Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Այսպէս է բնաւորեալ առ հասարակ մարդկան իմացումն եւ կամք. զի յորժամ տեսանեմք զկեանս ժամանակեայ յառողջութեան եւ ի հեշտութեան, ուրախանամք ի միտս։ Եւ յորժամ զմահն ի միտս ածեմք զմեռանիլն, տրտմիմք եւ թախծիմք մտօք. վասն այն լամք եւ ողբամք անմխիթար սգով։ Իսկ իմաստունն զտխմարութիւնս մեր խրատէ եթէ, «Լաւ է օր մահուն՝ քան զօր ծննդեան»։ Եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախ եթէ բարի գործօք մեռանին, եւ ունին զպաշար առաքինութեան ուղեկից ինքեանց, բարի է մահն. որ տանի առ Աստուած յերկինս. քան զծնանիլն, որք գան մարմնով յաշխարհս։ Նաեւ չարացն բարի է մահն. զի կտրէ եւ կարճէ ի գործոց մեղացն. զի որքան յերկարէր ի մարմնի, յաւելոյր ի մեղս՝ եւ նոքօք յաւելոյր ի տանջանս։ Երկրորդ պատճառաւ բարի է մահն՝ զի մահն ի հանգիստ տանի զարդարն. որպէս ասէ Յոբ. «մահ մարդոյ հանգիստ է». իսկ զծննդեան օրն անիծանէ։ «Անիծեալ օրն յորում ծնայ ես»։ Վասն զի որպէս մահն ի հանգիստ տանի զարդարս. նոյնպէս եւ զմեղաւորն ի չարաց կարճէ, եւ թեթեւանան նմա տանջանք։ Այլ ծննդեան օրն՝ զարդարն բերէ ի վիշտ եւ ի փորձանս սատանայի եւ աշխարհի. եւ զմեղաւորն ի զանազան որոգայթս մեղաց. վասն այն «լաւ է օր մահուն, քան զօր ծննդեան»։ Երրորդ՝ «լաւ է օր մահուն քան զօր ծննդեանն». զի ծննդեամբն ի պանդուխտ եւ յօտար աշխարհս գամք. որպէս ասէ Դաւիթ։
       «Նշդեհ եւ պանդուխտ եմ ես յանցաւոր երկրիս, որպէս ամենայն հարքն իմ»։ Եւ զայն նշանակէ ծնեալ մանուկն՝ որ բաժանեալ ի մօրէն, լալոյ ձայն արձակէ, նշանակէ, թէ ի դառն եւ ի ցաւագին աշխարհս եկի. զի լալով գամք ի յաշխարհս. եւ տրտմութեամբ բնակիմք ի տրտմալից կեանս. եւ արտասուօք ելանեմք յաշխարհէ։ Զի ասէ իմաստունն. «մի է մուտն ամենեցուն յաշխարհս. եւ մի է ելն մեր». այսինքն, զի միապէս մայրն երկամբ եւ ցաւօք յղանայ եւ ծնանի զմեզ. եւ հոգօք եւ ցաւօք սնուցանէ զմեզ. եւ նոյնպէս ախտիւ եւ ցաւօք ելանեմք յաշխարհէս։ Միապէս ամենեցուն փորձութիւնք։ Միապէս ամենեցուն որոգայթ մահուն։ Միապէս ամենեցուն դուռն մտիցն եւ ելն ի կենցաղոյս։ Որպէս երկու դռնի քաղաք է կենցաղս մեր. եւ ընդ մի դուռն յարգանդին մտանեմք յաշխարհս. եւ ընդ մի դուռն գերեզմանին ելանեմք յաշխարհէս։ Արդ «լաւ է մահուն օրն, քան զծննդեանն». որ ծնունդն ի յօտարութիւն եւ ցաւալիցս բերէ. եւ մահն տարաւ եհան ի բնիկ հայրենի տունն մեր. որ է երկնային կեանքն. որպէս ասէ իմաստունն. «գնաց մարդ ի տուն իւր յաւիտենից»։ Մարմնոյս յաւիտենից տուն է գերեզմանն ասէ Դաւիթ. «գերեզմանք նոցա տունք նոցա եղիցին յաւիտեան. եւ կարգասցին անուանք նոցա ի հողս իւրեանց»։ Որպէս գրեմք ի գերեզմանի եւ յիշեմք, թէ այս է այսանուն մարդ. ահարկու կամ իշխան, կամ փառաւորն որ եդեալ է յայս գերեզմանս. եւ ոչ ինչ է աւելի քան զմիւս աղքատն եւ զանպատիւն։ Այս մարմնոյ տուն է՝ որ հասարակ է չարաց եւ բարեաց. մեծատանց եւ աղքատաց։ Այլ հոգւոյ տունն կրկին է. մին արքայութիւնն եւ անմահ կեանքն է արդարոցն. որպէս ասէ Քրիստոս. «արդարքն երթիցեն ի կեանսն»։ Եւ միւս մեղաւորաց տանջանքն է տուն եւ դադարք. ըստ այնմ, «երթիցեն մեղաւորք ի տանջանսն յաւիտենից»։ Այս է յաւիտենից տուն մեր. եւ այս երկու տանս օրինակն՝ ցուցաւ ի Ղազար, որ հանգեաւ ի գոգն Աբրահամու. եւ ի մեծատունն որ պապակէր ի տանջանսն առանց մխիթարութեան եւ կաթիլ ջրոյ։ Այլ արդարոցն աստ բարի գործքն է մխիթարութիւն. եւ անդ հանգիստն յաւիտենից. վասն այն «լաւ է մահու օրն քան ծննդեան»։ Չորրորդ՝ «լաւ է օր մահուան քան ծննդեան». զի ծննդեամբն մեղօք ծնանիմք, եւ ի մեղսասէր աշխարհս գամք. որպէս ասէ մարգարէն. «անօրէնութեամբ յղացաւ եւ ի մեղս ծնաւ զիս մայր իմ». եւ ի չարաց եւ մեղաց միջի սնանիմք. որպէս հրամայէ Տէրն. «աշխարհ ամենայն ի չարի կան»։
       Իսկ մահն ի յերանելի եւ ի բարի կեանսն հանէ. ի խաւարային կենաց բանդէս՝ ի լոյս կենաց. վասն այն մարգարէն կարօտէր եւ ըղձայր արտասուելով։
       «Տէր հան ի բանդէ զանձն իմ». եւ յերկարիլն ի մարմնի, ողբալով ասէր. «վայ ինձ՝ զի ընդ երկար եղեւ պանդխտութիւն իմ. զի բնակեցայ ես ի վրանս կեդարու». որ է խաւարի. զխաւարային մարմնոյս ասէր. եւ զի՝ քրիստոնէութեամբ եւ բարի գործով վախճանեալն, ի լոյս կենաց եւ հանգիստ ընթանայ. յայտ է յայնմանէ՝ որ հասարակ սրբոց ծննդեան օրն ոչ տօնեմք. վասն զի յաշխարհս ի խաւարային կեանս են. այլ տօնեմք նոցա զօր վախճանին. որք կատարեցին զկեանս մարմնոյ, եւ ժամանեցին առ Աստուած ի լոյս անվախճան. եւ կարօղ են վասն մեր բարեխօսել մերձ գոլով առ Աստուած. ապա ուրեմն բարի է օր մահուն։ Հինգերորդ՝ լաւ է օր մահուն. զի անցեալ է ի մեռելոյն երկիւղ մահուն. եւ դառն նեղութիւն ոգէվարին՝ որ քան զամենայն նեղութիւնս զինչ զոր տեսեալ է մարդ, խստագոյն է նա. զի հոգին ի մարմնոյն քակտի. եւ սիրելիքն լինին միմեանց թշնամիք. այսինքն, հոգին եւ մարմինն եւ շունչն։ Իսկ ծննդեան օրն՝ դեռեւս առաջի կայ մահու օր եւ բաժանումն հոգւոյն. վասն այն լաւ է օր մահուն՝ որ անցեալ եւ վճարեալ է պարտն եւ ցաւն. քան ծննդեան, որ դեռ առաջի կայ չարչարանք ոգէվարին։ Եւ զի դառն է չարչարանք ոգէվարին քան զամենայն նեղութիւնս. յայտ է յերկու իրաց։ Նախ ի յանբան անասուն կենդանեաց. զի յորժամ ի մահ ոգէվարին, այնպէս փչեն հառաչեն եւ դողան յերկիւղէ մահուն, որ միայն շունչն բաժանի ի մարմնոյն. քանի՞ առաւել մարդս՝ որ շունչն եւ բանական հոգին ի նմանէ քակտի։ Երկրորդ՝ յայտ է ի Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի մահուն. զի յորժամ կամեցաւ վասն փրկութեան աշխարհի զմահ ճաշակել՝ որպէս «ի տագնապի էր. եւ յերկիւղէն իբր զկայլակն հոսէին ի նմանէ քրտունք արեանն. եւ աղաչէր՝ հայր անցո յինէն զբաժակս զայս»։
       Ո՞վ Տէր իմ եւ Աստուած՝ ընդէ՞ր հոգստ վասն մահուն. զի միշտ կենդանի ես եւ կենդանարար. եւ դու յարուցեր զՂազարոս ի գերեզմանէ եւ զայլսն. այժմ ընդէ՞ր երկնչիս։ Ասէ՝ ես ոչ երկնչիմ ի մահւանէ որ ձեզ փրկութիւն է մահս իմ. եւ յայս եկի յաշխարհս, զի մեռաց վասն կենաց աշխարհի։ Այլ հոգամ ասէ եւ տրտմիմ վասն աշխարհի, թէ որպէս կարեն զերծանիլ ի դառնութենէ մահուն։ Վեցերորդ պատճառ՝ «լաւ է օր մահուն». զի մահն վախճան եւ եզր է մարմնաւոր կենացս. եւ սկիզբն եմուտ է հանդերձեալ յաւիտենին։ Եւ այսպէս կրկին պատճառաւ՝ լաւ է օր մահուն։ Նախզի՝ ի ծովէ աշխարհի զերծաւ եւ ի նաւահանգիստն ժամանեաց. այլ ոչ ունի զերկիւղ մահուն փորձանաց. եւ ոչ զաղքատութեան. ոչ քաղցի եւ ոչ ծարաւի . ոչ զմերկութեան. ոչ զցրտոյ եւ զտօթոյ. ոչ զտուգանաց եւ զանարգութեան. եւ զայլն ամենայն եթող եւ էանց. եւ ամենայն ինչ ունայն եղեւ նմա. որպէս ասէ ժողովօղն. «ունայնութիւն ունայնութեանց ամենայն ինչ սնոտի է»։ Յորժամ ի մահ մերձենան, ամենայն ինչ սնոտի եւ ընդունայն լինի. զի ասէ Դաւիթ։ «Ելցէ հոգի ի նոցանէ՝ եւ դարձցին անդրէն ի հող եւ յայնմաւուր կորիցեն ամենայն խորհուրդք նոցա»։ Առաջինն այս է. վախճան եւ եզր եղեւ ամենայն մարմնական աշխարհասիրաց ի մահուն աւուր։ Երկրորդ լաւ է՝ զի մահն սկիզբն է եւ մուտ է հանդերձեալ փառացն եւ պսակացն. թէպէտ կատարեալ փառք եւ պսակ արդարոցն ի յարութեան աւուրն է լինելոց. «զի յորժամ՝ նստի Քրիստոս յաթոռ փառաց իւրոց, առ նա ժողովին ամենայն ազգք. եւ բաժանէ զօդիսն յայծեաց որպէս հովիւ». այսինքն, զարդարս եւ զմեղաւորս. եւ պսակէ զարդարս ասելով. «եկայք օրհնելք հօր իմոյ եւ այլն»։ Եւ առաքեալն ասէ. «կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն՝ զոր հատուցանէ ինձ Տէր յաւուր յայնմիկ արդարն դատաւոր. եւ ամենեցուն որք սիրեցին զյայտնութիւն նորա»։ Եւ սուրբն Դիոնէսիոս ասէ եթէ, մաքրելոց հոգիքն՝ հասեալ ի վախճան, յայտնի եւ մերձակայ տեսանեն զամենայն փառս եւ զպսակս զորս ունելոց են նոքա ի յարութեանն աւուր, եւ դնէ այսմ երեք պատճառ։ Նախզի՝ համընթացք են ասէ ի վաստակն։ Երկրորդ՝ զի զուգադրեալք են ի գիրն յաւիտենից։ Երրորդ՝ զոյգ եւ ի միասին ստեղծեցան եւ ծնան ի մարմնաւոր կեանս հոգին եւ մարմինն. զոյգ եւ ի միասին մտցին ի հոգեւոր կեանսն։ Այլ արդարոց հոգիքն յետ բաժանման ի մարմնոյ՝ առնուն մխիթարութիւն ի գործոց իւրեանց, եւ ի վաստակոց բարեացն, զառհաւատչեայն յաւիտեանցն կենաց զոր սիրեցին. որպէս ասէ առակն։ «Բայց հոգիք արդարոց ի ձեռին Աստուծոյ են. եւ ոչ մերձենայ ի նոսա չար»։ Ձեռն՝ զպահպանութիւնն Աստուծոյ նշանակէ. որ պահէ զհոգիս սրբոցն ի տեղւոջ լուսոյ, եւ ի տեղւոջ հանգստեանն. ուստի մերժեալք են ցաւք եւ տրտմութիւնք եւ հեծութիւնք. զոր Տէրն ի յաւետարանին գոգ Աբրահամու ասաց. «թէ հանգեաւ Ղազար ի գոգն Աբրահամու». գոգ՝ զհանգիստ նշանակէ, եւ զպահպանութիւն գրգացն, եւ զխաղաղութիւնն։
       Զի այն է հարիւրապատիկ վարձն զոր Տէրն խոստացաւ սրբոցն. «թէ աստ հարիւրապատիկ առցեն. եւ զկեանսն յաւիտենից ժառանգեսցեն»։ Եւ առակն ասէ. «Ծաղկեսցի նշին. զի որպէս նշին վաղ ծաղկի քան զայլ ծառսն». նոյնպէս եւ սուրբքն ծաղկեսցին գործովքն եւ առաքինութեամբն իւրեանց զոր աստ գործեցին։ Եւ ի յայտնութիւնն ասէ Յօհաննէս. «եթէ տուաւ նոցա արկանելիս սպիտակս»։
       Այս ամենայն նշանակէ, թէ յետ մահու հոգիք արդարոցն՝ առնուն ուրախութիւն եւ մխիթարութիւն եւ հանգիստ ի գործոց իւրեանց. զոր աստ գործեցին մարմնով. եւ յետոյ զփառս եւ զպսակս կատարեալ առնուն հոգւով եւ մարմնով ի հանդերձեալ յաւիտենին։ «Թուեցան յաչս անզգամաց թէ մեռան ասէ»։ Անզգամէ՝ որ հոգւոյ անմահութեան ոչ հաւատայ. եւ ոչ զյարութիւնն խոստովանի. համարի թէ այն էր կեանք արդարոցն, որ վճարեացւ եւ մեռան. եւ կեանք եւ յոյս նոցա հատաւ. որպէս ասէ առաքեալն։
       «Եթէ այսու կենօքս միայն յուսացեալ եմք ի Քրիստոս, ողորմելի եմք քան զամենայն մարդիկ»։ Այլ յոյս նոցա լի է անմահութեամբ. եւ սակաւ ինչ խրատեալք՝ գտցեն զմեծ բարութիւնս»։ Սակաւ խրատն այն է՝ որ ի կեանս այս կրեն մարդիկ. զի թէպէտ մինչ ի մահ զամենայն չարչարանս կրէ մարդ. առ հանդերձեալն համեմատեալ սակաւ եւ փոքր։ Զի այս անցաւոր է. եւ այն անանց. որպէս ասէ առաքեալն. «ոչինչ է չարչարանքն ժամանակիս հանդերձելոց փառացն, որք յայտնելոց են մեզ»։ «Զի Աստուած փորձեաց զնոսա եւ եգիտ իւր արժանիս. իբրեւ զողջակէզ զոհի ընկալաւ զնոսա»։
       Փորձեաց զնոսա Աստուած չարչարանօք մարմնոյ որպէս զՅոբ, եւ զայլ ամենայն սուրբս. եւ եգիտ զնոսա հաստատուն եւ անշարժ ի հաւատս իւր, եւ ի յոյս, եւ ի փառսն. որ վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ հանդերձեալ կենացն՝ արհամարհեցին զանձինս իւրեանց, եւ կրեցին զչարչարանս։ «Եւ որպէս զոսկի ի բովս քննեաց զնոսա»։ Զի որպէս բով հրոյն զժանկ արծաթոյն սրբէ. նոյնպէս եւ չարչարանք մարմնոյն՝ զժանկ մեղացն մաքրէ։ «Եւ որպէս զողջակէզս ընկալաւ զնոսա»։ Այսինքն, բոլորովին հաճոյ եղեն Աստուծոյ։ Որպէս զողջակէզն որ ողջ կիզուին ի հոտ անուշից. նոյնպէս եւ սուրբքն հաճոյ եղեն Աստուծոյ առանց թերութեան հոգւով եւ մարմնով եւ մտօք. զի այն որ ի հաւատն եւ ի յոյսն եւ ի սէրն փորձեաց զնոսա Աստուած՝ այն մտացն էր հաստատութիւն եւ սրբութիւն։ Եւ որպէս բովն զոսկին՝ այն քննութիւն հոգւոյն էր։ Եւ որպէս զողջակէզս զոհից՝ այն մարմնոյն էր մաքրութիւն։
       Զայս եւ մարգարէն Դաւիթ ասէ. «փորձեցեր զմեզ եւ քննեցեր որպէս զարծաթ. իջուցեր զմեզ յորոգայթ. եւ անցաք մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր՝ եւ հաներ զմեզ ի հանգիստ»։ Հուր եւ ջուր՝ զհակառակ փորձութիւնսն ասէ. որ երբեմն ի մարդկանէ կրեն, եւ երբեմն ի սատանայէ. երբեմն ի հոգի, երբեմն ի մարմին. երբեմն յաջ, երբեմն յահեակ պատերազմ. այսինքն, աղքատութեամբ, եւ մեծութեամբ. փառօք, եւ անարգութեամբ. եւ այլ ամենայն զոր կրեմք ի փորձանս, որպէս հուր եւ ջուր՝ հակառակ են միմեանց։ Եւ զայս ասեն ոմանք ի հերձւածողաց՝ եթէ քաւարանն է յոր հոգին բաժանեալ ի մարմնոյն, չարչարի հրով՝ եւ քաւէ զմեղս։
       Զորք սուտ են բազում կերպիւ, եւ ի դասս հերձուածողաց։ Նախզի՝ քաւարան մեղաց՝ է յեկեղեցիս, զոր Քրիստոս է եդեալ զխոստովանութիւն եւ զապաշխարութիւն. եւ այնու լինի թողութիւն մեղաց. եւ ոչ ի հուրն անցանելով . որպէս ասէ. «ապաշխարեցէք զի մերձեալ է արքայութիւնն»։ Եւ Եսայի ասէ։ «Ասա դու զմեղս քո՝ զի արդ արասցիս»։ Եւ Դաւիթ ասէ։ «Ասացի թէ պատմեցից ինձէն զմեղս իմ. եւ դու թողցես զամենայն անօրէնութիւնս իմ»։ Երկրորդ՝ զի ասէ առաքեալն։ «Ահա ժամանակ ընդունելու. ահա օր փրկութեան. մի եւ մի իւիք տացէք պատճառս, զի մի արատասցի պաշտօնն»։
       Եւ մարգարէն ասէ. «ի ժամանակի ընդունելութեան ասէ լուայ քեզ. եւ յաւուր փրկութեան օգնեցի քեզ»։ Արդ եթէ ճշմարիտ է մարգարէն եւ առաքեալն, որք աստ ասեն ընդունիլ ապաշխարութիւն եւ փրկել զհոգիս, ապա սուտ են որք անդ ասեն փրկութիւն եւ քաւարան։ Երրորդ՝ զի ասէ Տէր. «զոր կապիցէք յերկրի, եղիցի կապեալ յերկինս. եւ զոր արձակիցէք յերկրի, եղիցի արձակեալ յերկինս»։ Ապա ուրեմն որ աստ խոստովանութեամբ արձակին ի մեղաց, անդ ազատեալ են ի մեղաց տանջանաց եւ չարչարանաց։
       Չորրորդ՝ զի մահն սկիզբն է անփոփոխ կենացն. զի ոչ կարէ փոխիլ ի մեղաց յարդարութիւն. որպէս եւ ոչ հրեշտակք յետ անկմանն կարացին փոխիլ յարդարութիւն. զի անկումն նոցա մահ է նոցա ասեն վարդապետք։ Նոյնպէս եւ հոգին յետ բաժանելոյն ի մարմնոյ՝ ոչ կարէ ըստ ինքեան քաւիլ։ Հինգերորդ՝ ասէ մարգարէն. «ոչ թէ մեռեալք խոստովան լինին առ քեզ. եւ ոչ օրհնեն զքեզ»։
       Արդ եթէ մեռեալք ոչ խոստովանին եւ ոչ օրհնեն՝ ապա եւ ոչ ապաշխարեն ըստ ինքեան. ըստ ինքեան վասն այն ասեմ, զի ի ձեռն այլոց, այսինքն ի ձեռն եկեղեցւոյ՝ եւ աղօթիւք եւ պատարագօք՝ գտանեն զթողութին Քրիստոսի զՂազար. այլ ի ձեռն ինքեանց ոչ գտանեն զքաւութիւն։ Վեցերորդ՝ ապաշխարութիւնն խնդրէ մարմնական տանջանս, եւ մարմնական գործիս. այլ հոգին դատարկ է՝ ի քաւարանին։ Աչս ոչ ունի զի լացցէ. որով արատ հայեցաւ։ Եւ ոչ մարմին ունի զի պահեսցէ, կամ աղօթեսցէ։ Այլեւ ոչ զղջումն. զի հոգին ինքն ըստ ինքեան ոչ կարէ զղջալ։
       Այլեւ անօգուտ է զղջումն. զի անցեալ է ժամանակն որպէս յիմար կուսիցն։ Այլեւ ապաշխարութիւնն պարտի կամաւ գոլ. իսկ ի քաւարանն հարկիւ տանջի. ապա ուրեմն ոչ գոյ քաւարան։ Է եւ բազում վկայութեամբ ցուցեալ՝ զի սուտ է քաւարան հրոյն զոր ասեն հերձւածօղք։ Այլեւ այնու կամին հեշտացուցանել զմարդիկ, եւ ընկղմել ի մեղս այսօր, եթէ առանց երկիւղի գործեցէք զմեղս՝ եւ անդ քաւի ի քաւարանին։
       Արդ հարցանեմ. հուր քաւարանին ժամանակեա՞յ է, թէ յաւիտենից. զի թէ յաւիտենից է, տանջանք է եւ ոչ քաւարան. իսկ թէ ժամանակեայ, ընդդէմ ասէք աստուածային բանին։ Զի Տէրն մի հուր ասաց՝ եւ զայն յաւիտենից. ըստ այնմ, «երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից». ապա ուրեմն ոչ գոյ քաւարան, եւ ոչ հուր ժամանակեայ տանջիչ։ Այլ որ ասէ բանն։ «Անցաք մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր՝» ոչ զգալի հուր եւ ջուր է իմանալ. զի զգալի հուր եւ ջուր՝ զիմանալի հոգին ոչ տանջէ։
       Այլ զփորձանս աշխարհիս ասէ. որով սրբին մարդիկ եւ մաքրին ի մեղաց. եւ մնան ի կայանս հոգւոց, մինչ ի միւսանգամ գալուստն Քրիստոսի։ «Եւ ի ժամանակի այցելութեան իւրեանց պայծառասցին»։ Այցելութիւն է Քրիստոսի ի միւսանգամ գալուստն. որ այց առնէ սրբոց սիրողաց իւրոց։ Եւ պայծառանալն այն է՝ որ հրամայէ Տէրն. «փայլեսցին արդարքն յարքայութեան իբրեւ զարեգակն»։
       Արեգակն վասն առաւել լուսաւորութեանն ասէ. որ հոգւով եւ մարմնով փայլեսցին։ Եւ դարձեալ վասն մշտնջենաւորութեանն. որպէս լոյս արեգականն անբաժանելի է . նոյնպէս եւ պայծառութիւն սրբոցն մշտնջենաւոր եւ յաւիտենական է։
       «Եւ որպէս զկայծակն ընդ եղէգն ընթասցեն»։ Նախ որպէս կայծակն ի վերուստ իջանէ. նոյնպէս եւ հոգիք սրբոցն ի վերուստ իջանեն յերկնից։ Երկրորդ՝ եւ որպէս կայծակն փութանակի իջանէ. նոյնպէս եւ հոգիքն յանկարծակի սլանան ի մարմինն, եւ յառնեն. մինչ զի, «որ կենդանիքն իցեն հոգւով եւ մարմնով՝ ոչ ժամանանեն ննջեցելոցն որպէս կայծակն զեղէգն բորբոքէ ներքուստ եւ արտաքուստ. նոյնպէս եւ լուսաւորութիւն հոգւոյն՝ զմարմինն զարդարէ ներքուստ եւ արտաքուստ։ «Դատեսցեն զազգս եւ կալցեն զժողովուրդս»։ Այն բանն է՝ զոր Տէրն հրամայէ առաքելոցն։ «Նստջիք եւ դուք յերկոտասան աթոռ՝ դատել զերկոտասան ազգ Իսրայէլի»։
       Եւ գիտելի է՝ զի յաւուրն դատաստանի՝ չորս լինին դատաւորք։ Նախ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս աստուածութեամբն եւ մարդկութեամբն՝ է դատաւոր. որով տեսանի եւ խօսի ընդ մարդկան. ըստ այնմ, «ոչ եթէ հայր դատէ զոք, այլ զամենայն դատաստան ետ որդւոյ իւրոյ»։ Երկրորդ՝ դատաւորք լինին առաքեալքն եւ մարգարէքն եւ մարտիրոսքն. եւ դատեն զնեղիչս եւ զչարչարիչս իւրեանց. որպէս ասէ առակն. «յայնժամ կայցեն արդարքն բազում համարձակութեամբ հանդէպ նեղչաց իւրեանց»։ Երրորդ՝ դատեն ամենայն սուրբք զմեղաւորս. ըստ այնմ, «դշխոյն հարաւոյ յարիցէ ի դատաստան ընդ ազգիս. եւ դատապարտեսցէ զսա»։ Այսպէս ամենայն արդարք՝ դատապարտեն զմեղաւորս, որք են ի նոյն կարգն եւ ի նոյն ժամանակն եւ ի նոյն արեւ եւ անձրեւս վայելեցին, եւ անհաւատք եղեն եւ չարեաց գործօղք։
       Չորրորդ՝ դատեն իւրաքանչիւր մեղաւորք խղճիւ իւրեանց զինքեանս. զի տեսանեն զամենայն մեղս առաջի աչաց՝ յանդամանելով զինքեանս. որպէս ասէ առակն. «երթիցեն ի մթերս իւրեանց տուգանեալք. եւ անօրէնութիւնք իւրեանց կշտամբեն զնոսա»։ Զայս եւ Տէրն ասէ։
       «Մատնեսցէ զձեզ ոսոխ խղճի մտացն՝ դատաւորին Աստուծոյ. եւ նա՝ դահիճ հրեշտակին. եւ արկանիցիս ի բանդ արտաքին խաւարին. եւ ոչ ելանիցես անտի յաւիտեանս յաւիտենից»։ Զի ոչ գոյ հատուցումն ի տանջանս յաւիտենականս։ «Եւ թագաւորեսցէ Տէր յաւիտեան»։ Այսինքն, Սուրբքն որք թագակիցք եղեն Քրիստոսի. եւ ընդ նմա թագաւորեն յաւիտեանս յաւիտենից։ Զի որպէս տանջանք մեղաւորացն է յաւիտենից. նոյնպէս եւ փառք արդարոցն՝ է անվախճան յաւիտենական։ Որում արժանաւորս արասցէ Քրիստոս Աստուած զհաւատացեալս անւան իւրոյ, մասնակից լինիլ սրբոցն ի լոյս. եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։