Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն թէ սատանայ նման է գայլի, զի սատանայ նմա՛ն է գայլի. յի յատկութիւն է գայլին՝ զի երեկոյին որ է կատարած աւուրն՝ առաւել վնաս առնէ, քան ի յօրն եւ ի ճաշուն. եւ ցերեկն թաքչի ի մարին . եւ յերեկոյն քաղցնու եւ արտաքս գայ. որպէս ասէ Ամբակում, թէ «երագո՛յնք քան զգայլս յերեկոյին»։ Այսպէս գայլն սատանայ յերեկոյին առաւել առնէ վնաս. այլ զերեկոյն՝ կրկին է իմանալ։ Նախ երեկոյ մարդոյն՝ որ է օր մահուն. յորում ժամու առաւել փորձէ սատանայ. յի յանյուսութիւն ձգէ զմարդն. կամ ի հաւատոց թիւր է. զի գիտէ թէ յորժամ զերծանի ի ձեռաց նորա, այլ չկարէ ի բուռն ածել զնա։ Երկրորդ՝ երեկոյ է կատարած աշխարհի. զի թէ սատանայ հա՛նապազ սապասէ կորըստեան մարդկան. այլ որ չափ ի կատարած աշխարհի մօտենայ՝ ա՛յլ առաւել ջանայ. զի գիտէ որ կարճեալ են աւուրք իւր. եւ ի կատարածն այլ չկարէ փորձել զմարդիկ։ Եւ դարձեալ՝ գայլն ի ծերութեան իւրում առաւել խորամանկ է, առաւել վնասէ զմարդիկ. սոյնպէս սատանայ որչափ առաւելու ժամանակն՝ առաւել խորամանկ լինի. եւ բազում անգամ փորձելով ճարտարանայ. եւ բազում անգամ փորձելով ճարտարանայ. եւ բազում վնաս առնէ ոչխարացս. Աստուծոյ։ Արդ՝ ընդ դէմ այս վնասակար գայլիս՝ բազում հովիւ առաքեաց Աստուած մար. այսինքն, զնահապետսն եւ զմարգարէսն. եւ ոչ կարացին զհօտն Աստուծոյ ազատել ի բերանոյ նորա։ Վասան այն առաքեցաւ հովիւն քաջ Յիսուս Քրիստոս եւ յորժամ տեսին գայլքն զհովուպետն Քրիստոս հասեալ յաշխարհս, յոյժ երկեան ի նմանէ. որպէս գրեալ է ի Մատթէոսն. զի ասացին դեւքն. «զի՞ կայ մեր եւ քո Յիսուս Նազօրեցի. եկիր տարաժամ տանջել զմեզ»։ Զի Քրիստոս նման էր Դաւթի՝ որ զերծուցանէր զոչխարս ի բերանոյ գազանացն. որպէս եւ ասաց Դաւի առ Սաւուղ , թէ յորժամ գայր առիւծ կամ արջ, եւ առնոյր ոչխար ի հօտէ անտի, զհետ ելանէի եւ հարկանէի զնա. եւ կորզէի ի բերանոյ նորա. եւ թէ յառնէր ի վերայ իմ, ունէի զփողից. եւ սպանանէի զնա։ Այսպէս քաջ հովիւն Քրիտոս՝ ոչ միայն ազատեաց զկենդանիս ի սատանայէ որք չեն անկեալ ի բերան սատանայի. այլեւ կորզեաց զմեռեալս, որք էին ի բերան նորա յորժամ ազատեաց զհոգիսն ի դժոխոցն։ վասն այն ասէ «Ես եմ հովիւն քաջ»։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի Քրիստոս քաջ հովիւ է. եւ որպէս լուսովն ճանաչի խաւարն՝ եւ բարեաւն չարն. այսպէս ի քաջ հովուէն Քրիստոսէ ճանաչեալ լինին չար հովիւքն։ Եւ զի քաջ եւ բարի հովիւ է Քրիստոս. եօթն իրօք ճանաչի։ Առաջինն՝ զի ասէ աւետարանն Յօհաննու. «որ ոչ մըտանէ ընդ դուռն ի Դաւիթ ոչխարաց, այլ ընդ այլ ելանէ, նա գող է եւ աւազակ. այլ որ մտանէ ընդ դուռն՝ հովիւ է ոչխարաց»։ Արդ այն հովիւն մըտանէ ընդ դուռն՝ որ յԱստուծոյ լինի ընտրեալ եւ առաքեալ. որպէս ասաց Քրիստոս «ես յԱստուծոյ ելի եւ եկի յաշխարհս. եւ դարձեալ՝ ոչ թէ յանձնէ ինչ եկի, այլ նա առաքեաց զիս»։
       Այլ ա՛յն է գողթ եւ աւազակ՝ որ ոչ ընտրեցաւ յԱստուծոյ եւ առաքեցաւ. այլ յանձնէ իւրմէ. վասն այն ասէ Պօղոս յեբրայեցւոցն։ «Ոչ թէ անձամբ ոք առնու պատիւ, այլ կոչեցեալն յԱստուծոյ որպէս Ահարօն։ Նոյնպէս եւ Քրիստոս ոչ եթէ շուք եժ անձին լինլ քահանայապետ, այլ որ խօսեցաւն առ նա՝ թէ որդի իմ ես դու՝ եւ ես եւ ես այսօր ծնայ քեզ»։ Ապա ուրեմն պիտոյ է՝ զի բարի հովիւն յԱստուծոյ լինի ընտրեալ որպէս Սաւուղ. որ առաջին թագաւոր եւ հովիւ ընտրեցաւ յԱստուծոյ. եւ նա անարժան համարէր զինքն. փախեաւ եւ թաքեաւ ընդ կարասեաւ. եւ խնդրեցին եւ կացուցին ի մէջ ժողովրդեանն. եւ բարձրացաւ քան զամենայն ժողովուրդն թիկամբ չափ իվեր։ Սոյնպէս պա՛րտ է զի բարի հովիւն թէ յԱստուծոյ լինի ընտրեալ՝ զինքն չհամարի արժանի։ եւ թիկամբ չափ բարձրացեալ լինի. այսինքն, զի առաջնորդն բարձրագոյն լինի առաքինութեամբ քան զամենայն ժողովուրդն։ Զի ասեն վարդապետք, թէ ո՛րչափ բաժանեալ է հովիւն յանբան հօտից ոչխարաց. նոյնպէս վարք առաջնորդաց՝ բաժանեալ է ի ժողովրդենէն։ Այլ յայսմ ժամանակի որք արժանի են առաջնորդութեան՝ չառնուն յանձն այլ փախչին, իսկ անարժանքն յառաջ մատչին։ Եւ սոյնպէս ցուցաւ ի գիրս դատաւորացն. զի ասէ՝ «գնացի ծառքն օծանել իւրեանց թագաւոր. եւ ասեն ցձիթենին, թէ թագաւորեա՛ ի վերայ մեր. եւ ասէ ձիթենին. ոչ թողում զպարարտութիւն իմ եւ երթամ իշխեմ ծառոց։ Եւ ասեն ցթզենին, թէ թագաւորեա՛ ի վերայ մեր. եւ ասէ թզենին. ո՛չ թողում զքաղցրութիւն իմ, եւ իշխան լինիմ փայտից։ Եւ ասեն ցորթն՝ թագաւոեա ի վերայ մեր. եւ ասէ որթն. թողեալ զգինի իմ եւ զուրախութիւն , եւ իշխե՞մ փայտից։ Եւ ասեն ծառքն ցդժնիկն. թագաւորեա ի վերայ մեր. եւ ասէ դժնիկն. թէ օծանէք զիս թագաւոր՝ եկայք ծածկեցարո՛ւք ընդ հովանեաւ իմով. եթէ ո՛չ ելանիցէ հուր ի Դժնկէ աստի, եւ կերիցէ զեղեւնափայտն Լիբանանու»։ Արդ՝ հոգեւորապէս այս երեք ազգ պտղաբեր ծառքս՝ այսինքն ձիթենին թզենին եւ որթն՝ ցուցանեն զսուրբսն. որք լցեալ են իւղով սուրբ հոգւոյն որպէս ձիթենի. եւ լցեալ են հոգեւոր քաղցրութեամբ. այսինքն, գիտութեամբ սուրբ գրոց որպէս զթուզ. եւ լցեալ են հոգեւոր ուրախութեամբ եւ երկնային գինեաւն. այսինքն, հոգւովն սրբով, զոր ցուցանէ պտուղ որթոյն։ Այսպիսիքս յորժամ կոչեալ լինիլ ի պատիւ առաջնորդութեան՝ ոչ առնուն յանձն. այլ հրաժարին. զի ծանր գործ է առաջնորդիլ խառնիճաղանճ ժողովրդեան. եւ երկնչին , թէ նստելով ի մէ ժողովրդոցն, կորուսանեն զքաղցրութիւն իւրեանց։ Այլ դըժաիկն է ծառ չար եւ անպտուղ՝ եւ լցեալ փշօք եւ տերեւն նօսր է. յորժամ ամենայն չորանայ, եւ շնչէ ի վերայ նորա ջերմն հողմն հարաւոյ, ինքն այրի։ Նշանակէ զանարժանս ի քահանայից՝ որք չունին պտուղ բարի գործոց. այլ լցեալ են փշօք մեղաց. այսպիսիքս՝ յօժարութեամբ յանձն առնուն լինիլ առաջնորդ։ Եւ յորժամ ելանեն յաստիճանն, հուր ցոլանայ ի նոցանէ եւ այրէ զժողովուրդն. զի լինին չար օրինակ այլոց գործով. եւ ինքեանք եւ նոքա ի միասին այրին ի հուրն յաիւտենից։ Եւ այսպիսի չար հովիւքս՝ ոչ մտանեն ընդ դուռն ոչխարացն ի գաւիթս. զի Քրիստոսիւ ոչ մտանեն ի ներքս։ Զի Քրիստոս է դուռն որպէս ասէ աւետարանն. «ես եմ դուռն ոչխարաց. այլ ամենայնքն որք յառաջ քան զիս եկին, գողք էին»։ Այլ բազում չար հովիւք՝ ոչ մտանեն ընդ դուռն Քրիստոս. այլ որպէս քահանայսն բէլայ՝ որք արարեալ էին մուտ անյայտ. եւ ընդ այն մտանէին հանապազ. որպէս գրեալ ի Դանիէլն։ Զի էր կուռք մի բաբիլացւոց՝ որք կոչէին Բէլ. եւ տային նմա ռոճիկ յօրն քառասուն ոչխար. եւ բազում նաշիհ եւ գինի մատուցանէին. եւ քահանայքն խաբէին զժողովուրդն, թէ Աստուածն ուտէ զամենայն ինչ զոր դնեն նմա զոհ. եւ ինքեանք եւ որդիք եւ կանայք իւրեանց ուտէին։ Եւ յաւուր միում մարգարէն Դանիէլ ցանեաց մոխիր ի տաճարին. եւ յորժամ բացին ըզդուռն, տեսին զոտնահետսն, եւ բարկացեալ թագաւորն եսպան զնոսա. եւ զբէլ եդ ի ձեռս ի Դանիէլի. եւ կործանեաց զնա։ Այսպէս առնեն չար քահանայքն. զոր ինչ բերեն ժողովուրդքն նուէրս ի զարդարանս եկեղեցւոյ՝ գողացեալ առնեն զարդ ուստերաց եւ դըստերաց իւրեանց. վասն որոյ դատաստանն Աստուծոյ հասանելոց է ի վերայ նոցա։ Եւ գիտելի է՝ զի այսպիսի չար հովիւքըս ոչ մտանեն ընդ կենաց դուռն Քրիստոս. այլ ունին երեք անյայտ դուռն թացուցեալ, ընդ որ մտանեն նոքա։ Առաջին դուռն է մարմնաւոր ազգակցութիւն. որ ժառանգորդ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից զազգն իւրեանց առնեն. թէպէտ չիցեն արժանի։ Եւ սոյնպէս ոչ ուսոյց մեզ Քրիստոս զի Յակոբոս եւ Յօհաննէս որ ըստ մարմնոյ ազգակից էին Քրիստոսի, յորժամ խնդրեցին զգլխաւորութեան պատիւն՝ ոչ ետ նոցա. այլ առաքելոյն Պետրոսի ետ. որ յո՛յժ հեռի է յազգէն իւրմէ. զի մի սոյնպիսի սովորութիւնս մտցէ յեկեղեցի, եւ զազգն առցեն ժառանգորդ։ Զի այնպիսիքն ընդ մարմնոյ դուռն մտանն, եւ ոչ ընդ եկեղեցւոյ. եւ գողք են եւ աւազակք։ Երկրորդ դուռն բէլայ՝ է կաշառքն. ընդ այս դուռն՝ կամեցաւ Սիմօն մովն մտանել ի ներքս. որպէս ասէ ի գործս առաքելոցն զի կամեցաւ արծաթով գնել զշնորհսն Աստուծոյ. զի եւ ինքն վաճառեսցէ այլոց. այլ առաքեալն Պետրոս անէծ զնա եւ արտաքսեաց յեկեղեցւոյ։
       Այսպէս այժմ քահանայք՝ որք արծաթով գնեն յեպիսկոպոսէն զքահանայութիւն, եւ ինքեանք այլոց վաճառեն, խոտեսցին ընդ Սիմօնի մոգի. զի ասէ Դաւիթ. «խոտան են այնոքիկ. որք ընտրեալ են արծաթով»։ Ընդ այս դուռն եմուտ գէէզի աշակերտն Եղիսէի՝ եւ բովրոտեցաւ գոդութեամբ. եւ Եղիսէոս եհան ի տանէ իւրմէ զգոդին, որ վաճառեաց զշնորհս բժշկութան. եւ էառ զարծաթն ի նէեմանայ ասորւոյ։ Եւ սոյնպէս ատելիք են Աստուծոյ որք վաճառեն եւ որք գնեն զշնորհսն Աստուծոյ. վասն այն Քրիստոս երկու անգամ արտաքս եհան ի տաճարէն մեծ նախատանօք ըզգնօղս եւ ըզվաճառօղս եւ ասէ. «տուն իմ տուն աղօթից կաչեսցի»։ Երրորդ դուռն՝ է անարժանից մարմնական զօրութիւն եւ իշխանութիւն. եւ ընդ այս դուռն եմուտ Ոզիա թագաւորն Երուսաղէմի եւ բորոտեցաւ. եւ անկաւ ի թագաւորութենէն. զի բռնութեամբ եմուտ ի տաճարն, եւ ծախեաց խունկ ի վերայ սեղանոյն։ Այս դուռն՝ յո՛յժ դժուարին է Աստուծոյ վասն այն դատաստանն Աստուծոյ եհաս ի վերայ նորա. եւ եղեւ գոդի մինչեւ ի մահ. սոքա ամենայնքն ընդ այս դուռն մտանեն. եւ ոչ ընդ ճշմարիտ դուռն որ է Քրիստոս։ Այլ բարի հովիւն՝ ընդ դուռն մտանէ . եւ դռնապանն բանայ նմ։ Եւ Գ է դռնապանն։ Առաջինն Քրիստոս։ Երրորդն Սուրբ Գիրք։ Երրորդն է հոգին սուրբ։ Եւ երեք դըռնապանքս այս՝ բանան բարի հովուին. քանզի Քրիստոս բանայ նմա, զի հետեւեսցի Քրիստոսի սուրբ վարուք. եւ Աստուածաշունչ Գիրք բանայ նմա, զի գիտուն լիցի սուրբ գրոց. եւ հոգին սուրբ բանայ նմա. զի լի՛ է հոգւովն սրբով եւ աստուածային սիրովն. Այսպիսի բարի հովիւսս՝ բարւոք ընթանայ եւ մըտանէ յեկեղեցի. եւ յորժամ ի ներքս լինի, բարւոք հովուէ. եւ բարւոք դարձեալ արտաքս ելանէ. այսինքն, յօր մահուն արտաքս ելանէ յաշխարհէս, եւ մտանէ յարքայութիւն երկնից։ Իսկ չար հովուացն՝ չա՛ր է մուտն. եւ չար առնեն հովութիւն. եւչար մահուամբ ելանեն յաշխարհէս։ Զի ի ներքս մտանեն իբրեւ զաղթուէս խորամանկութեամբ. եւ հովուեն իբրեւ զգայլ պատառօղ. եւ չար մահուամբ ելանեն իբրեւ զշուն առանց զղջման խոստովանութեան եւ ապաշխարութեան եւ հաղորդելոյ։ Յայսմանէ երեւի՝ զի Քրիստոս բարի հովիւ է. զի ընդ դուռն ճշմարիտ եմուտ յերկեղեցի. զի ի հօրէ ընտրեցաւ եւ առաքեցաւ յաշխարհս։ Այս առաջին գլուխն։ Երկրորդ գլուխն՝ Քրիստոս է բարի հովիւն. զի բարի հովիւն բազում նեղութիւնսս կրէ վասան ոչխարացն, զի պտղաբեր լիցին. այսպէս Քրիստոս բազում չարչարանս կրեաց վասն բանաւոր հօտի իւրոյ։ Վասն այն նման է Յակօբայ նահապետին՝ որ հովիւ էր ոչխարաց։ Եւ նա՛խ աղքատ էր ի տանն լաբանու. եւ բազում ամ աշխատեցաւ. եւ յետոյ վարձ իւր էառ զոր ինչ համակ սեաւ, կամ ամենեւին ըսպիտակ, կամ խայտ ծնանէին. եւ ա՛յնպէս փարթամացաւ։ Զի ի ժամանակի յղութեան ոչխարացն՝ դնէր զգաւազանն ի ջուրն. երբեմն սպիտակ, երբեմն սեաւ. երբեմն խայտախարիք ծնանէին։ Եւ զայս հնարս զոր արար Յակօբ՝ ո՛չ կախարդութիւն ինչ էր. զի ի հրեշտակէն ուսաւ։ Այլեւ գո՛րծ է բնութեան. զի ասեն իմաստոնք, թէ կին ոմն մեծատուն եւ գեղեցիկ՝ յղացաւ յառնէ իւրմէ. եւ ծնաւ որդի սեաւ իբրեւ զհնդիկ. եւ կամէր այրն սպանանել զնա. կարծէր թէ ի ծառայիցն է։ Եւ ասեն իմաստունքն, թէ մի սպանանէր. տես թէ իցէ՞ ի տան քում պատկեր սեաւ. եւ գըտին պատկեր մի նկարեալ սեաւ հնդիկ։ Եւ ասաց իմաստունն. թէ ի ժամ սաղմնառութեան՝ նկատեալ է ի պատկերն այն եւ յղացեալ. սոյնպէս եւ ոչխարքն այնպիսի գունով ծնանէին զգառինս, որպէս նկատէին ի գաւազանն։ Այս՛պէս բանաւոր ոչխարք զոր ինչ տեսանեն ի հովուաց իւրեանց, ա՛յնպէս ծնանին. թէ բարի օրինակ, եւ թէ չար։ Նոյնպէս Քրիստոս բարի հովիւն՝ ի սկզբանն ոչ ունէր ոչխար. այլ աղտաք էր. եւ երեսուն եւ երեք ամ աշխատեցաւ մարմնով. այլ եդ առաջի ոչխարացն փայտ սպիտակ. այսինքն, զօրինակ մաքուր կուսութեան։ Քանզի յորժամ տեսին զկուսութիւն սուրբ աստուածածնին եւ զՔրիստոսին, բազումք ծնան մաքուր կուսանք եւ հետեւեցան Քրիստոսի։ Նաեւ եդ գաւազան խայտ առաջի ոչխարացն աչաց. այսինքն. հաւատացելոց օրինակ զնեղ եւ զազգի ազգի չարչարանս զորս կրեաց մարմնով իւրով. եւ հայեցան ի նա դասք առաքելոցն եւ մարտիրոսացն եւ նմանեցան Քրիստոսի չարչարակից լինելով նմա։ Այլեւ եդ առաջի ոչխարացն գաւազան սեաւ. այսինքն ետ օրինակ ծանր ապաշխարութեան. եւ այնպէս ծնան պայծառացան բազում հարք միանձունք. որք ի բազում ճգնութենէն լինէին սեաւ իբրեւ զխանձօղ։ Այլ չար հովիւքն՝ չար օրինակ դնեն առաջի ժողովրդոցն զչար վարս. զծուլութիւն. զարբեցութիւն. զորկրամոլութիւն. եւ զայլ զանազան չար գործս. եւ ժողովուրդքն զնոյն ուսանին եւ կորնչին ի միասին։ Յայսմանէ յայտ է՝ թէ Քրիստոս բարի հովիւ է. եւ բազում չարչարանս կրէ, զի պտղաբեր լիցի հօտն իւր։ Երրորդ պատճառ՝ Քրիստոս բարի հովիւ է. զի բարի հովիւն՝ զիւր ոչխարսն գեղեցիկ արածէ. այլ չար հովիւն՝ գիտէ զբուրթն կտրել. եւ զկաթն կթել. այլ ոչ գիտէ արածել։ Այլ Տէր մեր Քրիստոս քաջ հովիւն՝ զիւր ոչխարսն բարւոք արածէ. «զի տայ նոցա կերակուր զմարմին իւր. եւ ըմպելի զարիւն իւր»։ Եւ յորժամ յանձնեաց յառաքեալն Պետրոս, եւ նովաւ յամենայն յառաքեալսն յանձնեաց զհօտն հաւատեցելոց։ Եւ երեք անգամ ասաց, թէ «արածեա՛ զոչխարս իմ». զի երեք կերպիւ պարտ է որ արածէ հովիւն զբանաւոր հօտն Քրիստոսի։ Նախ՝ պարտ է խնամել զժողովուրդն մարմնաւոր կերակրօք. զի պարտ է եպիսկոպոսին ողորմութիւն առնել աղքատաց։ Երկրորդ՝ պարտ է հոգեւոր կերակրօք յագեցուցանել. այսինքն քարոզել նոցա զբանն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ զի օրինակ բարի տացէ. եւ զոր քարոզէ բանիւ զնոյն կատարէ գործով։ Եթէ վասն այն բարի հովւին ասէ Քրիստոս. «ընդ իս եթէ ոք մտցէ, այսինքն, արօտ։ Զի Քրիստոս յարքայութեան երկնից՝ երկու արօտատեղ ունի. մինն արտաքին. եւ մին ներքին. արտաքին արօտատեղ է՝ սուրբ մարմինն Քրիստոսի. այլ ներքինն է աստուածութիւն իւր։ Յա՛յնժամ ելանեն արտաքս աչխարքն Քրիստոսի՝ յորժամ մարմնաւոր աչօք հային յերեսն Քրիսոսի. եւ լցեալ լինին ուրախութեամբ։ Այլ յայնժամ մտանեն ի ներքս՝ յորժամ մտաց աչօք տեսանեն զաստուածութիւն նորա. եւ առաւել լցեալ լինին ուրախութեաբ։
       Նաեւ ա՛յլ ազգ իմացեալ լինի արատքին արօտատեղտն զի նշանակէ զնկարադիր սուրբ գրոց. եւ ներքինն զհոգեւոր մեկնութիւն սուրբ գրոց։ Զի ոչխարքն հին օրինաց՝ ի նկարագիր գրոցն միայն արածէին. այլ վարդապետք եկեղեցւոյ զներքին միտսն մեկնեն ժողովրդեանն, որ բարձրագոյն ուսումն է։ Այլեւ ոչխարքն սատանայի՝ ունին եւ նոքա արօտատեղ. այսինքն դժոխս. որպէս ասէ Դաւիթ. «որպէս խաշն ի դժոխս մատնեսցին, եւ մահ հովուեսցէ զնոսա». եւ կերակուր ցաւք. եւ ըմպելիք ջուր դառնութեան։ Չորրորդ՝ պատճառաւ քաջ եւ բարի հովիւ է Քրիստոս. զի բարի հովիւն՝ ճանաչէ զոչխարսն իւր . եւ Քրիստոս ասէ. «ճանաչեմ զիմսն, եւ ճանաչիմ յիմոցն»։ Եւ գիտելի է՝ զի Քրիստոսի ոչխարքն՝ չորս նշանաւ բաժանին ի սատանայի ոչխարացն։ Առաջին նշան է՝ սիրել զմիմեանս. որպէս ասէ. «յայսմ ծանիցեն թէ իմ աշակերտք էք, թէ սիրիցէք զմիմեանս»։ Եւ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն ասէ. «ամենայն որ ոչ սիրէ զեղբայր իւր, չէ նա յԱստուծոյ»։ Երկրորդ նշան է՝ սպանանել զանկարգ եւ զհեշտ ցանկութիւն մարնոյ. որպէս ասէ Պօղոս գաղատաւցոցն. «որ քրիստոսեանքն են՝ զմարմինս իւրեանց ի խաչ հանին կարեօք եւ ցանկութեամբ հանդերձ»։ Երրորդ՝ նշան է՝ յիշատակ չարչարանացն Քրիստոսի. որպէս ասէ Մովսէս ի յելսն. եւ առնուցուք յարենէ գառինն. եւ դիցէք ի վերայ սեմաց եւ բանաւորաց տանն». այսինքն, թէ յարենէ գառինն Աստուծոյ առէ՛ք. եւ դրէք նշան ի վերայ կամաց եւ հանճարոյ. ի միտ ածէք հանապազ զչարչարանսն Քրիստոսի։ Չորրորդ նշան է՝ ողորմած եւ գթած լինիլ առ աղքատս։ Եւ սոյնպասի նշանաւս «բաժանէ Քրիստոս յաուրն դատաստանի զօդիսն յայծեաց։ Զի ասէ «եկայ՛ք օրհնեալք հօր իմոյ. զի քաղցեայ եւ ետուք ինձ ուտել»։ Այլ ոչխարքն սատանայի ունին չորս նշան հակառակ այսմ։ Առաժինն է՝ աստել զմիմեանս։ Երկրորդ՝ պարարել զմարմինս հեշտ ցանկութեամբ։ Երրորդ՝ մոռանալ զչարչարանսն Քրիստոսի։ Չորրորդն է՝ անգութ լինիլ առ աղքատս. վասն այն անկանին ի փարախս դժոխոցն. որպէս ասէ սաղմոսն. «որպէս խաշն ի դժոխս մատնեսցին. եւ մահ արածէ զնոսա». այսինքն, զի որպէս անսունն յորժամ արածէ զխոտն, ոչ արմատովն խլէ. այլ կտրէ ատամամբն զբոյսն. եւ արմատն մնայ. եւ միւսանգամ բուսանի յարօտ անասնոց. սոյնպէս մահն հովուէ ըզդոխայինսն. զի միշտ չարչարանօք մեռանին եւ անմահ մնան ի տանջանս։
       Հինգերորդ պատճառաւ՝ Քրիստոս բարի հովիւ է. զի բարի հովիւն՝ ոչ զատի յոչխարաց իւրոց. այլ կայ մերձ, եւ ամենայն ցեղ զգուշութեամբ եւ արթնութեամբ պահէ. որպէս ասէ Ղուկաս թէ, «հովիւքն էին ի տեղւոջն բացօթեայք. որք պահէին զպահպանութիւնս գիշերոյ հօտից իւրեանց»։ Այսպէս եւ Քրիստոս առնէր որպէս ասէ. «շրջէր ընդ ամենայն քաղաքս եւ ընդ գեօղս եւ ուսուցանէր զնոսա»։ Ապա այնոքիկ ըզհակառակն առնեն, որք միանգամ ի տարւոջն շրջին ի վիճակն. եւ լնուն զքսակն արծաթով. եւ պատառեն իբրեւ ըզգազան. եւ դարձեալ փախչին ի յորջս իւրեանց. եւ ոչ ինչ հոգան վասն ոչխարացն։ Եւ թէ ոք ունէր մին կաթ յարենէն Քրիստոսի՝ բազում զգուշութեամբ պահէր. ապա թէ ոչ պահէր, դժոխոցն էր արժանի. ապա ո՛րչափ նոքա որք ոչ խնամեն զժողովուրդն. որ ոչ թէ մին կաթ, այլ ամենայն արիւնն Քրիստոսի հեղաւ ի վերայ նոցա։ Այլ թէ ասէ հովիւն՝ կացուցից երեսփոխան ինձ. եւ ես հանգեայց ի տեղի իմ։ Պատասխանեմ թէ չէ բարւոք. զի յորժամ ել Մովսէս ի լեառն, եւ կացոյց երես փոխան ի ժողովուրդն զբարի հովիւն զԱհարօն եւ զՈվր, գայլն սատանայ պատառեաց զնոսա. զի անկան ի կռապաշտութիւն. եւ վաասն այսր մեղաց կոտորեցան երեք հազար այր. թէ Մովսէս ա՛նդ էր եղեալ, ոչ էր մտեալ գայլն։ Ապա ո՛չ ունին ներումն ծոյլ հովիւքն որ վասն մարմնոյ հեշտութեան հեռանան ի ժողովրդենէն։ Վեցերորդ պատճառաւ՝ Քրիստոս բարի հովիւ է. զի բարի հովիւն՝ ջատագով լինի ոչխարացն. եւ կայ ընդդէմ գայլոցն. եւ դնէ զանձն ի վերայ ոչխարաց. վասն այի ասէ. «ես եմ հովիւն քաջ. եւ զանձն իմ դնեմ ի վերայ ոչխարաց»։ Եւ Երեմիա ասէ ի դէմս Քրիստոսի. «լքի զտուն իմ. թողի զժառանգութիւն իմ. ետու զանձն իմ ի ձեռս թշնամեաց իմոց վասի սիրոյ ոչխարաց իմոց»։ Այլ այն հովիւն՝ որ ոչ կարէ բաշխել զինչս վասն սիրոյ ոչխարաց իւրոց, զիա՞րդ կարէ զանձն ի մահ տալ վասն նոցա. վասն այն ասէ, թէ «վարձկանն որ ոչ է հովիւ՝ որոյ ոչ իւր են ոչխարքն՝ իբրեւ տեսանէ զգայլն, թողու եւ փախչի»։
       Իսկ թէ հարցումն լինի՝ թէ պա՞րտ է երբէք որ հովիւն թողու զոչխարսն եւ փախչի։ Ասեն վարդապետք թէ՝ հալածումն երկու ազգ է մէկ հասարակաց՝ հովուին եւ ոչխարացն. եւ մէկ որ առանձին լինի հովուին. թէ հասարակաց լինի փախուստն, ոչ է հնար փախչիլ հովուին. այլ ընդդէմ կալ գայլին. եւ դնել զանձն ի վերայ ոչխարացն. որպէսՔրիստոս եւ առաքեալն։ Ապա թէ հալածումն առանձին հովւին է, պարտ է փախչիլ վասն օգտի ոչխարացն. որպէս ասաց Քրիստոս. «թէ հալածեն զձեզ ի քաղաքէս յայսմանէ, փախիցիք ի միւսն». որպէս արար Պօղոս. զի փախեաւ ի Դամասկոսէ իջեալ ընդ պարիսպն։ Նոյնպէս եւ «Քրիստոս բազում անգամ խոյս ետ ի հրէիցն. զի չեւ էր հասեալ ժամ նորա»։
       Եօթներորդ պատճառաւ՝ Քրիստոս բար եւ քաջ հովիւ է. զի ոչ վասն իւր, այլ վասն օգտի ժողովրդեանն եկն. զի կատարեալ Աստուած էր. եւ ոչ ինչ ունէր կարօտութիւն։ Իսկ վարձկանն որ ոչ է ճշմարիտ հովիւ, ոչ ինչ հոգայ վասն օգտի ժողովրդեանն. այլ վասն իւր որպէս գրեալ է ի դատաւորսն։ Թէ Միքիա ի վարձու կալաւ քահանայ մի ղեւտացի. որ երթայր եւ գտանէր հանգիստ անձին իւրոյ. եւ տայր նմա արծաթ եւ հանդերձ եւ կերակուր. սոյնպէս եւ յայսմ ժամանակի՝
       շրջին քահանայք եւ խնդրեն զհաճոյս իւրեանց. եւ վարձկանք լինին կերակրոյ եւ հանդերձի իւրեանց . եւ ոչ հոգան զօգուտն ժողովրդեան։ Եւ սատանայ ծարաւ է հոգւոց մարդկան զոր կորուսանէ. որպէս ասաց թագաւորն սոդոմացւոց Աբարհամու՝ յորժամ դարձաւ ի կոտորուածէն. ասէ՝ «տուր յիս զհոգիսն. եւ զաւարսն ի քեզ ա՛ռ»։ Նոյնպէս սատանայ ո՛չ խնդրէ ոսկի կամ արծաթ, այլ միայն զհոգիս մարդկան. եւչար առաջնորդքն՝ միաբանին ընդ սատանայի, եւ պատասխանի տան եւ ասեն. ոչ ինչ է փոյթ մեզ վասն հոգւոց. քեզ լիցին. բայց արծաթն եւ ոսկին մեզ։ Զի ոչ ուրախանան ընդ փրկութիւն մարդկան. այլ ուրախանան ընդ փարթամանալն իւեանց. որպէս ասէ Զաքարիաս։ «Այսպէս ասէ Տէր ամենակալ. արածեա՛ զխաշինս իմ. զոր ստացօղքն կոտորէին եւ վաճառէին եւ ասաէին. օրհնել Տտէր եւ փարթամացաք. եւ հովուացն ոչ ինչ ցաւ էր վասն նոցա»։ Յայնմանէ երեւի, թէ չար հովիւքն՝ ոչ ուրախանան ընդ փրկութիւն ժողովրդեանն. այլ ընդ փարթամութիւնս իւրեանց։ Եւ որպէս վարձկանն որ ուրախանայ ընդ կոտորումն ոչխարացն, զի բազում լինի իւր մորթ. նոյնպէս չար առաջնորդք՝ ուրախանան ընդ բանաւոր ոչխարացն . զի բազմասցին նոցա ինչք։ Այսպիսի հովիւքս՝ զանձն ոչ դնեն ի վերայ ոչխարաց։ Իասկ Քհրիստոս դնէր զանձն իւր ի վերայ ոչխարացն. որպէս ասաց բանիւ, եւ գործով կատարեաց. զի ասէ մարգարէն Զաքարիաս վասն չար հովւացն. «ա՛ռ դու քեզ գործի տգէտ հովուի. զի ահա ես յարուցանեմ հովիւ տգէտ ի վերայ երկի. որ զվատեալն ոչ յանձանձէ. եւ զցրուեալն ոչ խնդրէ. զբեկեալն ոչ բժշկէ. զողջն ոչ դարմանէ. եւ զմիս ընտրելոցն կերիցէ. եւ զոսկր նոցա փշրեսցէ»։ Եւ թէ զի՞նչ է գործի տգէտ հովւին։ Ասեն վարդապետք թէ՝ գործի հովւին չորս իր է։ Առաջինն ցուպն։ Երկրորդ պարկն, յոր դնէ զպաշարն։ Երրորդ՝ փող եղեգնեայ։ Չորրորդն է սուլելն։ Եւ այս չորս գործիս՝ օգուտ հովիւն՝ չորս ազգ գործի ունի՝ որ օգուտ է բանաւոր հօտին։ Նախ գաւազանն՝ որ է զօրութիւն եւ իշխանութիւն նորա. որ խրատէ զապստամբն եւ ածէ ի հօտն. եւ Քրիստոս գաւազանաւ խաչին ժողովեաց զցրուեալ ոչխարն։ Երկրորդ գործիք՝ մաղախ հացին. այսինքն, զի մարմնաւոր հահացիւ եւ կերակրով յագեցուսցէ զքաղցեալսն. որպէս Քրիստոս ասաց առաքելոցն. «դուք տուք դոցա ուտել». եւ ինքն կերակրեաց զնոսա։ Երրորդ՝ փողն. այսինքն, քաղցր ձայն վարդապետին. որ մըխիթարէ զժողովուրդն եւ հաստատէ ի հաւատս. եւ Քրիստոս փողեաց ի վերայ խաչին զեօթն բանն քաղցրալուր։ Եւ եղեգնեայ փողն՝ ունի հինգ ծակ. յոր խաղացուցանեն զմատունս։ նշանակէ զհինգ խոցուածն Քրիստոսի ի վերայ խաչին։ Չորրորդ՝ է սուլել բերանովն. այսինքն յորդորել ի գործս բարիս. եւ վարել զնոսա յարօտս կենաց. այլ այժմ փոխեալ ունին տգէտ հովիւք ըզչորս գործիսս զայս։ Զի այժմ ունին գաւազան իշխանութեան՝ ոչ վասն խրատելոյ ի բարին, այլ վասն խորտակելոյ եւ փշրելոյ զոսկերս նոցա։ Եւ ի պարկ իւրեանց ոչ ունին հաց վասն քաղցելոցն. այլ կարծր քարինս՝ որք անիծանեն զանմեղս։ Եւ զփող քաղցրաձայն վարդապետութեան՝ փոխեալ են ի դատարկաբանութիւն եւ ի խօսս աղտեղիս։ Եւ զսուլելն ի յորդորական բարիս՝ այժմ փոխեալ են ի սուլել թիւնաւոր օձի. զի դնեն բամբասանս ի վերայ սրբոց՝ եւ չար օրինակ լինին այլոց. եւ ինքեանք եւս չարանան։ Զի որպէս բարի առաջնորդքն կրկին պատուոյ արժանի լինին խան զաշխարհականն. որպէս ասէ առաքեալն. «երիցունք որք բարւոք վերակացու լեալ իցեն՝ կրկին պատուոյ արժանասցին»։ Նոյնպէս չար եւ անուղղայ առաջնորդքն՝ վատթար են քան զաշխարհականն. եւ կրկին անարգութեան արժանի։ Եւ տգէտք են որք ասեն. մին անարժան քահանայն լաւ է, քան զբազում արժանաւոր աշխահական. եւ այս երեք կերպիւ հաստատի։ Նախ օրինակաւ. զի յորժամ մեծ ջահն շիջանի, առաւել գարշ հոտ հանէ քան ըզփոքրն. մեծ ճրագ քահանայն է. եւ փոքր աշխարհականն. յորժամ շիջանի քահանայն չար վարուք առաւել հոտ արձակկէ. զի բազումք առնուն չարաց օրինակ զչար վարս նորա։ Եւ որպէս հոտ ճրագին վնաս է յղւոյ. այս է զի յորժամ ոք յղացեալ է բարի գործով՝ եւ կամի ծնանիլ, ի տեսանել զչարս գործ քահանային, եւ ինքն խափանի յիւր բարեացն։ Երկրորդ՝ զի ասէ Սողոմօն. «լաւ է շուն կենդանի՝ քան առիւծ մեռեալ». կենդանի չուն է աշխարհականն. որ կենդանի է բարի գործով. եւ առիւծ մեռեալ է առաջնորդն, որ է չար վարուք։ Եւ մեռեալն ոչ ինչ է բան, քան որ գարշ հոտն բուրէ. այլ կենդանի շունն՝ բազում օգուտ առնէ. այսպէս աշխարհականն բազում օգուտ առնէ քան զչար առաջնորդն։ Երրորդ՝ զի ասէ Քրիստոս առաջնորդաց. «դուք էք աղ երկրի. եթէ աղն անհամեսցի, ի՞ւ յաղեսցի. այլ ոչ ինչ պիտոյ է այնուհետեւ. այլ ընկենուլ արատքս եւ կոխան լինիլ ի մարդկանէ»։ Սոյնպէս առաջնորդն համեմիչ է անհամ ժողովրդեանն. թէ անհամանայ չար վարուք՝ ոչ ինչ է պիտանացու. բայց միայն կոխան լինիլ ի մարդկանէ։ Ապա պարտ է առաջնորդին պահել զինքն անարատ վարուք. զի մի լիցի աղ անհամ, կամ առիւծ մեռեալ, կամ ճրագ շիջեալ։ Այլ բարի գործովք՝ բարի եւ քաջ հովուին նմանեսցի Քրիստոսի. եւ միշտ չարչարակից լիցի. զի նորին փառացն արժանասցի ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։