Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Ամենայն բանք առակաւոր քարոզութեանցն Քրիստոսի դիւրալուր են միանգամայն, եւ ախորժ լսողաց։ Վասն որոյ հանապազ առակաւ խօսէր. ըստ այնմ, «բացից առակաւ ըզբերան իմ. եւ խօսեցայց զառակս ի սկզբանէ»։
       Եւ այս վասն երեք պատճառի։
       Նախզի՝ ախորժ եւքաղցր են զլսողացն բանք առակաց. վասն որոյ ասաց մարգարէն. «քա՛ղցր են՝ ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ»։ Երկրորդ՝ զի առաւել հաստատութիւն առակաւոր բանն ի միտս, եւ անջնջելի մնայ։ Երրորդ՝ զի միտքն պայծառանայ, եւ լուսաուր երեւի մեկնութիւն բանին. որպէս բանս այս որ հրամայէ Տէրն։ «Ճրագ մարմնոյ ակն է»։ Եւ առակաւոր բանս տէրունի՝ ի վերայ չորս իրաց պատշաճի։ Նախ՝ կոչի օրէնքն։ Երկրորդ՝ ճրագ կոչի ողորմութիւն։ Երրորդ՝ ճրագ կոչի բանական միտքն։ Չորրորդ՝ ճրագ են առաջնորդք եկեղեցւոյ։
       Արդ առաջին ճրագ կոչի հին օրէնքն՝ որ ի ձեռն Մովսէսի տուաւ. ըստ այնմ, «ճրագ են բանք քո ոտից իմոց. եւ լոյս տան շաւղաց իմոց»։ Եւ նոր օրէնքս՝ արեգակն անուանի. ըստ այնմ, «ծագեցից երկիւղածաց իմոց զարեգակն արդարութեան»։ Իսկ ճրագն՝ ունի վեց յատկութիւն որ յարմարի հին օրինացն։ Նախ՝ ճրագն ի գիշերի վառեն. եւ զօրէնսն ետ Աստուած ի մէջ խաւարի կռապաշտութեան եւ մեղաց։ Երկրորդ՝ ճրագն ի միում տեղւոջ վառի եւ գնի. եւ օրէնքն միայն յազդն Իսրայէլի տուաւ։ Երրորդ՝ ճրագն սակաւ ունի լոյս քան զարեւն. եւ սակաւ լոյս էր հին օրինացն քան զնորոյս։ Չորրորդ՝ ճրագն ի նիւթ է կապեալ. եւ օրէնքն ի ձեւ մարմնական։ Հինգերորդ՝ շիջանելի է ճրագն. եւ շիջեալ կատարեցաւ օրէնքն Մովսէսի։ Վեցերորդ՝ այլ ճրագ վառի ի նմանէ. եւ բազում ազգլուսաւորեցան յօրինացն. ըստ այնմ, «օրէնք ի սիօնէ ելցեն. եւ բանք Տեառն Երուսաղէմէ»։ Այս առաջին գլուխն. որ զօրէնսն ճրագ կոչեաց. եւ մարմին զժողովուրդն. որք ոչ ընկալան զարեգակն արդարութեան. եւ ի լոյս օրինացն եւ խաւարեցան։
       Երկրորդ գլուխն։ Ճրագ կոչի ողորմութիւն. ըստ այնմ, որ իմաստուն կուսանքն պայծառ ունէին զլապտերս իւրեանց. եւ յիմար կուսանցն շիջան ճրագքն. որք ոչ ունէին զիւղ ողորմութեան։ Եւ վասն չորս պատճառի ճրագ կոչի ողորմութիւն։ Նախ որպէս ճրագն լուսաւոր է քան զամենայն նիւթ. նոյնպէս ողորմութիւն լուսաւոր է քան զամենայն առաքինութիւնս. քան զպահս, եւ զաղօթս եւ զայլսն. զի յիմար կուսանքն՝ ունէին զկուսութիւն եւ զպահս եւ զաղօթս եւ զայլն ամենայն այլ զի ոչ ունէին զճրագ ողորմութեան, ո՛չ մտին յառագաստն լուսոյ։ Երկրորդ՝ որպէս ճրագն ի բարձր տեղւոջ դնի. այսպէս «ողորմութիւն բարձր ի գլուխ պարծի առ դատաստանաւն»։ Եւ այժմ զողորմութիւնս որ յաղքատս բաշխեմք՝ ի բարձր ի յերկինս գանձեմք անմերձենալի գողոց։ Երրորդ՝ որպէս ճրագն լոյս տայ ամենեցուն. այսպէս ողորմութիւն զբազումս լուսաւորէ, եւ հաղորդէ իւրում բարութեան. թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր ողորմութիւն։ Զի թէ մարդն ի պահս կենայ՝ իւր միայն է. թէ աղօթէ իւր միայն է. այլ ողորմութիւն բազմաց շահ եւ օգուտ առնէ։ Չորրորդ՝ նուազի եւ առաւելու ճրագն ըստ նիւթոյն. այսպէս ողորմութիւն ըստ նիւթոյ տրիցն, եւ ըստ կամաց տուողին, առաւելու եւ նուազի։ Վասն այն ասէ։ «Լոյսդ որ ի քեզ է խաւար է. խաւարն ո՞րչափ եւս». խաւար զմեղսն ասէ. եւ ողորմութիւն լոյս է՝ որ արդարացուցանէ ի մեղաց։ Զի թէ տրօք ողորմութեան մեղանչես դու՝ որ լուսատու է նա եւ արդարացուցիչ. ո՞րչափ մեղօքն որք ամենեւին խաւարեցուցիչք են։ Զի ողորմութիւն երկու դէմս ունի. մին թէ տաս զողորմութիւն վասն փառաց եւ պարծանաց մարդկան, այն խաւար է եւ կորուստ. եւ միւս դէմն ի փառս Աստուծոյ։ Զի թէ ձգես զձեռնդ յաղքատն, եւ զմիտսդ առ Աստուած ձգես. յերկինս գանձեցեր. եւ ճրագ ողորմութեան լուսատու եւ անշէջ մնայ։ Այս երկրորդ գլուխն։ Իսկ երրորդ գլուխն որ ասէ։ «Ճրագ մարմնոյ ակն է»։ Բանական միտքն է ճրագ վառեալ ի մեզ, եւ ակն հոգւոյն. որպէս ասէ Դաւիթ. «Լոյս տուր Տէր աչաց իմոց, զի մի երբէք ննջեցից ի մահ»։ եւ դարձեալ ասէ. «դու լուսաւոր առնես զճրագ իմ Տէր Աստուած իմ. լոյս արա ինձ խաւարի»։ Եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախ որպէս ճրագն ի նիւթ է կապեալ եւ լուսաւորէ. այպէս միտք բանական ի մարմինն է կապեալ. եւ զգայարանօքս տեսանէ եւ քըննէ զբոլոր էակս. աչօք զգոյնն. ականջօք զձայնն, եւ զայլն։ Երկրորդ՝ իւղով վառի ճրագն. եւ իմաստութիւն որ կրթութեամբ ստանամք՝ լուսաւորէ զմիտս. զի բանական միտք առանց ուսման՝ է որպէս քարտէզ անգիր. զինչ որ գրես ի վերայ՝ ընդունի. վասն այն ասէ փիլիսոփայն. «ամենայն ինչ կրթութիւն է»։ Երրորդ՝ ճրագն լուսաւոր է ի խաւարի. եւ միտքս լուսաւորէ զմեզ ի խաւար մարմնի։ Եւ զի մարմինն խաւարէ. ողբալով ասէ Դաւիթ . «վայ ինձ զի ընդ երկար եղեւ պանդխտութիւն իմ. զի բնակեցայ ես ի վրանս կեդարու». որ է խաւար մարմնոյս։ Չորրորդ՝ լուսով ճրագի գնամք ի գիշերի. այսպէս իմաստութեան լուսովն՝ ուղիղ ընթանամք ի գիշեր կենցաղոյս. եւ նովաւ տեսանեմք ըզխորխորատս մեղաց. եւ ճանաչեմք զթշնամին սատանայ, եւ փախչիմք ի նմանէ։ Հինգերորդ՝ ճրագն փարատէ զխաւարն. եւ իմաստութիւն ըզխաւար տգիտութեան եւ զխաւար մեղաց եւ զանհաւատութեան հալածէ ի մէնջ։ Վեցերորդ՝ ճրագն ի բարձր տեղւոջ առեւել լուսաւորէ. նոյնպէս եւ միտք մեր՝ հանապազ պարտ է ի բարձունս լինիլ. որպէս ասէ Սողոմօն. «իմաստնոյն աչք ի գլուխ իւր». գլուխ մեր է Քրիստոս. պարտ է հանապազ զաչս մըտաց մերոց ի նա ունել անխոտոր. զոր խրատէ առաքեալն. «զվերինն խորհեցարուք ուր Քրիստոս նստի ընդաջմէ Աստուծոյ»։ Եւ որպէս աչք մարմնոյս ի բարձր տեղւոջ է եդեալ. նոյնպէս պարտ է զզմիտսն ի բարձունս պահել. ապա թէ աչքդ ի բարձր է եւ միտքդ ի խոնարհ, եւ յերկիրս քարշի հանապազ, որպէս խոզ որ ոչ կարէ ի վեր հայիլ, այլ զոր ինչ առ ոտն է՝ զայն կարէ որոնել եւ տեսանել. յորժամ դու քո կազմուածոյդ հակառակես, աչքդ ի վեր եւ միտքդ ի խոնարհ, յայնժամ խաւար ես մտօք. որպէս ասէ. «լոյսդ որ ի քեզ է խաւար է. խաւարն ո՞րչափ եւս»։ Զի յորժամ նաւապետն ընկղմեալ իցէ, եւ զօրաւարն գլորեալ, եւ ճրագն շիջեալ, զի՞նչ կենաց յոյս ռամիկն ունիցի։ Այսպէս թէ միտքդ ի ծով աշխարհի ընկղմեալ է եւ խաւարեալ , եւ գերեալ ի մեղաց, բոլոր անձնդ եւ հոգիդ եւ մարմինդ եմենեւիմբ կորուսեալ լինի։ Այս երրորդ գլուխն։
       Իսկ չորրորդդ գլուխն որ ասէ. «Ճրագ մարմնոյ ակն է»։ Ճրագ են առաջնորդք եկեղեցւոյ։ եւ ժողովուրդն մարմին. որպէս ասաց Տէրն առաքելոցն։ «Դուք էք լոյս աշխարհի»։ Եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ որպէս տունն առանց ճրագի եւ լուսոյ խաւար է եւ մութն. նոյնպէս ժողովուրդն եւ եկեղեցին առանց առաջնորդաց, վարդապետաց, եպիսկոպոսաց, եւ քահանայից, խաւա՛ր է եւ գարշ. զի գիշերն գարշ իր կոչի։ Երկրորդ՝ զի լուսովն գեղեցկանայ եւ երեւի ամենայն ինչ. նոյնպէս առաջնորդքն են պայծառութիւն եկեղեցւոյ. եւ նոքա՛ ցուցանեն զչարն եւ զբարին. զարդարն եւ զմեաւորն։ Երրորդ՝ որպէս լոյսն ի պարզ նիւթ պայծառանայ որպէս ի պլօր եւ յապակի. եւ ի թանձրն խափանի որպէս ի քար եւ ի հող։ Ա՛յսպէս եւ քարոզութիւնք առաջնորդաց՝ ի հոգիս իմաստնոց որք յըստակ են հաւատով եւ մաքուր գործով, առաւել ազդէ։ Եւ որք վատթար են գործով՝ եւ քարացեալ հաւատով՝ անլուր են բանից նոցա։ Չորրորդ՝ զի անբռնելի է լոյսն. թէպէտ տեսանի աչաց. այսպէս առաջնորդին պարտ է գոլ. թէպէտ տեսանեն զնա հերձուածօղք չարք եւ անհաւատք՝ ո՛չ ըմբըռնեն զնա ի գործս իւրեանց։ Հինգերորդ՝ զի լոյսն սիրելի է ամենայն աչաց մարդկան. այլեւ անասնոց եւ այլոցն. այսպէս պարտ է առաջնորդին ամենեցուն սիրելի լինլ. ամենեցուն փարելի. որ հաւատացեալն շինի ի նա. եւ անհաւատն ի հաւատ գայ. եւ չարն դառնայ ի մեղաց. եւ այս յա՛յնժամ լինլ՝ որ յառաջնորդն բիծ չտեսնուն. նա ամենայնքն սիրեն եւ ընդունին զբան նորա։
       Վեցերորդ՝ զի լոյսն ի վերայ ամենայն աղտեղի իրաց ծագէ. եւ յինքն ոչ խառնի ի գարշութենէն. նոյնպէս եւ առաջնորդին պարտ է որ ընդ պոռնիկսն եւ ընդ չարսն շրջի եւ խրատէ՝ եւ ոչ ինչ կրէ ի նոցա գարշութենէն. այլ զնոսա սրբէ, եւ անուշահոտ առնէ զնոսա Քրիստոսիւ. որպէս առաքեալքն արարին. վասն այն ասէ։ «Ճրագ մարմնոյ ակն է. եթէ ակն քո առատ է, ամենայն մարմինդ լուսաւոր եղիցի»։ Այսինքն, առաջնորդք եկեղեցւոյ յորժամ սուրբ լինին եւ օրինակ բարեաց, ամենայն եկեղեցին բարի լինի եւ սուրբ։ «Եւ թէ ակն քո չար է». այսինքն, առաջնորդն թէ վատթար է, ամենայն ժողովուրդն մոլորեալ է։ Որպէս այժմ օրինակ՝ թէ ձիոցն որ ի կառսն են լծեալ՝ առաջին ձին լուսաւոր լինի, թէպէտ յետինն կոյ է, չէ վնաս։ Այլ թէ առաջին ձին կոյր է, թէպէտ յետինն լոյս ունի, ի խորխորատ անկանին։ Այսպէս ի կառս եկեղեցւոյ որ տանի յարքայութիւն երկնից՝ թէ առաջնորդքն սուրբ եւ գիտուն լինին, թէպէտ աշխարհականքն մեղաւոր իցեն ոչ է վնաս։ Այլ թէ առաջնորդն կոյր է, զամենայն ժողովուրդն տանի ի դժոխս. որպէս ասէ Քրիստոս. «կոյր կուրի յորժամ առաջնորդէ, սխալի եւ երկոքեան ի խորխորատ անկանին»։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի ասեն վարդապետք, թէ եօթն կերպիւ աչքն ոչ կարէ բարւոք տեսանել։ Եւ եօթն ցաւս այս՝ զեօթն մահու չափ մեղսն ցուցանէ։ Նախ՝ որ աչքն կոկոն եւ ի դուրս լինի, ոչ կարէ բարւոք տեսանել. եւ այս նշանակէ զամբարտաւանն. որ հոգւով ոչ տեսանէ բարւոք. որպէս ասէ Դաւիթ. «որ ամբարտաւան էր աչօք եւ ագահ սրտիւ՝ ընդ նմա եւ հաց ոչ ուտէտի»։ Ասեն իմաստունքն, թէ աչքն որ կոկոն է եւ դէպ ի դուրս, թոյլ է եւ տկար. եւ որ ի խոր է, զօրաւոր է։ Եւ այս վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ զօրութիւն որ ժողով է՝ զօրաւոր է քանզայն՝ որ ցրիւ է. այսպէս աչքն որ ի խոր է, զօրութիւն տեսութեան ժողով է. իսկ որ ի դուրս է, տկար է. զի ցրիւ է տեսութիւն։ Այլ աչքն որ ի խոնարհ է՝ զխոնարհն տեսանէ. զի սիրտ խոնարհաց ժողով է. եւ ուղիղ հայի յամենայն խորհուրդս աստուածային. այլ աչք որ ի դուրս է՝ ցուցանէ զամբարտաւանսն. որք սիրտք նոցա ցրուեալ են ի ցանկութիւն աշխարհիս։ Վասն այն ասէ Քրիստոս յաւետարանին. «գոհանամ զքէն հա՛յր Տէր երկրի. զի ծածկեցեր զայս յիմաստնոց. եւ յայտնեցեր տղայոց, որ է խոնարհաց»։ Երկրորդ՝ զի աչք որ ի խոր է, հեռի է յամենայն վնասու. իսկ որ ի դուրս է, զամենայն ազգ փոշի եւ զշիւղ յինքն ընդունի։ Այսպէս խոնարհաց ոչ ինչ հանդիպի նեղութիւն. զի հեռի է յամենայն կռուոյ. այլ ամբարտաւանն՝ ի մէջ ամենայն դառնութեան եւ կռուոյ է. որպէս ասէ Սողոմօն. «ի մէջ ամբարտաւանից լինի կռիւ»։ Երրորդ՝ զի խոր աչքն՝ մօտ է յաղբիւրս տեսողական զօրութեան. զի ասեն բժիշկք, թէ զօրութիւն տեսութեան՝ ոչ կ կատարեալ յերեսս աչաց. զի թէ յերեսն էր տեսութիւն, զամենայն ինչ երկու տեսանէաք. զի երկու աչք է. այլ մին ջիլ ի մին աչացն՝ եւ մին ջիլ ի միւս աչացն՝ խառնի ի մէջ ճակատին իբրեւ զխաչ. եւ անդ լինի կատարեալ տեսութիւն. վասն այն զմի ինչ՝ մի տեսանեմք։ Յայսմանէ որ տեսութիւն ի խոր է, երկու ինչ տեսանեմք։ Նախզի՝ զօրութիւն հոգեւոր տեսութեանս մեր՝ ոչ է ի մեզ կատարեալ. այլ Քրիստոս՝ որ ի խաչին բեւեռեալ. զի նա է աղբիւր տեսութեան մերոյ . եւ խոնարհ մարդն՝ մերձ է առ Քրիստոս. զի յանձն է առեալ զչարչարանս։ Այլ ամբարտաւանն յ՛ոյժ հեռի է ի Քրիստոսէ. զի զփառս աշխարհիս խնդրէ. վասն այն ոչ առնու զզօրութիւն տեսութեան. որպէս ասէ Դաւիթ. «զխոնարհս տեսանէ՝ եւ զբարձունս ի հեռաստանէ ճանաչէ»։ Երկրորդ՝ տեսութիւն ոչ չէ յերեսն այլ ի խոր՝ զայն ցուցանէ, թէ չէ պարտ դատապարտել զմարդ վասն երեւելի ինչ իրաց զոր տեսանեմք. այլ հայիլ ի սիրտս նորա եւ ի ծածուկ գործս. որպէս ասէ Քրիստոս. «մի ըստ աչս դատէք. այլ ուղիղ դատաստան արարէք»։ Եւ Յակոբոս ասէ. «մի աչառութեաբ ունիցիք զհաւատ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. եթէ մտանիցէ ի ժողովս ձեր՝ որ ունիցի զհանդերձս պայծառս՝ ասէք ա՛ստ նիստ դու պատուով. եւ ցաղքատն՝ յոտն կաց, կամ ե՛կ նի՛ստ առ պատուանդանի իմոյ»։
       Զի աչք որ մին է միջնորդ՝ վասն այն ուղիղ տեսանէ. որպէս փայտ զոր ցցեն ի գետնի՝ միջնորդութեամբ օդոյն ուղիղ տեսանէ. այլ գաւազանն ի ջուր՝ բեկեալ տեսանի. զի երկու միջնորդով հայի օդով եւ ջրով։ Այսպէս մարդ որ արժանապէս հայի զչարն չար, եւ զբարին բարի, ուղիղ դատէ զընկերն. այլ որ երկու միջնոդով տեսաէ, ոչ ուղիղ հայի. որ կաշառս առնու, կամ որ ի մեծ ազգէ լինի, հարկիս առնէ։ Այս առաջին տեսութիւն որ ասացաւ։ Երկրորդ կերպիւ՝ ոչ կարէ աչքն բարւոք տեսանել՝ յորժամ շիլ լինի։ Ցուցանէ ըզնախանձոտն. զի նախանձոտն՝ հետ ո՛ւմ որ նախանձ ունի, ո՛չ հային ի նա ուղիղ։ Նման է նա Սաւուղայ՝ որ յորժամ լուաւ թէ ետուն Դաւթի զբիւրս գովութիւն, եւ ինքեան զհազարս, ընդ ակամբ հայէր ի Դաւիթ յօրէ յայնմանէ։ Այսպիսիք են նախանձոտքն. որք ոչ կարեն լսել զբարութիւնս այլոց. այլ միայն զինքեանց։ Զի ասէ Սոկրատես, թէ հնար ի՛նչ էր որ աչք եւ ականջ նախանձոտաց զամենայն աշխարհիս բարութիւնս տեսանէր եւ լսէր, այն լա՛ւ էր. յի յո՛յժ մաշիւր եւ խոցոտիւր սիրտ նորա։ Որպէս այն զինուորքն՝ զորս գիտէր թագաւորն, զի ընդ միմեանս նախանձ ունէին, ասէ թագաւորն միոյն. թէ զի՞նչ խնդրես դու յինէն. թէ մեծութի՞ւն, տամ քեզ. այլ խո ընկերին կրկին տամ քան զքոյն։ Ասէ ի միտս իւր. թէ խնդրեմ ինձ մի բարի, նմա կրկին տայ քան զիմն. ասէ ցթագաւորն . զիմ մին աչս հա՛ն. զի միւսոյն զերկուսն հանիցէ. ա՛յսպէս չա՛ր է նախանձն։
       Երրորդ կերպիւ՝ աչքն ո՛չ կարէ բարւոք տեսանել, յորժամ վասն բերկութեան սրտին աչքն շրջի եւ յիրեաց դիպի։ Ցուցանէ թէ որք բարկացօղք են եւ խռովակացք, նոցա միտք եւ հոգին ոչ կարեն տեսանել զճշմարիտն. որպէս ջուր որ յիրեար է դիպած՝ ոչ երեւի պատկեր ինչ ի նմա։ Սոյնպիսի է սիրտ բարկացողին. ոչ երեւի պատկերն Աստուծոյ որ է ճշմարտութիւն։ Դարձեալ յորժամ մարդ զաչսն շրջէ ի տեղեաց՝ զմին իրն՝ երկու տեսանէ. այսպէս բարկացած մարդն՝ զընկերին մեղսն թէ մին է, երկու տեսանէ. վասն այն ասեն թէ, Պղատոն բարկացեալ աշակերտին, ոչ կամէր վրէժ առնուլ. հրամայեաց ա՛յլ ումեք՝ որ չէր բարկացած տանջել զնա. զի ասէ թէ, բարկացածն ոչ կարէ իրաւամբք առնուլ զվրէժ։ Դարձեալ ասէն իմաստունքն, թէ սիրտն եւ աչքն ի մին հային. զի ի չար սրտէն բարկացած՝ շոգոլի ինչ ելանէ ընդ աչսն, եւ միջնորդելով օդին հարկանի ի վերայ ումել եւ վնասէ զնա, յորժամ չար աչօք հայի. առաւել զփոքր տղայսգ որոց փափուկ են մարմինքն։ Եւ վկայ այսմ ասէ Արիստոտէլ, թէ տեռատես կինն յորժամ հայի ի հայելին, աղտոտի եւ գիշանայ. վասն այն բարի աչօք պարտ է մեզ հայիլ որպէս աղաւնի անմեղ։
       Չորրորդ կերպիւ՝ աչքն բարւոք ոչ տեսանէ յորժամ մսամոլ լինի եւ խիստ գեր։ Ցւոցանէ զորկրամոլսն. որք աւելի ուտելով եւ ըմպելով՝ կուրացուցանեն զմիտս իւրեանց. զի յորժամ շատ լինի ձէթն, եւ պատրոյկն բարակ, շուտով շիջանի լոյսն։ Նոյնպէս ի բազում կերակրոց՝ կուրանայ միտքն որկրամոլին. յայնժամ սատանայ դիւրաւ ձգէ զմարդն ի գէջ ցանկութիւնս. վասն այն խրատէ Տէրն ըզգուշանալ. «գուցէ ծանրանայցեն սիրտք ձեր շուայտութեամբ եւ արբեցութեամբ»։ Հինգերորդ կերպիւ՝ աչքն ո՛չ կարէ բարւոք տեսանել, յորժամ փոշով եւ մոխրով լցած լինի։ Ցուցանէ զագահն եւ զարծաթասէրն. զի նոքա նման են խլրդան՝ որ չունի աչք, այլ նմանութիւն աչաց. եւ ի ներքոյ երկրի ուրախութեամբ բնակի. եւ փորէ զհողն։ եւ տայ ի վերայ գլխոյ իւրոյ . եւ ճարտար է ի ներքեւ հողին. եւ զամենայն ծակսն գիտէ. եւ ոչ ոք կարէ ըմբռնել զնա. այլ թէ ի դուրս գնայ, մոլորի եւ շուտով կորնչի։ Այսպէս ագահ մարդն՝ ոչ ունի աչք հոգեւոր եւ իմաստութիւն. այլ նման իմաստութեան. որ զաշխարհի ճարտարութիւնս ունի եւ ժողովէ. եւ ի խաւարի մարմնոյ կեանս յո՛յժ ճարտար. զերծանի ի չարաց. այլ յորժամ գայ ի լոյս ի հոգեւոր կեանս, ամենեւին կուրանայ միտք նորա եւ կորնչի ի դժոխս։ Դարձեալ յորժամ արեգական եւ լուսնի ոչ ինչ ընդդէմ անկանի, լուսով ի լի է լուսինն. այլ յորժամ երկիր ընդդէմ անկանի, խաւարի լուսինն։ Նոյնպէս հոգի մարդոյն նման է լուսնի. եւ արեգակն պայծառ՝ Աստուած է. ո՛րչափ աշխարհական հոգ , կամ հեշտութիւն չէ անկեալ ի մէջ, լուսաւոր է հոգին. այլ յորժամ ագահութիւն որ նման է երկրի ծածկէ զհոգին, յայնժամ խաւարի միտք եւ հոգի նորա. եւ ոչ առնու զլոյս շնորհացն Աստուծոյ։ Դարձեալ ագահն՝ նըման է սարդի . որ ի բնութենէն հինէ զվարմն, զի որս առցէ. է երբէք զի ա՛յնչափ հին է, որ տկարանայ եւ մեռանի. եւ վաստակն իւր՝ մին ճանճ է զոր ըմբռնէ։
       Նոյնպէս ագահքն կորուսանեն զհոգիս իւրեանց եւ զմարմինս ի դժոխս , ժողովելով զինչս որ նման են ճանճի միոյ մօտ յերկնից արքայութիւն։
       Վեցերորդ կերպիւ՝ աչքն ո՛չ կարէ տեսնել՝ որ ա՛յնպէս աչացաւ լինի, որ յայլս փոխի. եւ ճպուռն երթայ յաչացն։ Այս զբղջախոհն ցուցանէ. վասն այսր ասէ աւետարանն. «որ հայի ցանկութեամբ ի կին, անդէն շնացաւ ի սրտի իւրում»։ Նոքա նմանեն արքայիկ օձին. որ յորժամ հայի ի թռչունս, անկեալ սատակին։ Նոյնպէս կին բղջախոհ՝ զհոգիս բարձրագոյն թըռչնոց՝ այսինքն՝ ի մեղս ձգեն եւ սատակեն. որպէս զբարձրաթռիչն Դաւիթ, եւ զՍողոմօն, եւ զՍամսոն ընկեցին ի մեղս վաւաշոտ կանայք։ Եւ այս մեղօքս՝ յ՛յժ որախանայ սատանայ, քան այլ մղօք. զի այլ մեղօք՝ զմին հոգի միայ սպանանէ. այսինքն հպարտութեամբ նախանձու գողութեամ, եւ այլովն. այլ պոռնկութեամբ՝ զերկու հոգի կորուսանէ որ միմեանց գործակից լինին։ Վասն այն ասեն վարդապետք, թէ պա՛րտ է օր աչք եւ սիրտն մէկ մէկի ղաւալ առնեն. եւ պահեն զինքեանս ի չարէ։ Նախ աչքն սրտին երեք իր ղաւալ առնէ։ Մին որ յամենայն անպատշաճ իրս արատով չհայի։ Երկրորդ՝ որ չար հեշտութիւն չառնէ. որ զինչ վատթար իր զոր տեասնէ, սրտին խապար տայ։ Երրորդ՝ որ ամենայն բարի իրաց ակն տայ, եւ սրտին գիտաց առնէ։ Ա՛յս է, թէ տեսանէ զքաղցեալս եւ զծարաւեալս եւ ըզմերկս , սրտին գիտաց առնէ, թէ ողորմութիւն արա։ Եւ զայլ ամենայն բարի զոր տեսանէ, սրտին գիտաց առնէ։ Նոյնպէս եւ սըրտին պարտ է որ երեք ուխտս դնէ հետ աչացն։ Մին որ ըզողջախոհ ցանկութիւն եւ զամենայն հեշտութիւնս մարմնոյ՝ արգիլէ ի ներքս . եւ սանձ դնէ զբանականութիւն եւ զԱստուծոյ պատուիրանն։ Երկրորդ՝ որ զամենայն չար խորհուրդսն ոչ պահէ առ ինքն. այլ արտաքս հանէ։ Երրորդ՝ որ զամենայն բարի զինչ տեսանէ, ազդէ սիրտն. սիրտն. ի յինքն ըմբռնէ եւ ընդունի եւ ժողվովէ . եւ գործով կատարէ զնոսա։ Եւ այսպէս ուխտելով աչքն եւ սիրտն միմեանց՝ առանց վնասու եւ մեղաց մնան ի պատրանացն սատանայի։ Եօթներորդ կերպիւ՝ աչքն ոչ կարէ բարւոք տեսանել յորժամ քընով ծանրացեալ լինի, եւ կամ թմրեալ։
       Այս ցուցանէ զծոյլսն. որ թէպէտ բազում ունին պարտք մեղաց, այլ քնով հեշտութեան թմրեալ է հոգի նոցա. եւ ոչ հոգան ըզմեղս իւրեանց. ո՛չ զղջմամբ եւ խոստովանութեամբ. ո՛չ պահօք եւ աղօթիւք. այլ հեշտացեալ մեղօք իջանեն ի դժոխս։ Յաղագս որոյ՝ զպահս քառասնից կարգեցին առաքեալքն սուրբ եւ հայրապետքն. զի այժմ «ժամէ մեզ ի քնոյ զարթնուլ». այսինքն, ի հեշտութեանց եւ ի սովորական մեղաց զարթնուլ, եւ ճաշակել ի քաղցրութենէ ապաշխարութեան, եւ թողութիւն գտանել։ Զի «յուլիցն եւ ծուլիցն միտք կուրացեալ է . եւ փակեալ է դուռն արքայութեան երկնից». որպէս գրեալ է ի թագաւորութիւսն, թէ Յովնաթանու աչքն ո՛չ կարէր տեսանել ի սովու. եւ առեալ ի մեղրէն պիծառն եւ եկեր՝ եւ բացաւ աչքն ո՛չ կարէր տեսանել ի սովու. եւ առեալ ի մեղրէն պիծառն եւ եկեր՝ եւ բացաւ աչքն իւր». եւ թէ չէր կերեալ, չէր լուսաւորեալ աչք նորա։ Այսպէս որք ծուլութեաեմբ ո՛չ ճաշակեն ի քաղցրութենէ ապաշխարութեան, ո՛չ լուսաւորին միտք նոցա։ Այլ որք արիացեալ ի պահս քառասնորդաց, եւ աղօթիւք եւ ողորմութեամբ եւ խոստովանութեամբվ ճաշակեն զքաղցրութիւն ապաշխարութեան, սրբին եւ լուսաւորին հոգիք նոցա յամենայն մեղաց։ Որում եւ զմեզ արժանաւորեսցէ Քրիստոս ողորմութեամբն իւրով. սրբութեամբ պահել զպահս որ առաջի կայ. եւ խնդութեամբ եւ յուսով հասանիլ յարութեան շնորհաց եւ փառացն իւրոց . որ է օրհնեալ ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից Ամէն։