Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Ճանապարհ կենցաղոյս կրկին է մինն բարի եւ միւսն չար։ Վասն չարին ասէ. «երթալով երթային, եւ չա՛ր էր ճանապարհ նոցա»։ Եւ վասն բարւոյն ասէ Դաւիթ. «երանեալ են անբիծք ի ճանապարհի, եւ ոյք գնան յօրէնս Տեառն։ Եւ այս երկու ճանապարհս՝ մինն ի յաջ կողմ ընթանայ ուղիղ. եւ միւսն ի ձախ եւ թիւր. ըստ այնմ, «զճանապարհս որ յաջմէ՝ գիտէ Տէր. թիւր են ճանապարհք որք ի ձախմէն են»։ Եւ զաս երկու ճանապարհս՝ բաժանէ մարգարէն. զաջ կողմն արդարոցասէ. եւ ըզձախն մեղաւորաց «քանզի ճանաչէ Տէր զճանապարհս արդարոց. ճանապարհք անպարշտաց կարիցեն»։ Եւ այս երկու ճանապարհիս կատարումն՝ միոյն որ յաջ կողմէ, արքայութիւն երկնիցէ. եւ միւսոյն որ ձախն է, տանջանքն դժոխոց. որպէս յաւետարանին բացայայտէ Տէր մեր ասելով։ «Նեղ եւ անձուկ է ճանապարհն՝ որ տանի ի կեանս. եւ սակաւք են որք մտանն ընդ նա։ Լայն եւ արձակ է ճանապարհն՝ որ տանի ի կորրուստն. եւ բազումք ընթանան ընդ նա»։ Նեղ եւ անձուկ ընթաց՝ առաքինութիւն է. քաղց, ծարաւ, պահք, աղօթք, ողորմութիւն, եւ այլն. զի նեղութիւնք եւ չարչարանք են մարմնոյ եւ սակաւք գտանեն զայս։ Զի մարմին եւ աշխարհս եւ սատանայ՝ հակառակ են այսմ ճանապարհի. վասն այն սակաւք գտանեն զնա. իսկ այս ճանապարհիս կատարումն՝ առ Քրիստոս եւ ի կեանսն յաւիտենից տանի։ Իսկ միւս ճանապարհն որ լայն եւ արձակ՝ հեշտութիւն է մարմնոյ. որպէս ուտելն ըմպելն շնալն պոռնկիլն ծուլանալն զկելն յափշտակելն եւ սոյնպիսիք. եւ բազումք գնան ընդ այս . զի սատանա եւ մարմինս եւ աշխարհս՝ օգնական է մեղաց։
       Սատանայ հանապազ խաբէ եւ ի մեղս ձգէ. մարմինս զնոյն հեշտութիւն սիրէ. եւ աշխարհս պատրաստ զամենայն ինչ ի ձեռն տայ, զոր ինչ մարմինն խնդրէ. վասն այն բազումք մարմնասէրք եւ աշխարհասէրք՝ ընդ սատանայի ի կորուստն ընթանան. զի այս ճանապարհիս կատարումն՝ ի դժոխսն տանի։ Եւ սորա ստուգութիւն որ այսպէս է՝ իմանամք յերից իրաց։ Նախ յօրինակաց։ Երկրորդ ի մտաց։ Երրորդ՝ ի խրատուց։ Յօրինակաց սոյնպէս զի տեսանեմք յառաջինսն, որք զարդարութիւն գործեցին եւ Աստուծոյ հաճոյացան. որպէս Եղիա արդարութեաեեմբ հրեղէն կառօք յերկինս ել. նոյնպէս եւ Ենովք. Եղիսէոս ըզմեռեալս յարոյց եւ ի մահուանն։ Դաանիէլ զբերանս առիւծուցն կապեաց։ Երեք մանկունքն զհուրն շիջուցին, եւ այլք բազումք. եւ սոքա մարդիկ էին առհասարակ։ Իսկ նոյն ինքն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս Աստուած բանն մարդացեալ՝ յայս նեղ եւ անձուկ ճանապարհս եկաց ի վերայ աշխարհի. իքաղց՝ ի ծարաւ՝ յաշխատանս՝ ի հետիոտս՝ ի բոկ՝ յանտուն՝ յանոք՝անուրեք ի վերայ աշխարհի շրջեցաւ. եւ զկատարումն խաչիւ եւ չարչարանօք վճարեաց. եւ մեզ ուսոյց սոյնպէս լինիլ։ Եւ յետոյ աշակերտք նորա եւ սիրելիք՝ ընդ նոյն գնացին. որպէս Մկրտիչն գլխատեցաւ. սուրբն Ստեփաննոս քարկոծեցաւ. առաքեալն Պետրոս խաչեցաւ. Պօղոս գլխատեցաւ. եւ այլքն նմանապէս ընթացան, եւ ի կեանսն մտին. ըստ այնմ, «փոխեցան ի մահուանէ ի կեանս»։ Նոյնպէս թէ ոք զկեանս խնդրէ եւ զՔրիստոս՝ պարտ է ընդ նմայն գնալ, որ հասանի առ նա։
       Այս յօրինակաց։
       Իսկ երկրորդ ի մըտաց մեր՝ ա՛յսպէս իմանամք. «զի հոգիս ցանկայ հակառակ մարմնոյ. եւ մարմինն ցանկայ հակառակ հոգւոյ ասէ առաքեալն»։ Զի հոգին պատկեր է Աստուծոյ. եւ զսրբութիւն եւ զարդարութիւն սիրէ. որպէս նախատիպն իւր. եւ յորժամ ի մեղս անկանի, խիղճ մտացն տրտմի եւ դառնանայ. եւ ի ներքուստ չարչարէ զնա։ Իասկ մարմինն պատկեր է անասնոց. նոյնպէս հեշտանայ ի մարմնական գործն. ի մեղս, ի չարիս. եւ սոքա միմեանց հակառակ չարժին. մարմինն շնչելովն՝ կամի որ զհոգին հետ իւրն քարշէ ի մեղս. եւ հոգին կամի որ զմարմինն եւ շունչն հետ իւրն տանի ի յիմացումն հոգեւոր։ Իսկ միտքն ի մէջ հոգւոյն եւ մարմնոյն է. յորժամ հետ զգայարանացն խառնի, օգնական լինի մարմնոյն. եւ զմարմինն հետ իւրն տանի եւ երկնային առնէ։ Եւ զի մեղաց եւ արդարութեան պատճառ միտքն լինի. վասն այն ասէ Սողոմօն, թէ «միտք սուրբ պահեսցեն զքեզ». այսինքն յորժամ միտքն սուրբ լինի, եւ զմարմնոյ գործն սուրբ պահէ. եւ թէ միտքն չար խորհրդով խառնակի, զմարմինն ի հետ տանի։ Եւ թէ զի՞նչ է պատճառն՝ այս է՝ զի միտքն Տէր է եւ իշխան. եւ մարմինն ծառայ. միտքն տիկին է. եւ մարմինն աղախին. միտքն որպէս այր է. եւ մարմինն որպէս կին. վասն այն զոր ինչ միտքն կամի՝ մարմինն հետեւի։ Եւ դարձեալ՝ զի արմատ բարեաց եւ չարեաց՝ ի ներքին խորհուրդն տընկի, եւ ապա ի մարմինն բուսանի։ Դարձեալ միտքն յորժամ մակադրեալ լինի չար խորհրդով, հրամայէ ձեռացն շարժիլ ի գողութիւն, ի սպանումն, ի զրկանս, եւ յայլն։ Նոյնպէս եւ զաչսն յարատ հայիլ՝ եւ զականջն ի վատթարն՝ զբերանն յուտել եւ յըմպել ի շնալ՝ ի պոռնկիլ՝ զամենայն յառաջն խորհի. եւ ապա կատարէ գործելով։ Նոյնպէս թէ միտքն սուրբ լինի՝ զաչսն շարժէ յարտասուս. զականջն ի լսել օրինացն. զբերանն յաղօթս. զձեռս ի տուրս աղքատաց. եւ զոտն յընթացս բարեաց։ Այսպէս ի մտաց մեր իմանամք զբարին. եւ սուրբ խորհրդով գործեմք զնա։ Իսկ երրորդ ի խրատուց՝ սոյնպէս իմանամք զբարին։ Զի ամենայն գիրք հին եւ նոր կտակարանք՝ ուսուցանեն մեզ զբարին եւ զարդարութիւն։ Եւ խրատու դէմքն՝ երկու են. մին լսօղքն եւ առնօղքն են խրատուն. եւ միւս արհամարհօղքն. որպէս Տէրն մեր նշանակեաց յառակս բանին, եթէ «առն միում էին երկու որդիք. միոյն գործել ասաց . երթ եւ գործեա յագւոջն, եւ ոչ թէ լսեաց. եւ միւսոյն ասաց, եւ լսեաց»։ Եւ դարձեալ՝ «որ լսէ զբան իմ եւ առնէ, նման է առն իմաստնոյ՝ որ ի վերայ վիմի շինէ ըզտուն իւր. եւ որ ոչ առնէ՝ յիմար է. որ շինէ զտուն իւր ի վերայ աւազի»։ Այսպէս ամենայն գիրք եւ օրէնք՝ երբեմն աջակողմեանցն տան խրատ. եւ երբեմն ձախակողմեանց։ Եւ թէ ո՞րք են աջակողմեանքն եւ ձախակողմանք. այսինքն, այժմ երեւին։ Զի որք լսեն զխրատ օրինացն եւ քարս զի՝ նոքա աջակողմեանք են Քրիստոսի. եւ զքաղցր լուրն լսեն, որք սովոր էին այժմ լսել։ Իսկ որք անհնազանդ են այժմ քարոզի, եւ ընդդէմ դառնան խրատու, յայնժամ ձախակողմեանք լինին Քրիստոսի. եւ լսեն թէ՝ «երթա՛յք յինէն անիծեալք. զի յայնժամ ոչ լսիցիք զխրատ իմ»։ Եւ բարեաց խրատն՝ երկու դէմս ունի, որպէս Դաւիթ ուսուցանէ. «խոտորեա՛ ի չարէ, եւ արա զբարի». այսինքն, զի կատարեալ առաքինութիւնքն՝ յերկուց մասանց են. որք զչարն թողուն՝ եւ զբարին առնեն։ Զի նախ պարտ է զչարն սրբել յինքենէ. եւ ապա զբարին առնել. զի թէ զչարն եւ զբերին առանց ընտրելոյ գործեն, ոչ ինչ է. որպէս այն՝ որ ոչ չար առնէ եւ ոչ բարի, ոչ փառք եւ ոչ գովութիւն ունի։ Իսկ որ բարի ոչ առնէ՝ եւ չար առնէ, ամենեւին չարեաց տեսակն է. անմասն ի բարւոյ որպէս սատանայ։ Իսկ որ զչարն ոչ առնէ՝ եւ զբարին առնէ, կատարեալ առաքինութիւն է եւ բարեպաշտութիւն. եւ ամենայն գիրք եւ օրէնք՝ զնոյն ուսուցանեն. ի չարէն հրաժարիլ եւ զբարին առնել. որպէս ասաց. Աստուած ի. ժ. բանեան օրէնսն։ «Մի շնար. մի գողանար. մի սպանաներ. մի՛ սուտ վկայեր. մի՛ ցանկար»։ Այս հրաժարական է։ Իասկ յանձնառական է՝ որ հրամայէ կատարել։ «Սիրել զՏէր Աստուած. եւ սիրել զընկերն. եւ Պահել զօր շաբաթուն. եւ Պատուել զհայր եւ զմայր. Ա եւ Հեռանալ ի կռոց եւ ի սուտ երդմանէ»։ Ա՛յսպէս ամենայն խրատ՝ ուսուցանէ զմեզ զբարին առնել, եւ զչարն ի բաց թողուլ. վասն զի բարին Աստուած էԱ. եւ բարեգործն Աստուծոյ բաժին. չարն սատանայ է. եւ չարագործն սատանայի բաժին։ Բարին երկնաւոր է եւ անանց. եւ չարն երկրաւոր է եւ անցաւոր։ Բարին հոգեւոր է՝ եւ չարն մարմնաւորա։ Բարի գործն յերկինս հանէ զմարդն եւ առ Աստուած տանի. եւ չարն ի դժոխս եւ առ սատանայ։ Վասն այնորիկ սուրբք ամենայն, խրատեն զմեզ ի չարէն հեռանալ, եւ զբարին գործել։ Այսպէս է լսողացն խրատ։ Իսկ որ ոչ լսեն զխրատն, եւ ոչ գործեն զբարիս, սուրբքն յառաջագոյն տեսանեն հոգւոյ ակամբ զկորուստ նոցա. եւ յոգւոց հանելով ողբան ի վերայ նոցա. որպէս իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողոմօն ետես հոգւոյ ակամբն զմեղաւորսն չարացեալ եւ ասէ։ «Ո՛հ որոց թողեալ իցէ զճանապարհս ուղիղս. գնալ ընդ ճանապարհս խաւրաինս»։ Զո՛հ ի վերայ ա՛յնց իրաց ասեմք, յորժամ ձկտիմք եւ ոչ հասանեմք. յայնժամ ի կսկիծն ափսոսամք եւ ասեմք. ո՛հ թէ զի՛նչ եղեւ։ Զորօրինակ՝ կոյր մարդ խոտորեալ ի ճանապարհէն, ընդ քարանձաւս երթայ, եւ որ զաչսն ունի լուսաւոր՝ աղաղակէ՝ յե՛տ դարձիր չէ՛ ուղիղ այդ ճանապարհդ. եւ նա ոչ լսէ՝ այլ ընդ քարն անկանի, յայնժամ լուսաւորն որ զխրատն ետ՝ ապաշաւէ զտարագնացութիւն նորա եւ ասէ. ո՛հ է՞ր անկաւ այն մարդն ընդ քարն։ Նոյնպէս եւ իմաստունն Սողոմօն՝ զկորուստ անհնազանդիցն տեսանելով ասէ։ «Ո՛հ որ զուղիղն թողուն, եւ ընդ խաւարն գնան»։ Եւ որպէս կոյրն ոչ թէ վասն այն չլսեց, որ կամէր զիւր կորուստն. այլ վասն այն՝ որ գիտէր զինքն թէ յուղիղ ճանապարհն է. եւ ոչ հաւատայ ասողին։ Նոյնպէս ամենայն մարդ՝ որ թողու ըզբարին եւ առնէ զչարն, ոչ վասն այն առնէ, թէ այս չարովս ի դժոխսն կորնչիմ. այլ վասն այն՝ զի ոչ հաւատայ ա՛յլ բարի կենաց եւ արքայութեան. եւ ոչ գիտէ թէ այն չարեաց՝ հատուցումն կայ եւ տանջանք։ Արդ անգիտութիւն եւ անհաւատութիւն տան մարդոյն զչարն գործել. զի անգէտ է դժոխոց, եւ անհաւատ արքայութեան երկնից։ Եւ տես զմեծատունն. յորժամ զփորձ էառ զտանջանաց հրոյն, աղաղակէր վասն եղբարցն իւրոց. «զի մի գայցեն յայս տեղի տանջանաց ասէ»։ Եւ առաքեալն Պօղոս որ ճաշակ մի էառ զարքայութեան՝ «ցանկայր ելանել ի մարմնոյս, եւ մտանել առ Աստուած»։ Եւ Դաւիթ ասէր. «ծարաւի է անձն իմ առ քեզ Աստուած. ե՞րբ եկից երեւեցայց երեսացդ Աստուծոյ»։ Եւ զերկարիլն ի մարմնի՝ ողբայր. «վա՛յ է ինձ՝ զի ընդ երկար եղեւ պանդխտութիւն իմ. եւ բնակեցայ ես ի վրանս կեդարու»։ Այսպէս թէ ամենայն ոք հաւատայ արքայութեան երկնից, եւ տանջանաց դժոխոց, միշտ զբարին առնէ։
       Այլ վասն այն թողուն զուղիղ ճանապարհն եւ ի խաւարն գնան, որք ոչ հաւատան յետ աստի կենացսա հանգըստեան կամ տանջանաց։ Այս առաջին մեղք՝ որ անգիտութեամբ թողուն զբարին. եւ առնեն զխաւարն հոգւոյ եւ զմեղս։ Երկրորդ մեղքն այն է՝ որ մարդն ուրախութեամբ եւ գիտութեամբ գործէ զմեղս. որպէս ասէ առակն. «ուրախ լինին ընդ չարիս եւ խնդան։ «Այս մեղքս՝ դժուարին յանցանք է եւ անբժշկելի։ Զայս մեղս առաքեալն Պօղոս եւ մագարէն Դաւիթ մահ կոչեն. «մինչդեռ մոլորեալ էիք ի մեղս ձեր»։ Եւ «լոյս տուր Տէր աչաց իմոց, զի մի երբէք ննջեցից ի մահ»։ Զի այն մեղքն զոր անգիտութեամբ գործէ մարդն, կամ տկարութեամբ, այսինքն ի թուլութենէ մարմնոյն, գիտէ որ մեղք է. ապա տխմարութեամբ գործէ. կամ ի պատրանաց թշնամւոյն անգիտութեամբ գործէ. այնպիսին հիւանդութիւն է եւ գայթակղութիւն։ Սորա կայ հնար բժշկութեան եւ օգնութեան. զի հիւանդն յառողջութիւն փութայ. եւ գայթակղեալն ի ճանապարհ։ Այլ որ ուրախանայ ի չարն՝ մեռեալ է. եւ մեռեալն ոչ զգայ եւ առողջանայ. զի ընդդէմ բժշկութեան մրցի. այսինքն մեղաւորին բժիշկ տրտմութիւն է. եւ նա ուրախացեալ է ի չարն։ Այս է մահու չափ մեղքն. որպէս ասէ յՕհաննէս. «են որք մեղք են. եւ են մեղք՝ որք մահու չափք են»։ Այսպիսիք էին կռապաշտքն՝ որք ի պիղծ տօնս իւրեանց խառնակէին եւ ուրախանային ի գործն. եւ ոչ հաւանեալ սրբոցն մոլորութիւն համարէին. եւ սպանանէին զնոսա եւ ուրախանային։ Այսպիսիք են եւ այլազգիք՝ որք ի չար գործս իւրեանց ուրախանան . եւ պարծանս համարին զբազում կանայս առնուլն եւ զչարագործութիւն. եւ ի սպանումն քրիստոնէից ուրախանան. ըստ այնմ, «Եկեսցէ ժամանակ՝ յորժամ սպանանիցեն ի ձէնջ, համարին պաշտօն մատուցանել Աստուծոյ. եւ զայն արասցեն ընդ ձեզ. զի ոչ ծանեան զայն որ առաքեցան զիս»։ Այլեւ այսպիսիք են անմիտ երիտասարդք. եւ չարք ի մարդկանէ. զի ուտելովն եւ ըմպելովն՝ ցնծան եւ ուրախանան յաղտեղի պոռնկութիւնս իւրեանց. ի սպանանելն զհակառակն, ծափս հարկանեն. եւ զերեւելիս միայն գիտեն կեանք. հոգացեալք։ Այս երկրորդ տեսակ մեղացն է։ Իսկ երրորդ մեղք եւ առաւել չար այն է՝ որք կամակորութեամբ մեղանչեն։ Առաջինն մեղք է. եւ միջինն չար. եւ այս՝ չարագոյն։ Դարձեալ առաջինն հիւանդութիւն է. եւ միջինն մահ. եւ այս՝ դառն մահ . վասն այն ասէ առակն։ «Որոց թիւր են ճանապարհք եւ կամակոր շաւիղք նոցա». այսինքն, զի որ խղճմտութեամբ յանցաւոր է՝ ճանապարհն ոչ է թիւր. այլ ինքն թիւրի յուղիղ ճանապարհէն. եւ փութով գայ յուղիղ ճանապարհն։ Այլ որ զկամս եւ զիմացումնս է չարացուցեալ՝ զճանապարհն ունի թիւր. զի ճանապարհ ընթանալոյս մեր՝ իմացումնս եւ կամքս է. յորժամ ճանապարհն է թիւր՝ ոչ կամի ուղղութիւն. այլ ի կորուստն ընթանայ։ Քանզի վասն նոցա ասէ առաքեալն. «կամակոր մտօք յորժամ յանցանեն, ոչ է պիտոյ վասն մեղաց պատարագ. այլ ահեղ ակնկալութիւն դատաստանին. եւ նախանձ հրոյ որ ուտիցէ զհակհառակորդս»։ Եւ այսոքիկ նոքա են՝ որ անօրէնք են եւ անխրատք. զի կամ թէ ոչ լուան զօրէնս եւ զխրատս, որպէս հեթանոսք եւ կռապաշտք։ Կամ թէ լսեցին եւ անտես արարին որպէս հրէայք. զի լսեալ են զօրէնս. եւ առագաստն ի վերայ սարտից նոցա է անկեալ։ Եւ զիմացումն ունին՝ եւ կամ թէ առին զօրէնս, եւ կամաւ ի բաց թողին եւ ուրացան որպէս ուրացօղն Վասակ. եւ դասք հերձուածողաց։ Եւ սոքա երեքեանս՝ միապէս անօրէնք կոչին. որք ոչ առին զօրէնս՝ անօրէնք են. եւ որք առին եւ ուրացան զօրէնս՝ անօրէնք են. եւ որք առին՝ եւ ոչ առնեն զօրէնս. անօրէնք են։ Զի թողին զճշմարիտ ուղղափառութիւնս. եւ մոլար վարդապետացն հետեւեցան. սոցա բժշկութիւն անհնարին է, կամ դժուարին. վասն զի ոչ եթէ ցասմնականն է մոլորեալ կամ ցանկականն, այլ որ կառավարն է. այսինքն բանականին է մոլորումն. վասն այն հերձուածօղթսն եւ կռապաշտն եւ հրէայն՝ եւ ոչ գան յուղղութիւն. կամ դժուարաւ գան։ Եւ տես՝ զի կռապաշտն եւ հրէայն եւ հերձուածօղն եւ ուրացօղն՝ հաւասար յանպարշտութիւնս են։ Նախ այս է՝ զի նոքա զօրէնս եւ զխրատս ոչ ունին. եւ սոքա ուրախացեալք են՝ միապէս են անօրէնք։ Երկրորդ՝ զի սոցա ամենեցուն բանական մասն է մոլորեալ եւ խաւարեալ. այսինքն, հեթանոսաց, հրէից, եւ հերձուածողաց, եւ ուրացողի. որք դժուարաւ ուղղին։ Երրորդ՝ զի սոքա առհասարակ կրկին մեղանչեն. այսինքն, զի յօրէնսն ոչ ուղղին. եւ զայլս խաբեն եւ թիւրեն ի նոյն. որպէս չար թագաւորքն հեթանոսաց. նոյնպէս եւ հերձուածօղք. եւ նոյնպէս հրէայքն եւ այլազգիք։ Նոյնպէս եւ ուրացօղն Վասակ. որ քան զամենայն ծանրագոյն է այլոց մեղաց եւ կորստեան պատճառ լինիլն . «լաւ էր ասէ՝ թէ կապեալ էր երկան իշոյ ի պարանոցն, քան գայթակթղեցուցանել զմի ի փոքրկանացս այսցանէ»։ Եւ չորրորդն այս է՝ զի հեթանոսք եւ հրէայք ընդդէմ էութեան եւ փառացն Աստուծոյ մեղանչեն. նոյնպէս հերձուածօղն եւ ուրացօղն՝ աստուածամարտ է, եւ անարգօղ էութեան եւ փառացն Քրիստոսի։ Զի «զմիայն Տէրն ուրացան. եւ ածեն ի վերայ անձանց իւրեանց զերագահասն կորուստ»։ Հինգերորդ՝ զի ամենայն մեղաւոր՝ զերկիւղն Աստուծոյ սանձ ունի որով զղջանայ. իսկ կռապաշտն եւ հրէայն եւ հերձուածօղն եւ ուրացօօղն՝ ոչ ունին զերկիւղն Աստուծոյ. վասն որոյ ո՛չ զղջանան չարեացն զոր ունին։ Վեցերորդ կռապաշտն եւ հրէայսն եւ հերձուածօղն եւ ուրացօղն հաւասար են յանպարշտութիւնս. զի «որպէս զշուն դառնան ի փսխացս իւրեանց. եւ որպէս «զխոզ լուացեալ՝ ընդ տիղմ թաւալին. զի նոքա զօրէնս ոչ ունին զքրիստոնէութեան եւ սոքա՞՞՞ ուրացան եւ դարձան անդրէն. վասն որոյ ասէ առակն։ «Ո՛հ որոց թոթղեալ՞՞՞ իցէ զուսումն մանկութեան. եւ մոռացեալ զուխտն աստուածեղէն»։ Եւ ոչ միայն ա՞՞ այլեւ համարձակիմ եւ ասեմ ըստ սրբոյն Կիւրղի, եթէ առաւել վատթար է հերձուածօղն քան զկռապաշտսն վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ հեթանոսք անպարշտութեամբ կուռս պաշտեցին. իսկ հերձուածօղք՝ գիտութեամբ անպարշտեցան. որոց պատիժն ծանրագոյն է ըստ Տեառն։ «Որ ոք ոչ գիտիցէ ըզկամս, եւ արժանի գան ի ինչ գործիցէ, արբցէ գան սակաւ. եւ որ գիտէ եւ գործիցէ, արբցէ գան սաստիկ»։ Երկրորդ՝ զի նոքա զթղջումն ունին. եւ յայտ է ի հեթանոսաց հաւատացելոցԱ. իսկ սոքա անզեթղջ մնան որպէս սատանայ, զինքեանս ուղիղ կարծելով։ Երրորդ՝ նոքա զփառս Աստուծոյ առաւելութիւն. թէպէտ զճշմարիտն անգիտանային. իսկ հերձուածօղն զփառս Աստուծոյ ճշմարտին նուազէ որպէս ցուցաւ։ Չորրորդ՝ զի նոքա իւրաքանչիւր անձանց էին կորուստ. այլ սոքա ինքեանց եւ բազմաց. այսինքն հօտին Քրիստոսի. յափշտակելով ի նոցանէա, եւ ինքեանց առնելով։ Հինգերորդ՝ զի նոցա պատճառ մոլորութեան երեւի սատանայ. իսկ նոցա մոլորութեան բանին մարդեղութիւն. զի զայն առեալ պատճառ՝ որ փրկութիւն է տիեզերաց, լեզուագարութեամբ իւրեանց կորստեան առնեն պատճառ։ Վեցերորդ՝ զի նոքա հեթանոսք՝ միայն էին մոլորեալք. իսկ սոքա՝ եւ զհրեշտակս ընդ ինքեանս դասեն ի մոլորութիւն մարդապաշտութեան, երկրպագութիւն նոցա զրաբանելով։ Զի թէ հրեշտակք ընդ մարդկան երկիրպագանեն Քրիստոսի. եւ նա մարդ է սոսկ ասէ. որպէս աղանդաբանեն աշակերտքն քաղկեդոնի։ Ահա հրեշտակք ընդ մեզ ի մարդապաշտութեան հայհոյութիւն անկանին։ Եւ վա՛յ եւ եղո՛ւկ կորըստեան ճանապարհի նոցա. որպէս ասէ առակն։ «Ո՛հ որոց թողեալ իցէ զուղիղ ճանապարհն, գնալ ընդ ճանապարհս խաւարինս»։
       Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած զամենայն ուղղափառ դաւանող հաւատացեալս Իւր. թողութեամբ մեղաց եւ պարզ երեսօք՝ արժանի լինիլ շնորհաց եւ փառաց իւրոց ի կեանս յաւիտենից ընդ ամենայն սուրբս Իւր. եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից . ամէն։