Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Առաքեալն հեթանոսաց եւ քարոզն աշխարհի՝ երրորդ երկնից տեսօղն՝ եւ անճառ խորոցն Աստուծոյ թարգմանօղն՝ գրէ յիւրականն թղթի։ «Հատուցէ՛ք ամենեցուն զպարտս։ Որում զհարկ. որում զմաքս. որում զերկիւղ. որում զպատիւ. եւ մի ումեք պարտական գտանիցիք. բայց զմիմեանս սիրելոյ»։ Եւ այս ոչ միայն ըստ մարմնոյ եւ աշխարհապէս տեսանի, այլեւ հոգեւոր եւ աստուածային իմանի։ Նախզի՝ արարչին ամենեցուն եւ ստեղծողին մերոյ ի պատկեր բարերարութեան իւրոյ եւ նախախնամողի, պարտական եմք ամենեքեան հատուցման ըստ կարողութեան. թէպէտ ամենայնիւ վերջին եւ տկար գտանիմք։ Երկրորդ՝ պարտական եմք Տեառն մերոյ փրկողի եւ Աստուծոյ մարդացելոյ որ խաչիւ եւ արեամբն գնեաց զմեզ եւ ազատեաց։ Եւ մեք պարտիմք ի հոգի եւ ի մարմին, եւ կեանս եւ ի մահ գլխովին իսկ արեամբ չափ, հատուցանօղ լինիլ երախտեաց նորա։ Երրորդ՝ պարտական եմք սրբոց նորա. որք նմանօղք եղեն նմա չարչարանօք մահու եւ արեամբ. նմանակից լինիլ նոցա, որպէս նոքա Քրիստոսի. որպէս ասէ առաքեալն։ «Նմանօղք ինձ եղերուք, որպէս եւ ես Քրիստոսի»։ Եւ այսպէս հասարակ ամենայն սրբոց պարտական եմք տօնասիրութեան եւ նմանութեան։ Իսկ մերոյ տղին՞՞ Լուսաւորչի՝ եւ յետ Քրիստոսի փոխանորդի՝ յատուկ եւառանձին քան զայլս պարտական եմք. որպէս որդւոյ առ հայր. եւ ծառայի առ Տէր. եւ աշակերտի առ վարդապետ։ Վասն զի քահանայապետն մեր Սուրբն Լուսաւորիչ՝ ծնաւ զմեզ որպէս հայր յորդիս լուսոյ հօրն երկնաւորի։ Այլեւ հեղմամբ արեանն իւրոյ «գնեաց զմեզ ի ծառայութենէ մեղաց, յազատուի փառացն Աստուծոյ»։ Այլեւ ուսոյց որպէս վարդապետ. եւ լուսաւորեաց աստուածագիտութիւն լուսովն. վասն որոյ եւ լուսաւորիչ կոչի։ Եւ ո՞վ ոք կարողանայ բանիւ պատմել զանպատմելի երախտեաց նորա առ մեզ։ Զվկայականն հանդէս, թէ զառաքելականն քարոզութիւն։ Զքահանայապետական հովւութիւն, եթէ զաղբիւրեղէն ուսումն վարդապետութեան։ Զառանձնական միայնաւորութիւն, թէ զխորվիրապին չարչարանս։ Որեւ զմինն ի սոցանէ՝ ոչ բաւեն իմաստունք պատմելոյ։ Սակայն սակաւ ինչ ըստ կարի մերում , առեալ ի սրբոցն բանիր, ո՛րքան պատշաճ է լսելեաց ձերոց, զհանդէս նահատակութեան նորա առ դիցուք.
       Որ եւ այսպէս պատմեն վասն սրբոյն Գրիգորի, եթէ որդի էր Պարթեւին անակայ Պալհաւունոյ. յազգէ քետուրայ. ի ծնընդոցն Աբրահամու։ Իսկ անակ հայր նորին փախստեայ եղեալ ի պարսից արքայէն, բընակի յԱրտազ գաւառի խորանաւ առ շիրմի սրբոյ առաքելոյն Թաթէոսի։ Եւ անդ ասեն յղանալ մօր նորա՞՞գուհեայ զսրբոյն Գրիգոր. որեւ ի շնորհաց նորին արժանաւորեալ, առաքեալ եւ լուսաւորիչ եղեւ նորին վիճակի։ Իսկ եկեալ հայր նորա անակ՝ նենգութեամբ առ թագաւորն հայոց, Խոսրով, եւ կացեալ առ նմա ամս երկու. եւ յերրորդ ամին ըսպան զնա ի պատճառս էրէոց թագաւորեալ ամաց քառասնից։ Եւ ինքն ի փախուստ դարձեալ գետակուր եղեւ ի մեծն Երասխ։ Իսկ թագաւորն մինչդեռ կենդանի էր, հրամայեաց ազգաջինջ առնել զազգն անակայ յարանց, մինչեւ ցկանայս. ի ծերոց մինչեւ ցտղայս։ Իսկ մի ոմնի դայեկից նորա որում անունն էր Սոփի. առեալ ըզմանուկն ստնդիայ, եւ փախստեայ եղեալ ի Կեսարին կապադովկացւոց ի քաղաքն իւր Մաժակ, անդ ապրեցուցանէր զնա։ Եւ զայս լուեալ թագաւորն պարսից, գայ յաշխարհն հայոց յԱյրարատ գաւառ՝ ի Վաղարշապատ քաղաքի։ Եւ զամենայն զոր գտանէ յազգէ թագաւորին՝ սրոյ ճարակ առնէ. բայց միայն տղայ մանուկ մի Տրդատ անուն՝ փախուցանէ զնա մանկաբարձն առ թագաւորն յունաց առ կայսրն Լիկիանոս. որ էր փեսայ Դիոկղետիանոսի եւ ա՛նդ ապրի։ Եւ քոյր մի նորա Խոսրովիդուխտ անուն. եւ անկանի յամուրն անի. որ այժմ կոչի Կամախ. եւ նա զերծանի։ Իսկ մանուկն Պարթեւ՝ սընեալ ի Կեսարիա . եւ վարժեալ ի հաւատս քրիստոնէութեան, մըկրտի յանուն սուրբ երրորդութեան ի հայր եւ յորդի եւ ի սուրբ հոգին. եւ անուանեալ կոչի Գրիգորիոս. որ է զուարթ. ի խորհուրդ հաւասարութեան զուարթնոցն ընդ որս դասեցաւ։ Եւ վարժեալ ի Հին եւ ի Նոր Կտակարանս, եւ կացեալ ի վարս աշխարհական ամս երիս. մինչեւ «հասեալ ի յայր կատարեալ ի չափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի»։ Որեւ անդ փեսայանայ առն միում, որ կոչիւր Դաւիթ. եւ դուստր նորին որ կոչիւր Մարիամ։ Եւ ծնանի երկու որդիս. զէրէցն Վրթանէս. եւ զկրտսերն Արիստակէս։ Յետ որոյ ի վերին խընամոցն հրաժարեալ յաշխարհէ եւ տանց. զուեալ զՏրդատայ եթէ որդի է սպանելոյ հօր նորա. եկն առ նա. եւ յարեցաւ ի նա։ Ոմանք այսպէս ասեն , եթէ կամեցաւ հատուցանել զպարտս հօրն հաւատարիմ պաշտպանութեամբ։ Այլ ըստ ուղիղ իմացման՝ նախասահմանութիւն Աստուծոյ էր, որ կամեցաւ ի ձեռն նորա Հայաստանեայցս փրկութիւն առնել։ Իսկ Տրդատ դեռեւս յանգիտութեան խաւարի էր առ Լիկիանոս. եւ գիտէր զսուրբն Լուսաւորիչ յաստուածապաշտութեան հաւատս. այլ ակնածեալ նըմա, թոյլ տայր վասն հաւատարիմ ծառայութեան։ Յետ այնորիկ վասն քաջութեան ինչ գործոյ պատերազմի զո ոչ յերկարեմ զպատմութիւնս՝ թագաւորն յունաց թա՞՞՞՞՞՞ պէ Տրդատայ. եւ ծանր զօրօք առաքէ ի հայրենի աշխարհն իւր։ Եւ ի նոյն առաջին ամի թագաւորութեան իւրոյ՝ գյ յեկեղեաց գաւառն ի գեօղն երիզայ. մեհեանն մեծ անահտական դիցն բազում պատարագօք եւ պարգեւօք շնորհ ունելով նմա. ոպէս թէի նմանէ կալեալ զզօրութիւն յաղթութեան թշնամեցն, եւ զտէրութիւն իւր ի վերայ աշխարհի։ Յայնժամ կոչէ զԳրիգորիոս եւ տայ նմա թաւ ոստս ծաղկալիցս մատուցանել անահտական դիցն. եւ նա ոչ առնոյր յանձն. ասէ՝ ես ճշմարիտ Աստուծոյն երկիրպագանեմ. եւ ոչ սնոտի դիւաց պատկերաց։ Ապա ըսկսանի թագաւորն զանազան կապանօք չարչարել զնա։ Որո՞ց առաջինն՝ հրամայէ շառաշիղս աղի բառնալ ի թիկանց նորա . եւ գայլ արկանել բերանն. եւ գելոցս տալ կրծիցն. եւ ըստուար պարանօք կախել ի բարձունս ապարանիցն զեօթն օր։ Այսոքիկ թէպէտ չարչարանք էին՝ այլ ոչ սոսկ առանց խորհրդոյ. քանզի Տէրն հրամայեաց աշակերտացն. «դուք էք աղ երկրի» համեմել զանհամութիւն մարդկան, որ ըստ յանցանաց պատուիրանին։ Այսպէս եւ սա յառաքելական կոչեցաւ քարոզութիւն։ Նախ յինքեան եբարձ զաղն ճշմարիտ զծանրութիւն պատուիրանին։ որով զանհամութիւն համեղացոյց։ Եւ եղեւ հաց իմանալի ածեալ ի սեղան երկնաւոր թագաւորին. այլեւ բազմաց քարոզութեաեմբ եղեւ աղ համեղացուցիչ զամնեսեան Աստուծոյ։ Իսկ եօթն օրն՝ նշանակէ թէ ո՛րքան էր ի պանդխտութեան յօտար աշխարհիս՝ որ եօթն դարուք եւ եօթն աւուրբք է չափեալ, ո՛չ յայլ ինչ է պարապեալ, քան թէ զանձն եւ զայլս համեղացուցեալ աղիւն ճշմարտութեան։ Իսկ գայլ ի բերանն՝ «զպահապան դնելն զամուր դուռն շրթանցն ըստ Դաւթի». եւ փակել յամենայն հրաժարելեացն, որ այսու զգայութեաեմբ ներգործի։ Իսկ գելումն սրտին՝ պահարանի է նշանակ. զսրտմտութեան անկարգ շարժումն նահանջել, որ ոյըստ բնականին։ Այլեւ զամենայն անբարի խորհուրդս դադարեցուցանել։ Զայս նշանակէ առաջին չարչարանքն։ Երկրորդն՝ յորժամ այսոցիկ յաղթօղ գտաւ, յա՛յլ իմն զօրեղ տանջանս ձեռն արկէր։ Հրամայէ կախե գլխիվայր ի միոյ ոտանէն յեօթն օր. եւ ծխել աղբ ի ներքոյյ. եւ բրօք հարկանել։ Նմանեցաւ եւ այսպէս գլխաւորի առաքելոյն Պետրոսի. որ եւ հայցէր ի խաչողացն մի ըստ նմանութեան Տեառն, այլ գլխիվայր խաչիլ։ Զի մարդն ուղիղ գոլով ըստ ձեւոյն, նշանակէ զառ ի վեր դիտումն յերկինս. իսկ մարդն յանցանօքն է անկեալ եւ երկրագէտ եղեալ։ Իսկ զոտսն ի վեր ուղղեալ, դարձեալ զվերին ճանապարհին ելս նշանակէ ուստի անկաւն։ Իսկ դժնդակութիւն կախաղանին՝ ցուցանէ զդժուարութիւն վերին ընթացիցն. ըստ այնմ, «նեղ է դուռն եւ անձուկ ճանապարհն որ տանի ի կեանսն»։
       Իսկ ժահահոտութիւն աղբոյն՝ ի հակառակն բերումն այսպիսի ճանապարհաց. զի նշանակէ զվայելումն անուշահոտութեան իւղոյն թափեցելոյ վասն մեր. զոր մաքուր հարսն փեսային ձայնէր։ «իւղ թափեալ է անուն քո. վասն այսորիկ ի հոտ իւղոց քոց ընթասցուք»։
       Յետ այսորիկ երրորդ չարչարանքն՝ զոր հրամայէ կոճեղս դնել ըստ ոլոքաց խոցոց ոտիցն. եւ ուժգին պնդել՝ մինչեւ արիւնն ընդ մատուննսն իջանէր։ Որ նաշանակէ զտկարութիւն երկրաքարշ վարուցս առ ելս վերին ճանապարհին։ Այլ օժնդակեալ չարչարանք մարմնոյն արեամբ չափ պատերազմեալ, զօրացուցանէ յելս վերին արքայութեան. գտեալ եւ յայսմիկ յաղթօղ՝ քաջ նահատակն։ Ապա զչորրորդ տանջանս հրամայէ. այսինքն, բեւեռս ընդ ներբանս ոտիցն հարուլ եւ ընթացուցանել։ Զոր մարգարէն ասաց. «ի վեր իժից եւ քարբից գնասցես դու. եւ առ ոտն կոխեսցես զառիւծն եւ զվիշապն»։ Եւ Տէրն ասէ. «ետու ձեզ իշխանութիւն կոխել զօձս եւ զկարիճս»։ Եւ սա զօրացեալ ի կատարումն հրամանաց Փրկչին, կոխէ զգլուխ չար վիշապին։ Դարձեա եւ Տեռն նմանեալ. պնդեաց զոտն բեւեռօք. որպէս Տէրն ի խաչին, եւ նա այսպէս էհար ուժգնակի ըստ նորա հարամանին զկամակոր վիշապն։ Ապա զհինգերորդ տանջանս հրմայէ. եւ բախեցին զաման լալոյն. այսինքն, զաչս եւ զծնօտս։ Քանզի եւ Տէրն արտասուեաց առ գերեզմանն Ղազարու. որով «էբարձ զարտօսր յամենայն աչաց ըստ գրոյն»։ Նոյնպէս եւ աշակերտս հետեւեցաւ վարդապետին. եւ խառնեաց զարտասուս իւր ընդ նմայն, ի բարձումն արտասուաց յամենայն երեսաց։ Զի «երանի որք լան այժմ, զի ծիծաղեսցին»։ Այլ որպէս յամենայն չարչարաննս՝ նոյնպէս եւ այսու նմանեցաւ Տեառն. որ ընկալաւ զապտակն ի ծնօտս, եւ զնախատինս յերեսս. զի այսու հարցէ զերեսս բանսարկուին չարի։ Յետ այսորիկ զվեցերորդ տանջանս հրամայէ՝ առնել յորսայս ի մամուլս հիւսանց. եւ աղ եւ բորակ եւ քացախ խիստ խառնել ընդ միմեանս, եւ եղեգնեայ փողով ընդ քիթսն արկանել։ Այլ եւ բորակ՝ զմի ունին բնութիւն եւ համ եւ զօրութիւն. եւ այն ցուցաւ ի վերագոյն։ Իսկ քացախ կարի դառն եւ դժնդակ է. մանաւանդ յըռընկունսն։ Նամանեալ եւ յայսմիկ Տեառնն՝ որ է արբ ի վերայ խաչին քացախ ընդ խառնեալ. զի քաղցրացուսցէ զճաշակումն դառնութեան փայտին գիտութեան։ Այսպէս եւ աշակերտս՝ հաղորդի փրկական կրից Տեառն, յիւր եւ ի հասարակց փրկութիւն. եղեալ եւ յայյսմիկ գերիվերոյ արի եւ քաջ հանդիսաւորն։ Ապա յաւելուն եւ եօթներորդ տանջանս արբանեակք չարին. քանզի բերեալ պարկ մեծ օդենի. լցեալ մոխրով հնոցի, ագուցին ի գլուխ երանելւոյն, պնդեալ ի պարանոցն. որով եկաց զաւուրս վեց։ Զոր յետ վեց աւուրն՝ ածին առաջի թագաւորին մերկացուցեալ զպարկն։ Հարցանէրր՝ թերեւս յարքայութենէ՞ն դաս զորմէ ասէիրն։
       Պատասխանի տուեալ ասէ այրն. այո՛ ա՛յս է արքայութիւն. վասն զի ա՛յս է ժամանակ սերմանց եւ հանդիսից. եւ մշակն թէ ի ժամանակի սերմանց ոչ սերմանէ, ի ժամանակի հնձոցն ոչ հնձէ. եւ զինուորն թէ ըստ օրինին ոչ մարտիցէ, ոչ առնու զբրաբիոնն։ Ապա ուրեմն պարտ է ի ժամանակի աստ աշխատիլ, զի ի ժամանակի հանգըստեանն վայելեսցուք։ Ապա հրամայեաց զութներորդն տանջանս. այսինքն կախել գլիխիվայր. եւ դնել ձագար ի նստոյ տեղին. եւ տըկով ջուր լնուլ յորովայնն։ Յորմէ ուսանիմք, թէ որպէս բժիշկք թանձրամաղձոտ հիւանդացն ջերմագոյն ջուր տան յարբումն, եւ զմաղձն մաքրեն, որ էր պատճառ հիւանդութեան. եւ զախտացեալն յառողջութիւն բերեն։ Այսպէս եւ սա մարմին գոլով ծնունդ Ադամայ յացաւորի, եւ կցորդ նորին յանցանացն, եւ պատշաճաւոր այսու տանջանօք՝ որ մտեալ յորովայն նորա զանյայտ եւ զծածուկ սխալանս որ ըստ հոգւոյ եւ ըստ մտաց՝ զամենայն միանգամայն մաքերալ, յառաջին եւ յըսկզբնաւորականն վերածեալ յառողջութիւն։ Ապա յետ այսորիկ հրամայէ իններորդ տանջանս՝ տատասկ երկաթի սակառօք բերել, եւ տարածել ի գետնի. եւ մերկացուցեանլ զքաջամարտիկն, եւ շրջշրջել ի վերայ բազում անգամ. մինչեւ ամենայն մարմինն առ հասարակ ծակոտեալ վիրաւորեցաւ։ Ապա տասներորդն կախել եւ երկաթի քերչօք քերել։ Արդ՝ որպէս ցուցաւ զանտեսանելի յանցանս հոգւոյ եւ մտաց օրինակաւ ի ձեռն ջրոյ չարչարանացն մաքրել. նոյնպէս արտաքոյ զերեւելի սեւութիւն մարմնոյն խոցուածոյ տատասկաւ եւ քերանօք ի բաց մաքրել։ Այլեւ զայս նշանակէ, թէ յառաջին յանցանացն անէծ տատասկաբեր՝ տատասակաւս այսու բարձեալ լինի։ Յետ այսորիկ մետասաներորդ տանջանս արբանեակք չարին՝ այսու օրինակաւ խորհին. կապիճս երկաթիս եդեալ ի ծունսկ եւ ուժգին ուռամբ հարուլ ի կախաղանին զերիս աւուրս։ Եւ զայս ցուցանէ մեզ բանս՝ եթէ որպէս ընթաց ճանապարհի ի ձեռն առողջ ծընկաց որ զկրկնուածն առողջ ունի կատարի. իսկ ախտացեալն դժուարաշարժ է, կամ անշարժ. իսկ որ բժշկականն արուեստիւ գայ առողջութիւն, ուղղապէս զընթացս կատարէ։ Այսպէս եւ մեծս ի վկայս՝ այսու չարչարանօքս առողջացուցանէ զընթացս ոտից. եւ անխափան զելսն վերին ուղղէ առ Աստուած։ Երկոտասաներորդ՝ եւ ա՛յլ եւս յանդնդին չար առնել իմաստնոյն։ Կապար եռացեալ արկանեն ընդ բերանն, եւ զբոլոր մարմնովն. որ յայտնապէս զխորհուրդն ցուցանէ. քանզի կապարն ծանր է բնութեամբ քան զամենայն հրահալելիսն. այլեւ ի հալիլհն դիւրին է քան զամենայն։ Որ ցուցնէ զմեղաց ծանրութիւն ըստ ասողին՞՞՞։ «Անօրէնութիւնք իմ իբրեւ զբեռն ծանր ծանրացան ի վերայ իմ»։ Արդ հուր սիրոյ կենարարին զո էարկ յերկիր, բորբոքեցաւ հոգիս արդարոյս. եւ զամենայն մեղաց ծանրութիւն հալեալ իբրեւ ջուր հեղեալ, եւ որպէս զխռիւ յաճիւն դարաձուցեալ։ Եւ ի չարչարանս յայսոսիկ ըստ իւրաքանչիւրոցն՝ բազում հարցուածք ի չարչարանացն անտեղիք. եւ պատասխանիք ի սրբոյն վայելչականք. եւ ողոքական բանք, եւ սպառնալիք. նաեւ զաղօթս սրտառուչս եւ սիրալիրս մատուցանէր Աստուծոյ. եւ նշանադիրքն դրեցին։ Զի դժնդակ չարչարանքս այսոքիկ՝ ոչ ի սակաւ աւուրս աւարտեալ, այլ ի չափ երկուց ամաց յերկարեալ։ Իսկ թուով՝ գոլով երկոտասան այս որ ասացաւ ուր երեքտասան ամ չարչարեցաւ։ Որ եւ երկոտասան թիւն՝ ունի յինքեան զխորհուրդ երկոտասան առաքելոցն. առաքելանման չարչարեալ. եւ կամ թէ ոչ է յադգնութիւն ասելս՝ գերագոյն զսա ցուցանելով. քանզի նոքա երկոտասանքն՝ իւրաքանչիւր ոք ըստ որում դէպ եղեւ, չարչարանօք ընտրեցան։ Իսակ սա զբոլորիցն ունի բոլոր զտիպ չարչանաց։ Ուստի եւ աննախանձ կամօք՝ զպսակացն հաւասարութիւն է իմանալ նոցա։ Դարձեալ զի եւ մերս բնութիւն՝ յայս երկոտասան թիւս քանակի. յոգի եւ ի մարմին, եւ ի տասն զգայութիւն յիմանալիս եւ ի զգալիս. որ է ներքին եւ արտաքին. որ լինի երկոտասան։ Որոց ի սոցա մաքրութիւն չարչարանացն թիւ՝ ըստ յանցանացն կատարին։ Այլ մինչ դեռ թագաւորն խորհէր այլ իմն դժնդակ չարչարանս սրբոյն, ահա ոմն ի զօրականացն ասէ ցթագաւորն։ Եթէ Գրիգորս այս՝ որդի էր անակայ մահապարտի. որ սպան զհայրն քո Խոսրով. եւ խաւար էած աշխարհիս հայոց։ Զոր իբրեւ լուաւ թագաւորն, եւ ստուգեաց ճշմարտութեամբ, հրաման ետ կապել ձեռօք եւ ոտիւք եւ պարանոցաւ, եւ արկանել ի խոր եւ յանդնդային, օձաբնակ եւ խաւարաբորբ վիրապն յԱրտաշատ քաղաքի։ Զոր շինեալ էր առաջին թագաւորացն ի զրաւ դառն մահուամբ չարագործացն եւ մահապարտացն. եւ արկեալ էր ի ներս զանազան եւ թունաւոր սողունս. որ եւ ըզմի ժամ անհնար էր յետ անկանելոյ ի նա կենդանի լինիլ։ Իսկ նախախնամօղ աջն՝ որ զայս սահմանեաց յառաջագոյն, աւարտեաց յորժամ կամեցաւ։ Որեւ զՅովնան անվնաս պահեաց ի փոր կիտին։ Եւ զԴանիէլ ի գուբ առիւծուցն։ Եւ զազգն Յակօբայ յանդնդական խորսն։ Պահեաց եւ ըզսուրբն Գրիգոր յիջանելն ի մահաբեր վայրն։ Մեր ա՛յնքան է լուեալ՝ եթէ արկին ի խոր վիրապն. այլ զդժընդակութիւն անգիտացեալ որ ա՛նդ է եղեալ։ Բայց ի յիրացն իմանամք զայս՝ որ խորութիւն անչափ. եւ խաւարն ոչինչ է պակաս յաշխարհաստեղծ խաւարէն որ ի վերայ անդնդոց, մինչչեւ էր ասացեալ «եղիցի լոյս»։ Ժահահոտութիւն անհանդուրժելի. զի ոչ ումեք համեմատելի. տղմոյն գարշութիւն այնպիսի, զի ապացոյց ո՛չ ունիցի. թունաւոր սողունքն ա՛յնքան, մինչ զի արտաքոյ նորին եւ ոչ յականջալուրս ուրուք երբէք է լուեալ. գազանութիւն ա՛յնպիսի, որքան իմաստ մարդկան՝ ոչ կարաց զօրացեալ ընտրել։ Յաճախ բազմութիւն ա՛յնքան, որ ի նորին լսեմք բանից ի վարդապետութեան կարգի ասացեալ, եթէ որպէս զշեղջ կուտեալ էին զինեւ, եւ կայառային զմարմնովս։ Զերկիւղն թողում ասել. որ թէ մի ումեք վիշապի ոք հանդիպեալ՝ բացի կրողէն այլ ումեք զսաստիկ ահն ոչ է գիտելի։ Իսկ զերկարութիւն ժամանակին ո՞ պատմեսցէ։ Զի թէ զմի օր ոք այսպիսի գառն կրից պատահեսցի , զբազում աւուրս զդառնութիւն կրիցն անկարանայ պատմել. ապա զի՞նչ ասիցեմք զնմանէ։ Սա զերեքտասան ամաց ժամանակս է եղեալ անդ. մարմնաւոր անմարմինն, եւ օրինակն ամենայն համբերողաց։ Որում ոչ հանդերձ. ոչ վերարկու. ոչ տեղի զգլուխն դնելոյ։ Որեւ ոչ զոք գիտեմք ի նահատակացն միահաղոյն զրկեալք յայսպիսի հարկաւորութեանց։ Զի նոքա սակաւ ինչ մըխիթարութիւն դատանէին. այսինքն, կամ մարդկան տեսութեամբ. կամ սիրելեաց ձեռնտուութեամբ. կամ հրակաւոր կերակրոց. կամ զգեստուք լրպմամբ. կամ մըխիթարութիւն բանից. կամ լուսոյ վայելումն . կամ կապանաց թեթեւութիւն. կամ օձից ոչ համաբնակ. կամ ա՛յլ ինչ յայսպիսեացս. որք տրտմեցելոց մըխիթար լինին։ Իսկ արին այն եւ քաջ նահատակն ի սոյնպիսեացս ամենեւին թափուր եւ ունայն։ Իսկ վասն հարկաւոր կերակրոց՝ գրէ պատմագիրն նմին քաջ քարտուղարն Ագաթանգէոս՝ թէ կին ոմն այրի յԱրտաշատ քաղաքի՝ հրաման առեալ յարհաւրաց գիշերոյ՝ աւուր՝ նկանակ մի առնել եւ ընկենուլ ի վիրապն. եւ ըզպատճառն ոչ գիտացեալ։ Զի ամենեքեան գիտէին. թէ կենդանի մարդ ոչ գոյ անդ ի նմա. ոչ զԳրիգորն, եւ ոչ զայլ ոք. այլ ամենեքեան գիտէին, թէ ընդ անկանիլն ի նա նո՛յն ժամայն ի գազանացն ծախեալ լինէին։ Եւ այնու նկանակով կերակրեալ լինէր սուրբն Գրիգոր զտասան երեք ամն։ Այլեւ աստանօր ոչ է փոքր ինչ խնդիր, թէ ընդէ՞ր ոչ հրեշտակօք կերակրիւր նա ի վիրապին. որպէս բազմացի սրբոցն եղեւ։ Եւ սա քան զամենայն մեծ եւ սքանչելի էր վկայս. եւ քան զամենայն գերագոյն։ Եւ թէ անարժան էր ի հրեշտակէ կերակրիլ, ընդէ՞ր զայնքան ժամանակ հրեշտակն սպասաւորէր ո՛րքան էր ի գբին. որպէս եւ ինքն իսկ ասաց ի վարդապետութեան վասն հանապազորդ հրեշտակին։ Եւ կամ մե՞ծ էր հացին սպասաւորութիւն քան զայլն զոր ընդունէր ի հրեշտակէն։ Ոչ են այսոքիկ պատճառք իմաստուն տեսողաց։ Այլ ա՛յս է զոր ասեն վարդապետք, եթէ բնութենակից էր ամենայն մարդոյ, ծնունդ գոլով Ադամայ. որ ի փոքր ինչ գործ առաքինութեան յաղթահարին ի մեծամատութենէ. վասն այնորիկ որ զամենայն տնօրինէր նմա զկեանս առ ի բարին յառաջադիմութիւն, արգել զայս ի մանէ. զի մի մեծն ի փոքուն վնասեսցի։ Եւ ջուր ընդէ՞ր ոչ գրեցաւ եթէ ուստէք մատուցաւ նմա. մի թէ ջուր նուա՞զ է ի հարկաւոր պէտս քան զհացն։ Եւ ամենայն ումեք յայտնի է՝ զի հաւասարք են. եւ կամ առաւել է ջուրն։ Այլ նա որ ոչ հրեշտակ՝ այլ Աստուած որ Տէրն է հրեշտակաց զամենեսեան կերակրէ՝ ըստ այնմ, «աչք ամենեցուն ի քեզ յուսան. եւ դու տաս կերակուր նոցա ի ժամու». այսինքն, զիմանալիս եւ զգալիս. զբանականս. եւ զանբանս ըստ իւրաքանչիւր բնութեան եւ պիտոյից. նոյնպէս եւ զկարօտութիւն ջրոյ նորա ելից։ Եւ որ զԵղիա ե զենովք պահէ անկարօտ մարմնով ի հարկաւոր պիտոյից այսպէ եւ զնա ի մէջ վիրապին։ Եւ նա որ զբոլոր ամն զամենայն կենդանիս պահեաց ի մէջ տապանին Նոյի անկարօտ կերակրոյ եւ ըմպելոյ. եւ զքառասուն օր զմեծն Մովսէս ի մէջ ամպոյն, նոյնպէս եւ պահեաց զնա անկարօտ ի պիտոյից ջրոց։ Յաւելում եւ զայս, թէ յորմէ՞ սա կերակրեալ լինէր. ամենեւին յանարժանից եւ ի դիւաց պաշտօնէից էր. քան զի աստուածապաշտութիւն օտար էր յայնժամ յայնմ աշխարհէ։ Եւ այս առաւել էր նպաստ խոնարհութեան սրբոյն, որպէս ասացաք ի ձեռն անարժանից եւ դիւապաշտից եւ թշնամեաց կերակրիլ։ Զի յայտնի լիցի թէ այս էր պատճառն ոչ ի հրեշտակէ կերակրիլ։ Ապա թէ ոչ էր այս պատճառն, բնաւ ոչ կարօտանայր հացի. ըստ որում ոչ կարօտացաւ ջրոյ։ Եւ այնպէս զհնգետասան ամենայն ի դառն տանջանս, եւ ի դժնդակ խորափտին յերկարեալ խնամօքն Աստուծոյ. որ այլ ումեք ոչ էր հնար օր մի ողջոյն անդ ապրիլ։ Այլ զի ամենակալ աջն պահէր զնա ի մահուանէ միայն. քանզի տեղի հանդիսի էր. եւ պարտ էր ըմբշամարտին զախոյեանն վանել, զի եւ պսակին հասցէ։ Իսկ հանդիսադիրն՝ որ զամենայն տնօրինէ՝ իբրեւ ետես զհանդէսն ի գլուխ ելանել, յայնժամ պսակին։ Եւ թէ զի՞նչ իցէ պսակն. ա՛յն է որ ասաց Տէրն. «եթէ ոք սիրեսցէ զիս՝ զբանս իմ պահեսցէ. եւ հայր իմ սերեսցէ զնա. եւ առ նա եկեսցուք, եւ օթեւանս առ նմա արասցուք»։ Հանգոյն այսմ եւ փառակիցն ասաց մարգարէիւն. «ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հեզս եւ ի խոնարհս. եւ յայնոսիկ՝ որք դողան ի բանից իմոց»։ Եւ այլ ոմն ասէ. «ուրախ լիցին ամենեքեան՝ որք յուսացեալ են ի քեզ. յաւիտենական ցնծասցեն, եւ բնակեսցիս դու ի նոսա»։ Եւ Տէրն աշակերտացն ասաց. «դուք այժմ տրտմութիւն ունիք. այլ դարձեալ տեսից զձեզ, եւ ուրախութիւն ձեր՝ ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ»։ Ասէ եւ օրինակաւ. «կին յորժամ ծնանի՝ տրտմութիւն է նմա. զի հասեալ են ցաւք երկանց նորա . այլ յորժամ ծնցի՝ ոչ յիշէ զնեղութիւն վասն խնդութեան. զի ծնաւ մարդ յաշխարհ»։ Ասէ եւ հոգին սուրբ. «ոյք վարէին արտասուօք՝ ցնծութեամբ հնձեսցեն»։ եւ որք զսերմանսն տանէին՝ եւ ոյք զօրայսն բերէին՝ խնդային։ Եւ այս ամենայն վկայութիւն վասն է՞ր ածաւ . ա՛յս է՝ զի սիրեաց Գրիգորիոս զՏէրն։ եւ սիրեցաւ ի նմանէ. եւ հայր նորա սիրեաց զնա. եւ հոգին սուրբ նախ մաքերաց եւ բնակեցաւ ի նմա։ եւ զի ճշմարտէ Տէրն ստուգութեամբ. «դիւրին է եւ երկնի եւ երկրի անցանել , քան թէ բանի նոր անկատար մնայ»։ Ապա ըստուգապէհս ի սիրօղն իւր բնակեցաւ. եւ հանդերձ հարբ օթեւանս առ նմա կալաւ. էանց տրտմութիւն եւ արտասուքն՝ եւ եհաս ժամանակն ուրախութեան պսակին։ Այսինքն է, զի որ զարքայութեան Տէրն՝ եւ ըզպսակադիր հանդիսին՝ եւ զհանգիստ աշխատելոյն յինքն ունի, գերագոյնէ ամենայն փառաց եւ պատուոյ։ Արդ այսուհետեւ երկին է տեսանել զանդունդս. եւ արքայութիւն է օձաբընակ վայրն. քանզի երկինք՝ ոչ եթէ վասն ա՛յն է պատուական, զի բարձր է եւ անտարր. եւ այլ զի զԱստուած ունի բընակիչ. եւ հրեշտակք՝ ոչ եթէ վասն ա՛յն են սքանչելիք, եթէ աննիւթք են հրեղէնք. այլ զի պաշտօնեայք են արարչին մեծութեան եւ սպասաւորք Աստուծոյ։ Ապա ուրեմն ու երկնաւորն է՝՛անդ է երկինք. եւ ուր աթոռ թագաւորութեան՝ ա՛նդ եւ պաշտօնեայք. եւ թէ այս այսպէս է՝ որպէս է իսկ ճշմարիտ։ Ապա ոչ մի հրեշտակք, կամ տասն, այլ հազարք հազարաց՝ եւ բիւրք բիւրուց ա՛նդ ի պաշտօն նորա էին կանխեալք ըստ տեսանողին։ Եւ այս որպէս ասացաք ի ճառս մեծին Գրիգորի. քանզի ի նմա որպէս յերկինս երկնից երեքանձնեայ տէրութիւն՝ որպէս յարժանաւոր տաճարի իւրոյ բնակեցաւ։ Ապա զի ա՞րդ ոք մեծ համարեսցի միոյ հրեշտակի հարկաւորացն կա՛լ նմա ի սպասու։ Ահա յայտնի եղեւ՝ զի այսխնամք էին հօրն մարդասիրի . որ ոչ կերակրիւր նա ի ձեռն հրեշտակի. զի մի մեծն ի փոքուն վնասեսցի։ Զորօրինակ՝ որդէսէր մայր՝ ոչ թողու ի ձեռն մանուկ տըղայի իւրոյ սուր. զի մի պարզմտութեամբ վնասեսցի. այսպէս եւ այս պատճռ վնասու՝ արգելաւ ի նմանէ։ Վասն զի բնաւորեալ է այս ախտ յառաքինութեանց սկզբնաւորիլ. որպէս յանփորձն երբեմն չար ինչ արկանել սկզբնաչարին։ Ապա ո՞րքան ի սա՝ որ յառաքինութեանցն էր լի՛ եւ անթերի. որ զամենայն յինքեան կատարելապէս ունէր. որ եւ մարդասէրն Աստուած՝ ոչ միայն առ սա զամենախնամ գթութեան իւրոյ ցուցանղր զառատութիւն. այլեւ առ ամենայն ճշմարտութեամբ հետեւեալս պատուիրանի իւրոյ ունի զանազանապէս զգթութիւն խնամոց իւրոց։ Յորոց յամենեցունց փառք եւ երկրպագութիւն նմա յաւիտեանս եւ անզրաւ յաւիտենիւ եղիցի ամէն։ Այլեւ մեք ժողովրդեալքս ի հանդէս տօնախմբութեան մեծի հօրն՝ եւ առաջնորդի հոգւոյ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ՝ բազում եւ զանազան օգտութեան հանդիպիմք. որպէս ասէ առակն։ «Ի գովութիւնս արդարոց՝ ուրախ լիցին արդարքն»։ Ա՛յս է՝ յորժամ լսեն զգովութիւն արդարոցն եւ մարտիրոսացն սրբոց. ուրախանան սիրտք բարեպաշտից. թէ զայնպիսի սուրբսն եւ զսիրեցեալսն Աստուծոյ՝ մեզ բարեխօս ունիմք առ Աստուած։ Եւ վասն այսորիկ գամք ի տօնախմբութիւն սրբոցն յիշատակի. եւ ընթեռնումք զգիրս գովութեան եւ չարչարանաց եւ պսակաց նոցա։ Եւ չորիցս հանդիպի մեզ յայսցանէ շահ օգտութեան։ Նախզի՝ մըխիթարիմք եւ զուարճանամք զնոցա գովութիւն եւ զփառս լսելով որպէս ասացաք։ Երկրորդ՝ զի ցանկամք նմանիլ նոցա առաքինութեանցն. որպէս աստուածասիրութեան Աբրահամու. հիւրասիրութեան Ղովտայ. համբերութեան Յոբայ. ողջախոհութեան Յովսէփայ. եւ այլ չարչարանաց մարգարէիցն՝ առաքելոցն հայրապետացն՝ մարտիրրոսացն՝ ճգնաւորացն՝ եւ կուսանացն, եւ այլոց։ Երրորդ՝ զի վշտակից լինիմք սիրով եւ չարչարակից՝ կամաւոր նեղութեանց նոցա։ Չորրորդ՝ զի հիանամք ի վերայե անչափ եւ անտեսանելի տանջանացն համբերութեան վասն սիրոյ Աստուծոյ։
       Դարձեալ եւ այլ իմն գոյ շահ եւ օգտութիւն ի տօնախմբութենէ սրբոցն։ Նախզի՝ ուրախանամք վերջինքս՝ թէ այնպիսի փառօք եւ պատուով հարս ունիմք առաջնորդ մեզ ի վերինն Երուսաղէմ. զի պարծանք որդւոցն են հարք սուրբք եւ ընտիրք։ Երկրորդ՝ զի զնոսա բարեխօս արկանիմք՝ որք հաճոյացան Աստուծոյ. եւ թէ՝ լըսէ Աստուած զխնդիրս նոցա, եւ «զկամս երկիւղածաց իւրոց կատարէ»։ Երրորդ՝ յորժամ տքնիմք եւ չարչարիմք արտասուօք՝ պատարագօք եւ այլովք, չարչարակից լինիմք նոցա. զի եւ փառաց նոցին կցորդեսցուք ըստ չափոյ եւ հաւատոյ եւ ապաշխարութեան մերոյ։ Չորրորդ՝ հաստատիմք յուսով. զի որ նոցա ետ զայն համբերութիւն եւ ըզպսակն՝ թէ եւ մեք կամիմք եւ հետւիմք նոցա, մարդասէր է Աստուած, տայ եւ մեզ զնոյն օգնութիւն եւ շնորհսնոցա։ Հայեսցուք եւ մեք ի բոլոր սրտէ սրտագոչ պաղատանօք. միջնորդ եւ բարեխօս ունելով ըզբազմաչարչար հայրն լուսոյ՝ որոյ այսօր է յիշատակ։ Զի սովորութիւն Աստուծոյ է վասն հարց բարեաց՝ այցելու լինիլ եւ չար զաւակաց. որպէս ասէր նոյն ինքն բարեսէրն Աստուած առ Սողոմօն որդին Դաւթի. «եթէ ոչ վասն Դաւթի հօր քոյ էի խնամարկեալ, այժմ իսկ բառնայի զթագաւորութիւն քո. այլ վասն երեսաց հօր քոյ խնայեցի ի քեզ»։ Եւ մանկունքն ի մէջ հնոցին զռաքինութիւն հարցն բարեխօս արկանէին. «վասն Աբրահամու սիրելւոյ՝ եւ ի Սահակայ՝ եւ Իսրայէլի սրբոյ քոյ՝ մի մատնէր զմեզ իսպառ»։ Նմանապէսեւ մեք առ ոտս անկեալ հանուրց հօրն լուսոյ եւ առաջնորդին մերոյ՝ բարեխօս ունելով առ հայրն հոգւոց եւ ստեղծիչ եւ Տէր, խնդրելով զթոթղութիւն յանցանաց բազմամեղ զաւակացս։ Զի ի գութ հայրախնամ սիրոյ իւրոյ՝ ի բարեխօսութիւն անդառնալի հայցուածոց սիրելւոյ նորին սուրբ Լուսաւորչին մերոյ, խնայեսցէ ի սուրբ եկեղեցիս ի գինս արեան միածնին իւրոյ. ի ստացուածս բազմաչարչար երկամբք դաստիարակի մերոյս գրոհի. ի պէտս եւ յիշխանութիւնս հոգեւոր եւ մարմնաւոր. հաստատելով զաթոռ թագաւորութեան եւ զգահոյս իշխանութեան. զիւրաքանչիւր ոք յիւրում կարգի։ Զեպիսկոպոսապետս, եւ զեպիսկոպոսս։ Զքահանայս, եւ զսարկաւագունս։ Զհօտս, եւ զհովիւս։ Զհարս, եւ զհետեւեալս։ Զուսուցիչս, եւ հնազանդեալս։ Եւ զբնաւ ուխտ եկեղեցւոյ սրբոյ՝ պահեսցէ անսայթաք եւ անխռով ի կամս իւր մինչ ի կէտ կոչման իւրեանց։ Եւ յետ աստեացս՝ արժանի լինիլ իբր զվարժ աշակերտեալս հետոց հօրն լուսոյ ի կոչումն երկնաւորին ասելով։ «Ահաւասիկ ես մանկունք իմ, զորս ետուր ինձ Աստուած»։ Եւ լսելի լիցի սրբոց ձայնն երանաւէտ եթէ, «եկա՛յք օ՛րհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէ՛ք զկեանսն յաւիտենից» ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որով եւ ընդ որում հօր իւրոյ եւ սուրբ հոգւոյն՝ վայելէ փառք իշխանութիւն եւ պատիւ յանզրաւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։