Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Իսկ թէ կրօնեւոր իցէ ննջեցեալն՝ նոյնպէս պարտ է զի բերցեն յեկեղեցին. եւ դիցեն առաջի բեմին մերձ յաստիճանն. եւ ողջունեն զնա։ Եւ նոյն զգեստիւն մազեղէն, կամ՝ նոր զգեցուցանեն նմա. այսպէս զայծենին եւ զբաճկոնն. եւ զկընկուղն ի գլուխն. եւ զսքեմն. եւ զկրկնոցն քառակուսի. զգօտին ի մէջն, եւ զօդ յոտս. եւ զխունկ ի ձեռս. եւ այնպէս դիցեն ի հանգիստ ընդ համակարգս իւր։ Իսկ թէ քահանայ իցէ՝ նոյնպէս սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ երթան առ ննջեցեալն. եւ բերցեն առ քահանայապետն յեկեղեցին. եւ լրջմտութեամբ ընդ առաջ ելեալ, դրնիցեն առաջի սեղանոյն ի վերայ բեմին։ Զայս նշանակէ՝ զի որպէս մեք ի մարմինն կատարեմք զկարգ. նոյնպէս եւ հոգւոյն է լինելոց. այժմ ի բաժանման, եւ յետոյ ի յարութեան։ Նախ քահանայք օրհնութեամբ եւ երգով ընթանան. նշանակէ՝ որ սոյնպէս հրեշտակք ժողովին առ մաքուր հոգին։ Եւ երեք նշանակութիւն ունի երգն։ Նախ երգեն զերանութիւնն՝ որ զերծաւ ի թշւառութեանց։ Երկրորդ օրհնեն զպսակիչն։ Երրորդ հայցեն ըզմասնաւորիլն ընդ սուրբ ննջեցեալսն։ Իսկ քահանայապետն լրջմտութեամբ՝ զի այսպէս հայրն երկնաւոր դասուք հրեշտակաց ուրախացեալ, տայ նմա տեղի արժանի ըստ արդարութեան դասուց քահանայիցն, ընդ առաջին դասս քերովբէից եւ սերովբէից. որք են մերձ եւ շուրջ զավ«՞»։ Զի քահանայք եւ քահանայապետք՝ զնոցա ունին զօրինակն ի երկրի, մերձ եւ շուրջ զսեղանովն կալով։ Զի սեղանն Քրիստոս է եւ պատարագն. վասն այն զնոսա մերձ սեղանոյն հանեն. նշանակեցաւ «ի քսան եւ չորս երիցունսն ի ներքոյ աթոռոյն»։
       Իսկ զմիայնական կրօնաւորս՝ ի ներքոյ աթոռոյ բեմին։ Նշանակէ զկարգ նոցա՝ որ ի միջին դասս տէրութեանց եւ զօրութեանց։ Իսկ զսուրբ ժողովուրդն՝ մերձ դրանն. որք են վերջին դասք հրեշտակաց եւ հրեշտակապետաց. անդ կատարի կարգ նոցա։ Եւ յամենայն ուրեք՝ նախ սարկաւագն քարոզէ. եւ ապա քահանայն աղօթէ։ Սարկաւագն ի դէմս Հոգւոյն նախ մաքրէ. եւ քահանայն ի տիպ Քրիստոսի զսրբութիւնս նուիրէ առ հայր. եւ զխաղաղութիւնն որ է պարգեւ հոգւոյն՝ ի հօրէ առեալ մարդկան պարգեւէ։
       Դարձեալ սարկաւագն առ մեզ խօսի եւ քարոզէ զգաստանալ եւ զՏէր աղաչել. իսկ քահանայն գլուխ մեր՝ առ Աստուած խօսի եւ աղաչէ վասն մեր։ Իսկ քահանային աղօթք՝ նախ է գոհութիւն, եւ ապա մաղթանք. զի գոհանայ զԱստուծոյ՝ որ «զերծոյց յիշխանութենէ խաւարին. եւ էած յարքայութիւն որդւոյ իւրոյ սիրելւոյ»։
       Իսկ մաղթանքն որ է խընդիր՝ երկու դէմս ունի։ Նախ՝ խնդրէ թողութիւն յանցանաց վասն նորա, տկար գոլով բնութիւն եւ սխալոտ, կամայ եւ ակամայ եւ այլն։
       Երկրորդ՝ խնդրէ զերկնային հանգիստըն եւ զլոյս ի գոգն Աբրահամու. ի տեղւոջ՝ ուստի մերժեալք են ցաւք մարմնոյ. եւ տրտմութիւնք մտաց . եւ հեծութիւնք հոգւոյ։ Ոչ թէ սոքա են անտի կենացն հանգիստ. այլ սոյնպիսիքս մեզ հաճելիք թուին. որ է լոյս՝ երանութիւն՝ անցաւ եւ անտրտում կեանք։ Զի անտի կենաց պարգեւս՝ այսչափ կարեմք թարգմանել պակասութեամբ եւ կարօտութեամբ։ Այլ ճշմարիտն՝ է ըստ առաքելոյն Պօղոսի. «զոր ակն ոչ ետես՝ եւ ունկն ոչ լուաւ՝ պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց»։ Նոյնպէս եւ մեղաւորաց տանջանք՝ ոչ է այս հուրս. կամ՝ լալ աչաց. եւ սառնամանիք. որք այժմ առ մեզ են. այլ սոքա խստագոյն՝ են առ մեզ տանջանք։ Այլ վայ է մեզ եւ եղուկ. զի վասն սակաւ հեշտութեանց աշխարհի՝ յանմահ կենացն զրկիմք. եւ յաւիտենից անել եւ անվախճան տանջանացն մատնիմք։ Եւ այլն ոչ բռնութեամբ կամ հարկիւն, այլ մեր կամաւ եւ յօժարութեամբ թողումք զլոյս, եւ առնումք զխաւար. մերժիմք յերկնաւորէն, եւ մերձիմք յերկրաւորս, յանցաւորս, եւ ի փոփոխականս.
       Հեռանամք ի Քրիստոսէ, եւ մերձիմք առ սատանայ։ Ատեմք զբարձրութիւնս. եւ սիրեմք զանդընդասոյզ լինիլն. Յիմար վաճառական գոլով՝ տամք զանապականն, եւ առնումք զապականեալս. փոխեմք զհանգիստն ընդ չարչարանս. զբարիս առ չարս. զկեանս ընդ մահ։
       Եւ ոչ ածեմք ի միտ զվախճանն կենաց. եւ ոչ զհամարս մեղաց. եւ ոչ զահեղ ակնկալութիւն դաստաստանին. յորմէ երկիւղիւն՝ «ասեն լերանց, թէ անկերուք ի վերայ մեր, եւ այլն»։ Եւ ոչ զվճիռ անվճար պատժոյն որ ասէ. «երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից». որ յուսահատիցն եւ անզեղջ մեղաւորացն է։ Այլ մեք եղբարյ եւ հաւատացեալք ի Քրիստոս՝ զհաստատուն եւ զանշարժ յուսոյն բուռն հարցուք. զառաքինութիւն սիրեսցուք. զմեղս խոստովանեսցուք. եւ զայս ահագին օրս վախճանի՝ ի միտս մեր անմոռաց պահեսցուք. զի մասին սրբոցն եւ հանգստեան արժանաւորիցուք։ Եւ դարձցուք ի բանս մեր թէ զի՞նչ նշանակէ գոգ արդարոցն Աբրահամու՝ Իսահակայ եւ այլն։
       Գիտելի է. զի գոգն՝ նախ նշանակէ զհանգիստե. որպէս ի գոգ տեղի հանգիստ նստի ոք. եւ որդին հանգիստ է ի գոգ հօրն. որպէս յայտ է Իղազարու։ Եւ դարձեալ գոգ՝ զժողովս արդարոցն ցուցանէ. որպէս ժողովին ջուրք ի ժողովատեղի . «եւ ուր գէշ է՝ անդ ժողովեսցին արծուիք ասէ Տէր»։ Եւ դարձեալ զանծերանալի կեանս նշանակէ. որպէս ծաղիկք եւ բոյսք ի գոգ եւ ի հովիտս ոչ թառամին։
       Դարձեալ՝ զի յապահով է յամենայն հակառակաց որդին ընդ Յովանեաւ ձեռաց հօրն. սոյնպէս «եւ հոգիք արդարոց՝ ի ձեռս Աստուծոյ են. եւ ոչ մերձեսցի ի նոսա մահ ասէ իմաստունն»։ Դարձեալ՝ գոգն նշանակէ զգորովագութ համբոյր հօրն առ որդին. սոյնպէս եւ Աստուած առ դարձեալսըն ի մեղաց. որպէս յայտ է յանառակ որդին. «զի ել ընդառաջ եւ համբուրեաց զնա»։ Դարձեալ՝ ցուցանէ զմըխիթարութիւն. զի հայր յետ լալոյ որդւոյն՝ առնու ի գոգն եւ մըխիթարէ զնա. այսպէս եւ Աստուած հայր զչարչարեալս եւ զնա հատակեալս՝ յետ աստի կենացս՝ մըխիթարէ ի հանդերձեալն. որպէս ասէ իմաստունն. «սակաւ ինչ խրատեալք, գըտցեն զմեծ բարութիւնս. զի չարչարանօք մարմնոյն՝ փորձեաց զնոսա Աստուած իբրեւ զոսկի ի բովս՝ եւ մաքրեաց զժանկ մեղացն։ Դարձեալ յամենեւիմբ ուրախութիւն նշանակէ որդւոյ ի գիրկս հօրն. սոյնպէս եւ սրբոցն ուրախութիւն է. ըստ այնմ, «տեսից զձեզ եւ ուրախ եղիցին, սիրտք ձեր. եւ զուրախութիւնն ձեր՝ ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ»։ Դարձեալ՝ նշանակէ զամենայն բարեաց վայելումն որդւոյ ի գիրկս հօրն։ Այսպէս եւ սրբոցն յարքայութեանն. ըստ խոստման բանին. «նստուցանել ի սեղան հօրն՝ եւ անցեալ պաշտել»։ Դարձեալ՝ զփոքր մանուկն առնու հայրըն ի գիրկն. որ նշանակէ զանմեղութիւն արժանաւորացն. ըստ այնմ, «որ էառ մանուկ մի՝ կացոյց եւ ասէ, որ ոք ոչ լինիցի իբրեւ զմանուկս՝ ո՛չ մտցէ յարքայութիւնն երկնից»։ Դարձեալ զանհեռանալի մերձաւորութիւնն նշանակէ գոգ հօրն. սոյնպէս եւ առաքեալն ասէ. «ամպօք ընդառաջ Տէր ելանեմք. եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տէրն լինիմք. որ է կեանք յաւիտենից». ըստ այնմ, «եկա՛յք՝ ժառանգեցէք զկեանսն յաւիտենից»։
       Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զի՞նչ է օգուտ աղօթքն ի վերայ ննջեցելոց. զի թէ արժանաւոր է՝ առանց աղօթից հատուցանի նմա հանգիստ. եւ թէ անարժան է՝ նոյպէս տանջանք։
       Ասեմք առ այս, եթէ ճշմարիտ է ըստ գործոց հատուցումն. որպէս յիմար կուսանացն փակեցաւ դուռն։ Եւ առաքեալն ասէ. «ընկալցի իւրաքանչիւր իւրով մարմնովն զոր ինչ գործեաց՝ թէ բարի, եւ թէ չար»։ Այլ բազում ինչ օգուտ է աղօթք արդարոց. որպէսս ասէ Յակոբոս. «Յո՛յժ զօրաւոր են աղօթք արդարոց յօգնութիւն։ Կոչեսցեն ասէ զերիցունս եկեղեցւոյն. եւ արասցեն ի վերայ նորա աղօթս. զի փրկութիւն է վտանգելոյն։ Եւ թէ մեղս ինչ իցէ գործել՝ թողցի նմա»։ եւ սոյնպէս եթէ վասն կենդանեաց, եւ թէ մեռելոց, օգուտ է աղօթքն։ Այլ ցուցցուք թէ որոց է օգուտ աղօթքն։ Յորժամ՝ սրբութեամբ կեցեալ իցէ մարդն , եւ անկցի ի սխալանս ինչ, եւ գայ առ քահանայն եւ խոստովանի, նա աղօթիւք օգնական լինի նմա, եւ թողութիւն տայ։ Այլեւ՝ թէ ոք իցէ ի բազում մեղս, եւ զղջասցի, եւ առ քահանայն գայ, խոստովանի եւ ուխտէ ոչ գործել զնոյն, քահանայքն օգնեսցեն նմա պահօք եւ աղօթիւք. զոր ապաշխարութիւն դնելով. եւ զոր ինքեանք օգնեսցեն աղօթելով. զի պարտ է «լալ ընդ լացօղս, որպէս գրէ առաքեալն»։ Այլ երեք իր պիտոյ է խնդրողաց։ Նախզի՝ յուսով եւ երկիւղիւ խնդրէ։ Երկրորդ՝ զի հնազանդի ի սուրբ քահանայի հրամանացն։ Երրորդ՝ զի զարժանաւոր եւ զսուրբ իրս խնդրէ. որ է թողութիւն մեղաց. արքայութիւն երկնից՝ առնու. Եւ թէ ի սոցանէ պակաս է՝ ոչ առնու։ Իսկ որ ոչ խնդրէ զաղօթս, եւ կամ թէ խնդրէ եւ ի մեղաց անզեղջ կացեալ է, ոչ օգտի այնպիսին յաղօթից սրբոց. որպէս եւ ոչ օգտեցաւ Սաւուղ յաղօթից Սամուէլի։ Եւ ժողովուրդն Իսրայէլի ոչ զերծաւ ի գերուեց վասն աղօթից մարգարէիցն. նոյնպէս եւ այս։ Զի զի՞նչ օգուտ է միոյն շինել աղօթիւք՝ եւ միոյն քակել չար գործովք. եւ ոչ միայն օգուտ ոչ է, «այլեւ վնասիչ. որպէս լոյս արեգականն ըզբժոտ աչսն խաւարեցուցանէ. նոյնպէս, եւ նորա միտքն յիմարին. եւ ոչ օգտի։ Այս վասն կենդանեաց։ Իսկ վասն մեռելոյն աղօթք՝ նոյնպէս օգուտ է երկու ոմանց։
       Մին՝ որք սրբութեամբ են կեցեալ՝ եւ ի սակաւ ինչ յանցանս աշխարհի սխալեցան. կամ մարմնով. կամ հոգւով, կամ բանիւ. եւէ այն սակաւ յանցանքն՝ արատ եւ անբիծ ի նոսա. ի ձեռն քահանայական աղօթից՝ քաւի ի նոցանէ. եւ բոլորը վիմբ սրբին։ Եւ մին՝ որ թերեւս գործեալ իցէ բազում մեղս. եւ զղջասցի կատարելապէս եւ խոստովանի զմեղս. եւ ոչ կարէ ապաշխարել պահել եւ աղօթել, զի մահն հասաւ. վասն նորա քահանայական աղօթքն՝ եւ պաշտօնն եւ պատարագն՝ քաւութիւն շնորհէ. եւ զպարտս նորա վճարէ սուրբ եկեղեցի. որպէս քորքն Ղազարու աղաչեցին վասն եղբօրն, եւ յարոյց Քրիստոս։ Զի ինքն հոգին՝ այլ ոչ կարէ ապաշխարել կամ քաւել զմեղս իւր։ Նախզի՝ ժամանակ ապաշխարութեանն վճարեալ է, որ է կեանքս այս. ըստ առաքելոյն. «ահա ժամանակ ընդունելի. ահա օր փրկութեան եւ այլն»։
       Երկրորդ՝ զի խափանեալ է գործիք ապաշխարութեանն որ է մարմինն. վասն որոյ ոչ կարէ արտասուել՝ պահել՝ կամ աղօթել։ Երրորդ՝ սկիզբն է անփոփոխ կենացն հոգւոյ. զի ոչ կարէ փոխիլ ի մեղացն յարդարութիւն. որպէս եւ ոչ հրեշտակք յետ անկմանն կարացին փոխիլ յարդարութիւն. զի անկումն նոցա մահ է նոցա ասէ նիւսացի Գրիգորն. նոյնպէս եւ հոգին յետ բաժանման մարմնոյն։ Ապա յայտ է, թէ ո՛րպիսի ննջեցելոց պարտ է աղօթել որպէս ցուցաւ։ Իսկ մահու չափ մեղաւորաց՝ եւ անզղջից՝ եւ անհաւատից՝ եւ ոչ մկրտելոց այլազգեաց՝ ո՛չ է պարտ աղօթել վասն երեք պատճառի։
       Նախզի՝ վնասիչ է մեղաւորին եւ ոչ օգուտ՝ որպէս պայծառ լոյս՝ տկար աչաց. եւ հրացեալ շանթ՝ մերկ ձեռաց. եւ ջուր՝ չորացեալ փայտից։ Երկրորդ՝ քահանայն անկցի զի խոտորի ի քահանայական կարգէն. զի հակառակ Աստուծոյ խնդրէ։ Երրորդ՝ ոչ առնու զխնդրելին. զի վասն անարժանից խնդրէ. ըստ այնմ, «խնդրէք եւ ոչ առնուք. զի չարաչար խնդրէք»։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ապա յայն կեանսն թողութիւն չկա՞յ։
       Ասեմք առ այս թէ, ոչ՝ վասն երկու պատճառի։ Նախ որպէս ոչ է անդ գործ մեղաց. նոյնպէս եւ ոչ թողութիւն. զի այս կեանս՝ է գործոց. եւ այն հատուցումն նոցա՝ բարեաց եւ չարաց։ Այս կեանս՝ է սերմանելոյ. եւ անդ հնձելոյ եւ ժողովելոյ։ Աստ վաստակիլ՝ եւ անդ հանգչիլ։ Երկրորդ՝ որպէս մարմինն ոչ փոխի ի բարւոյ ի չար, կամ ի հակառակն. նոյնպէս եւ ոչ հոգին. ըստ Սողոմօնի. «փայտն ուր անկցի, ի նոյն կացցէ. թէ ի հարաւ, որ է ջերմ սէրն Աստուծոյ եւ լոյս. եւ թէ ի հիւսիս, որ է ցուրտ, ատելութիւնն Աստուծոյ, եւ խաւար»։ Եւ թէ ոք ընդդէմ՝ բերցէ զբանն. «մի թողցի՝ մի յայսմ՝ աշխարհի, եւ մի ի հանդերձելումն». որ ցուցանէ, թէ գոյ ի հանդերձելումն թողութիւն մեղաց։
       Ասեմք առ այս։ Նախ՝ եթէ անդ թողութիւն մեղաց ոչ է, որ ասա ո՛չ թողանի. այլ ամենայն մեղք որ աստ թողանի, եւ անդ. ըստ այնմ, «զոր կապիցէք յերկրի, եղիցի կապեալ յերկինս. եւ զոր արձակիցէք յերկրի, եղիցի արձակեալ յերկինս»։ Եւ դարձեալ՝ մեղք աստ զպատիժն ասէ. զի թէ ոք աստ զպատիժն մեղաց ո՛չ կարէ վճարել՝ ա՞նդ վճարեսցէ եւ թողցի։ Եւս՝ յայտնի աստե այս ամենայնի կատարումն՝ է ի հանդերձեալն. այսինքն, մեղաց եւ արդարութեան. պատժի եւ պարգեւի. կապիլոյ եւ արձակիլոյ. զա՛յն ասէ. «մի՛ աստ, եւ մի ի հանդերձեալն»։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ո՞չ է քաւարան անդ հոգւոց։
       Ասեմք թէ՝ ո՛չ. զի ա՛ստ է մեղքն, եւ անդ փառքն. որպէս աստ է մեղքն, եւ անդ պատիժն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ մնացեալ մեղք ննջեցելոցն ու՞ր քաւի եւ ե՞րբ։ Ասեմք եթէ աստ, եւ այժմ. զի մասնաւոր մեղք մնացեալ. եւ կամ փոխարէնն, քահանայական աղօթիւք եւ պատարագօք քաւի այժմ՝ ա՛ստ. այլ ի հանդերձեալ յարութեանն զպարգեւս ընկալցի։ Եւ թէ ասիցէ՝ զի՞նչ է որ ասէ. «մինչեւ հատուսցես զյետին բնի ոնն»։ Ասեմք թէ սուրբն ոսկէբերան մեկնէ զայս վասն աստի դատաւորաց եւ հատուցման ա՛յսպէս. ճանապարհ զկեանս ասէ զայս. եւ ոսոխ՝ զմարմինն. եւ դատաւոր՝ զմիտսն. դահիճ՝ զխիղճմտացն, որ չարչարէ զհոգին, եւ ոչ ազատէ մինչեւ զամենայն պարտսն վճարեսցէ ապաշխարութեամբ։ Նմանապէս եւ այն՝ «որ ասէ եղբօր իւրում մորոս՝ պարտաւոր լիցի աստի դատաստանի, եւ գեհենի խըղճի մտացն»։ Իսկ այլ վարդապետքն մեկնեն ի դատաստանի օրն. որպէս սուրբն եւ ագրիոս ի լուսաւոր պատերազմին ասէ. յորժամ սատանայ ի հուր գեհենին կապեսցի, ի քէն եւ զյետին նաքարակիտն պահանջեսցեն. դատաւոր Աստուած. եւ դահիճք հրեշտակք. բանդ դժոխքն, իսկ մինչեւ՝ անդ ո՛չ է կոպար ժամանակի. այլ յաւիտենի. որպէս այն. «ոչ գիտաց զնա, մինչեւ ծնաւ զորդին իւր զանդրանիկ». զի ոչ յառաջ՝ եւ ոչ յետոյ գիտաց զնա։ Եւ այն որ ասէ. «յաւիտենից մինչեւ յաւիտեանս դու՛ ես». յետ այս յաւիտենիս ո՞չ է։ Եւ թէ՝ «ընդ ձեզ եմ՝ մինչեւ ի կատարած աշխարհի». եւ յետ այնորիկ ո՞չ է։ Այսպէս եւ աստ մինչեւս՝ զոր մինչ առ ինքն նշանակէ՝ եւ զհանդերձեալն ոչ լքանէ։ Եւ թէ ասիցէ ոք՝ գրեալ է«ի գալս իմում առ քեզ՝ ընկրկեսցի հուրն եւ այլն»։
       Ասեմք եթէ վասն հանդերձելոյն աղօթէ. յորժամ մարմնով գնամք առ Քրիստոս. որպէս եւ ամենայն աղօթք մեր՝ է վասն կատարածի եւ յարութեան. նոյնպէս եւ այս. այսպէս եւ տեսիլն Անտոնի։ Սոքա, եւ այլ սոյնպիսիք՝ ոչ վասն քաւարանին ասեն. այլ զոր դեւք հնոց բորբոքեն եւ տանջանարան կազմեն. եւ սակաւ մի արգելուն զհոգին. զի կարասցեն գիտել զառհաւատչեայն տեսութեամբ մերձ եղեալ. այլ զկատարեալն ի յարութեանն առցեն։ Եւ թէ ոք ասիցէ զբան առաքելոյն, եւ կամ զայլ վարդապետաց. եթէ «ամենայն ինչ ի հուր տուժեսցի»։
       Ասեմք եթէ վասն կատարածի հրոյն ասէ. որ նախընթաց է երեսացն Քրիստոսի. եւ նախ սրբէ զաշխարհս ըստ Պետրոսի. «երկինք եւ երկիր վառեսցին հրով»։ Եւ մարգարէն ասէ. «հուր առաջի նորա բորբոքեսցի»։ Այսու հրով ոմանք այրին որք ունին փայտ՝ խոտ՝ եւ եղէգն գործոց մեղաց. եւ ոմանք սրբին որք ունին՝ ոսկի՝ արծաթ՝ եւ ակունս, զհաւատոյ՝ զսիրոյ՝ եւ զգործոց բարեաց։
       Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ընդէ՞ր ոչ ասէք քաւարան։ Ասեմք՝ զի ընդդէմէ սուրբ գրոց եւ ուղղափառ վարդապետաց։ Նախզի՝ բառնայ զգալուստն Քրիստոսի, եւ զհատուցումն դատաւորին։ Զի յորժամ ոմանք քաւին եւ մրտցեն յարքայութիւն, եւ ոմանք տանջին յաւիտենից, այս է հատուցումն. վասն զի մի է հատուցումն, եւ ո՛չ ամենայն օր։ Եւ այլն որպէս ասացաք ի վերոյ։ Երկրորդ՝ զի ընդունայն են աղօթք եւ տուրք եւ պարգեւք վասն ննջեցելոցն, յորժամ՝ ինքեանք քաւեսցին. թէպէտ մտացածին բանիւք պատասխանեն՝ այլ ոչ ընդունին եկեղեցիք սուրբք։ Այլ մեր վարդապետք ասեն՝ որպէս ի տեսլեան մեկնիչն յերեսուն եւ չորս գլուխն ասէ սոյնպէս։
       Զի ա՞րդ վախճան ասեն ունայնախոհքն. թերեւս կարծելով, թէ ի հու՞րն մաքրեսցին. զոր մի լիցի աշակերտաց ճշմարտութեանն ասել, կամ խորհիլ։
       Եւ յետ սակաւուց ի նոյն գլուխն ի բանն, «եթէ կինն փախեցաւ յանապատ, զի կերակրեսցի անդ, » ասէ. որով դրոշմեալքն՝ յետ արտաքս ելանելոյ՝ ի մարմնոյս՝ թռչին յանապատն ի մեղաց յերկինս՝ կերակրիլ անդ յուսով, մինչեւ լցցի թիւ կատարման աշխարհի։
       Եւ ի քառասուն եւ չորս գլուխն ի վերայ այնր բանին , «թէ տանջեսցին հրով եւ ծծըմբով. եւ ծուխ նոցա ելցէ յաւիտեանս յաւիտենից»։ Այսպէս եւ մեղաւորաց տանջանքն։ Եւ յետ սակաւուց ի գլուխն նոյն թէ ոչ զգալապէս լինի տեսիլ հրեշտակին, այլ ի սիրտս ամենեցուն խորհուրդ անպարշտաց պատուհասի կերպարանի. իսկ պատիժն՝ յետ արդար դատաստանին։
       Եւ ի քառասուն եւ հինգ գլուխն՝ որ ասէ տեսիլն թէ «Ոչ ոք կարէ մտանել ի տաճարն, մինչեւ կատարեսցին եօթն հարուածքն յեօթն հրեշտակացն»։ Ասէ մեկնիչն. ոչ արդարոցն հանգչելոյ աղաչանք, եւ ո՛չ մեղաւորացն որք ի տանջանս հառաչանք, մինչեւ կատարեսցին հարուածք բարկութեանն Աստուծոյ ի վերայ երկրի. որով փորձին արդարք եւ մեղաւորք. եւ ապա տացի սրբոցն վերին տաճարին բնակութիւնն։
       Տեսէք եղբարք զսուրբ վարդապետաց բանսն. զի ո՛չ է հուր քաւարան։ Երրորդ պատճառ՝ ո՛չ ասեմք քաւարան. զի յայտնապէս ծուլութիւն է ժողովրդեանն, եւ զրկումն ի փրկութենէ. զի վասն անտի քաւարանին՝ աստ ո՛չ պահեն եւ ո՛չ աղօթեն. եւ անդ ի դժոխսն մատնին։ Զի սոյնպէս տեսանեմք զազգն երկաբնակաց ախթարմայից. զի յուսով մեղանչեն, եւ անյոյս կորնչին. զի ո՛չ ունին ինչ բարեաց գործոց տեսակ. ո՛չ պաշտօն, եւ ոչ մատաղ. եւ ոչ արդիւն. եւ ո՛չ հանապազ յուտել եւ յըմպել. զպահս լուծանել ի ձուկն եւ ի գինի։
       Անխտիր ի պոռնկիլ էրէց եւ աշխարհս կան. ամենայնի հրաման տալ. զգլորեալն կանգնել, սուտ արուեստիւ խոստովանիլ եւ ապաշխարել։ Զքաւարանն համբաւել. եւ զայնու տանջանսն եւս շնորհել ժողովրդեանն. առաքինութիւն քահանայիցն. ձեւ եւ պաճուճանքն. եւ պատրանք եւ սնաճարտար հակառակութիւն ժողովրդեանն։ «Սոքա են նշանակեալ շնչաւորք՝ որք զոգին ոչ ունի. թողեալ զհաւատս՝ եւ զգործս՝ եւ զկանոնս ուղղափառս. եւ զհետ կամաց իւրեանց ընթացեալ. եւ սնափառութեամբ հաճոյացեալ։ Նոր պօլիկեանք, եւ կրկին սիմոնացիք։ Թողում զամենայն այլ հայհոյութիւնս խօսեցելս ի մարդեղութիւնն Քրիստոսի . ի խաչ՝ եւ յեկեղեցի, եւ յայլն. զորս թողումք դատաստանին քննութեան. եւ դարձցուք յառաջիկայ բանս մեր։
       Իսկ ի քահանայաթազն՝ միայն ոչ մկրտեալք արտաքս ելցեն. զի ոչ ունին տեսողական զօրութիւն. եւ ոչ ի լոյս գիտութեան եկեալ . եւ ոչ յԱստուծոյ ծնեալ։
       Իսկ այլքն՝ կացցեն. այսինքն, թէ ուրացողք. եւ թէ այսահարք, եւ թէ ախտացեալք. զի լսիցեն զհատուցումն ամենայն մարդոյ. եւ սարսռելի տանջանս մեղաւորաց զի օգտեսցին. եւ զո՛ր կամին ընտրեսցեն։ Եւ ապա քահանայապետն հեղու զիւղն ի վերայ մայմնոյն. ի ճակատն՝ եւ ի ձեռս. եւ ողջունեն առ հասարակ. եւ պատեալ դնեն զմարմինն ի տան պատուականի։ Զայն նշանակէ որ միայն օծանեն զքահանայն՝ զի նա միայն օծաւ ի յառնուլ կարգին. եւ քահանայն գլու՛խ է. գլխոյն օծումն՝ խորհրդաբար յանդամսն իջանէ. ըստ այնմ, «որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ, եւ ի մորուսն Ահարօնի»։
       Եւ զի օծանի վասն բազում պատճառի։ Նախ որպէս Քրիստոս օծաւ իւղովն եւ թաղեցաւ. սոյնպէս եւ քահանայն օծանի եւ թաղի։ Երկրորդ՝ ցուցանէ թէ՝ որպէս ի մկրտութեանն օծաւ եւ թաղեցաւ ի ջուրն. եւ աստ օծանի եւ թաղի ի հող։ Երրորդ՝ նշանակէր անդ զմտանելն ի հանդէս. զի մի ձեռնամուխ լիցի ի նա թշնամին. նոյնպէս եւ աստ ի մարտ մտանէ ընդ օդային այսոց, նախ օծանի հոգեւոր։ Չորրորդ՝ որպէս այն սկիզբն էր հանդիսին. եւ աստ կատարումն. ցուցանէ թէ, ի նոյն հանդէսն ճգնեցաւ. եւ զվախճան կատարմանն ընկալաւ. զոր օրինակ՝ զմարտիկ ոք յետ հանդիսին՝ լուանան ի փոշոյն եւ օծանեն։ Հինգերորդ՝ ցուցանէ թէ, որպէս մարմինն օծանի ի քահանայապետէն անուշահոտ իւղովն. այսպէս եւ հոգին զմայլի տեսութեամբ սուրբ երրորդութեանն. զի քահանայապետն՝ զհայր նշանակէ. եւ իւղն՝ զՔրիստոս. եւ անուշահոտն՝ զհոգին սուրբ . որ Քրիստոսիւ պարգեւ եղաւ մեզ։ Վեցերորդ՝ զբոլոր մարդոյն յարութիւնն, եւ զբոլորին փրկութիւնն նշանակէ եւ զսրբութիւնն. որ է հոգին եւ մարմինն. վասն այն հոգւոյն նորա աղօթիւք՝ սրբութիւն եւ փրկութիւն խնդրեմք. եւ զմարմինն սուրբ իւղով օծանեմք։ Եօթներորդ՝ ցուցանէ թէ, հոգին սուրբ եւ Քրիստոս հանգուցեալ է ի նշխարս սրբոց. որպէս ի կեանսն՝ նոյնպէս եւ ի մահն։ Ութներորդ՝ ցուցանէ թէ, իշխանութիւն քահանայութեան անբաժանելի է ի նմանէ. զի կնիք է ի հոգին անքակ. եւ որպէս ի կեանսն՝ նոյնպէս եւ յետ մահու ունի։ Իններորդ՝ երիս օծանի. ի մկրտութեանն, ի կարգն, եւ ի թաղումն։ Եւ Դաւիթ օծաւ երեք անգամ. նախ ի Բեթղէհէմ. եւ ապա ի Քեբրոն. եւ յետ եօթն ամաց ի վերայ ամենայն Իսրայէլի օծաւ։ Տասներորդ՝ խորհրդաբար նշանակէ զվերջին օծումն. զի ամենայն կարգ զոր մարմնոյն կատարեմք՝ հոգւոյն է եւ մարմնոյն որպէս ասացաք։
       Իսկ ողջունելի առհասարակ՝ նախ քահանայապետին, եւ ապա այլոցն։ Նախ՝ ցուցանէ զանվախութիւն մեր ի մահուանէ։ Երկրորդ՝ զվերջին ողջոյնն տամք. զի ի հեռու ճանապարհ գնայ։ Երրորդ՝ զի կամօք եւ ուրախութեամբ ուղարկեմք առ Քրիստոս. եւ ոչ ակամայ կամ տրտմութեամբ։ Չորրորդ՝ զսէր եւ զհաշտութիւն նշանակէ զոր ունիմք առ նա. զի որպէս հոգեւոր սիրով կեցաք. նոյնպէս սիրով բաժանիմք . եթէ յանցանք ինչ իցեն, զայն շնորհեմք միմեանց։
       Հինգերորդ՝ փափաքիմք մասնակից նորա լինիլ սրբութեան եւ փառաց։
       Վեցերորդ՝ միմեաց յանձին լինիմք մեք ի նա, եւ նա ի մեզ. զի նա կենդանեաց աղօթից է կարօտ, եւ մեք նորա բարեխօսութեանն առ Քրիստոս. վասն այն նա մեզ ողջոյն տայ բոլոր եկեղեցւոյս. եւ մեք զնա ողջունեմք։ Եօթներորդ՝ զի սիրելի եւ համբուրելի է նշխար նորա սուրբ. որ ի Քրիստոս միացաւ եւ օծաւ. եւ ի Քրիստոսի եղեւ բաժին։ Ութներորդ՝ զողջութիւն նշանակէ ողջոյնն, բոլոր հոգւոյն եւ մարմնոյն. որ է անբիծ եւ անարատ։ Իններորդ՝ որպէս հոգին Եղիայի էջ ի վերայ Եղիսէի. նոյնպէս եւ մեք ողջունիւս՝ զհոգի եւ զշնորհս նորա ընդունիմք ի մեզ։ Տասներորդ՝ զի այսպէս ողջունի եւ հոգին անդ որպէս մարմինն աստ. նախ յաստուածպետութենէն. եւ ապա ի համակարգաց սրբոց։
       Իսկ տանիլն ի չորս կողմ եկեղեցւոյն՝ նախ վկայեն նմա, թէ չորեքին աւետարանացն խրատիւք շուրջ եկն զեկեղեցաւն այնուիկ խորհրդով։
       Երկրորդ՝ զի ի կենդանութեանն՝ չորս աւետարանաւն քերոզեաց չորս կողմանց աշխարհի. նոյնպէս մեռեալ մարմնովն՝ քարոզ լինի չորս կողման երկրի, թէ օրս այս եւ ձեզ դիպեսցի. աղաչեմ լինիլ արթունս ըստ աւետարանին հրամանի, որ ի Դ ժամանակ առակի։
       Երրորդ՝ խաչանիշ գիրն՝ նշանակէ թէ, մարմնովս այս խաչակից եղէ Քրիստոսի. զի անտի փառացն հաղորդեցայց ըստ առաքելոյն, «թէ չարչարանացն կցորդիմք, եւ փառացն հաղորդ լինելոց եմք»։ Չորրորդ՝ զի լուսընկալ եւ աստուածաբնակ տաճարս՝ ի չորից անկեանց է կանգնեալ. եւ սա չորեքին առաքինութեամբ տաճար եւ բնակարան եղեւ երեքլուսեան աստուածութեանն։ Հինգերորդ՝ նշանակէ, թէ ի չորս կողմանց աշխարհիս ժողովեալ՝ ի մի կաթուղիկէ եկեղեցի երկրպագուս քեզ արարի. աղաչեմ, զի մաղթանօք նոցա ողորմեսցիս ինձ։ Վեցերորդ՝ թէ յոր ժամ ի կատարածի «կոչես յարեւելից եւ յարեւմտից, ի հիւսիսոյ եւ ի հարաւոյ, եւ բազմեցուցանես ընդ Աբրահամու եւ ընդ Իսահակայ եւ ընդ Յակոբայ արքայութեանդ երկինց, » աղաչեմ հայցմամբ կամակրօն եղբարցս եւ պաշտօնակցացս՝ դասաւորեա զիս ընդ նոսին։
       Եօթներորդ՝ յամենայն ուստէք անճարացեալ, զչորս կողմունս աշխարհիս հանդերձ բնակչօքն՝ բարեխօս եւ միջնորդ ինքեան առնու, ողորմութեանն Աստուծոյ արժանաւորիլ եւ քաղցրալուր ձայնին երանականի։ Ութներորդ՝ զի մինչ կենդանի էր, խաչաձեւ աղօթէր վասն յանձեալ հօտին. այսինքն, առ արեւելս երկիրպագանէր՝ իբր թէ զաղօթս մեր ընծայէր Աստուծոյ. եւ յարեւմուտս, զի փոխարէն պարգեւ ընծային՝ զխաղաղութիւն տայր։ Եւ զբազուկն տարածեալ առ հիւսիս եւ առ հարաւ, իբր պարիսպ արկանելով ընդդէմ սառնամանեաց կափկափեալ ատամանցն, եւ հրոյ գեհենին յաւիտենից, որ ուտէ զհակառակողն. զի մի՛ մերձեսցի առ ուղղափառ հօտն իւր։ Այժմ թէպէտ մարմինն անգործացել է որքան է ընդ մեզ. առակել սիրոյ հօտին՝ ո՛չ հանդուրժէ չաղօթել. այլ զմարմինն ի չորս կողմ դնելով զնոյն մաղթէ։ Իններորդ՝ զի ի չորս կողմն դնելով՝ եւ երեք երեք անգամ շարական երգելով. կամ թէ շարականն աւետարանն եւ աղօթքն՝ նշանակեն թէ, երկոտասան աստիճանաւն հաւատոյն կացի յաշխարհի. զոր երկոտասանքն աւանդեցին. զի երկոտասանն՝ չորս երեք է. եւ երեք չորս. եւ այժմ նոյն դաւանութեամբ առնձկա«՞» լինիմ՝ Քրիստոս գնամ։ Տասներորդ՝ զի դիր հանգստի նախկին առաջնորդացն մերոց՝ այլեւ Տէրն՝ խաչանման է յարմարեալ . այսպէս ի յարեւելս սեղանն սուրբ որով Տէրն ի սկիհ գերեզմանին խորհրդաբար թաղի եւ յառնէ. եւ յարեւմուտս՝ դիր սուրբ լուսաւորչին. եւ ի հիւսիս՝ դիր սուրբ յուսկանն. եւ ի հարաւ՝ դիր սրբոյն Վրթանիսի։ Այսպէս եւ զսա ի չորս կողմն դնեմք. զի գերեզման եւ մարմին սորա, ի գերեզմանաց եւ ի սուրբ մարմնոց նոցին օրհնեսցի եւ պահպանեսցի. եւ մասին սրբոց արժանաւորեսցի ամէն։
       Իսկ որք պատեն զնա քահանայական զգեստիւն. Փակեղն եւ վարշամակն ի գլուխն որպէս սաղաւարտ։ Բաճկոնն եւ փիլոնն որպէս զրահ։ Գօտի ի մէջն՝ նշանակ արիութեանն։ Օդ կամ կօշիկ յոտս՝ եւ կուռ վառեալ զինու՝ ընդդէմ՝ օդային թշնամեացն։ Եւ անդրավարտիս ըստ հնոյն։ Բուրվառ ի ձեռն. եւ Գիր աւետարանին. «ելի ի հօրէ՝ եւ եկի Յիսուս». կամ այլ ինչ։ Այլեւ զգրեալն՝ ընդհանրական թողութիւն ի դիմաց նորա ի վերայ գերեզմանին ընթեռնուն։ Եւ Վարագոյր՝ ծածկոյթն. որպէս ի թաղումն Մովսէսի ամպն ծածկեաց. եւ ի համբարձմանն Տէրն՝ «ամպն կալաւ զնա յաչաց նոցա»։
       Եւ համակարգքն իւր իջուցանեն զնա ի հանգիստ. թէ եպիսկոպոսք իցեն, եպիսկոպոսք. եւ թէ քահանայք, քահանայք. այսպէս եւ սարկաւագունք. նմանապէս եւ աշխարհականք, զաշխահականս։ Այսպէս եւ հանգստարանքն եպիսկոպոսաց ի կարգս իւրեանց. եւ քահանայից, եւ կրօնաւորաց, եւ թագաւորաց, եւ աշխարհականաց։ Զի ցուցցէ թէ՝ նմանապէս լինելոց է ի յարութեանն հանգիստ ի կարգս իւրեանց։
       Իսկ դնելն զմարմինն ի տան պատուականի որ է գերեզմանն. «գերեզմանք նոցա տունք նոցա եղիցին ասէ։ «Եւ գնաց մարդ ի տուն իւր յաւիտենից»։ Եւ որպէս հիմնարկութիւն եկեղեցւոյ խաչիւ եւ աւետարանաւ է բրեալ եօթն աստիճանաւ. եւ սոյնպէս ծածկեսցեն հողով զեօթն օր զաստիճանսն։ Այսպէս է կարգ կատարման ննջեցելոց սրբոց. քահանայից եւ կրօնաւորաց, եւ առ հասարակ ննջեցելոց աշխարհականաց. ի փառս կարգապետին, եւ ի գովեստ կատարողապետին Տէրն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. որ է օրհնեալ ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։
       Եւ այլեւս դրեալ եղեւ քարոզ վասն մահու ի բան սաղմոսին։ «Աւուրք իմ որպէս հովանի անցին»։ Եւ «Տէր՝ հան ի բանդէ զանձն իմ»։ Եւ Յեսային։ «Ամենայն մարմին խոտ է»։ Եւ յառակսն։ «Պատրաստեա յելս զճանապարհս քո»։
       Եւ այլեւս դրեալ եղեւ քարոզ վասն մահու ի բան սաղմոսին։ «Աւուրք իմ որպէս հովանի անցին»։ Եւ «Տէր՝ հան ի բանդէ զանձն իմ»։ Եւ Յեսային։ «Ամենայն մարմին խոտ է»։ Եւ յառակսն։ «Պատրաստեա յելս զճանապարհս քո»։