ ի ժողովս եւ ի հրապարակս՝ համարձակ եւ իմաստութեամբ խօսի։ Եւ թէ ոք ընդդէմ բերէ զբան առաքելոյն. «որ կամիցի ի ձէնջ իմաստուն լինիլ ի Քրիստոս Յիսուս՝ իմար լիցի աշխարհիս յայսմիկ»։ Ասեմք թէ՝ ճշմարիտ է առաքելոյ բանն. այլ հրաժարեցուցանէ ի սնոտի իմաաաստութեանց աշխարհի՝ որ շնչաւոր եւ դիւական ասացաւ ի վերոյ։ Այլ աստուածային իմաստութիւն որր է գիտութիւն հոգւոյն սրբոյ ամենեցուն պիտանի է. որպէս նոյն ինքն առաքեալն Պօղոս հոգեւոր իմաստութեամբն ի հրապարակին աթենացւոց յամօթ արար զիմաստութիւն նոցա. եւ հաւանեցոյց խօսելով յիմաստութեանց եւ ի պաշտամանց նոցա։ Եւ սուրբն Ստեփաննոս ի մէջ հրապարակին ժողովեալ հրէիցն՝ բացեալ զբերան իւր ի սուրբ գրոց ըստ կարգի խօսելով, վկայեաց վասն Քրիստոսի Աստուածութեան եւ յանդիմանեաց զնոսա։ Այսպէս եւ սուրբ վկայքն եւ մարտիրոսքն՝ առանց երրկիւղի եւ աչառանաց՝ զվկայութիւն Քրիսոսի ճշմարիտ դաւանեցին առաջի չար իշխանացն եւ բռնաւորացն։ Իսկ որք ոչ ունին զիմաաստութիւն հոգւոյն սրբոյ՝ ոչ իշխեն համարձակ եւ ճշմարիտ խօսիլ ակն առեալ ի նոցանէ. զի մի նախատեսցեն կամ տանջեսցեն. կամ վասն գոյից. կամ վասն մահու. իսկ իմաստունքն համարձակ խօսին յամենայն տեղիս որպէս ասէ։ Երրորդ՝ ասէ. «ի դրունս հզօրաց յաճախի. եւ ի գլուխս պարսպաց քարոզի»։ այսինքն է, Իմաստութիւն մարդոյս յամենայն տեղիս յիշի եւ պատուի. եւ ամենայն ինչ իմաստութեամբն կարգաւորի եւ յարմարի։ Դարձեալ որ իմաստունն է՝ յերկնաւոր քաղաքն՝ ի դրունս հզօրին Աստուծոյ՝ ի բարձունս ցանկայ համարձակիլ. ըստ անմ, «քաղաք ոչ գիտեմք զերեւելիս, այլ զաներեւոյթսն խնդրեմք. զի երեւելիքս՝ առ ժամանակ մի են. եւ աներեւոյթքն յաւիտենականք»։ Արդ յայսպիսի հրապարակս՝ իմաստութեամբ համարձակեալ խօսին։ Չորրորդ գովութիւն ասէ՝ «Ցորքան ժամանակս անմեղք իցեն զհետ արդարութեան՝ մի ամաչեսցեն»։ այսինքն, Իմաստութեամբ մարդն որ յանմեղութեան եւ յարդարութեան կենայ, մի ամաչեսցէ։ Եւ ոչ ամաչելն՝ է չորս եղանակաւ։ Նախզի բնական է մարդոյ. եւ յառաջ քան զգիրս եւ զօրէնս. յորժամ մեղանչէ մարդ, տխրի եւ պատկառի. որպէս գրեալ է վասն Կայենի «խոնարհեցան՝ անկան երեսք նորա». այսինքն, յետ սպանմանն Աբելի եւ յանդիմանութեան Տեառն՝ ամօթալի դիմօք տխրեալ գնայր։ Իսկ անմեղն եւ առանց պատկառանաց եւ տխրութեան կենայ. որպէս մեծն Մովսէս առանց պատկառանաց խօսէր առաջի Փարաւօնի, եթէ այսպէս ասէ տէր՝ «արձակեա զժողովուրդն իմ եւ այլն»։ Նոյնպէս եւ ամենայն մարգարէքն առանց ահի եւ պատկառանաց խրատէին զչար թագաւորսն. որպէս ասէ Դաւիթ. «խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէի»։ Երկրորդ՝ առանց պատկառանաց է արդարն. զի ոչ ոք երգիծեցուցանէ զնոսա, եթէ «որ զընկերն ուսուցանես՝ զանձն քո ոչ ուսուցանես»։ ոչ արտաքուստ ի մարդոյ ամաչէ, եւ ոչ ի ներքուստ ի մտացն խղճէ։
       Իսկ մեղաւորն՝ հանապազ յանդիմանի եւ տխրի արտաքուստ յամենայն մարդկանէ, նախատինս կրելով եւ բամբասանս. եւ ի ներքուստ միշտ տանջի ի մտաց իւրոց եւ տխրի. որպէս աասէ Եսայի. «ոչ գոյ ուրախութիւն անպարշտաց ասէ Տէր ամենակալ»։ Երրորդ՝ առանց ամօթոյ եւ տխրութեանէ արդարն հասեալ ի ժաամ վախճանի. զի էանց ի նաւահանգիստ յայս ծովածուփ կենցաղոյս. եւ զերծաւ յորոգայթէ որսողացն ըստ Դաւթի. «անձինք մեր ապրեցան որպէսճնճղուկ յորոգայթէ որսողաց». եւ ազատեցաւ ի խաւարային բանդէ կապանաց։
       Զոր աղերսէր Դաւիթ. «Տէ՛ր հան ի բանդէ զանձն իմ, գոհանամ զանուանէ քումմէ»։ Եւ յաղթեալ զթշնամին սատանայ, եւ հասեալ ի պտակ յաղթանակին եւ ի հարսանիս անապական ուրախութեան, ի նոյն ժամն տեսանէ լուսաւոր աչօք զաամենայն փառսնեւ զերանական կեանսն մերձ ինքեան եւ առ ինքն, զոր ինչ լինելոց է նմա ի յարութեան աւուրն. եւ այնպիսի յուսով եւ ուրախութեամբ ընթանայ ի վախճան եւ առանց ամօթոյ։ Ըստ այնմ, «թուեցան յաչս անզգամաց թէ մեռան՝ այլ նոքա են ի խաղաղութեան. եւ յոյս նոցա լի է անմահութեամբ»։ Իսկ մեղաւորն մերձեալ ի վախճանն, դառնացեալ ոգւով տեսանէ զամենայն մեղս առաջի իւր. զտանջանս պատրաստեալ նմա։ Տեսանէ եւ զհրեշտակն ահագին կերպիւ եւ հրեղէն սուսերաւ։ Տեսանէ զգունդս դիւաց առ նա ժողովեալ. յոգւոց հանէ. եւ զաչսն այսր եւ անդր շրջէ. եւ ոչ կարէ թաքչիլ յահագին տեսլենէն. պապանձեալ լեզուաւ մռնչէ եւ կրճտէ զատամունս իւր. եւ փոշիմանիլն ոչ ինչ օգնէ. զի անցեալ է ժամանակն. եւ փակեալ է դուռն ապաշխարութեան. եւ բացեալ դուռն արդարութեան եւ դատաստանի հատուցման. զի «մահ մեղաւորին չար է աասէ Դաւիթ». եւ գնաց մարդ ի տուն իւր յաւիտենից. եւ շուրջ եղեն զնովաւ կոծօղք ի հրապարակս. այսպէս ամօթ է եւ տխրութիւն մեղաւորաց։ Չորրորդ՝ առանց տխրութեան եւ ամօթոյ է արդարն առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ի հրեշտակաց ժողովին եւ կացցեն ընդ աջմէ Քրիստոսի լուսաւոր մտօք. եւ պայծառացեալ մարմնով որպէս զարեգակն. թեթեւացեալ թեւօք հաւատոյն եւ բարի գործօք՝ թռչին ընդառաջ Քրիստոսի լուսեղէն ամպովք, եւ վառեալ լապտերօք զարդարեալ որպէս զհարսն երկնաւոր փեսային։ Այլեւ «բազում համարձակութեամբ կացցէ արդարն հանդէպ նեղչաց իւրոց եւ ուրախ լիցի յորժամ տեսցէ զհատուցումն իւր»։ Իսկ մաղաւորքն լի տրտմութեամբ եւ ամօթով որպէս կուսանքն. ճրագ անցեալ, գլուխ խոնարհեալ, սիրտք տրտմեալ հալածին ի ձայնէ թագաւորին որ ասէ. «ոչ գիտեմ զձեզ. յայնժամ կոծեսցին աասէ ամենայն ազգք երկրի». եւ ծանրացեալ մեղօք քարշին ի դատաստանէն ի դժոխս։ Աւազ եւ եղուկ է ինձ մեղաւորիս։ Ա՛յն է օր ահագին մեղաւորին յամենայն կողմանէ։ Զի ի վերոյ կացցէ դատաւորն. եւ ա՛յնպէս ահագին տեսլեամբ, մինչ զի ասիցեն լերանց թէ անկերուք ի վերայ մեր. եւ բլրոց թէ ծածկեցէք զմեզ յերեսաց բարկութենէ որ նըստիյաթոռն»։ Ի ներքոյ ահագին վիշտ դժոխոցն. ի յաջմէ մեղքն մատնիչ. ի ձախմէ անթիւ դեւքն որք քարշեն ի տանջանս. ի ներքուստ տոչորումն խըղճմըտանացն. արտաքուստ բորբոքումն աշխարհիս, եւ հրեղէն գետն պատեալ։ Այսպէս է թշուառական մեղաւորն պաշարեալ յամենայն կողմանց։ Եւ արդարքն յայնժամ ուրախ լիցին ի Տէրն իւրեանց. զի զճանապարհս նորա ընթացան. եւ զմարմինս իւրեանց չարչարեցին։ Ոմն ի ճգնութիւն ի պահս եւ յաղօթս եւ յայլսն։ Ոմն ի կուսութիւն։ Ոմանք ի նահատակութիւն եւի վկայութիւն վասն Քրիստոսի. որպէս քահանայքն Ղեւոնդեանք, եւ Ատովմեանք, եւ զօրավարքն հայոց։ Որք դաւանեցին ի սրտի . եւ խոստովանեցան ի լեզուի. եւ չարչարեցան ի բանդ եւ ի տանջանս յերկարեալ. եւ յետոյ վկայեցին արեամբք վասն Քրիստոսի. եւ պսակեցան անթառամ պսակաւն։ Ահա այսպէս «իմաաստութիւն յելս ճանապարհաց գովի». յԱստուծոյ, ի հրեշտակաց, եւ ի մարդկանէ . ի հրապարակս համարձակ եւ առանց տխրութեան եւ անպատկառ լինիլ։ Իսկ ընդդէմ այսմ, մեղաւորքն եւ ուրացօղքն, անխրատք, անզգամք, եւ չարք, տխրութեամբ եւ ամօթով ի հուրն յաւիտենից առաքին։
       Յորոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ՝ եւ զմեզ զվերջացեալսս յամենայնի. եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։