Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վասն Աստուծոյ խօսիլ եւ աստուածաբանել այնոցիկ է՝ որք մաքրեալ են հոգւովն սրբով եւ կատարեալ մտօք. այլ ի յօգուտ լսողացն՝ բանայ զաչս կուրաց, եւ զլեզուս համերց մանկանց միտս շնորհէ, ե կաղաց գնալ։ Եւ այժմ յուսով վերնական խընամոցն՝ բացցուք զաչս մտաց եւ ընկազցուք զլոյս շնորհաց. որ նախքան զհայցելն տայ. եւ յառաջ քան զբախելն բանայ։ Որպէս զբանս օրինաց մեծին Մովսէսի զոր ասէ։ «Լո՛ւր Իսրայէլ. այսինքն, հաւատա. զի հաւատն ի լրոյ է. եւ հահւատովն լինիմք աստուածատես. զի Իսրայէլն աստուածատես թարգմանի. որ է քրիստոնեայն։ Զի ոչ միայն տեսանէ հաւատով՝ այլեւ ընդունի յինքն եւ պահէ հոգւով. որ թարգմանի Քրիստոս ի նա. կամ զՔրիստոս ունի նա։ «Տէր Աստուած մեր Տէր մի է»։ Այսինքն հաւատալին մեր՝ երրորդութիւն է. երեք անձինք եւ մի բնութիւն. հայրեւ որդի եւ հոգի սուրբ։ Մի բնութիւն. մի աստուածութիւն. մի կամք. եւ այլն ամենայն միութիւն է. բայց դէմք յատուկ երեք են. եւ անձինք ի միում բնութեան անբաժանելի։ Որպէս ասեն. եռմիս իմաստասէրն առաջի Պտղոմէոսի գրասիրի՝ եհարց զվարդապետսն հրէից, թէ ձեր Աստուածն քանի՞ է եւ նոքա ասեն մի. եւ նա ասէ ցնոսա. երեք է եւ մի. որպէս ձեր գիրքդ ասեն. «Տէր Աստուած քո Տէր մի է»։ Եւ թէ ո՞րպէս. զորօրինակ՝ արեգակնմի է. եւ երեք յատկութիւն ունի. բոլորակն, եւ լոյսն եւ տաքութիւն. եւ մի է բնութիւն արեգական. նոյնպէս ճրագն, եւ լոյսն, եւ ջերմութիւն։
       Եւ որպէս հոգիդ՝ եւ բանդ՝ եւ շունչդ ի նոյն հոգւոյդ։ Եւ միտքն՝ եւ իմացումն՝ եւ կամքն ի նմանէ։ Այսպէս մինն հայր անծին եւ անեղ. պատճառ որդւոյ ծննդեան, եւ հոգւոյն բղխման։ Եւ մինն որդի ի հօրէ ծընեալ անժամնակ նախքան զյաւիտեանս։ Եւ մինն հոգի սուրբ ի հօրէ բղխել անժամանակ նախ եւ յառաջքան զյաւիտեանս. անբաժան եւ անքակ ի հօրէ եւ յորդւոյ։ Եւ ծնունդ յորժամ լսես, անախտ եւ անհատեւ անբաժան իմասցիս. մի որպէս երկրաւոր եւ ժամանակեայ եւ այլայլական. որ ի վեր է քան զնոսա։ Եւ մի տարակուսիր եւ երկբայիր մտօքդ. եւ զորպիսին մի քններ. զի գերագոյն է եւ բարձրրրքան զմիտս եւ զբան։ Զի եղական միտք եւ չափաւոր՝ զանեղն եւ զանչափն ոչ կարէ չափել։ Եւ գիտէ ինքն հոգին սուրբ՝ «որ քըննէ զամենայն եւ զխորս Աստուծոյ». եւ բանն Աստուած որ ի ծոց հօր։ Այլ զոր ուսուցին այնպէս հաւատամք եւ վարձատրիմք. զի վարձքն ի հաւատոց է, եւ ոչ ի քննութեանց. զի հաւատով արդարանամք. ըստ այնմ, «հաւատաց Աբրահամ յԱստուած, եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն»։ Զի քննելն յանդգնութիւն է. եւ հատալն բարեպաշտութիւն. եւ ճանաչելն զԱստուած կեանք յաւիտենական. ըստ այնմ, «այս են յաւիտենական կեանք՝ զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած. եւ զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստոս»։ Վասն այն ասէ. «լո՛ւր Իսրայէլ». այսինքն հաւատա զՏէր Աստուած քո Տէր մի է։ Իսկ ասելն՝ «սիրեսցես ըզՏէր Աստուած քո յամնայն սրտէ՝ եւ յամենայն անձնէ եւ այլն»։ Նախ ի կարճոյ ա՛յսէ միտքն սիրել յամենայն անձնէ՝ եւ յամենայն զօրութենէ՝ եւ ի մտաց։ Սիրտ եւ անձն՝ զհոգին կոչէ. եւ զօրութիւն զզգայութիւն. որք զօրացուցանեն զհոգին եւ զմիտսն. զի նման եւ պատկեր եմք Աստուծոյ երրորդութեան ի հոգւոյ՝ ի մարմնոյ՝ եւ ի մըտաց՝ մի մարդ գոյացեալ։ Զի ի պատկերէդ քո՝ հանապազ ի միտ զնախատիպն Աստուած. եւ սիրեսցես զնա ի հոգիդ՝ ի մարմինդ՝եւ ի միտսդ։ Երկրորդ՝ այս է միտքն. զի որ ասաց «լո՛ւր Իսրայէլ». զհաւատն ուսոյց. հաւատալ ի հայրեւ յորդի եւ ի հոգին սուրբ. իսկ սիրելն՝ վասն գործոցն ասէ. զի սոքա երկոքինս կատարեն զմարդն. հաւատն զհոգին. եւ գործքն զմարմինն։ Դարձեալ հաւատովն տեսանեմք զԱստուած. եւ սուրբ գործովք մերձենամք առ նա։ Յաղագս Աստուծոյ այսորիկ ասէ նախ. «լո՛ւր Իսրայէլ Տէր Աստուած մեր Տէր մի է». եւ ապա «սիրեսցես յամենայն անձնէ»։ Զի նախ հաւատքն է. եւ ապա գործքն. զի հաւատքն հիմն է. եւ գործքն շինուածքն. հաւատքն գլուխ. եւ գործքն բոլոր անձն։ Երրորդ՝ ա՛յսէ միտքն. զի ասէ հաւատա. եւ ապա յարէ զսէրն զի մինն առանց միւսոյն անկատար. է այսինքն, հաւատք առանց գործոց. ե գործք առանց հաւատոց. զի միայն հաւատք առանց գործոց՝ մեռեալ են եւ անտեսակ. զի հաւատոյն տեսակն՝ գործն է. եւ հաւատն ի գործոյն երեւի եւ ճանաչի։ Եւ դարձեալ՝ հաւատոյն կենդանութիւն գործն է. որպէս մարմինն առանց հոգւոյ մեռալ է. «նոյնպէս եւ հաւատք առանց գործոց ասէ Յակոբոս առաքեալն»։ Եւ դարձեալ՝ հաւատ միայն առանց գործոց՝ սոսկ անուն է, եւ ոչ իր. զի իր հաւատոյն՝ գործն է։ Որպէս կոչեմք զայս անուն մարդ սուլթան եւ թագաւոր. եւ ոչ ունի զիշխանութիւն նոցա եւ զտէրութիւն այլ սուտ անունն միայն է. նոյնպէս եւ քրիստոնեայն որ չունի գործ։ Եւ որպէս հաւատք առանց գործոց մեռեալ են. նոյնպէս եւ գործք առանց հաւատոյ դատարկք են. զի գործքն հաւատովն արդիւնանայ, եւ յուսովն եւ սիրոյն Աստուծոյ։ Յորժամ զհաւատն չունի, գործն ընդունայն է եւ սուտ. որպէս այլազգիք որք զհաւատ քրիստոնէութեան չունին թէպէտ գործեն ի ցոյցս, կամ աղօթեն, կամ տուրս տան, կամ հալալ ուտեն, կամ կամուրջ եւ քարվանսարայ շինեն, ընդունայն է եւ սուտ. յորժամ ոչ ունին զմըկրտութիւն եւ ոչ ըզհաւատ քրիստոնէութեան։ «Զի որ ոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի հոգւոյ՝ ոչ մտանէ յարքայութիւն. եւ որ ոչ հաւատայ յորդի՝ բարկութիւն Աստուծոյ մնայ ի վերայ նորա»։ Ապա թէ ոք ասիցէ, զի՞նչ է առաւելութիւն բարի գործողացն, քան ըզչարեացն եւ ըզմարդասպանացն այլազգեացն։ Ասեն վարդապետք թէ ի հանդերձեալ կենացն ոչ ինչ ունին բաժին. այլ հատուցանի նոցա ի կեանս այյս մեծութեամբ եւ փառօք եւ ուրախութեամբ. ի փարթամութիւն եւ յինչս. ի կեանս եւ ի հեշտութիհւն մարմնոյ. ի կինս եւ յորդիս. յուտել եւ յըմպել. որպէս մեծատանն վճարեցաւ այսու կենօքս։ Եւ դարձեալ՝ յարքայութեան բաժին ոչ ունին. այլ տանջանք նոցա թեթեւ է քան զայլ չարագործացն եւ աւազակացն. վասնայեն ի միասին զմեզ խրատէ ունել հաւատս եւ գործս։ Զի որպէս հաւն երկու թեւօք թըռչի. նոյնպէս քրիստոնէին հաւատքն եւ գործք՝ Բ թեւք են, որովք թռչին յերկինս. եւ որպէս երկու եղինք պիտոյե են ի լուծ. նոյնպէս հաւատք եւ գործք ի միասին լծել, զհոգեւոր արդիւնս առաքինութեան կատարեն։ Վասն այն ասէ. «լո՛ւր Իսրայէք Տէր Աստուած քո Տէր մի է. եւ սիրեսցես զնա յամենայն յանձնէ եւ ի սրտէ»։ Չորրորդ՝ զայն է իմանալ որ ասէ։ «Յամենայն սրտէ եւ յամենայն անձնէ եւ այլն»։ Զի հոգին եռամսնեայ է. բան՝ ցասումն՝ եւ ցանկութիւն. եւ զգայութիւնքն բազում են։ Եւ միտքն ունի կամք եւ իմացումնեւ խորհուրդ։ Ա՛յս է այդ ամենայն մասամբքդ սիրեա զԱստուած. հոգւովն եւ իւր մասամբքն. մարմնով եւ ամեն զգայութեամբ. եւ մըտօք եւ կամօք եւ ամն խորհրդով զԱստուած պարտ է սիրել։ Հինգերորդ՝մին սիրտ է մարդոյն. եւ մին հոգի եւ մարմին եւ միտք . այլ պարտ է յամենայն սրտէ. ամենայն՝ զբոլորն է իմանալ ըստ իմաստնոցն. այսինքն, բոլոր սրտիւ՝ բոլոր հոգւով՝ եւ բոլոր մարմնով՝ եւ բոլոր մտօք՝ սիրել զԱստուած. եւ ոչ մասամբ. այսպէս որ կէս սրտիդ յԱստուած լինի, եւ կէսն ի յաշխարհս, եկ կէս սէրդ յայն կեանսն, եւ կէսն ի յաստիս թերի եւ անկատար մտօք եւ խորհրդով, այսպիսի սէրս անընդունելի է Աստուծոյ։ Զի ոչ կարէք երկուց տէրանց ծառայել ասէ. Աստուծոյեւ մամոնայի». որ է աշխարհս . զի թէ զմինն սիրեմք, ի հարկէ զմիւսն ատեմք. եթէ զԱստուած եւ եթէ զաշխարհս. «զի սէր աշխարհիս՝ թշնամութիւն է առ Աստուած ասէ առաքեալն»։ Եւ որ սիրէ զԱստուած՝ատէ զաշխարհս. վասն այնորիկ ոչ է պարտ մասամբ սիրել զԱստուած . այլ բոլոր սրտիւ եւ բոլորր կամօք։ Վեցերորդ՝ զերեք տեսակ սիրոյն ցուցանէ. մարմնով եւ հոգւով եւ մտօք սիրել զԱստուած։ Զի մարմնովն է երկիւղական սէրն. ըստ որում. «բեւեռեայ յերկիւղ քո զմամինս իմ ասէ մարգարէն». զի երկընչելով ի դատաստանաց պատժոյն՝ զքեզ սիրեմ. եւ հոգւովն ըզվարձկանականն վասն խոստացեալ բարեացն. «զոր պատրաստեալ է Աստուած սիրելեաց իւրոց». սիրեսցուք զնա հոգւով։ Եւ մտօքն յօժարութեամբ սիրել՝ եւ յորդիութեան պատիւն ելանել։ Զի որդի սիրէ զհայր բոլոր կամօք եւ սիրով. ոչ վասն վարձուց որպէս մշակն։ Եւ ոչ վասն երկիւղի որպէս ծառայն. այլ վասն բնական սիրոյն զի սկիզբն է նորա՝ սիրէ զհայր. նոյնպէս եւ մեք սիրեսցուք զԱստուած։ Եօթներորդ՝ տեսութիւն բանին այն է՝ որ կամի զպաշտօնս մեր որոշել ի կռոցն զոհից։ Զի սուտ անուն դիքն՝ խնդրէին ուստերս եւ դստերս. արջառս եւ ոչխարս զոհել. եւ սպանումն օտարաց. իսկ ճշմարիտն Աստուած՝ զայս ոչ խնդրէ։ Այլ երկիւղ խնդրէի տղայոցն. որով խորշին ի չարէ. «զի երկիւղիւ Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ ասէ Սողոմօն»։ Եւ սէր ի սրտէ փոխանակ անասնոց անբանից. որ մեծ է քան զամենայն ողջակէզս։ Եւ զխաղաղութիւն առ ընկերս եւ առ օտարս՝ որով հանգիստ կեայ մարդն յաշխարհիս. եւ հաշտիլ ընդ թշնամւոյն. սիրել զատելիս մեր. եւ օրհնել զանիծիչս. որպէս ասէ մարգարէն։ «Իսրայէլ՝ զի՞նչ խնդրէ ի քէն Տէր Աստուած քո. աեյլ երկնչիլ ի նմանէ՝ եւ սիրել զնա ի բոլոր սրտէ եւ յանձնէ. եւ իրաւունս դատաստանի առ ընկերս եւ առ ամենայն ոք»։ Ութներորդ՝ է եւ այլ միտք բանիս որ ասէ. «սիրել զՏէր յամենայն սրտէ եւ այլն»։ Զի հին ժողովուրդքն զանսունս մատուցանէին պատարագ՝ ոչխար՝ արջառ՝ եւ այլն։ Իսկ մեզ նորոյս հրամայէ զբանեղէնս մատուցանել. որ է հոգի եւ մարմին եւ կամք. ըստ աեյնմ թէ, «լսելիս հաստատեցեր ինձ ողջակէզս. եւ զսիրտ Բ եւ զհոգի խոնարհ՝ զոր Աստուած ոչ արհամարհէ. ըստ առաքելոյն. «աղաչեմ, սրտի մտօք մատուցանել զմարմինս ձեր պատարագ կենդանի՝ սուրբ՝ եւ զխօսուն պաշտօնդ ձեր եւ աելն»։ Եեւ փոխանակ անասնոց եւ թռչնոց՝ զմիտս եւ զհոգի՝ եւ ըզգայ արանս զմարմինս մեր սուրբ պահել. եւ ի սեղան սրտիս հրով սիրոյն ողջակիզել։ Եւ որպէս նոքա ոչ արտաքին, աեյել ի յերկնից իջեալ հրովն մատուցանէին. նոյնպէս եւ մեք ոչ արտաքին սիրով, այլ ի յերկնից իջեալ սիրովն մատուցանեմք զմեզ այնմ, որ ասաց. «հուր եկի արկանել յերկիր. եւ կամիմ թէ արդէն իսկ բորբոքիւր». որ է հուր սիրոյ հոգւոյն սրբոյ։ Վասն այն ասէ. «սիրեսցես զՏէր Աստուած քո յամենայն սրտէ եւ ի զօրութենէ եւ ի մտաց»։ Իններորդ միտքն այ՛ս է. որ խրատէ կատարեալ սիրովսիրել զԱստուած. եւ կատարեալ սիրոյ յատկութիւն երեք է։ Առաջինն՝ նախ սիրել եւ առանց փոխարինաց։ Եւ երկրորդն բոլոր սիրել։ Եւ երրորդն միշտ սիրել։ Զի որ յետոյ սիրէ՝ եւ փոխարինօք՝ եւ մասնաւոր եւ երբէք՝ անկատար սէր է եւ մարմնական։ Եւ դարաձեաել է յատկութիւն հոգեւոր եւ մարմնաւոր սիրոյ. զի հոգեւոր սէրն՝ ի սկիզբն սակաւ լինի. եւ ո՛րքան յամէ՝ առաւելու. իսկ մարմնաւորն՝ ի սկիզբն ջերմ է. եւ որքան յերկարի՝ նուազի եւ փոքրանայ։ Զոր օրինակ՝ բնական շարժումն քարի ի վայր. որքան յերկարի՝ զօրանայյ։ Եւ բռնութեամբ շարժումն ի վեր. որքան յերկարի՝ թուլանայ։
       Նոյնպէս եւ սէրն Աստուծոյ բնական շարժումն է սրտի. որ օրըստօրէ առաւելու. իսկ սէր մարմնական՝ պատահական է եւ բռնութեամբ. որքան առաւելու՝ տաղտկանայ։ Եւ է դարձեալ յատկութիւն սիրոյ. զի սէր աշխարհիս՝ միշտ սիրել տայ զինքն. եւ նա ոչ սիրէ զմեզ։ Այլ հոգեւոր եւ աստուածային սէրն՝ սիրի եւ սիրէ զմեզ. զի որքան սիրեմք զԱստուած՝ այնքան առաւել սիրէ զմեզ. ըստ այնմ որր ասէ Տէրն. «եթէ ոք սիրէ զիս՝ սիրեսցի ի հօրէ իմմէ. եւ ես սիրեցից զնա եւ երեւեցուցից նմ զիս»։ Տասներորդ՝ ի յերեք աստուածային առաքինութեանցն՝ որ է հաւատ՝ յոյս՝ եւ սէր։ Առաւել քան զամենայն, սէրն է. որպէս ասէ առաքեալն. «եթէ սոքա երեքեան. եւ առաւել քան զսոսա՝ սէրն է»։ Զի հաւատովքն ճանաչեմք զԱստուած. եւ յուսովն ակնունիմք ողորմութեան նորա. եւ սիրով ակնունիմք միաւորիլ եւ կապիլ ընդ նմա անկակտելի։ Զի սէրն՝ շաղկապ միարար է. ըստ այենմ, «ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւն, թէ անձկութիւն, եւ այլն»։ Դարձեալ՝ հաւատն է ի ճանապարհ աստի կենացս. ըստ այնմ, «հաւատովք գնամք. եւ ոչ կարծեօք»։ Եւ յոյսն յետ մահուհ ի հոգիս։ «զի յոյս նոցա լի է անմահութեամբ ասէ Սողոմօն»։ Իսկ սէրն՝ յետ յարութեան մշտնջենաւոր մնայ առ Աստուած։ Զի սիրոյն վախճան ոչ գոյ. եւ սիրովն միաւորիմք ընդ Աստուած. ըստ այնմ, «որպէս հայր դու յիս, եւ ես ի քեզ. եւ սոքա ի մեզ իցեն. զի եղիցին կատարեալք ի մի»։ Եւ արդ՝ սիրեսցուք զԱստուած ո՛վ եղբարք յամենայն սրտէ. եւ նշան սիրոյն Աստուծոյ ա՛յն է՝ յորժամ զպատուիրանս նորա պահեսցուք. որպէս հրամայէ Փրկիչն թէ , «որ ոք սիրէ զիս՝ զպատուիրանս իմ պահեսցէ»։
       Եւ զի՞նչ է պիտոյ պատուիրանին Աստուծոյ. այսինքն, նախ ուսանիլն՝ եւ ապա պահելն ի սրտի. եւ ապա գործով կատարել։ Եւ մի լիցուք խստապարանոց. եւ մի խստասիրտն է որպէս Փարաւօն . որ չորացաւ եւ խստացաւ սրտիւք ընդդէմ հրամանին Աստուծոյ. եւ վասն որոյ տասն հարուածովք պատժեցաւ. եւ յետո ի ծովն ընկղմեցաւ։ Նոյնպէս ամենայն խստասիրտ՝աստ պատիժ կրելոց է մարմնով. եւ յետոյ ի կարմիր հրեղէն ծովն ընկղմեսցի։ Այլեւ մի լիցուք խիստ եւ քարացեալ սրտիւք. որ զբեւեռս սիրոյն Աստուծոյ ոչ առնումք ի միտս մեր. այլ կակղացուցեալ թլփատեսցուք զսիրտս մեր յաւելորդ չարութենէ. զի կարասցուք սուրբ սրտիւք սիրել զԱստուած։ Իսկ խստապարանոց է՝ յորժամ ուռուցեալ պարանոց եղին, ոչ տանի հանգիստ զլուծն. նոյնպէս եւ մեք զլուծ օրինացն Քրիստոսի ոչ կարեմք հնազանդութեաեմբ բառնալ յորժամ ուռուցեալ լինիմք հպարտութեամբ։ Այլեւ որպէս խստերախ ձի բարձրավզեալ ոչ գնայուղիղ զճանապարհն. նոյնպէս եւ մարդ գիրացեալ մարմնով՝ եւ հպարտացեալ ընչիւք, ոչ կարէ անխոտոր ընթանալ զճանապարհս պատուիրանացն . զի «գիրացաւ ըստուարացաւ լայնացաւ՝ եթոթղ զՏէր Աստուած զարարիչ իւր. եւ կիցս ընկեց պատուիրանացն Աստուծոյ»։ Նոյնպէս եւ կուրացեալն հպարտութեաեմբ՝ որպէս ձի յաջեւ յահեակ խոտորի, մինչ ի խորխորատ մեղաց անկանի։ եւ յայնժամ սանձ ահաւորին օրհասական մահն ըմբռնէ. եւ կամ խրատ մարմնական զանազան պատուհասի. զի ընկրկեսցի ի մեղացթ. ըստ այնմ, «մի լինիլ որպէս զձի եւ զջորի». այսինքն ձի իգամոլ եւ հպարտ. եւ ջորի հեռ եւ ստամբակ։ Ապա թէ ոչ՝ «ի սանձս եւ ի դանդանաւանդս ճմլեսցես զկզակս նոցա». ի ձեռն զանազան պատուհասի։ Վասն այսորիկ ասէ մարգարէն. «լո՛ւր Իսրայէլ Տէր Աստուած քո Տէր մի է. եւ սիրեսցես զնա յամենայն սրտէ»։
       Զի լսել պարտ է օրինացն Աստուծոյ եւ հնազանդիլ. ի կեանս այս խաղաղութեամբ վայելել, եւ ակնունիլ հանդերձեալ փառացն եւ մեծի ողորմութեան Աստուծոյ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։