Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Կրկին են ճանապարհք վարուց մարդկան. ոմն բարի եւ ոմն չար ոմն աջակողմեան. եւ ոմն ձախակողմեան։
       Եւ այս է երկու ճանապարհս. այն որ բարի եւ աջակողմեան է, կենաց ճանապարհ է. եւ այն որ չար եւ ձախակողմեան , մահու։ «Զի ճանապարհս որք յաջմէն են՝ գիտէ եւ կամի Աստուած. թիւր են ճանապարհք որք ի ձախմէն են ասէ իմաստունն»։ Եւ այն որ չարն է ճանապարհ՝ յայտնի է ըստ ինքեան. որպէս աշխարհասիրացն է ընթաց մոլորութեան. ուտելոյ՝ ըմպելոյ՝ գողութեան՝ շնութեան՝ ագահութեան, եւ այլն ամենայն զորս օրէնքն հրաժարէ ոչ գործել. ասելով «մի շնար. մի գողանար. եւ այլն»։ Եւ ա՛յն է բարի ճանապարհ եւ ընթաց առաքինութեան՝ զոր օրէնքն հրամայէ առնել. եւ քարոզութիւնք առաքելոցն ուսուցանեն. սիրել զԱստուած՝ սիրել զընկերն. պահել զպատուիրանսն ամենայն. եւ սոյնպէս աջակողմն եւ ձախակողմն ճանապարհս՝ բարի եւ չար թուի մեզ առ հասարակ։ Այլ տեսանի երբեմն եւ ձախակողմեանն գործ բարի երեւեալ. որպէս բարկութիւն եւ նախանձն ե
       Եղիայի. եւ սպանումն Փենէհէսի. եւ պոռնկիլն Ովսէի։ Նմանապէս տեսանի երբեմն եւ աջակողմեանն գործ չար երեւեալ. որպէս մեղայն աքարայ. եւ պատարագն Սաւուղայ. զոհն եփթայեայ. եւ խունկն Ոզիայ։ Եւ սոյնպէս անգիտելի է մարդկան ճանապարհ կամացն Աստուծոյ. վասն այն ասէ։ «Են ճանապարհք՝ որք թուին մարդկան թէ ուղիղ են. բայց կատարածն չար»։ Որպէս այս աջակողմեան խոտորիլն՝ որ պահէ ի ցոյցս, եւ հարկանէ փող վասն ողորմութեան. փառասիրութեամբ ճգնի. ագահութեամբ չարչարի, եւ վարձս ոչ ունի. «զի չարչարին մարմնով, եւ ոչ արդարանան հոգւով». եւ այլն ամենայն այսմ նման է՝ որ մտացս մեր թուի հաճելի. եւ առաջի Աստուծոյ ոչ ընդունելի։ Այս ճանապարհիս ընտրութեան՝ վերակացին մարդիկ իբրեւ զծով ծփեալ ի խորհրդոց, եւ ոչ կարացին գտանել։ Նախզի նուրբ եւ անհետ է աստուածային ճանապարհն. զոր ոչ ոք կարէ հետազօպտել եւ քննել. զի որպէս հետ նաւի ի վերայ ծովու աներեւոյթ է. նոյնպէս եւ ընթացք աստուածային կամացն. ըստ այնմ, «ի ծովու են ճանապարհք քո. շաւիղք քո ի ջուրս բազումս. եւ հետք քո ոչ երեւին»։ Երկրորդ՝ զի միտք մարդկան տկար է եւ սխալոտ. ոչ կարէ ի ճանապարհն Աստուծոյ անսխալ ընթանալ. վասն որոյ ի յայս հայեցեալ մագարէն Դաւիթ աղօթիւք խընդրէ յԱստուծոյ զուղիղ ճանապարհն. ըստ այնմ որ ասէ. «զճանապարհս իմ ուղիղ արա ինձ ըստ բանի քում. եւ մի տիրեսցեն ինձ ամենայն մեղք»։ Եւ դարձեալ՝ «զճանապարհս մեղաց ի բաց արա յինէն. եւ յօրէնս քո ողորմեա ինձ»։ Եւ դարձեալ՝ «օրէնսգէտ արա զիս Տէր ի ճանապարհի քում. եւ առաջնորդեա ինձ ի շաւիթղս քո ուղիղս»։ Տես զի ոչ միայն ճանապարհ կոչէ՝ որ ամենեցուն է գնալի. այլեւ շաւիղ նուրբ եւ նուազ կածան. որ ոչ ամենեցուն է գիտելի։ Զայս եւ Տէրն հրամայէ։ «Լայն եւ արձակ է ճանապարհն որ տանի ի կորուստն. եւ բազումք գնան ընդ նա». որ է գիտութիւն զգայարանաց. եւ մարմնոյ հեշտութիւն. ամենայն մեղսասիրաց ախորժելի է. եւ բազումք գնան ընդ նա վասն բազում եւ զանազան ախտից ըմբռնելոյն. եւ կատարումն ի կորուստն հետեւի. որ է անդառնալի տանջանքն եւ անգիւտ կորուստն յաւիտենից։ «Իսկ նեղ եւ անձուկ է ճանապարհն՝ որ տանի ի կեանս»։ այսինքն նեղ եւ նո՛ւրբ է. զի մտացն է գտանելի եւ ոչ զգայութեանցն. եւ անձուկ է՝ զի չարչարանք է մարմնոյն եւ կիրք տանջանաց. կարօտութիւն հարկաւորաց. եւ պակասութիւն ախտից. վասն այն սակաւք գնան ընդ նա։ Այլ նա տանի ի կեանս յաւիտենականս. որպէս ասէ առաքեալն. «բազում նեղութեամբ պա՛րտ է մեզ մտանել ի հանգիստն»։ Ապա ուրեմն յորժամ տեսանես զմարդիկ մոլորեալ յուղիղ ճանապարհէն, մի զարմանար ընդ նա. քանզի դժուարին եւ նուրբ է շաւիղն. եւ բնութիւնս սխալոտ. զոր ինչչ կարծեմք մեք թէ ուղիղ է, այն թիւր եւ մոլորումն հանդիպի. վասն այն ասէ։ «Են ճանապարհք՝ որք թուին թէ ուղիղ են, այլ նա հայի յատուկս դժոխոցն»։ Զորօրինակ՝ ուղիղ կարծեցին զճանապարհս իւրեանց կորխ եւ դադան եւ աբիրոն՝ քահանայ լինիլ ընդ ահարօնի եւ առաջնորդ ժողովրդեանն։ Սակայն տե՛ս թէ ո՛րպէս թիւրեցան. եւ վճարումն նոցա եղեւ յատակաս դժոխոց. զի «բացաւ երկիր եւ եկուլ զնոսա. եւ հուր վառեցաւ եւ մաշեաց զնոսա»։ Այսպէս եւ ուղիղ թուեցաւ թագաւորին Ոզիայ խունկ արկանելն Աստուծոյ. եւ մտեալ ի տաճարն՝ ել բորոտեալ եւ պատուհասեալ յԱստուծոյ։ Ուղիղ կարծեաց եւ միւսա Ոզիա. ի թիւրել տապանակին մերձեցոյց զձեռն, եւ իսկոյն անկաւ մեռեալ։ Նոյնպէս ի նորս ուղիղ համարեցան անանիա եւ սափիրա թաքուցանել ի գնոց գեղջն իւրեանց. զի իւրեանց էր գոյքն. եւ ոչ յայլմէ գողութիւն. տե՛ս թէ ո՛րպէս սաստելովն Պետրոսի առաքելոյն, եդան ի բերան դժոխոցն եւ անկան մեռեալք։ Եւ սոյնպէս բազումք ի մարդկանէ ուղիղ կարծեցին զգործս իւրեանց. այլ թիւր եւ մոլար է վճարումն նոցա։
       Դարձեալ գոյ եւ այլ իմն տեսութիւն բանիս որ ասէ։ «Են ճանապարհք որք թուին մարդկան ուղիղ. եւ կատարած նոցա ի դժոխս հայի»։
       Այսինքն, ամենայն սերմանք չարին՝ որ ի խորհուրդս մեր սերմանի. թէ ի սատանայէ, թէ ի չար մարդկանէ, եւ թէ ի մարմնոյս հեշտութենէ, որ զչարն խորհիմք ի սիրտս, այն չարեաց խորհուրդն ի մեր միտս ուղիղ թուի։ թէ շնութեան, գողութեան, արբեցութեան, եւ այլն ամենայն. եւ վասն այն փութամք ի կատարել զգործն որ մեզ ուղիղ կարծի։ Այլ յորժամ կատարեմք, ըստգտանք մտացն ապա չարչարէ զմեզ. եւ ցուցանէ թէ դժոխոցն եղեր. եւ չար էր զոր գործեցեր. որպէս յայտ է յօրինակաց. ուղիղ թուեցան ադամայ ի խորհուրդն ճաշակումն պտղոյն. եւ յորժամ եկեր, ապա գիտաց զմերկութիւն իւր ի փառաց եւ յանմահական կենաց . անկաւ ի մահ եւ ի դժոխս։ Նոյնպէս ուղիղ թուեցաւ մահն Աբելի ի խորհուրդն Կայենի. եւ յետ սպանմանն՝ անկաւ ի ներքոյ տրտմութեան եւ անիծից։ Այսպէս ուղիղ իմացաւ Յուդա զմատնիլն Յիսուսի վասն արծաթոյն. եւ յորժամ մատնեցաւ՝ չոգաւ խեղդեցաւ։ Այս ուղիղ իմացումնս՝ խոտորեցոյց զԴաւիթ ի կինն Ուրիայ, եւ ի նորին մահն. եւ յետոյ յանդիմանեցաւ, եւ ապա իմացպաւ զվնասն շնութեան եւ սպանութեան. անկաւ առաջի Տեառն եւ ասէ. «զճանապարհս քո Տէր ցո՛յց ինձ. եւ զշաւիթղս քո ուսո՛ ինձ». եւ մի՛ թողուր զիս յընտրողութիւն մտաց իմոց։ «Եւ զճանապարհս մեղաց ի բաց արա յինէն». այսինքն, հեռացո՛ եւ պահետ ի չար գործոց. եւ ի բարին առաջնորդեա։ Եւ թէ զի՞նչ է պատճառն՝ որ թիւր խորհուրդ մարդոյն ուղիղ կարծի։ Այսմ կրկին է պատճառ։ Առաջին՝ կուրութիւն մտացն. Ա որ սատանայ մեղօք խաւարէ ըզլոյս իմացմանն. եւ հեշտութիւն եւ թուլութիւն մեղացն՝ որպէս մէգ ծածկէ զմիտսն։ Եւ ո՛րքան արբեցութիւն մոլորութեան ի միտսն է, ուղիղ թուի խորհուրդ չարեաց. բարկութիւն, ցանկութիւն, գողութիւն, եւ այլն։ Երկրորդ պատճառն է բնական. որպէս ամենայն մարդոյ արուեստ իւրն գեղեցիկ թուի. եւ ամենայն ծնունդ ծնողին թէպէտ գարշէ, գեղեցիկ թուի։ Նոյնպէս զխորհուրդ չարին որ ի միտսն իւր ունի կատարել՝ բարի թուի. մինչ որ զգործն կատարէ եւ թափի ի մտացն, ապա իմանայ խղճիւն, թէ չա՛ր էր զոր գործեցի. որպէս արբեալն յորժամ թափէ զգինին, ապա իմանայ զարարեալ վնասն. եւ կամ ի տանէն յորժամ ելանէ ծուխն եւ պակասի, ապա զլոյսն տեսանել կարէ։ Ա՛յս է որ ասէ։ «Են ճանապարհք որք թուին մարդկան թէ ուղիղ են եւ բարի. այլ կատարածն հայի յատակս դժոխոց»։
       Եւ սոյնպէս սխալական է գիտութիպւն մարդոյս. եւ նուրբ եւ նեղ եւ անհետ է ճանապարհն Աստուծոյ։ Իսկ զի՞նչ ասասցուք մեք՝ կամ ո՞րպէս գտցուք զուղիղ ճանապարհն Աստուծոյ։ Ասեմք թէ բազում եղանակաւ գտանելի է մեզ ճանապարհն Աստուծոյ։ Նախ ի ձեռն աղօթից՝ յորժամ խնդրեսցուք ի նմանէ ցուցանել մեզ զճանապարհն իւր. ըսատ մարգարէին որ ասէ. «ցո՛յց ինձ ճանապարհ յոր եւ գնացից. զի առ քեզ Տէր համբարձի զանձն իմ»։ Ա՛յսպէս աղօթելն՝ զերկու պակասութիւն բառնայ ի մէնջ։ Նախ որ ասէ «ցո՛յց ինձ ճանապարհ յոր եւ գնացից». զի թէպէտ նուրբ եւ անհետ լինի ճանապարհն՝ յորժամ նա ցուցանէ զուղիղն, տեսանեմք զուղիղն եւ ընթանամք ընդ այն։ Երկրորդ՝ թէպէտ սխալոտ եւ տկար եմք՝ յորժամ ի նա համբառնամք զանձինս, նա տայ կարողութիւն եւ օգնէ մեզ։ Զոր օրինակ՝ հաւք յորժամ կամին թռչիլ, զթեւս համբառնան. եւ օդն ի ներքոյ անցեալ զօրացուցանէ եւ բարձրացուցանէ զնոսա։ Դարձեալ ասէ՝ «ուսո՛ ինձ առնել կամս քո». իբր թէ անգէտ եմք կամաց քոց. դո՛ւ ուսո՛ մեզ զհաճոյս քո։ Եւ դարձեալ ասէ. «հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ ինձ յերկիր ուղիղ»։ Եւ այսպէս աղօթիւք զօրանամք ի հօրէ. եւ ուսանիմք ի բանէն. եւ առաջնորդիմք ի հոգւոյն սրբոյ ի նեղ եւ ի նուրբ շաւիղս կամացն Աստուծոյ՝ եւ յաւիտենից կենացն։
       Երկրորդ՝ ուղղի ճանապարհս այս լուսով հաւատոյն. զի հաւատն է անտեսիցն տեսօղ. եւ յուսացելոց իրաց հաստատութիւն։ Նախզի՝ հաւատն լոյս է իմանալի . որով տեսանի ճանապարհն իմանալի։ Երկրորդ՝ զի հաւատն շնորհք է յերկնից առ մեզ իջեալ. դիւրաւ առաջնորդէ եւ հանէ յերկինս։ Երրորդ՝ զի հաւատն եւ յոյսն՝ ճանապարհ է Աստուծոյ առ մարդն. եւ մարդոյ առ Աստուած. վասն որոյ՝ նովաւ անմոլար ուղղին ընթացք մեր ի կեանս։ Չորրորդ՝ հաւատն եւ յոյսն՝ գաւազան է ի ձեռս մեր. վասն որոյ՝ նովաւ առանց գայթակղութեան ընթանամք զճանապարհն այն, որ անհաւատիցն անգիտելի է։
       Երրորդ՝ ուղղի ճանապարհն այն երկիւղն Աստուծոյ. զի երկիւղն Աստուծոյ՝ զօրութիւն է մեզ. եւ նովաւ հաստատիմք ի Քրիստոս։ «Որպէս ուռն որ հաստատել է յորթն՝ նա՛ է բերէ պտուղ յոյժ». նոյնպէս եւ մեք երկիւղն սուրբ՝ ի Քրիստոս եմք հաստատեալ. ի նմանէ քարշեմք ի մեզ զծածուկ զօրութիւն նորա. եւ պտղաբերեմք ի բարին. եւ այն բերովն՝ ժամանեմք յերկինս։ Այլեւ երկիւղիւն Աստուծոյ խորշիմք ի չարէն, որ հակառակ է այնմ ճանապարհի. եւ յորժամ հակառակն եւ որոգայթն կորնչի, փութով հասանեմք ի հանգիստն։ Չորրորդ՝ ուղղի ճանապարհն Աստուծոյ երկայնամտութեամբ եւ խորագիտութեամբ մտօք։ Եւ երկայնամիտ է՝ որ բազում ունի խորհուրդ. եւ մեծահոգի է եւ խորագէտ՝ համբերօղն. զի երկայն ունելով զմիտս, բազմապատիկ լինիմք ի խորհուրդս. որպէս աստուածածին Մարիամ ի լսել զաւետիս հրեշտակին, ասէ. «զի ա՞րդ լինիցի ինձ այդ զայր ոչ գիտողիս»։ Նոյնպէս մեծահոի եւ ազատ բարս ստասցուք. ա՛յսպէս եւ խորագէտ լցուք ըզհեռաւոր կեանս տեսանելով. եւ ոչ զմերձաւորս։ Եւ համբերօղ՝ «զի համբերութեամբ ձերով ստասջիք զոգիս ձեր հրամայէ Տէրն»։ Եւ ա՛յնպիսի իր է համբերութիւն՝ զի համբերութեամբն կատարի բարին. եւ համբերութեամբն չարն ի բարին փոխի։ Այսպիսիքս՝ օպպգնական եւ ձեռնտու են այնմ ճանապարհին իբր ընկերակիցք։ Իսկ կարճամիտն եւ պարզամիտն եւ անհամբերն եւ փոքրահոգին՝ յոյժ վնասակարք են. եւ սխալին յայն ճանապարհէն. որպէս նախամայրն Եւա պարզամիտ եւ կարճամիտ գոլով. յորժամ չարախօպսեաց սատանայ զԱստուծոյ, եթէ «վասն ա՛յն արգել ի ձէնջ զպտուղն՝ զի Աստուածք լինիցիք». էառ՝ եկեր եւ մերկացաւ յանմահութենէն եւ ի փառացն զոր ունէին փոխանակ աստուածանալոյն. ա՛յսպէս կարճամիտն չա՛ր է. եւ երկայնամիտն բարի։
       Հինգերորդ՝ ուղղի ճանապարհն այն հոգացողութեամբ մտաց. զի ամենայն բարիք՝ հոգացողութեամբ յաջողի մեզ. այսինքն, հոգեւոր եւ մարմնաւոր։ Զի ի հոգացօղ մտացն ծնանին զանազան խոկմունք անցելոցն. եւ ընտրողութիւնք ներկային. եւ նախագիտութիւնք հանդերձեալ պատահմանցն. որպէս է մահն մարմնաւոր եւ մահն հոգեւոր։ Զի յորժամ զմարմնաւոր մահնֆ կամ զհոգեւոր տանջանսն հոգայ ոք ի մտի պահէ՝ ո՞րպէս կարէ դիւրանալ։ Նոյնպէս եւ զմարմնաւոր պէտս՝ հոգւով գտանեմք. վասն այն հրամայեաց Աստուած «քրտամբ երեսաց ուտել ըզհաց». այսինքն, զհաց հոգեւոր՝ որ է առաքինութիւն եւ բանն Աստուծոյ, եւ զհաց մարմնոյս։ Իսկ անձինք դիւրինք եւ հեշտասէրք՝ կարօտ են հոգեւոր եւ մարմնաւոր կերակրոյ. եւ զրկեալ յաստի կենցաղոյս, մոլորեալ յայնմ ճանապարհէ կենաց։ Վեցերորդ՝ ուղղի ճանապարհն այն զարհուրելով ի մեղացն. զի որ զմիտսն արթուն ունի՝ զարհուրի։
       Նախ՝ ի սպառնալեացն Աստուծոյ արդար դաստաստանին։ Երկրորդ՝ զարհուրի եւ հաւատայ, թէ ըստ գործեալ մեղացն պատժիմ. որպէս Տէրն հրամայէ «արդէն իսկ դատպարտեալ է»։ Զի ըստ մեղացն գործոյ՝ պարտական լինի մարդն տանջանաց. իսկ ի դատասատնին՝ վճիռն հատուցանի։ Իսկ որ անզգամն է՝ միայն յերեւելիսս հայի եւ չար գործէ. այսինքն ի մարմնոյ հեշտութիւն հայի. եւ ոչ ի ներքս ի հոգւոյ տանջանսն։ Եւ դարձեալ յերեւելիսս նայի. զի տեսանէ յետ մեղացն զնոյն մարմին, եւ զնոյն երկիր, եւ զարեւ եւ զայլն ոչ ինչ փոփոխեալ։ Այլեւ անյ՝ որ զյերեւելիսն միայն աստ հայի, զվրէժխնդրութիւն դատաստանին արհամարհէ։ Իսկ իմաստունն ոչ այսպէս. այլ նախ քան զգործ մեղացն՝ զպատիժն տեսանէ եւ զարհուրի. եւ յայնմանէ խնդրէ զբարին գործել պատուի բանաւն Աստուծոյ. որ է ճանապարհ յաւիտենից կենացն։
       Եօթներորդ՝ ուղղի ճանապարհն այն իմաստութեամբն «զվերինն խորհելով՝ ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Այստուծոյ»։ Եւ Տէրն քաջալերէր. «օ՛ն արիք գնասցուք աստի»։ Զի որք զելս ի մըտի դընեն աստի կենացս՝ նոցա իմացումն խոհականին ամփոփի ի զգայութեանցս . եւ իմանալովն զօրացեալ ի շնորհացն Աստուծոյ մըտանէ ի ներքին կողմն վարգուրին. եւ ճաշակէ ի վերին տեսութեանցն եւ զուրաճանայ անզեղջ խնդութեամբն. բնակեցուցեալ յինքեան զհոգին սուրբԱ. յայսպիսի տեսութիւնս՝ աշխարհական իրս աշխարհիս՝ ոչ կարէ հետեւիլ. «զի ոչ տեսանէ զնա. եւ ոչ ճանաչէ զնա որպէս հրամայէ Տէրն այլ դուք տեսանէք՝ զի առ ձեզ բնակեսցի եւ ընդ ձեզ եղիցի»։ Եւ սոյնպէս հոգեպէս կարէ քննել եւ իմանալ զդժուարին ճանապարհն զայն. զոր շնչաւոր մարդ ո՛չ կարէ հոգեպէս գիտել զքննութիւն զայն։ Ութներորդ՝ ուղղի ճանապարհն այն իմաստուն եւ արի գործով. զի այնպիսի սպասաւորն եւ ժիր մշակն՝ եթէ իմաստութեամբն սխալի, արիութեամբն բժշկի. որպէս Պետրոս առաքեալն արար։ Եւ եթէ ի գորն գթի, իմաստութեամբն թօթափէ եւ սրբէ. որպէս Մովսէս արիութեամբն իւրով բժշկեաց զմեղաս որթագործութեան. եւ եբարձ զպատուհասն Աստուծոյ ի ժողովրենէն։ Նոյնպէս «եւ Փէնէհես վասն ի բելբեգովր զոհելոյն՝ քաւեաց եւ արգելաւ մահ ի նոցանէ»։ Այլեւ արիական գործով «զյետոյսն մոռացեալ, եւ յառաջիկայն նկրտի» դէպ եդեալ ուղիղ ի նպատակն վերին. ոչ ինչ համարելով զերկրաւրս. այլ կոխելով զնոսա հասանէ ի հանգիստն վերին։
       Իններորդ եղանակաւ՝ ուղղի ճանապարհն այն զսահման օրինացն քննելով խորութեամբ մտացն. որպէս գիւղից հասարակաց սահման գոյ անդաստանաց. եւ գոյ առանձին սահման այգւոյ կամ անդոյ։ Նոյնպէս եւ սահման օրինացն է հասարակ. որպէս այն «մի՛ շնար. մի՛ գողանար եւ այլն»։ Եւ է առանձնական սահման օրինացն իւրաքանչիւրոց. եթէ իշխան է՝ եթէ ընդ իշխանութեամբ այլոց. աշխարհական եւ եթէ եկեղեցական. զի սոցա իւրաքանչիւրոց ա՛յլ է կարգ ճանապարհի . իշխանին ա՛յլ է պատուէր ուղղութեամբ դատել. եւ իշեխցեալն ի հնազանդութեան կալ։ Աշխարհականն ունի զհասարակաց օրէնս եւ պատուէրս. իսկ կարգաւորք՝ զնեղ եւ զանձուկ ճանապարհն։ Պետացն է առնել եւ ուսուցանել. ի միտ ունիլ զքանքար արծաթոյն. եւ զպատիժ նորին։ Եւ սոյնպէս զիւրաքանչիւր կարգ եւ սահման օրինացն գտանել զհասարակն եւ զառանձինն. եւ այնու ի ճանապարհս ուղիղս հետեւիլ։
       Իսկ որք տգէտքն են անասնաբարոյք՝ ի լսելն զօրէնս՝ ոչ զհասարակն գիտեն, եւ ոչ զառանձինն, թէ յո՛ր ճանապարհի են. այլ թիւրեալ եւ մոլորեալ ի մեղս, խաւարեալ մեղօք եւ գայթակղեալ գործովք։ Տասներորդ՝ սիրով ուղղի ճանապարհն վերին. եւ կրկին է սէրն. այսինքն, սիրել զԱստուած վասն ինքեան. եւ սիրել զընկերն վասն Աստուծոյ։ Սիրովն Աստուծոյ հոգեւոր եւ աստուածային առաքինութիւնքն կատարին ի մեզ. եւ սիրով ընկերին՝ մարմնաւոր եւ մարդկային առաքինութիւնքն. եւ սոյնպէս «լրումն ամենայն օրինացն սէրն է»։ Զի սիրով ընկերին ճանապարհորդիմք առ սէրն վերին. եւ սիրով նորին անքակտելի միութեամբ ընդ Աստուած կապիմք. ըստ այնմ, «դու հայր յիս եւ ես ի քեզ. կամիմ զի եւ սոքա ի մեզ իցեն»։ Յայնժամ երկրաւոր զբաղմունք աշխարհի՝ այլ ոչ կարեն խափանել կամ մոլորեալ զճանապարհն Աստուծոյ. ըստ այնմ, «ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Աստուծոյ. նեղութիւն թէ անձկութիւն. ո՛չ որ կեանս՝ եւ ոչ հանդերձեալն ասէ առաքեալն»։ Եւ յորժամ այնպիսի սիրով կապիմք ընդ նմա, յայնժամ զպատուիրանս նորա լիով եւ անթերի կատարեմք. «զի որ ոք սիրէ զիս՝ զպատուիրանս իմ պահեսցէ հրամայէ Տէրն»։ Եւ պատուիրանին պահպանութեամբն լուսաւորեալք , եւ սիրոյն շաղկապութեամբ միացեալք ի Քրիստոս, անստերիւր ընթասցուք զճանապարհն նեղ եւ անձուկ. եւ այնու խորշիցուք ի մոլար ճանապարհէ տանջանաց դժոխոցն. որ մոլորելոցն եւ անպարշտացն է պատրաստեալ։ Զորմէ ասէ առակն։ «Են ճանապարհք՝ որք թուին մարդկան թէ ուղիղք են՝ այլ կատարածն նորա հայի յատակս դժոխոց»։ Դարձեալ առցուք վերստին զբանս որ ասէ։ Ճանապարհ։
       Գիտելի է՝ զի ճանապարհ է կենցաղս այս յարգանդէ մինչեւ ի գերեզման. որպէս երկու դռան քաղաք. դարմբ արգանդին մտանեմք աստ. եւ դրամբ գերեզմանին ելանեմք աստի. Եւ որպէս ճանապարհին հանգիաստք եւ փոփոխմունք լինին. նոյնպէս եւ առաջին փոփոխումն է տղայութիւն. եւ վերջին ծերութիւն. մանկութիւն՝ եւ երիտասարդութիւն՝ եւ այլքն՝ ի միջին։ Եւ որպէս զոտաս փոխեմք ի ճանապարհին. այսպէս զկենաց ճանապարհս՝ ի ժամէ ի ժամ, տիւ եւ գիշեր փոփոխելով վճարեմք։ Եւ որպէս զճանապարհն յոր գնամք այլ ոչ դառնամք, եւ որպէս զոտս փոփոխելով անցանեմք յառաջ. նոյնպէս եւ զժամանակն փոփոխելով գնամք ի կենցաղոյս. եւ ոչ ինչ է քան զժամանակն եւ զհասակն անգտանելի եւ անցանելի։ Զի այսօր զանցեալ աւուր ժամանակն ոչ գտանեմք. եւ յայս տարւոջ՝ զանցելոյն հասակն ոչ ունիմք. վասն այն ո՛չ է պարտ զժամանակն ընդ վայր ծախել եւ դատարկ. զի այլ ոչ գտանեմք։ Զի թէ զինչս կորուսանեմք, այլ կարեմք գտանել. զփառս՝ զմուլք՝ եւ զայլն. այլ զժամանակն եւ զհասակն ոչ կարեմք գտանել. վասն այն զգո՛ւշ պարտ է լինիլ յամենայն ժամանակս. եւ զբարիաս գործել։ Նոյնպէս եւ յամենայն հասակս՝ պարտ է զիւր բարին գործել. ի տղայութեան. յերիտասարդութեան ի կատարելութեան։ Ապա թէ ոչ՝ ի յայն ժամն ոչ կարեմք զբարիս գոծել. եւ ոգչ ապաշխարել. զի նուազեալ է կարողութիւն. եւ ոչ կարէ մարմինն զչարչարանս տանիլ։
       Դարձեալ ի ճանապարհն ո՛րքան երկարեմք եւ յամեմք՝ հեռանամք ուստի ելաք. եւ մերձիմք յուր գնալոց եմք. նոյնպէս ո՛րքան յերկարեմք եւ յամեմք ի մարմնի՝ հեռանամք ի տղայութենէ. եւ մերձաիմք ի ծերութիւն եւ ի գերեզման։ Դարձեալ որպէս ասացաք զճանապարհ կենցաղոյս. նոյնպէս գոյ եւ ճանապարհ վարուց։ Զայս ճանապարհէ ասէ Դաւիթ. «զճանապարհս իս ուղիղ ար ինձ ըստ բանի քում. եւ մի տիրեսցեն ինձ ամենայն մեղք»։ Այս բարի ընթացն է։

       զոր խոստացեալ է սիրելեաց իւրոց անսուտ խոստմամբ եւ ճշմարիտ ուխտիւ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս. որով եւ ընդ որում
       Հօր եւ սուրբ հոգւոյն՝ վայելէ փառք յաւիտեանս ամէն։