Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Գիտելի է զի առաքինութիւն եւ սրբութիւն՝ է աստուածատեսակ նմանութիւն ըստ կարողութեան։ Իսկ աստուածային առաքինութիւնն՝ է ծածուկ. եւ է կատարեալ. եւ է անարատ. այսինքն անկեղծ։ Եւ զի ծածուկ է՝ անգիտելի է բազմաց. եւ դարձեալ ծածկէ զամենայն արարածս աստուածային բարութիւնն։ Եւ զի կատարեալ է ոչ մասն. վասն այն կատարելապէս լնու։ Եւ զի անարատ է եւ անկեղծ. ոչ ի ցոյց տեսութեան, այլ ի յիրն ըստ ինքեան։ Ե զայս ցուցանէ սուրբ միւռոնն. որ ծածկեալ ունի զհոտն . եւ ծածկէ զռնգունս. եւ կատարեալ եւ անարատ ունի յինքեան։ Վասն որոյ եւ մեզ պարտ է ծածկել զառաքինութիւնն ի միտս. եւ ոչ ի ցոյցս մարդկան առնել. «զի այն իսկ են վարձք նոցա ասէ Տէր»։ Այլեւ այլոց հաղորդել զբարիս յիմաստութեանց ի սրբութեանց եւ յայլոցն։ Այլեւ կատարեալ լինիլ եւ ոչ մասնաւոր. ի մինն հպիլ, եւ ի միւսն ոչ։ Այլեւ անկեղծ՝ զի կեղծն արատ է յառաքինութիւնն։ Եւ զոր օրինակ՝ պատկերագործն՝ ամենայնիւ պարտ է նմանիլ նախատպին. բաց յէութենէն։ Նոյնպէս եւ առաքինին՝ պարտ է զնմանութիւնն Աստուծոյ յինքեան գրել։ Եւ գիտելի է՝ զի չորիւք նմանութեամբ որոշի պատկերն ի սկզբանտպէն. այսինքն պակասութեամբ՝ որպէս ականի. եւ յաւելմամբ՝ որպէս երկ գլխի. եւ այլակերպութեամբ՝ որպէս է ի կերպ մարդոյ խառնեն զկերպարանս անասնոյ, եւ փոփոխմամբ՝ որպէս զոտն ի ձեռն կամ ի գլուխն։ Այսպէս եւ նկար առաքինութեանն պակասի. որպէս զարիութիւն ունել՝ ե ւ զողորմութիւն ոչ. իսկ աւելին՝ որ առնէ ի ցոյցս մարդկան։ Եւ այլակերպ՝ ոորք զագահութիւն եւ զբարկութիւնն եւ զայլն որք են անասնայ ինք՝ խառնեն յառաքինութիւնս։ Եւ մասնափոխ է՝ որ հնազանդիլ պարտ էր վերնոյն եւ սիրել զընկերն եւ խնամել զներքինսն՝ զայս փոփոխէ. կամ այն զոր առաքեալն թուէ. «հատուցանել ամենեցուն. որում զպարտս. որում զմաքս՝ եւ զայլն»։ Ապա ուրեմն յայտ է թէ՝ որպէս զաստուածատեսակ առաքինութիւնն՝ նկարեն ի յինքեան թաքուն եւ կատարել եւ անկեղծ։ Եւ թէ ոք ասիցէ թէ՝ կեղծիքն ի ցոյցս առնօղքն նոյն են։ Ասեմք թէ ոչ են նոյն. զի ցուցանելն այն է՝ որ ունի եւ ոչ ծածկէ. այլ ցուցանէ. իսկ կեղծաւոր է՝ որ ոչ ունի եւ ցուցանէ. ապա յայտ է՝ զի այլ է որ ունի, եւ այլ է որ ոչ ունի։ Եւ գիտելի է՝ զի կատարեալ առաքինի՝ որ ունի եւ ծածկէ. եւ փառասէր է՝ որ ունի եւ ցուցանէ. եւ կեղծաւոր է՝ որ ոչ ունի եւ ցուցանէ. եւ մոլի է՝ որ ոչ ունի եւ ոչ ցուցանէ. եւ սոքա մի քան զմի առաւել են ի չարն։ Նմանապէս եւ զհաւատն իմացիր . զի որ ոչ ունի եւ ոչ ցուցանէ անհաւատ է։ Եւ որ ունի եւ գործով ցուցանէ՝ հաւատացեալ է. զի հաւատոյն պարտ է յայտնի գոլ. որպէս ճրագ որ լոյս տայ ամենեցուն. վասն այն զհաւատն յայտնի քարոզեմք։ Իսկ որ ունի եւ ծածկէ՝ թերի է եւ զանգիտօղ. իսկ որ ոչ ունի եւ ցուցանէ լեզուաւ՝ կեղծաւոր եւ անվարձ է. զի բնաւ ոչ ունի։ Իսկ թէ ունի մասնաւոր եւ թիւր՝ հերձւածօղ է եւ խաբօղ է եւ խաբօղ. փախիր ի նմանէ։ Այլ աստ հարցանել է թէ՝ զի՞նչ նշանակէ միւռոնին հոտն։ Ասեմք թէ միւռոն՝ ի բազում անուշահոտ ծաղկանց ժողովեալ է. եւ Յիսուս Քրիստոս. ըստ այնմ, «Իւղ թափեալ է անուն քո». ի բազում մասանց ժողոովեալ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ, եւ այլն։ Անմեղութեամբն զարդարեալ. եւ նա է «ծաղիկն բղխեալ յարմատոյն յԵսսեայ»։ Իսկ հոտն անուշ ի միւռոնէն բուրեալ՝ աստուածագործութիւնն ի մարմնոյն յառաջ եկեալ։ Այլեւ առաքինութիւնն սրբութեան առ մեզ տարածեալ։ Այլեւ անուշահոտ Հոգին Սուրբ ի ձեռն Քրիստոսի պարգեւեալ։ Վասն զի Հոգին Սուրբ բղխումն է ի հօր է, եւ առումն յորդւոյ. զի որդւով պարգեւի ամենայն տրարածոց։ Իսկ հոտոտելեաց խնդրի առողջ գոլ. եւ հոտոյին անուշ լինիլ. եւ ապա լինի անուշահոտութիւն։ Նոյնպէս եւ ի մանալի հոտոտելեաց մտաց մերոց՝ պարտ է լինիլ առողջ եւ սուրբ յարտաքին եւ ի ներքին ախտից. եւ ապա առնու զանուշահոտ բուրումն հոգւոյն։ Եւ որպէս նախ հոտն բուրէ եւ բարեկիր առնէ՝ եւ ապա սնուցանէ եւ ապա ախորժելի է քաղցր եւ առանց այլայլութեան. նոյնպէս եւ Հոգին Սուրբ առ որս իջանէ ի միտս՝ բարեկիր առնէ զխորհուրդն. եւ ապա սնուցանէ ի նոյն եւ աճեցուցանէ. եւ ապա ախորժելի եւ քաղցր եւ առանց այլայլութեան. զի անորոշելի մնայ իբր զկնիք հաստատեալ։ Այսպէս եւ աստուածային իմաստն եւ բանն առ իջանէ ի հոգին, երջանկութեամբ լնու զնա։ Նոյնպէս եւ առաքինութիւն եւ սրբութիւն՝ սրբէ զընդունօղս եւ աստուածանման առնէ։ Իսկ արարողութիւնն այսպէս է որպէս ի պատարագին։ Իջանէ քահանայապետն բուրմամբ խնկոցն ի մէջ եկեղեցւոյն եւ դառնայ ի բեմն. որ զնախախնամական զօրութիւնն ցուցանէ. որ գայ մինչեւ յետինս. եւ ի յատկութենէ իւրմէ որ է Աստուած՝ եւ անեղ՝ եւ անմարմին՝ ոչ փոփոխի. որպէս ասացաւ ի պատարագն։ Որպէս անդ ի պատարագն զերախայսն եւ զախտացեալսն եւ զապաշխարօղսն հանեն յեկեղեցւոյն զի անկատարք են ի տեսութիւնն։ Եւ աստ նոյնպէս լսեցեն զքարոզ ընթերցմանցն՝ զի դարձցին ի խրատս։ եւ ապա ելցեն։ Իսկ յետ այնորիկ զսուրբ իւրն առեալ արծաթի ամանովն դնէ ի վերայ սրբոյ սեղանոյն. եւ երկոտասան թեւօք ծածկէ. այսինքն թեւատարածեալ տասն մատեամբն եւ երկու բազկօքն . եւ երկոտասան քշոցօք. կամ երկու քշոց ի սերովբէից տիպն վեց վեց թեւօք հովանացեալ՝ որ լինի երկոտասան։ Արդ՝ քահանայապետն անընդմիջաբար տեսանէ զսուրբ միւռոնն. եւ քահանայքն շուրջանակի. եւ սարկաւագունքն թափանցաբար տեսանեն ընդ անթիւ քահանայիցն. իսկ ժողովուրդն յետոյ ի հեռուստ ոչ ինչ տեսանէ. բայց միայն զքահանայսն եւ զսարկաւագունսն եւ զարարողութիւնս։ Քահանայապետն նշանակէ զառաջին դասս աթոռոցն անընդմիջաբար զբուրումն ի Քրիստոսէ ընկալեալ։ Իսկ քահանայքն՝ զմիջին դասն։ Իսկ սարկաւագունքն զվերջինն միջնորդութեամբ նոցա թափանցապէս տեսեալ։ Իսկ հեռու ժողովուրդն՝ զբազմութիւնն մարդկան որ ի երկրիս ի ձեռն հրեշտակաց նշանակութեամբ տեսեալ։ Դարձեալ՝ աստուածային քահանայապետն՝ տոհմակից է Քրիստոսի. անընդմիջաբար ի նմանէ առեալ զիշխանութիւն եւ զշնորհս, ըստ կարգի տայ ի քահանայս եւ ի ի սարկաւագունս. եւ նոքա վերջին ժողովրդեանն շնորհեն զառաքինութիւն եւ զսրբութիւն եւ զայլն։ Դարձեալ քահանայապետն՝ ի հանդերձեալն բացօք երեսօք զփառսն Տեառն տեսանէ. եւ այն ըստ կարգի բացափայլէ մինչեւ ի վերջինսն ի հետեւօղս իւր։ Զոր օրինակ՝ որպէս այժմ զնոյն կարգ ունին հրեշտակաց դասքն. նոյնպէս յայնժամ սուրբք ի մարդկանէ եւ ընտրեալք։ Այլ գիտելի է՝ զի քշոցն երկ դիմի՝ եւ թեւքն եւ շուրջ կալն եւ անունն՝ նշակեն զսերովբէիցն գերագոյն էութեան քան զայլոցն։ Նախզի՝ քշոցն երկ դիմի է եւ ունելիքն. նշանակէ զառաջին դասն՝ որք առնուն ի Քրիստոսէ, եւ երկատեսակապէս անցուցանեն ի միւսն դէմն. այսինքն ի միջինսն. եւ նոքա ի վերջինսն որք են ըմբռնելիքն. եւ նոքա ի խոնարհ ունելիսն ի փայտ է. այսինքն ի մեզ որ այլ բնութիւն եմք եւ խոնարհ քան զնոսա։ Իսկ երկոտասան թեւք սերովբէիցն՝ զչափ որքանութեան պատուոյ նոցա նշանակէ։ Եւ այս կրկին ունի իմացումն։ Նախ թէ՝ երկոտասան գունդք են իւրաքանչիւր դասք. ըստ Տեառն, «իջուցանեմ զերկոտասան գունդս հրեշտակաց»։ Ի յորոյ խորհուրդ՝ երկոտասան ընտրեաց զառաքեալսն։ Այս է՝ թէ սերովբէքն ի դաս իւրեանց գերագոյնք են քան զերկոտասան գունդսն։ Երկրորդ՝ զի ի ներքուստ ի վեր երկոտասանք են ըստ կարգի սերովբէքն։ Այսինքն, անշունչ էութիւնք. եւ կենդանիք. եւ բանականք մեք. եւ ինն դասք հրեշտակաց. եւ նոքա գեր ի վերոյ են քան զամենայն։ Զի սուրբն Դիոնէսիոս ուրեք՝ զաթոռսն նախակարգէ վերին. եւ այլ ուր զսերոովբէսն եւ զքերօբէսն. զի համակարգ են եւ համապատիւ Գ դասքս այսոքիկ. զի անընդմիջաբար վայելեն յաստուածային պարգեւս ամենայն։ Իսկ սերովսէն անուն՝ որ թարգմանի յեբրայեցւոցն ի մերս, կիզիչ կամ ջեռուցիչ։ Զայն ցուցանէ՝ զի անընդ միջաբար լուսաւորեալք եւ ջերմացեալք են յաստուածային սէրն։ Եւ զայլ ներքինսն ի նոյն լուսաւորեն եւ ջեռուցանեն աստուածային սիրովն։ Իսկ շուրջ կալն ի վերոյ սուրբ իւղոյն՝ նշանակ է յաստուածային բուրմունս եւ ի լուսափայլութիւնս։ Նախ՝ նոքա են բարձրացեալ եւ լուսաւորեալ. եւ ապա այլքն զհետ նոցա։ Ապա ուրեմն յայտ է՝ զի ի չորիցս յայսցանէ երեւի սերովբէիցն գերագոյն եւ նախապատիւն լինիլ. այսինքն, նախ՝ երկ դիմի սերովբէքն։ Երկրորդ՝ երկոտասան թեւքն։ Երրորդ՝ սերովբէն անուն։ Չորրորդ՝ շուջ կալն ի վերայ սրբութեանն։ Իսկ բազմերեսութիւն նոցա եւ բազոտնութիւն՝ զնոցա բազմահայեաց եւ առատ գիտութիւնն նշանակէ։ Իսկ ոտն՝ զմշտաշարժ եւ զառաջադէմ լինիլն յաստուածայինսն։ Նաեւ զհաստատուն կալն անփոփոխապէս։ Այլեւ զբարձրանալն ի յաստուածային հայեցուածս։ Իսկ որ թեւոցն յերես եւ յոտս եւ ի մէջս որոշեալ։ Նախ զբոոլորս վիմբ թեւաւորն գոլ նշանակէ ի յէութիւնն, եւ ի զօրութիւնն, եւ ի ներգործութիւնն թեթեւ եւ մշտաշարժ։ Երկրորդ՝ նշանակէ զի ունին առաջին՝ միջին՝ եւ վերջին գիտութիւն յԱստուծոյ։ Զի տեսանելով ի Բանն Աստուծոյ, ճանաչեն զանցեալ եւ զներկայս եւ զապագայն։ Երրորդ՝ զի ինքեանք ունին առաջին՝ միջին՝ եւ վերջին գիտութիւնն. այսինքն, զի տեսանեն եւ իմանան եւ պահեն առանց մոռացման։ Չորրորդ՝ զի ամենայն դասք՝ առաջինք միջինք եւ վերջինք են. այսինքն, յերիս երրեակս որոշեալ դասս։ Առաջին՝ Աթոռն։ Միջին՝ Տէրութիւնքն։ Վերջին՝ Պետութիւնքն։ Իսկ որ ասի՝ «երկուքն ծածկեն զերեսս. եւ երկուքն ծածկեն զոտս. եւ միջնովքն թռչիլ։ Այսինքն նախթէ բարձրութիւնն Աստուծոյ եւ խորութիւնն անհաս է մեզ եւ ծածուկ. այլ խոնարհն եւ յայտնին է մեզ գիտելի։ Դարձեալ անսկիզբն գոլն Աստուծոյ եւ անվախճան՝ ծածուկէ ի մէնջ. իսկ մէջն որ է լինելութիւն էիցս՝ եւ կամ մարդեղութիւն բանին գիտելի է։ Դարձեալ միջին թեւքն՝ զգուգակշիռ կեանս նոցա նշանակեն. զի ոչ անեղ եւ անվախճան իբրեւ զԱստուած. եւ ոչ եղեալ եւ վախճանաւոր որպէս մեք տարրեղէնքս։ Այլ են ի մէջն. այսինքն եղեալ եւ անվախճան. զի մշտնջենաւորք են. այսինքն սկսեալ եւ անվախճան. իսկ յաւիտենականն է՝ անսկիզբն եւ անվախճան։ Իսկ ժամանակեայն՝ սկսեալ եւ վախճանաւոր։ Իսկ նոյն միջին թեւքն՝ ի յինքեանց բարձրացեալ. եւ ըստ մակբեկութեան ի վայր խոնարհեալ. այսինքն, զի հաւասարապէս բարձրացեալք են յաստուածային գիտութիւնն. այլեւ յինքեանց գիտութիւնն. նաեւ յայլս խոնարհին գիտութեամբ. այսինքն ի մերձաւորս՝ եւ ի միջին, եւ յայլ հեաւորս. որ նշանակէ թեւոց ծայրիցն երկայնութիւն։ Իսկ երեք սրբեանն օրհնութիւն անդադար բերանով՝ նախ նշանակէ թէ, անձանձիր եւ աննուազ է գիտութիւնն Աստուծոյ ի նոսա։ Զի առանց ձանձրութեան եւ աննուազ գոհութիւն մատուցանեն. այսպէս եւ մարդկան երանելիացն է ի հանդերձեալն. լիութիւն առանց տաղտկութեան. եւ փափագումն առանց նուազման։ Երկրոորդ՝ սրբաբանելն՝ նշանակէ զսրբապէս գիտութիւն նոցա առանց չարութեան եւ առանց մոռացման։ Նոյնպէս եւ մեզ ի հանդերձեալն է պարզ է յստակ գիտութիւն, եւ առանց մոռացութեան. իսկ այժմ տգիտութիւն եւ մոռացութիւն ունիմք։ Իսկ երեք սուրբն եւ մի Տէրր նշանակէ զերիս անձնաւորութիւն, եւ զմի բնութիւնն Աստուծոյ եւ զմի Տէրութիւն եւ այլն. որում երկինք եւ երկիր լի՛ են նախախնամական զօրութեամբն Աստուծոյ ի յառաջնոյն մինչ ի վերջինս էութիւն։ Դարձեալ զերիս գոյացութիւնս Քրիստոսի. այսինքն ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ եւ յաստուածութենէն՝ մի դէմ. մի Քրիստոս. մի Տէր միայն. մի Որդի Աստուծոյ եւ մարդոյ. եւ մի Աստուած մարմնացեալ եւ մարդացեալ անբաժանելի եւ անշփոթ միութեամբ. ըստ որում լի են երկինք եւ երկիր փառօք նորա. այսինքն հրեշտակք եւ մարդիկ եւ ամենայն արարածք՝ լիալրացեալք ի զեղմանէ շնորհացն Քրիստոսի։ Իսկ մի առ մի աղաղակելն՝ այսինքն ի միմեանց խնդրելն. եւ զմիմեանս ուսուցանելն աննախանձաբար։ Զի առաջինքն զվերջինսն հաղորդեն. զոր օրինակ՝ աչքն անուցանէ ի միտսն. եւ միտքն ի յիշողութիւնն։ Իսկ քշոցն ի վերոստ կուսէ։ Նախ զի ի վերուստ հոտոտելիքն առաւելապէս ընդունին զհօտն. որ նշանակէ զառաւել գիտութիւնն վերին եւ առաջին դասուցն։ Երկրորդ՝ զհայեցումն միշտ անփոփոխապէս ի Բանն Աստոծոյ. ըստ որում երեսքն միշտ է ի միւռոնն։ Երրորդ՝ նշանակէ թէ , զառ ի վերուստ ի ջանելն գիտեն նոքա. որպէս զբանին ի ջանելն առ մերս նուաստութիւն. եւ զհոգւոյն սրբոյ իջանելն ի Յորդանան. թէպէտ զելս ոչ. «զի յեկեղեցւոյ ուսան ըստ առաքեալոյն»։ Իսկ իւղոյն սրբութիւնն ի քահանայապետական բանիցն՝ նշանակէ զՔրիստոս. ոոր սրբեցաւ ի հօրէ եւ յինքենէ եւ ի հոգւոյն սրբոյ։ Ի հօրէ՝ որպէս ի ներգործական պատճառէ. ի հոգւոյն սրբոյ՝ որպէս ի գործիականէ. ի յինքենէ՝ որպէս ի կատարունական եւ նիւթական պատճառէ։ Հայր է սրբօղ. որդի սրբեալ . հոգին սրբութիւն. որպէս օծեալ. օծօղ. եւ օծումն։ Նմանապէս եւ քահանայապետն. եւ իւղն. եւ բանք սրբութեան։ Իսկ այն զի որդի սրբի, ըստ որում մարդացաւ՝ նոյնպէս եւ սրբեցաւ։ Եւ ըստ որում Աստուած է, նոյնպէս եւ սրբէ ընդ հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ոչ այլ եւ այլ, այլ մի եւ նոյնն. ինքն սրբի յինքենէ. եւ ինքն սրբէ զինքն. եւ ինքն է սրբութիւն ամենեցուն մեր. որպէս սուրբ իւղն սրբի եւ սրբէ զամենայն։ Եւ զորօրինակ՝ սեղանն է Յիսուս. եւ միւռոնն է Յիսուս. եւ սեղանն սրբի եւ միւռոնն սրբէ. այսպէս ինքն սրբէ զինքն։ Եւ դարձեալ՝ որպէս պատարագն է ինքն. եւ սեղանն է ինքն. եւ սեղանն սրբէ զպատարագն. եւ միւռոնն սրբէ զսեղանն. եւ Բանն Սրբէ զմիւռոնն. իսկ պատարագն սրբէ զմեզ. այսպէս Քրիստոս սրբէ ինքն զինքն. եւ ինքն է սրբութիւն մեր։ Իսկ սրբիլն Յիսուսի՝ է սրբութեանցն յայտնութիւն. զի զոր բնութեամբ ունէր ի ծածուկ՝ յայտնեցաւ մեզ ի մկրտութեանն։ Եւ դարձեալ զոր օրինակ՝ ի ջուր աւազանին խաչանիշ իւղն հեղանի։ Նախ՝ ցուցանէ թէ, մկրտութիւնս այս՝ Քրիստոսին է եւ ոչ Ովհաննու։ Երկրորդ՝ զի ջուրն է ինքն Քրիստոս. եւ միւռոնն ինքն. իբրթէ՝ ինքն սրբէ զինքն. եւ սրբէ զմկրտեալն։ Երրորդ՝ զի խորհրդաբար ինքն խաչի եւ ինքն թաղի ընկղմիլովն. եւ յառնէ ընդ մկրտելոյն։ Եւ որպէս մկրտեալն ի Քրիստոս՝ օծանի սուրբ իւղովն. որ է հոգին սուրբ. այսպէս ամենայն օրինակաւդ՝ տես զորդի. զի սրբի յինքենէ՝ ի հօրէ՝ եւ ի Հոգւոյն Սրբոյ։ Իսկ քաղցրաձայն ալէլուն՝ զօրհնութիւնն Աստուծոյ նշանակէ. զի յեբրայեցւոցն ի մերս՝ օրհնութիւն Աստուծոյ լսի։ Եւ որպէս մարգարէքն քնարաւ երգէին. իսկ մեք ձայնական գործեօք եղանակեմք. վասն այն ի տօնս տէրունականս եւ յաստուածախօսութիւն աւետարանին եւ յայլ աստուածագործութիւնս, որպէս ի մկրտութիւնն եւ ի պատարագն եւ յայլսն երգեմք։ Նախզի՝ սրբութեամբ ընդունիցիմք. եւ ապա արժանապէս գոհանայցեմք զՏեանէ։ Վասն յառաջին ալէլուն՝ ասեմք զմի տուն սաղմոսն, իբր ընկերակից լինիլ սրբութեան մերոյ. եւ ապա ի վերջին ալէլուն՝ արժանապէս գոհանամք։ Եւ զկնի օրթի. որ է յառաջ մատիք. եւ ապա զխաղաղութիւնն տայ քահանայն. եւ ապա պռօսխումէ. այսինքն ի վերն նայեցէք. զի ասէ Աստուած։ Եօթն են սոք։ Ալէլուն՝ օրթի, եւ այլն։ Չորս աւագ իրիցուն դասուն. եւ երեքն աշակերտին որ է կրտսերն. եւ ապա ընթերցումն սուրբ աւետարանին. որ է աստուածախօսութիւնն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ օրհնելոյն յաւիտեանս ամէն.