Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Նախ տեսանելի է թէ զինչ է պատիւ մարդոյն. եւ ապա զինչ անասնոց նման լինիլն։ Պատիւ մարդոյն՝ ընդ ստեղծանելն իւր բազում է եւ զանազան։ Առաջին՝ զի թագաւոր եւ իշխան եղեւ ամենայն արարածոց որք երեւին. եւ վասն նորա եղեւ ամենայն երկինք եւ երկիր եւ բոյսք եւ կենդանիք. ըստ որում ասէ գիրն. «զամենայն ինչ հնազանդ արարեր ի ներքոյ ոտից նորա. զխաչն եւ զարջառ եւ զամենայն ինչ»։ Զի ամենեքեան ծառայք եւ սպասաւորք են մարդոյն. ոմանք ի լուծ. ոմանք ի բեռինս. եւ այլք յա՛յլ ինչ պէտս. իսկ մարդն՝ ոչ ումեք է ծառայ. այլ ազատ եւ ինքնակալ է։ Եւ զայս նշանակէ ձեւ կազմուածին, որ ուղորդ ի վեր է, եւ ոչ որպէս կորագլուխ անասնոցդ հնազանդեալ ումեք։ Երկրորդ՝ զի զամենայն արարածոց նմանութիւնս յինքեան բերէ. զի գոյ է ընդ անշնչից։ Աճէ ընդ տնկոց։ Զգայ ընդ կենդանեաց։ Իմանայ ընդ հրեշտակաց. վասն որոյ փոքր եւ կենդանի աշխարհ կոչի մարդս ի վերայ երկրի։ Երրորդ պատիւ է մարդոյն՝ զի խորհեցաւ եւ ապա արար, եթէ զի՞նչ եւ ո՞րպիսի. եւ ո՞ւմ իշխեսցէ. եւ յո՞յր պատկեր լիցի. որպէս ասէ. «արասցուք մարդ ըսատ ապատկերի մերում եւ ըստ նմանութեան. եւ իշխեսցէ ձկանց ծովու»։ Ո՛վ մեծի հիացմանն. երկինք եւ երկիր եւ ծով՝ արեգակն եւ լուսին եւ աստեղք՝ արարան եւ ոչ եղեւ խորհուրդ. իսկ վասն մարդոյս յառաջագոյն խորհի Աստուած. զի ինքն քան զլինիլն իւր՝ էրէց է խորհելովն Աստուծոյ։ Չորրորդ՝ զի զամենայն «ասաց եւ եղեն. հրամայեաց եւ հաստատեցան»։
       Իսկ զմարդս ի ձեռն էառ եւ արար. ըստ այնմ որ ասէ. «էառ Տէր Աստուած ըզմարդն հող յերկրէ եւ այլն». որ զառաւել հոգալն նշանակէ։ Հինգերորդ՝ որպէս այր մեծատուն զայլ ոք ի պատիւ մեծարէ՝ նախ պտարաստէ զկերակուրս եւ զըմպելիս . եւ զտեղիս եւ զզարդարանս. եւ ապա կոչէ զպատուաւորն։ Նոյնպէս եւ մեծատունն ամենեցուն Աստուած՝ նախ պատրաստեաց զամենայն պէտս մարդոյն զանազան կերակուրս եւ զըմպելիս։ զերկինս ձեղուն. զերկիր յատակ։ Զլուսաւոր ճրագ։ Զգեղեցկաձայն թռչունս երգեցիկ։ Եւ զդրախտն գահոյս ամենապատիկ տնկօք։ Եւ ապա մեծարեաց զմարդն ի պատիւ. զի մի սին եւ նեղ բարուք, այլ առատ եւ լի՛ երեւեսցի մարդն ի բնէ։
       Վեցերորդ՝ որպէս կապ իմն եւ կատարումն ամենայն աշխարհի մարդն եղեւ. զի զյառաջագոյն եղեալսն իմանալի եւ զգալի գոյացութիւնս՝ որք բաժա՛ն են ի միմեանց եւ օտար արձակ միջոցաւ, ի մի իմն ժողովեաց էութիւն ի կազմուածս իւր հոգւով եւ մարմնով. որով ցոցանի թէ, մի է ամենայն աշխարհ միոյ արարչի ստեղծուած։ Եօթներորդ պատիւ՝ զի յանմարմինսն՝ մարմնաւոր բարութիւնս պակաս է . իսկ ի մարմնաւորս՝ անմարմնոցն. այլ զմարդն պատուեաց, եւ երկու բարեացն հաղորդեաց։ Զի զոր ունէր ինքն՝ ետ. եւ զայլսն՝ այսինքն զմարմնաւոր բարութիւնս ոչ խնայեաց, եւ ոչ նախանձեցաւ. այս է որ կրկին կայիւք զմարդս պատուեաց որպէս ասացաք։ Ութներորդ՝ զի առաքինութեամբ զարդարեաց. զի մի միայն տալովն՝ այլեւ վարձականաւն պսակեսցէ. զի հրեշտակք՝ ի գոյացական վարձս իւրեանց ոչ կարեն յաւելուլ եւ ոչ նուազիլ. այլ մարդս կարէ առաքինութեամբ աճիլ։ Իններորդ՝ երկու ինչ պատիւ՝ առաւել ունի մարդս, քան զայլս ամենայն. այսինքն, զթողութիւն մեղաց եւ զյարութիւն կենաց։ Եւ զայս ասէ՝ հոգեկանին վասն մարմնոյն, եւ մարմնականին վասն հոգւոյն, զի վասն մարմնոյս թողութեան մեղաց հանդիպիմք։ Այլ հրեշտակք ոչ ընկալան զթողութիւն. զի ոչ ունին մարմին վայրաքարշ ի մեղս. եւ զի հոգի անմահ ունիմք. վասն որոյ եւ յարութեան հանդիպիմք. զոր այլ կենդանիք ոչ ունին։
       Տասներորդ՝ զի ի պատկեր արարչին ստեղծաւ մարդն. որ գերագոյն է քան զամենայն պատիւ. ըստ որում ասէ. «արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր». այսինքն, մտօք, բանիւ, անձնիշխանութեամբ, սրբութեամբ, բարութեամբ, եւ այլովք. եւ յանապական տեղւոջ դրախտին ադինայ եդ զնա. լուսեղէն զգեստիւ, եւ անմահ կենօք պատուեալ զարդարեաց զպատկերն իւր. որպէս ասէ։ «Մարդ ի պատուի էր եւ ոչ իմացաւ»։ Իսկ որ յայսպիսի պատուի էր մարդն՝ զրկեցաւ յայսմանէ եւ նմանեցաւ անասնոց. վասն զի ի պատկեր արարչին՝ խառնեցաւ եւ պատկեր հողեղինին. որպսէ ասէ գիրն. «արու եւ էգ արար զնոսա»։ Այլ արդ՝ «ի Քրիստոս արու եւ էգ ոչ է ասէ առաքեալն. ապա յայտ է՝ զի այսու աննման է Աստուծոյ»։ Եւ թէ վասն էր «արու եւ էգ արար զնոսա»։ Այսմ դնեն վարդապետք հինգ պատճառ։ Նախզի՝ յատկասցի պատկերն ի նախատըպէն. զի ամենայնիւ նմանն՝ նո՛յն է։ Երկրորդ՝ զի կամեցաւ ընդ հոգեւոր բարւոցն եւ զմարմնաւորս վայելել։ Երրորդ՝ զի ո՛չ միայն տալով, այլեւ առաքինութեամբ մարմնոյն ընկալցի զպարգեւս որպէս ասացաք։
       Չորրորդ՝ զի կամեցաւ այսպէս զաճումն մարդկան լինիլ. զի յորժամ անկան ի հրեշտակաց աճմանէն , զանասնականն ընկալցին զաճումն։ Հինգերորդ՝ վասն փրկութեան մարդկան, որ ի ձեռն մարդեղութեան Փրկչին։ Վասն որոյ զմարմինն ընդ հոգւոյն խառնեաց. միջասահման կենօք ի միջասահման վայրս դրախտին եդեալ. այսինքն, ի մէջ մահու եւ անմահութեան. զի անձնիշխան կամօք զո՛ր եւ ընտրեսցէ՝ զնոյն ընկալցի. եթէ զմահ, եւ եթէ զանմահութիւն։ Եւ եդե առաջի նորա զամենայն փայտ. որ է ամբարեաց եւ երանութեանց պարառումն. զի նոքօք միշտ մնասցէ յանմահութեան։ Այս է առաջին եւ սկզբնական կեանքն մեր զոր կորուսաք . եւ ի յարութեան դարձեալ ստանամք։ Այլեւ հրաժարեցոյց ի փայտէն գիտութեան, եւ զմահն առաջի եդ. իսկ նա թողեալ զառաին կեանսն անմահութեան, հաւանեալ օձին պատրանաց եւ հեշտացեալ զգայութեամբ, կորոյս յինքեան զաստուածային պատկերն. եւ պատուեաց զանասնեղէնն. եւ այսպէս «հաւասարեցաւ անասնոց անբանից եւ նմանեցաւ նոցա». այսինքն ուտելով բարկութեամբ՝ ցանկութեամբ՝ սրտմտութեամբ՝ եւ այլով նմանեաց նոցա։ Եւ աստ երեք ինչ հարցանելի է։ Նախ թէ՝ վասն է՞ր սրտմտիլն եւ ցանկալն մեղք է ի մեզ, եւ ոչ յայլ կենդանիս։ Երկրորդ՝ վասն է՞ր դիւրաւ գործեմք զմեղս՝ քան զբարիս։ Երրորդ՝ թէ զի՞նչ է պատճառ գործելոյ զմեղս։ Տեսցուք զառաջին գլուխն, թէ զի՞նչ է պատճառ՝ որ սրտմտութիւն եւ ցանկութիւն եւ այլն ի յանբան կենդանիս գո՛րծ է. իսկ ի մեզ ախտ եւ մեղք։ Ասեմք թէ սոքա ի յանբանսն՝ ո՛չ միայն գործ են, այլեւ պահպանօղ նոցա. զի սրտիւն ապրին մարմնակեր գազանք. եւ հեշտ ցանկութեամբ բազմածին կենդանիք աճին։ Եւ երկչոտութեամբ ապրին նապաստակք. եւ տկարքն ի հզօրաց. եւ որկրամոլոթեամբ մնան բազմամարմինքն եւ ատելութեամբ զերծանի ոչխարն ի գայլէ. եւ խրոխտումն մեծարգու առնէ զձի. եւ այլքն նմանապէս։ Իսկ գործքս այսոքիկ՝ որ նոցա պահպանօղք են, մեզ կորուստ եւ մեղք են. եւ այս վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ ի նոսա չափաւոր են ախտքս այսոքիկ. իսկ ի մարդն՝ առաւել են եւ անչափ. եւ զայս առնէ միտքն իբրեւ մշակ՝ որ առեալ զսերմն, բազմաբեղուն աճեցուցանէ. այսպէս եւ միտքն խորհելով ի չարն, զայսոսիկ ախտս յաելու ի մեզ. որպէս յայտ էի սրտմտիլն. զի խորհուրդն մշակ եղեալ՝ յետոյ յոխս եւ ի քէն եւ ի նախանձս յաւելու։
       Նոյնպէս զցանկութիւն ի շնութիւն եւ ի պոռնկութիւն յաւելու հանապազ. զոր անասունք յիւրեանց ժամանակին ունին զխառնումն։ Նոյնպէս եւ զորկրամոլութիւն յաւելու միտքն՝ հնարելով զանազան կերակուր եւ ըմպելի. այսպէս եւ զայլն ամենայն յաւելու անչափութեամբ. վասն որոյ ախտ եւ մեղք կոչին առ մեզ։ Երկրորդ պատճառ՝ զի զայսոսիկ անասաունք գործեն ըստ բնական կարգին։ իսկ մեք ի հակառակն փոխեմք. որպէս անպտուղ երկիր կորուսանէ ըզբարի սերմանս, եւ փուշ բուսուցանէ. նոյնպէս եւ մեք զբարի սերմանս զորս ետ Աստուած ի մեզ՝ ի չարն փոխարկեմք։ Որպէս բարկութիւն բարի է ի դէմս չարացն, փոխեմք զայն յընդդէմ բարւոյն։ Եւ զցանկութիւն զոր ունիմք առ բարին, փոխեմք եւ ցանկամք չարեաց։ Այսպէս եւ զխոհեմութիւն ի չար խորհուրդ եւ ի խորամանկութիւն փոխեմք։ Զսէրն որ առ Աստուած պարպէաք, փոխեմք առ երկրաւորս եւ ի մեղս։ Ատել պարտ էր զմեղս, այժմ ատեմք զարդարութիւն։ Խրոխտալ պարտ էր առ չարս եւ ոչ հնազանդիլ, այժմ անհնազանդ եմք օրինացն Աստուծոյ, եւ հպարտանամք ի վերայ ընկերաց։ Անարգեմք զհոգիս որ է պատկեր Աստուծոյ. եւ պատուեմք զմարմինս որ է պատկեր անասնոց. որպէս ասէ «մարդ ի պատուի էր, եթող եւ հաւասարեցաւ անասնոց»։ Եւ այս երկու պատկերս որ ասացաք՝ են ի մարդն. այսինքն, պետկերն աստուածային, եւ պատկերն անասնական. եւ միտքն կառավար նոցա. զո՛րն կամի՝ զնոյն պատկերն գեղեցկացուցանէ։ Զի սրբութեամբ եւ առաքինութեամբ՝ աստուածային պատկերն գեղեցկանայ. իսկ գործով մեղացն՝ տգեղանայ աստուածային պատկերն եւ կորնչի ի մեզ. որպէս հայելի ժանկեալ ոչ ցուցանէ յինքն զպատկեր մարդոյ. եւ յորժամ սրբիմք ի մեղաց, նոյն ժամայն պայծառանայ ի մեզ աստուածային պատկերն. որպէս մաքուր հայելւոջ պատկեր մարդոյ։ Այս առաջին գլուխն։ Երկրորդ՝ հարցանելի է թէ վասն է՞ր դիւրին է մարդոյ ի մեղս հակիլ՝ քան ի յառաքինութիւնս։ Ասեմք այսմ չորս պատճառ։ Նախզի՝ մեղքն ծանր իմն է. եւ մարմինս ծանր եւ վայրաքարշ. վասն որոյ միաբանեալ, զհոգին ի վայր քարշեն ընդ ինքեանս. որպէս վէմ ի գլխոյ լերանց ի ստորեւս դիւրաւ հոսի։
       Իսկ առաքինութիւնեւմիտքն թէպէտ թեթեւ են. այլ ընդ մարմնոյն կապեալ են իբր նգաւ. դժուարաւ շարժեն զմարմինն ընդ ինքեանս. որպէս զերկանաքարն՝ ի գլուխ լերինն տանիլ։ Երկրորդ՝ պատճառ՝ զի զգայարանս անասնեղէն պատկերիս է. որով դիւրաւ ըմբռնի ի հեշտութիւն մեղաց. եւ քարշէ ընդ իւր զմիտս եւ զխորհուրդս։
       Երրորդ պատճառ՝ զի զհեշտութիւն մարմնական՝ առ ձեռն պատրաստ ունի ի ներկայս. իսկ հոգեւորն ի հեռուն է. յապագայն ակնունելով յուսայ վասն որոյ եւ յապաղի ի գործս նորա։ Չորրորդ՝ զի սովոր եւ ընտել է հեշխութեան աշխարհիս. յանդուստ ի ծննդենէ հետէ հեշտացեալ ընդ աշխարհական իրաց. եւ հոգեւորին ոչ եւս։ Այս երկրորդն։ Իսկ երրորդն գլուխն՝ թէ զի՞նչ է պատճառ գործոյ մեղաց։ Այսմ ասեն սուրբ վարդապետք եկեղեցւոյ, թէ յերից պատճառաց գործէ ոք զմեղս։
       Նախ՝ ի չար հրահանգութենէ. այսինքն, ի չար սովորութենէ։ Երկրորդ տգիտութենէ։ Երրորդ՝ ի չարունակութենէ։
       Չարունակութիւն ա՛յն է՝ որ լինի ի խառնուածոյ մարմնոյս մերոյ։ Զի յաւելուած եւ պակասութիւն տարերացն՝ ներգործէ ի մեզ զմեղս. զի բարկացօղք են դառնամաղձեայքն. այսինքն, որ զդառն մաղձն որ է տարր հրոյն աւելի ունի, բարկացօղ է։ Եւ որ զգէջ եւ ջերմն արեան խառնուած՝ եւ զգէջ մաղասն ունի, վայրաբեր է եւ գիջասէր։ Եւ որ ըզսեաւ մաղձն ունի , ծոյլ է եւ տրտմակեաց։ Եւ որ զօդն աւելի ունի՝ թեթեւամիտ լինի եւ անհամբեր եւ հպարտ։ Իսկ երկրորդն՝ ի չար սովորութենէ. յորժամ ոք ի մանկութենէ ի չար տեղւով կեցեալ իցէ, եւ ի չար ընկերաց ուսեալ զչար գործս, եւ հանապազ ի նոյն ուսեալ սովորութեամբն, անխտիր գործէ զմեղս. զի սովորութիւն ի բազում ժամանակս մակըստացական լինի ասեն իմաստունքն։ Երրորդ՝ ի տգիտութեանց. զի ոչ գիտէ ըզսուրբ գիրս եւ ոչ զօրէնս. եւ ոչ խրատ արանց սրբոց. եւ այնպէս զչարս իբրեւ զբարիս գործէ։ Զի զանազանութիւն գոյ ի մէջ բարեաց. զի է բարի որ զուտ եւ իսկապէս է բարի. որպէս Աստուած. եւ կեանք արքայութեան. եւ գործք առաքինութեան. որովք նմանիմք զուտ եւ իսկապէս բարւոյն Աստուծոյ։ Եւ է որ կերպարանօք բարի երեւի, եւ ի ներքոյ չար է. որպէս մարմնական հեշտութիւն. արծաթասիրութիւն. պոռնկութիւն, եւ այլն. զի սոքա չարք են. եւ բարեաւն կերպարանին։ Զի թէ մերկ էր չարն՝ ոչ ոք գործէր . զի չարն ամենեցուն է փախչելի. այլ զի պճնեալ է բարեաւն. իսկ բարի է՝ որում ամենեքեան ցանկան։ Վասն որոյ վերերեւոյթ բարւոյն ցանկացեալք, ըմբռնիմք ի ծածկեալ չարէն. որպէս թռչունն յորոգայթն ըմբռնի. եւ ձուկն ի կարթն. զի զարծաթասէրն՝ գոյն արծաթոյն՝ պատրէ. եւ զպոռնիկն հեշտութիւն եւ զգողն շահ ընչիցն։
       Եւ յորժամ գործեաց՝ մեռաւ մեղօք. որպէս ասացաւ նախաստեղծիցն. «յորում աւուր ուտէք, մահու մեռանիք»։ 303 Զի այս է ի դրախտի հոգւոց մերոց «ծառ գիտութեան բարւոյ եւ չարի». այսինքն, միտք մեր որ խառնեալ ունի զբարի եւ զչարն. եւ ոչ կարէ զանազանել, թէ ո՞րն է իսկապէս բարին. եւ ո՞րն կերպարանեալն։ Եւ պտուղն՝ չար գործն է ի չար խորհրդոց յառաջ եկեալ. եւ խրատատու օձն՝ բանսարկուն է որ խաբէ զմեզ։ Եւ պտղոյն գեղեցկութիւն այն է՝ որ մեղքն հեշտալի է զգայութեանց մերոց. եւ յորժամ մերձենամք՝ մահու դատապարտիմք. որպէս ոք որ ընդ դեղ մահու խառնէ. որպէս անդ առ Ադամ, եւ այժմ առ մեզ։ Եւ որպէս նա զրկեցաւ յանմահական կենաց դռախտէն եւ յԱստուծոյ տեսոյն. այսպէս մեղօք ամենայն ոք զրկի յարքայութենէն, եւ ի տեսութիւն Աստուծոյ։ Եւ որպէս Ադամ յերկիր անիծից անկաւ, եւ մահու դատապարտեցաւ. եւ մեղաւորն յանիծից երկիրն որ է դժոխքն. ըստ այնմ, «երթա՛յք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից»։ Եւ որպէս Ադամ յորժամ զպտուղն եկեր՝ ի նոյն ժամն ընդ մահու գրաւեցաւ. թէպէտ իննհարիւր եւ երեսուն ամ ապրեցաւ եւ ապա մեռաւ. այսպէս մեղաւորն ընդ գործել մեղացն, ի ներքոյ մահու եւ դժոխոցն գրաւի. թէպէտ յետ բազում ամաց ի կատարածի ի դժոխս մտանէ։ Յորժամ հարցաքննութիւն լինի ի դատաստանի որպէս Ադամայ, յայնժամ անիծանին մեղաւորք որպէս զԱդամ։ Եւ յայնժամ պատեն երկունք եւ ցաւք դժոխոց զնա որպէս զԵւա։ Եւ յայնժամ դատապարտի օձն բանսարկուն, քարշիլով ի հուրն յաւիտենից։ Որոյ պատճառէ՝ զի պատիժն հետեւի դատաստանի. եւ դատաստանն մեղաց։ Եւ նա՛խ է մեղքն՝ եւ ապա դատաստանին քննութիւն. եւ ապա պատիժն որ է հատուցումն։ Իսկ դատաստանն՝ ի կատարածի է. «զի հաստատեաց օր մի՝ յորում դատելոց է զամենայն առաքեալն». եւ դատաւորն Քրիստոս է. «յորժամ եկեսցէ փառօք հօր եւ հրեշտակաց սրբոց, յա՛յնժամ բաժանեսցէ զօդիսն յայծեաց». այսինքն, զարդարս եւ զմեղաւորս։ Ապա եւ յայնժամ հատուցանէ չարացն տանջանս. եւ արդարոցն փառք. ըստ այնմ, «որոց բարիս գործեալ իցէ ի յարութիւն կենաց. եւ որոց զչար արարեալ՝ ի յարութիւն ի դատաստանաց»։ Եւ թէ, «մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ առաջի ատենին Քրիստոսի. զի ընկալցի իւրաքանչիւր իւրով մարմնովն զոր ինչ գործեաց յառաջ. թէ չար եւ թէ բարի». եւ այսոքիկ յետոյ։ Բայց դառնամք յառաջին բանն մեր, եթէ զչար գործս մեղաց՝ վասն տըգիտութեան գործեմք. զի խառնեալ է բարին եւ չարն. եւ ոչ կարեմք տգէտ մտօք որոշել ի միմեանց։
       Զի անկիրթ միտքն եւ բնական՝ ոչ կարէ որոշել զսոսա։ Այլեւ ոչ միտքն որ ընդ զգայութիւնս խառնի կարէ ընտրել. զի անվարժ միտքն եւ բնական՝ ոչ ունի զլոյս շնորհաց. եւ ո՛չ զլոյս կրթութեան ի սրբոց գրոց։ Եւ այն որ ընդ զգայութիւնս խառնի, խաբի ի զգայոււթեանց. վասն որոյ երեքին սոքա ո՛չ կարեն ընտրել զլաւն ի վատթարէն։ Իսկ այնպիսի միտք՝ որ ունի զլոյս շնորհաց եւ զլոյս կրթութեան ի սուրբ գրոց, եւ որ անխառն է ի զգայութեանց միայն տեսականն միտք , նա կարէ ընտրել եւ որոշել զկերպարանեալ բարին եւ զճշմարիտն։ Եւ այս երկու բարիս՝ Ժ կերպիւ զանազանին ի միմեանց։
       Նախզի՝ այս հոմանուն բարի է. զի ունի զանունն բարի, եւ ո՛չ զիրն. իսկ ճշմարիտն՝ զիր եւ զանունն բարի փաղանուն ըստ իմաստասիրացն։ Երկրորդ՝ զի այսր սկիզբն բարի է՝ եւ կատարածն չար. եւ որ իսկապէս է՝ սկիզբն եւ կատարածն բարի է։ Երրորդ՝ զի իսկապէս բարին՝ միատեսակ է եւ անհակառակ. եւ պիտակ բարին բազմազան է եւ խառնակ։ Չորրորդ՝ զի այգս արատքոյ բարի է, եւ ներքոյ չար. իսկ նա՝ ներքոյ եւ արտաքոյ բարի է։ Հինգերորդ՝ զի սա մարմնոյ է բարի, եւ չար եւ հոգւոյ չար. իսկ նա՝ մարմնոյ եւ հոգւոյ է բարի։ Վեցերորդ՝ սա այս կենացս է բարի, եւ այն կենացն չար. եւ որ իսկապէսն է՝ կրկին կենացս է բարի։ Եօթներորդ՝ այս ի կեանս է բարի, եւ ի մահն չար։ Եւ նա որ զուտ է բարի, ի կեանս եւ ի մահ։ Ութներորդ՝ այս առ ժամանակ մի բարի է, եւ յաւիտեան չար. եւ նա յաւիտենական բարի։ Իններորդ՝ այս փոփոխական բարի. եւ այն անփոփոխ։ Տասներորդ՝ այս մարմնական բարեաւս սատանայի եւ դժոխոցն հաղորդիմք։ Եւ այն հոգեւոր բարեաւն՝ անըստեղծին եւ զուտ բարւոյն Աստուծոյ հաղորդիմք. եւ արքայութեան ժառանգորդ լինիմք։ Եւ զայպիսի բաժանումն՝ ոչ գիտէ բազումք. վասն որոյ ըզկերպարանեալ բարին իբրեւ զիսկապէսն գործեն. որ է մեղք եւ չար։ Այսպէս ըստ երիցս այսոցիկ գործէ ոք զմեղս։ Չար սովորութեամբ. եւ չար ունակութեամբ. եւ տգիտութեամբ։ Եւ լինի բժշկութիւն երիցս այսոցիկ. զի զչար սովորութիւն՝ բժշկէ ոք բարի սովորութեամբ ի բարի տեղւոջ առ բարի ընկերս բնակելով. զի ասէ մարգարէն. «ընդ սրբոյն սուրբ եղիցիս. ընդ առն անբծի անբիծ, եւ այլն». զի անձնիշխան կամօք որպէս սովորեցաք ի չարն, սովորիմք ի բարին։ Իսկ տգիտութիւն բժշկելի է գիտութեամբ՝ եւ ուսմամբ սուրբ գրոց՝ եւ խրատով սուրբ արանց. զկանոնս եւ զպատուիրանս Աստուծոյ գիտելով որոշել զչարս եւ զբարիս։ Իսկ զչար ունակութիւն բժշկելի է բժշկական դեղօք . եւ կամ պատրաստութեամբ ի ջերմն եւ ի գէջ կերակրոց. որք բորբոքեն ի մեզ զցանկականն. որպէս թէ ոք զնիւթ հրոյ պակասէ՝ շիջանի հուրն։ Այլեւ տքնութիւն եւ չարչարանօք մարմնոյ բժշկին սոքա։ Վասն այսր պատճառի՝ յորժամ պահօք պատրաստ կամք ի կարակրոց եւ յըմպելոց, եւ տքնութեաեմեբ եւ աղօթիւք չարչարեմք զմարմինս, զերծանիմք ի չար ունակութեանց խառնուածոյ որք քարշեն զմեզ ի մեղս։ Եւ սրբիլով ի մեղաց՝ վերստին պայծառանայ պատկերն Աստուծոյ ի մեզ. զոր ի սկզբանէն ունէաք նախ քան զյանցանելն ի դրախտին։ Եւ զի այսպէս է եղբարք. զմարմինս չարչարեցուք. պահօք պնդիցուք։ Աղօթից ստէպ կացցուք։ Զչարս ի սրտէ ի բաց հանցուք։ Զմիմեանս սիրեսցուք ի սուրբ սրտէ եւ յանկեղծ խորհրդոյ։ Դարձցուք առ Աստուած, եւ դարձցի առ մեզ։ Ներեսցուք միմեանց զի ներեսցէ եւ նա մեզ։ Գթասցուք յաղքատս՝ զի եւ նա գթասցի ի մեզ։ Քաղցելոց հաց լիցուք, եւ մերկացելոց զգեստ։ Օտարաց ժողովօցղ, եւ հիւանդաց բժշկօղ. զի եւ նա բժշկեսցէ զվէրս հոգւոց եւ մարմնոց մերոց, ծածկելով զմերկութիւնս յամօթալի գործոց . եւ ժողովեսցէ յօթեւանս հայրական. եւ մշտաւէտ ցնծութիւհն եւ անտրտում ուրախութեան՝ արժանաւորեսցէ զամենայնսն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեան։