Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն զմարդն ի հոգւոյ իմանալւոյ եւ ի մարմնոյ գեղեցիկ կազմեալ. եւ թէ վասն ի՞նչ պատճառի հոգի եւ մարմին եղեւ։ Ասեմք թէ՝ բազում բարութիւնս ընդունի հոգի ի մարմնոյ միաւորութենէ։ Նախ յայսմանէ՝ ցուցանի անբաւ զօրութիւն արաչին. որ զերկու բնութիւնս՝ այսինքն, զմարմին եւ զանմարմին բազում հեռաւորութեամբ տարակացեալ ի միմեանց, ժողովեալ խառնեաց ի մի անձն եւ ի մի դէմ,
       եւ ի մի բընութիւն անշփոթ միաւորեալ. զի մի է մարդն՝ եւ մի է բանութիւն նորա։ Երկրորդ՝ զի երկու է աշխարհ. իմանալի եւ զգալի. եւ զմարդն կազմեաց երկուցն վայելօղ. այսինքն զի հոգւով զիմանալիս՝ եւ մարմնով զզգալիս վայելեսցէ. որով իմանի, թէ երկու կենացն Տէր է մարդն եւ իշխան։ Երրորդ՝ զի հրեշտակք իմանալիք՝ ունին ներքին ճանաչումն. ե ւ զգալի կենդանիք՝ ունին արտաքին ճանաչումն. արարաւ մարդն հոգի եւ մարմին՝ զի ունիցի ներքին եւ արտաքին ճանաչումն. որով ճանաչէ զարարիչն եւ զարարածս։ Զի ներքին տեսութեամբն՝ ճանաչէ զԱստուած. եւ արտաքին տեսութեամբ զգայարանաց՝ ճանաչէ զարարածս։ Չորրորդ՝ մարդն եղեւ կապ եւ կատարումն աշխարհիս. զի որպէս ասացաք աշխարհ իմանալի է եւ զգալի. եւ սոքա ցուցանեն բաժանումն արարչի եւ արարածոց։ Արդ՝ ի մի էութիւն խառնեալ մարդն կապ եւ կատարումն եղեւ աշխարհի. զիմի իցէ աշխարհ ինքն ինքեան կրակից. եւ ոչ օձտեալ եւ հակառակ։ Այլեւ միութիւն սորա՝ ցուցանէ զմիութիւն արարչին. թէ մի է արարիչն արարածոց. եւ ի միոյ յանեղ զօրութենէ գոյացան ամենայն եղականքս։ ըստ այնմ, «լուր Իսրայէլ Տէր Աստուած քո Տէր մի է»։ Հինգերորդ՝ զի բոլոր աշխարհի նման է մարդն. զի իմանայ ընդ հրեշտակաց. գոյ ընդ անշնչից. աճէ ընդ տնկոց. զգայ ընդ կենդանեաց։ Այլեւ ոսկերքն նման են քարանց. մարմինն հողոյ՝ երկաք արեան՝ գետոց եւ աղբերաց. մազն բուսոյ եւ տնկոց. բոլորակ գլուխն երկնի. աչքն լուսաւորաց, եւ այլն. վասն որոյ փոքր աշխարհ ասացին ըզմարդն ի վերայ երկրի։ Վեցերորդ՝ զի այսու ուղղիւր միտք մեր առ ի յոյս միաւորութեան անստեղծ հոգւոյ ընդ ստեղծուածոյ. եւ արարչի ընդ արարածոյ. այսինքն է, մարդանալ բանին Աստուծոյ։ Զի հոգի եւ մարմին այլեւայլ բնութիւն՝ միաւորեալ եղեւ մի անձն եւ մի բնութիւն. նոյնպէս բանն Աստուած առեալ զմարդկային բնութիւնս, միաւորեալ ընդ իւրում աստուածութեան, եղեւ Աստուած կատարեալ՝ մարդ կատարեալ. մի անձն. եւ մի դէմ. եւ մի բնութիւն անշփոթ միաւորեալ. արարածն. արարչի, եւ մարդն՝ մարդկան ստեղծչի։ Եօթներորդ՝ զի հոգին ծառայեսցէ Աստուծոյ մարմնովն. եւ մեծագոյն վարձաս ընդունիցի. զի ուր մե՛ծ է պատերազմ՝ անդ եւ մե՛ծ է յաղթութիւն եւ մե՛ծ է պսակն . քանզի դժուարութիւն գործոյն՝ յաւելու ի վարձն. եւ այս լինի մարմնովն միացեալ ընդ հոգւոյն։ Ութներորդ՝ զի յորժամ մեղիցէ հոգին, ապաշխարութեամբ զթողութիւն գտցէ. եւ այս լինի վասն մարմնոյն. զի թէ ոչ էր մարմին մարդոյ, ոչ կարէր ապաշխարել, եւ ոչ թողութիւն գտանել. որպէս եւ ոչ դեւք։ Եւ ուրոյն յատուկ միայն մարդոյս է ապաշխարել. որպէս յատուկ մարդոյս է ծիծաղիլ. որպէս ասեն իմաստասէրքն, թէ միայն մարդն է ծիծաղական. եւ ամենայն մարդ է ծիծաղական . եւ միշտ ծիծաղական ո՛րքան կենդանի է։ Այսպէս եւ յատուկ միայն մարդոյս է ապաշխարել. եւ ամենայն մարդ կարէ ապաշխարել որ ոք եւ կամեսցի։ Եւ միշտ կարէ ապաշխարել ո՛րքան կենդանի է։ Այլ յետ մահու՝ ոչ երբէք. որպէս եւ դեւք յետ անկանելոյն՝ ոչ կարացին ապաշխարել. զի անկումն նոցա՝ մահ է նոցա. այս պէս եւ մարդոյս որ ոչ առնու թողութիւն ի կեանս յայս, եւ ոչ առնու ի հանդերձեալն. որպէս Տէրն ասէր. «մի թողցի նմա, մի յայսմ աշխարհի, եւ մի ի հանդերձելումն». այսինքն, թէ որում ոչ թողցի մեղք ի յայս կենանս, նմա ոչ թողցի եւ ի հանդերձեալն. վասն որոյ եւ առաքեալն խրատէ զմեզ. «ահա ժամանակ ընդունելի, ահա օր փրկութեան»։ Իններորդ՝ օգտակար է մարմինն վասն կրկին փառացն՝ զոր տալոց է Աստուած մարդոյն. զի որպէս ի կենդանութեան օգտակար է մարմինն վասն ապաշխարութեան. այսպէս յետ մահուն յարուցեալ՝ օգտակար է մարմինն վասն կրկին վարձուցն. զի որ հոգւով եւ մարմնով գործեաց զբարիս՝ ի միասաին առցեն զպսակն կենաց։ Տասներորդ՝ օգտակար է մարմինն. զի վասն պակասութեանցն իւրոց՝ ունի յոլով պատճառս խոնարհութեան. ըստ մարգարէին որ ասէ. «խոնարհութիւն քո ի միջի քոյ է»։ Զի ո՛վ մարդ հպարտացեալ՝ հայեաց ի քեզ՝ եւ տե՛ս զզանազան պակասութիւն քո, որ հող ես եւ մոխիր. ի հողոյստեղծեալ, եւ ի հող լուծանելոց ես։ Եւ տե՛ս զքեզ ի տապան եղբօրդ որ առաջի քոյ է ապականեալ՝ տրորեալ՝զազրացեալ ի յորդն եւ ի շարաւ փոխարկեալ։ Եւ ի կենդանութեանդ աղբալից մարմնով . հոտեալ զգայարանօք. ի ներքոյ անկեալ կարեաց. քաղցի եւ ծարաւի. մերկութեան՝ ցրտի՝ տօթոյ՝ հիւանդութեան՝ ծերութեան, եւ այլոց։ Մերկ անդամօք ծնեալ. եւ յայլոց կարօտացեալ ծածկութիւն։ Եւ դու հըպարտանաս ի զարդ պատմուճանիդ. կամ իշխանութեանդ, կամ գեղեցկութեանդ։ Զի՞նչ է զոր ոչ առեր. եւ զի ա՞րդ պարծիս առեալդ իբր զոչ առեալ։ Ո՛չ ապաքէն զպատմուճանդ ի կենդանեաց առեր. կամ ի յերկրէ ոսկի եւ արծաթ. եւ դոքօք զքեզ զարդարես եւ հպարտանաս։ Զայդ իշխանութիւնդզոր առեալ ես յայլմէ՝ ի բաց առնուն ի քէն. կամ գեղեցկութիւնդ որ նման է ծաղկի՝ այսօր է եւ վաղիւն ոչ երեւի. եւ կամ մեծութիւնդ անցաւորի։
       Գնա՛ ի գերեզմանս որպէս ասացի. հա՛րց զիշխանս եւ ըզմեծամեծս. ո՞ւր է իշխանութիւն ձեր եւ թագաւորութիւն։ Ո՞ւր է գեղեցկութիւն ձեր եւ ո՞ւր փառքն. ո՞ւր մեծութիւնքն։ Ո՛չ ինչ ունին պատասխանել քեզ. բայց միայն տեսութիւնդ քոածէ յիմաստս։ Այսպէս եւ հայեաց ի քեզ՝ եւ տե՛ս զպակասութիւն քո. եւ անկեալ խոնարհեսցիս առաջի Տեառն եւ արարչին. եւ մատո գոհութիւն խնամողին՝ որ զմարմինս միաւորեաց ընդ հոգոյ ի պատճառ խոնարհութեան։ Զի մի հպարտացեալ կրեսցուք զանկեալ արուսեկին ըզկորուստ։ Ապա յայտէ թէ բազում օգտութիւն ունի հոգին ի միաւորութենէ մարմնոյն։ Եւ գիտելի է՝ զի որպէս հոգին վասն միաւորութեան մարմնոյն հանդիպի բազում բարութեան։ Այսպէս կրէ եւ ի մարմնոյն բազում վտանգ։ Նախ՝ զաղտեղութիւն սկզբնական մեղացն որի մարմնոյն հեղու ի հոգին. ըստ այնմ որ ասէ։ «Ո՞վ կարասցէ առնել սուրբզյղացեալն յանսուրբ սերմանէ։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ո՞րն է սկզբնական մեղք։ Ասեմք թէ՝ է ցանկութիւն այն՝ որ նախահայրն Ադամ եւ Եւա ցանկացան պտղոյն եւ կերին՝ եւ ընդ մահու անկեալ դատապարտեցան։ Արդ այսր ցանկութիւնս՝ եղեւ սկիզբն մեղաց ի նախկին ծնօղսն. եւ այսու ցանկութեամբ զաւակ ծնան։ Եւ ցանկութիւնս այս մեղք եղեւ ծնեալ զաւակին. որպէս յապականեցու ծնողաց՝ ապակենեցաւ ծնունդ . եւ ի մեղաւոր ծնողաց՝ մեղաւոր զաւակ. եւ չէ հնար առանց այսր ցանկութեան զաւակ ծնանիլ. բաց միայն ի մարդացելոյն Աստուծոյ՝ որ առանց սերման յղացաւ, եւ անապական ծնաւ. զի ազատեսցէ զապականեալ բնութիւնս։ Արդ՝ այս է ի մեզ սկզբնական մեղք. որ հեշտ ցանկութեամբ սկսանիմք եւ ծնանիմք։ Եւ այս սկզբնական մեղօքս՝ ունիմք զդատապարտութիւն մահու մարմնոյ եւ հոգւոյ որպէս նախկին ծնօղքն։ Եւ յայյսմանէ սրբէ եւ ազատէ զմեզ ծնունդ աւազանին. արդ ա՛յս է առաջին վտանկ՝ որ կրէ հոգին ի մարմնոյն։ Երկրորդ՝ զդիւրասահութիւն ներգործական մեղաց. զի դիւրաւ մեղանչեմք վասն մարմնոյն. որպէս ասէ ի ծննդոց։ «Միտք մարդկան՝ դիւրասահք են առ չարն ի մանկութեանէ իւրեանց»։ Այլ ա՛յս է ինչ տարակոյսս, եթէ մարմի՞նն է դիւրասահ ի մեղս, թէ հոգին եւ միտքն։ Զի լսի երբեմն ի սուրբ գրոց, եթէ ի հոգեւորն դիւրաւ մեղանչէ մարդ. որպէս յառակս անիրաւ տնտեսին որ եթող զհոգւոյն մեղացն զկէս պարտս պատժոցն. զի անմարմին գոլով եւ դժուարարգել, դիւրաւ գործէ զմեղս։ Իսկ զմարմնաւոր պարտուցն եթող ի հընգէն մին մասն պատժոց. զի կարէր ըզմարմինն արգելուլ ի մեղաց։ Իսկ յայլ ուրեք ասի վասն դիւաց, թէ անմարմինք էին վասն որոյ ոչ ընկալան զթողութիւն. զի ոչ ունէին զհակելն մարմնոյ ի մեղս. որպէս եւ աստ ասէ թէ մարմինն դիւրասահէ ի մեղս։ Ասեմք առ այս՝ եթէ արմատ մեղացն է ի չար խորհուրդն. եւ կատարումն ի մարմինն. արդ մարմինն ի կատարումն է դիւրասահ. եւ չար խորհուրդն ի յարմատս մեղաց դիւրասահի։ Դարձեալ՝է մեղք հոգեկան, եւ է մեղք մարմնական։ Արդ ի հոգեկան մեղս՝ դիւրասահ է հոգին. եւ մարմինն ոչ կարէ արգելուլ զնա. այլ ի մարմնական մեղս՝ դիւրասահէ մարմինն եւ հոգին. թէ կամի՝ կարէ արգելուլ զնա. ապա թէ ոչ կամի, մարմինն քարշէ ըզնա ընդ իւր ի հեշտութիւն մեղաց։ Ապա յայտ է թէ երկոքինն դիւրասահք են՝ ի զանազան մեղս։ Եւ մարմինն առաւել քարշէ զհոգին ի մեղս եւ վտանկէ զնա։ Երրորդ՝ կրէ հոգին ի մարմնոյն զդժուրաութիւն բարի գրծոյն. զի մարմինն ծուլանայ եւ դժուար գործէ զբարին. այլ հեշտանայ ի չարն. որպէս ծանր քար՝ զառ ի վեր բըռնութեամբ եւ նգով շարժի. եւ զառ ի վայր՝ փութով. այսպէս եւ հեշտասէր մարմինս՝ ծուլանայ ի բարեաց. որպէս ասի յառակն։ «անցի ընդ ագարակ ծուլլիցն՝ եւ այլն ամենայն լի էր փշով»։ Չորրորդ՝ բթէ զիմացումն. զի վասն մարմնոյ է որ ուղղակի ոչ տեսանէ. եւ զտեսեալն փութով մոռանայ. որպէս ասէ Սողոմօն. «մարմին ապականեալ ծանրացուցանէ զհոգին»։ Հինգերորդ՝ հանապազորդ հակառակ է հոգւոյն. որպէս ասէ առաքեալն. «մարմին ցանկայ հակառակ հոգւոյ». զի ոչ միայն ինքն, այլեւ հեշտութիւն աշխարհիս առ ձեռն պատրաստ. եւ զստանայ խաբօղ ընկեր առեալ հակառակի, հոգւոյն։ Զի Գ թշնամի եւ հոգւոյն. մարմինն. եւ աշխարհս. սատանայ որպէս ասացաք։ Վեցերորդ՝ զի ըզբազումն առնէ հոգւոյ. զի վասն զանազան պիտոյից մերոց՝ թողեալ զհոգեւորն, զբաղիմք ի հոգս աշխարհիս. այսինքն, վասն կերակրոյ՝ ըմպելոյ՝ ծածկութից՝ փառաց՝ մեծութեան՝ իշխանութեան, եւ այլն։ Զայս ամենայն ի մարմնոյն կրէ հոգին։ Վասն որոյ խրատէ Տէրն. «մի՛ հոգայք վասն ոգւոց թէ զի՛նչ ուտիցէք եւ այլ»։ Եօթներորդ՝ զբազմութիւն կրիցն վասն մարմնոյն կարէ հոգին։ այսինքն զփորձութիւնս՝ զնեղութիւն՝ զվիշտ՝ եւ զամենայն թշուառութիւն. որպէս Յոբ ասէ. «այր կանանցածին, եւ լի ամենայն թշուառութեամբ»։ Ութներորդ՝ զյապաղումն փառացն. «զի որքան յամեմք ի մարմնի՝ օտարանամք ի Տեառնէ»։ Ապա ուրեմն յորժամ ելանեմք ի մարմնոյ՝ մերձաւորիմք ի Տէր. զի չարն այլ ոչ կարէ հեռացուցանել զմեզ ի սիրոյն Աստուծոյ։ Զի զոր այժմ հաւատով ակնունիմք՝ ըստ այնմ «հաւատով գընամք եւ ոչ կարծեօք». իսկ յայնժամ յետ մահու՝ անմահութեան յուսով. ըստ առակաց. «յոյս նոցա լի է անմահութեամբ»։ Իսկ յետ յարութեան՝ սիրով միայն. ըստ այնմ, «սէր երբէք ոչ անկանի»։ Եւ զայսպիսի անմահութեան յոյս ունի հոգին յետ մահու առ ձեռն պատրաստ գտեալ. զգործոց լուսափայլութիւնս. եւ զշնորհաց աւազանին։ Եւ ա՛յս է սպիտակ արկանելին ԻԳ երիցանցն տուել. զոր ասէ տեսիլն. զոր այժմ մարմնով ոչ առնուն՝ զի ի մէջ չարեաց եւ բարեաց են. եւ յայնժամ յետ մահու՝ ի մէջ բարեաց. եւ ի յարութեան՝ ի մէջ բարեաց եւ փառաց։ Իններորդ՝ զի թէպէտ եւ առնուն ի հոգիս յուսով զանմահութիւն. այել ոչ զկատարեալ պսակն անձնաւորական։ Զի թէպէտ հոգին կատարեալ էութիւն եւ գոյացութիւն է յետ մահու. այլ ոչ կատարեալ անձն. զի մարմինն պակասեալ է եւ ի հող դարձեալ եւ լուծեալ։ Արդ կայ եւ մնայ սպասելով յարութեան մարմնոյն. զի ի միասին պսակեսցին. եւ այս լինի ի կատարածի յաւուր դատաստանին. որպէս ասէ առաքեալն։ «Զբարւոք պատերազմ պատերազմեցայ. զհաւատսն պահեցի. զգործսն կատարեցի. արդ կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն՝ զոր հատուցանէ ինձ Տէր յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն. ոչ միայն ինձ, այլեւ ամենեցուն»։ Ապա ուրեմն զայսպիսի վտանկ կրէ հոգին վասն մարմնոյն. այսինքն, զյապաղումն պըսակացն. ոչ միայն ի կեանս, այլեւ յետ մահու մինչ ի յարութեան օր։ Եւ թէ ոք ընդդէմ բերցէ՝ զի՞նչ է որ ասէ. «հոգիք անդրանկաց կատարելոցն»։ Ասեմք եթէ կատարեալք են եւ անդրանիկք՝ ոչ ըստ պսակացն, որ դեռեւս առնըլոց են. այլ ըստ կատարեալ գործոցն՝ զոր ունին յինքեանս. եւ եղեն անդրանիկք երանութեամբք. որպէս գրէ առաքեալն. «Աստուծոյ վասն մեր լաւագոյն համարեալ, զի մի առանց մեր կատարեսցին». այսինքն, մի առաջինքն առանց մեր վերջնոցս. եւ մի հոգիքն առանց մեր մարմնոցս։
       Եւ թէ ոք ասիցէ, «մի պահեսցես զվարձս վարձկանի քոյ առ վաղիւն»։
       Ասեմք առ այս, եթէ ոչ է պահեալ որպէս այժմ ի մարմնի, եւ ոչ առնու որպէս ի կատարածի. այլ ընկալեալ ունի ըզյոյս անմահութեան եւ զերանութեան ի հոգին։ Եւ թէ ոք ընդդէմ բերցէ՝ յոյս յապաղեալ տանջէ զհոգին։ Ասեմք առ այս ըստ սրբոյն Գրիգորի Նիւսացւոյն, թէ յոյս նոցա՝ ոչ է տանջանք. այլ վայելչութիւն է նոցա. զի հաւատարիմ է խոստացօղն եւ ճշմարիտ։ Այսոքիկ բարեացն հոգւոց։ Տասներորդ՝ եւ չար հոգւոյն է վտանկ այս ին։ Զի մարմնով կրկին առնու հոգին զհատուցումն տանջանաց. զի թէ միայն հոգի էր՝ ինքն ընդ ինքեան առնոյր տանջանս. այլ զի եւ մարմին ունելով՝ ի միասին առնուն տանջանս յաւիտենից . ըստ առաքելոյն. «ընկալցի իւրաքանչիւր ոք իւր մարմնովն, եթէ բարի եւ եթէ չար»։
       Եւ զի այսպէս վտանկի հոգին ի մարմնոյ եւ հակառակ կայ նմա. վասն որոյ արարիչն Աստուած՝ զմիտսն իշխան եւ դատաւոր կարեաց հոգւոյ եւ մարմնոյ. զի մի զրկեսցին զմիմեանս անիրաւութեամբ. այսինքն ոչ հոգին զմարմինն, եւ ոչ մարմինն զհոգին։
       Զի թէ հոգին զմարմինն զրկէ, լինի սպանօղ. եւ թէ մարմինն զհոգին զրկէ՝ լինի անիրաւ. իսկ իշխանականն դատաւոր եղեալ, զի ի մէջն ի յուղիղ կարգն պահեսցէ զերկոսեանն ի փառս եւ ի գովեստս արդար դատաւորին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։