Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Որպէս կրկին են կեանք մարդկան՝ բարի եւ չար. նոյնպէս կրկին է մահ մարդկան՝ բարի կեանքն է առաքինեացն եւ արդարոցն. որք հաւատովն բարեպաշտ լինի. եւ բանիւն խոյեմ. եւ վարուքն պարկեշտ եւ սուրբ. եւ չար է որ հաւատովն անմաքուր եւ չար։ Նոյնպէս եւ մահ սոցա՝ որոշեալ է. բարի, եւ չար. վասն բարի մահուն՝ վկայէ Դաւիթ։ «Պատուական է առաջի Տեառն մահ սրբոց իւրոց»։ Եւ վասն չարին ասէ. «մահ մեղաւորին չար է»։ Եւ որպէս մահք սոցա որոշին ի միմեանց. նոյնպէս եւ սուգ նոցա զանազան է։
       Ի վերայ բարեգործ մարդոյն սգալ պարտ է եւ արտասուել. որպէս արտասուեաց Քրիստոս ի վերայ Ղազարու։ Նախզի՝ բարձաւ ուղղիչն սխալողաց։ Երկրորդ՝ զի պակասեցաւ աղօթք նոցա եւ բարեխօսութիւնն յաշխարհէ։ Երրորդ՝ զի նուազեցաւ մխիթարութիւնն աղքատաց։ Չորրորդ՝ զի պակասեցան շնորհք եւ արուեստք մարմնական կենցաղոյս. եւ սոյնպէս թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր՝ ունէր երախտիս ի վերայ մարդկան՝ նուազեցաւ եւ բարձաւ. վասն այն սգալ պարտ է։ Հինգերորդ՝ պարտ է սգալ զնոսա. զի եւ նոքա այնպէս արարին եւ սգացին զգնացեալսն ըստ առաքելոյն. «լացին ընդ լացօղս». վասն այն որպէս նոքա չափեցին այլոց՝ չափեսցի եւ նոցա։ Վեցերորդ պարտ է սգալ. զի մխիթարեսցին ի ցաւոց կսկծոյն. զի տրտմելոյն եւ սգալոյն վախճանն՝ ուրախութիւնն է. որպէս եւ Տէրն հրամայեաց. «դուք տրտմեսջիք՝ այլ տրտմութիւնն ձեր յուրախութիւն փոխեսցի». որպէս եւ ուրախութիւնն ի տրտմութիւն. ըստ այնմ, «ծաղր ձեր ի սուգ դարձցի. եւ ուրախութիւնն ձեր ի տրտմութիւն»։
       Եօթներորդ՝ պարտ է սգալ. եւ զսակաւ արտասուսն պաշար տալ եւ ուղարկել զնա. զի հեռու է աշխարհն յոր ընթանայ. այս է՝ յերկրէ երկինս։
       Ութներորդ՝ պարտ է սգալ՝ եւ օգնել նմա արտասուօք. զի խաղաղութեամբ անցցէ ընդ այսս չարութեան որ ի ներքոյ երկնից. զի որպէս ջուր զհուրն շիջուցանէ. նոյնպէս եւ արտասուքն զհուր չարութեան դիւացն շիջուցանէ։ Զայս հրոյս ասէր Յօհաննէս. «ի գալս իմում առ քեզ՝ ընկրկեսցի հուրն. շիջցի գեհեանն. եւ ամաչեսցեն հրեշտակք չարին։
       Իններորդ՝ պարտ է սգալ եւ արտասւել մեզ. զի թէ լիցի սակաւ ինչ փոշետեսակ սխալան մարդ գոլով եւ տկար, ի մէջ որոգայթոտ կենցաղոյս, նա արտասուք մեր՝ լուանայ զփոշի եւ զաղտ յանցանաց նորա. վասն այն սովոր եմք ի տեսանել զմեռեալն, սգալ եւ արտասուել ի վերայ նորա։ Տասներորդ՝ պարտ է արտասւել եւ սգալ. եւ լալով ի ճանապարհ դնել. զի ուրախութեամբ դարձցի առ մեզ եւ տեսցուք. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Երթալով երթային եւ լային, որք տանէին զսերմանիս իւրեանց. եկեսցեն եւ ցնծասցեն՝ որք առեալ բերեն զորայս»։
       Վասն զի մահ արդարոյն՝ գնալ է ի ճանապարհ, որպէս ասէ Յակօբ. «ես գնամ զճանապարհս հարց իմոց». եւ Տէրն ասէր. «փոխեցաւ ի մահւանէ ի կեանս»։ Եւ Աստուած ասէ՝ «ես եմ Աստուած Աբրահամու՝ Իսահակայ՝ եւ Յակօբայ. եւ Աստուած ոչ է մեռելոց՝ այլ կենդանեաց». զի գնայցին առ Աստուած՝ եւ կենդանի են։ Եւ մեզ սգալ պարտ է եւ արտասուել. զի այժմ առ Աստուած մեզ բարեխօս լիցին եւ աղաչեսցեն. որպէս սգացին զԱհարօն. եւ Յովսէփ սգաց զհայրն . եւ ժողովուրդն սգաց զՄովսէս եւ զԴաւիթ ի վախճանիլն իւրեանց։
       Այսչափ սակաւ սուգս եւ արտասուքս՝ վասն արդարոցն է, եւ բարի արանցն գնացելոցն ի մէնջ։ Իսկ վասն չարութեամբ մեռելոցն՝ պարտ է առաւել սգալ վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ որպէս կեանք նոցա զանազան էր, եւ մահն զանազան. նոյնպէս եւ սուգ նոցա զանազան լիցի։ Երկրորդ՝ զի կրկին մահ է նոցա. մարմնով մեռեալ են. եւ հոգւովն մեռեալ մեղօք. վասն այն առաւել պարտ է լալ եւ արտասուել. զի ունայնութեան կեանք նոցա վճարեցաւ. եւ հանդերձելոյն յուսահատ եւ թշռուական։ Երրորդ՝ պարտ է առաւել լալ եւ սգալ զնոսա. զի ներելոյ եւ ապաշխարելոյ ժամանակն գնաց ի նոցանէ. եւ բացաւ դուռն դատաստանին Աստուծոյ. եւ բորբոքել է հուրն գեհենին. եւ տանջանքն յաւիտենից պատրաստեալ։ Չորրորդ պատճառ պարտ է լալ զնոսա՝ զի այժմ հոգիք մեղաւորաց եւ չարաց ելեալ ի մարմնոյ. բազում չարչարանս եւ տանջանս կրեն ի դիւաց չարաց. որ զկամս նոցա կատարեցին յերկրի. եւ այժմ զառհաւատչեայ տանջանացն կրեն հոգւով՝ մինչ բոլորապէս կրեսցեն ի դատաստանին Աստուծոյ։
       Զի յերեք տեղւոջ տանջեն դեւք զչարս ի մարդկանէ՝ որք թողին զօրէնս Աստուծոյ։ Նախ աստ ի մարմնի չարչարեն զնոսա մեղօք զանազան ի միտս՝ ի հոգիս եւ ի մարմինս մարդկան։ Յետ մահու՝ երկրորդ անգամ միայն հոգւոցն զանազան վտանգ եւ տանջանս հասուցանեն. մինչեւ աւանդօղ հրեշտակն սաստէ նոցա. եւ ապա առեալ տանին ընդ այլ համացեղս չարաց հոգիսն. եւ անդ կան եւ մնան սարսելով յահէ դատաստանին հատուցման. եւ պապակին եւ չարչարին ի միտս իւրեանց. որպէս «մեծատունն որ պապակէր ի մէջ հրոյն եւ աղաչէր զԱբրահամ, զի առաքեսցէ զՂազար. եւ զովացուսցէ զտապ ջերմութեան նորա»։ Այս պատկեր եւ օրինակ՝ հանդերձեալ տանջանաց մեղաւորացն ի մէջ հրոյն առանց մխիթարութեան։ Այլեւ օրինակ է յայտնի մեղաւորաց հոգւոցն. որք ելեալ ի մարմնոց՝ ընթանան ի կայանս հոգւոց. եւ անդ պապակին եւ տոչորին ի միտս իւրեանց երկիւղիւ յաւիտենական հրոյն, եւ խնդրեն զզովացումն. այսինքն, զմխիթարութիւն. զի դիպասցեն թէ յողորմութենէն Աստուծոյ վայելեն. որպէս եւ ողորմած է. թէպէտ եւ յարդարութենէն Աստուծոյ ի տանջանս մատնին։ Իսկ այն մեծատանն՝ ոչ եղեւ մխիթար կաթիլ ինչ ջրոյ. զի ասացաւ նմա «դու այդր պապակիս»։ Այս է Գ տեղի յոր տանջեն դեւք զչարաց հոգիս. եւ է յաւուր դատաստանին՝ որք մատնին յաւիտենից հրոյն «որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա»։ Յայս Գ տեղւոջս պատերազմին դեւք եւ չարչարեն զմարդիկ. վասն այն պարտ է առաւել լալ եւ սուգ ունել ի վերայ չարութեամբ մեռելոցն, քան ի վերայ բարի եւ անդարութեամբ հանգուցելոցն ի Քրիստոս։ Հինգերորդ՝ պարտ է սգալ ի վերայ չարութեամբ մեռելոյն. զի չար գործ նորա ի գլուխ իւր դարձաւ. որ չարչարէր եւ զզուէր զմարդիկ. եւ հպարտացեալ էր մեծութեամբն՝ իշխանութեամբն՝ կարողութեամբն՝ զօրօքն՝ պատուով, եւ այլովքն. յետ փոքու միոյ՝ տկարացաւ եւ ածաւ ի գերեզման. եւ կորեաւ եւ ոչ ինչ եղեւ ամենայն մեծութիւն նորա. որպէս ասէ մարգարէն։ «Տեսի զանպարիշտն վերացեալ եւ բարձրացեալ որպէս զմայրսն լիբանանու. անցի եւ ահա ոչ էր, եւ ոչ գտաւ տեղի նորա»։ Զի վայելչութիւն նորա իբրեւ զծաղիկ խոտոյ էանց. որպէս ասէ մարգարէն։ «Ամենայն մարմին խոտ է. եւ ամենայն փառք մարդոյ՝ իբրեւ զծաղիկ խոտոյ»։
       Եւ Դաւիթ ասէ։ «Մարդոյ որպէս խոտոյ են աւուրք իւր, եւ այլն»։ Եւ պղպջակ ամբարտաւանութեանցն՝ եղեւ հողոյն հաւասար. եւ ամենայն ծառայքն եւ զօրքն նորա ոչ կարացին ի գերողէ գերեզմանին զերծուցանել զնա։ Զի այսպէս թարգմանի գերեզմանն. կամ գերոյ աման. կամ գերէ զմինն. կամ գերէ զամենն։
       Եւ այն մարդիկքն որք զրկեալ էին ի նմանէ եւ չարչարեալ, ոտնահար լինին զնմանէ, յորժամ դնեն ի գերեզմանն. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Զնովաւ ծիծաղեսցին եւ ասասցեն. այս այր է՝ որ ոչ արար զԱստուած իւր օգնական. այլ յուսացաւ սա ի զօրութիւն իւր, եւ զօրացաւ ի նանրութեան իւրում»։ Այսպէս է վախճան ամենայն չարաց եւ բռնաւորաց. վասն այն առաւել պարտ է զնոսա լալ. եւ սակաւ զարդարսն։ Եւ թէ վասն է՞ր այնպէս անզեղջ էր ի չարութեանն իւրում, մինչդեռ կենդանի էրն։ Այսմ դնեն կրկին պատճառ։ Նախ զներելն Աստուծոյ եւ զերկայնամտելն. զի անտէր եւ անպատուհաս գործէ մարդ զչարն. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Ահա մեղաւորք են եւ յաջողեալ է նոցա»։ Մեղաւորք են ասէ եւ գործեն զչար. եւ ի յաջողութեան են եւ ի յաջողումն կենցաղոյս. յուտել եւ յըմպել եւ յուրախանալ. որպէս ասէ Յոբ։ «Անպարիշտ են եւ բարեկեցիկ, եւ հնացեալ չարօեք. եւ որդիք նոցա առեալ սաղմոսարան եւ քնար, երգովք ուրախանան»։ Այս է պատճառն որ անխտիր եւ անզեղջ են ի չարիս։
       Եւ թէ զայլ ոք տեսանեն ի պատուհաս վասն մեղաց՝ անտես առնեն. կամ թէ օտար է ի նոցանէ՝ ոչ իմանան եւ ոչ խրատին. եւ կամ թէ պատճառեն զպատճառս մեղաց. որպէս թէ նոքա վասն իւրեանց մեղացն են ի տանջանս. մեզ ոչ հանդիպի այս։ Այս առաջին պատճառ անզղջութեան մարդկան, որ անխտիր գործեն զչարիս։ Երկրորդ հեշտութիւնն եւ սովորութիւնն է մեղաց. որ կամք մարմնոյս միշտ զհեշտ սիրէ, եւ հակառակի մտացս մեր. որպէս ասէ առաքեալն։ «Այլ տեսանեմ օրէնս հաստատեալ յանդամս՝ հակառակ օրինակ մտացս. եւ գերէ զիս յօրէնս մեղաց»։ Զի ի վաղուց հետէ միշտ խոկայ եւ ցանկայ մարմինն զհեշտութիւն մեղաց. եւ ի դիպօղ ժամանակի գործ է զմեղս. որպէս ասաց Նոյի։
       «Միտք մարդկան հաստատեալ են ի խնամս չարեաց ի մանկութենէ իւրեանց»։ Եւ այս երկու պատճառաւս՝ հանապազ մարդ անզեղջ եւ անխտիր գործէ զչարիս։ Եւ ամենայն գործօղք չարեաց՝ առանց պատուհասի ոչ մնան. զի կամ աստ մարմնով կարճակեաց լինի. որպէս ասէ մարգարէն. «արք արիւնահեղք եւ նենգաւորք՝ մի հասարակեսցեն զաւուրս իւրեանց»։ Որպէս առ Նոյիւ ջրհեղեղիւն պատուհասեաց. եւ կամ հրով այրեաց զՍոդօմ. եւ կամ ի ծով ընկղմին որպէս փարաւօն եւ զօրք իւր. կամ երկիր կլանէ որպէս զկորխ եւ զդադան. եւ սոյնպէս չորիւք տարերօք գործեմք զչար՝ եւ Դ տարերօք պատուհասէ Աստուած։ Իսկ թէ լինի որ ոչ պատուհասէ աստ մարմնով՝ օր հասարակ մահն գայ ի վերայ, եւ անդ տանջէ զչարս։ Զի թէպէտ պատուհասիւ ոչ մեռանի մարդ. սակայն իւր թիւ ամացն սակաւ է «եօթանասուն ամ. եւ ութսուն ամ ցաւօք եւ հեծութեամբ». եւ սոյնպէս փութապէս անցեալ գնայ մեղաւորն ի ստուերական կենացս. ունայն եւ թափուր եւ անյոյս տարակուսեալ մնայ թշւառականն ի ճշմարիտ կենացն։ Վասն այն յիրաւի է զայնպիսի չարսն լալ եւ ողբալ. որ ի կրկին կենացս մեռան հոգւով եւ մարմնով։ Այլ ի վերայ հաւատացեալ ննջեցելոցն եւ բարի գործօք գնացելոցն՝ բաւական է սակաւ սուգ առնուլ. եւ դարձեալ մխիթարիլ յուսով. զի ի հանգիստ գնաց. եւ ի մահու ի կեանս փոխեցաւ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. օր հանգուցիչ է ամենայն սրբոց եւ պսակիչ սիրելեաց իւրոց. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։