Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Որպէս ասեն վարդապետք թէ՝ կարգ է բնութեանս եւ կանօնք Աստուծոյ՝ զի ամենայն ինչ նախ գործեսցէ եւ աշխատանս կրեսցէ, եւ ապա հանգիստ առնուցու։ Զայս կանօնս եւ երկինք եւ լուսաւորք պահեն. զի որչափ ստեղծեալ են յարարչէն՝ ի շարժման կան եւ ի գործ. այլ ի կատրարածի՝ աւուրն՝ դադարեսցին եւ հաստատեսցին։ Այսպէս դասք ընտելոցն եւ սրբոցն ի կեանս յայս զնեղութիւնն եւ զչարչարանս կրեն. վասն այն ի հանդերձեալ կեանսն հանգչին։ Այլ զաստուածային կանօնս զայս՝ ոչ պահեաց սատանայ. այլ յառաջագոյն կամեցաւ նստիլ եւ հանգչիլ. որպէս ասէ Եսայի. «ելից յերկինս ի վեր քան զաստեղս. արկից զաթոռ իմ, եւ նսատայց ի լերինն բարձու»։ Եւ վասն այն զի կամեցաւ նախ նստիլ եւ հանգչիլ ընդդէմ կանօնաց Աստուծոյ, տանջանս կրէ ի դժոխս յաւիտեանս յաւիտենից։ Այլ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ զայս բնութեան կարգս եւ զկանօնս պնտագոյն պահեաց. զի ԼԳ տարի որ եկաց յաշխարհի՝ բազում աշխատանս կերաց։ Վասն այն այժմ հնգչի մարմնապէս նստեալ ընդաջմէ Հօր. որպէս ասէ Մարկոս։ «Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ համբարձաւ եւ նսաւ»։ Ապա ուրեմն պատշաճ է եւ մեզ չարչարիլ ի կեանս յայս. եւ ի հանդերձեալն ընդ Քրիստոս հանգչիլ. քան թէ աստ սակաւ մի հեշտանալ ի մեղս. եւ ի հանդերձեալն անվախճան տանջիլ ընդ սատանայի։ Այլ ի համբարձմանն այս՝ երեք ինչ ասելի է։ Նախ ասելի է թէ՝ Յիսուս Քրիստոս որպէս զաղբիւր կենաց վերացաւ յերկինս։ Երկրորդ՝ ասելի է թէ՝ վասն է՞ր յորժամ յորեաւ Քրիստոս՝ ի նմին ժամու ոչ համբարձաւ յերկինս։ Երրորդ՝ ասելի է թէ, յո՞րչափ ամանակս ի համբառնալն իւրում եհաս յերկինս։ Այլ նախ տեսցուք զառաջին գլուխն. զի այսօր Քրիստոս զաղբիւր կենաց վերացաւ յերկինս։ Զի ասեն իմաստունք թէ՝ յատկութիւն է ջրոյ այնչափ բարձրանալ. որչափ խոնարհի։ Զոր օրինակ. թէ ի գլուխ լերանց բղխի աղբիւր. եւ իջանէ ի ձոր մի, եւ ի ձորոյ անտի փողրակաւ կարեն բարձրացուցանել ի միւս լեառն որ հաւասար լինի բարձրութեան առաջին լերինն ուստի բղխէր աղբիւրն։ Այսպէս եւ հոգեւոր գիտութեամբ՝ բարձր լեառն է ամենակալն Աստուած. եւ աղբիւր ի նմանէ բղխեալ որդին Միածին, որ ծնեալ է ի նմանէ նախ քան զյաւիտեանս. եւ ոռոգեաց զդրախտն վերին զդասս հրեշտակաց։ Այլ ի ծառատունկս ստորինս ոչ էջ. զի չէր փողրակ կազմեալ. վասն որոյ երաշտացեալ էր երկիրս այս, եւ ոչ կարէր. պտղաբերել։ Վասն որոյ ողորմածն Աստուած՝ կազմեաց գեղեցիկ փողրակ եւ ոսկեղէն զսուրբ կոյսն Աստուածածին. եւ նովաւ եկն աղբիւրն կենաց Որդին Աստուծոյ ի պարտէզս աշխարհի։ Զի յարգանդի նորա էագ մարմինն մաքուր եւ յստակ. անապական որպէս զոսկի. եւ առոգեաց զերկիր . եւ շարժեաց ի զանազան եւ յանուշահոտ ծաղիկս, եւ ի գեղեցիկ պտուղս բարեաց։ Եւ յորժամ աղբիւրս այս ԼԳ տարի ոռոգեաց զաշխարհս, եւ այսօր նոյն չափ բարձրացաւ որ խոնարհեալ էր։ Զի յերկնից էջ. եւ դարձեալ յերկինս ել իւր յատուկ զօրութեամբն։ Որպէս ասէ յաւետարանին. «ել ի Հօրէ. եւ եկի աշխարհ. դարձեալ թողում զաշխարհս եւ երթամ առ Հայր»։ Եւ Պօղոս յեփեսացւոց ասէ. «որ էջն նոյն է. եւ ելն ի վերայ քան զամենայն երկինս»։ Այլ Քրիստոս որ համբարձաւ յերկինս՝ ոչ է կարի զարմանալի. զի յերկնից էր ի ջեալ՝ եւ դարձեալ ել յերկինս. այլ մեք որք չեմք ի յերկինից իջեալ, ո՞րպէս կարասցուք ելանել ի յերկինս։ Եւ դարձեալ զի ասէ Քրիստոս յաւետարանին. «ոչ ոք ել յերկինս, եթէ ոչ որդին մարդոյ որ էն յերկինս»։ Ապա ուրեմն երեւի թէ, Քրիստոս միայն էջ յերկնից. եւ նա միայն ել յերկինս։ Պատասխանեն վարդապետք. թէպէտ ոչ եմք իջեալ յերկնից, այլ կարեմք ելանել ի վեր յերկինս . ոչ ի բնութենէ որպէս Յիսուս Քրիստոս. այլ արուեստիւք եւ հնարիւք։ Այլ բանն Քրիստոսի՝ երեք ազգ մեկնեալ լինի։ Նախ այսպէս. ոչ ոք ել յերկինս իւր յատուկ զօրութեամբն. բայց միայն Յիսուս Քրիստոս որ էջն յերկնից. վասն մեք ոչ ելանեմք յերկինս մեր յատուկ զօրութեամբս. այլ աստուածային զօրութեամբն։ Մեր զօրութեամբս կարեմք իջանել ի դժոխս. այլ ոչ կարեմք մեր զօրութեամբ ի վեր յերկինս ելանել։ Զոր օրինակ՝ նաւ ի վերայ գետոյ դիւրաւ երթայ ի վայր կոյս. այլ ի վեր կոյս ընդդէմ ջրոյն՝ ոչ կարէ իւրովի երթալ. այլ արուստիւ. զի կամ նաւավարք թեւօք վարեն զնաւն. եւ կամ հողմն լնու զարմիոնն եւ վարէ զնաւն։ Այսպէս դժոխայ ինքն հեշտութեամբ գնան ընդ զառ ի վայր գետս աշխարհի. հեշտութեամբ եւ մեղօք իջանեն ի ծովս դժոխոցն։ Այլ ժառանգորդք արքայութեանն՝ ընդդէմ հեշտութեանց աշխարհի՝ զառ ի վեր գնան. եւ յոյժ դժուարին է։ Զի պարտ է որ նաւավարն մեծ ջանիւք վարէ ցնաւն. այսինքն, պահօք եւ աղօթիւք. եւ այս չէ միայն բաւական, այլ պարտ է որ Հոգին Սուրբ իբր զհողմն լնու զարմիոն մտաց մերոց. եւ վարէ զմեզ ի նաւահանգիստն երկնից. վասն այն ասաց Քրիստոս. «արքայութիւնն բռնադատի՝ եւ բռունք յափշտակեն զնա»։ Երկրորդ՝ մեկնի Բանն Քրիստոսի «ոչ ոք ել յերկրինս». այսինքն, ի յերկինս երրորդութեանն ոչ ոք ել. բաց ի միոյն ի Քրիստոսէ. զի նա միայն է բնութեամբ Որդի Աստուծոյ եւ հաւասար Հօր եւ Հոգւոյն. եւ ըստ այսմ կերպի՝ ելանել յերկինս ումեք ոչ պատշաճի. զի ոչ ոք կարէ լինիլ հաւասար Հօր եւ Հոգւոյն։ Երրորդ ազգ մեկնի. զի Քրիստոս է գլուխ եկեղեցւոյ. եւ եկեղեցի սուրբ մարմին է Քրիստոսի։ Եւ որպէս գլուխն եւ մարմինն մի անձն են. այսպէս Քրիստոս եւ սուրբ եկեղեցի՝ մի անձն է Հոգեւորապէս. եւ ուր գլուխն երթայ՝ պարտի եւմարմինն զհետ նորա երթալ։ Վասն այն ոչ ոք ել յերկինս բաց ի Քրիստոսէ որ գլուխ է, եւ ի նորին մարմնոյն սուրբ եկեղեցւոյ. զի ուր գլուխն երթայ՝ ընդ նմին քարշի եւ մարմինն. վասն այն անհաւատքն եւ մեղաւորքն որք ոչ են մարմին Քրիստոսի՝ բնաւ ոչ ելանեն յերինս։ Ապա ուրեմն յայտ է թէ՝ Յիսուս Քրիստոս աղբիւրն կենաց բարձրացաւ յերկինս իւր յատուկ զօրութեամբն. եւ մեք կարեմք բարձրանալ ընդ նմա նորին զօրութեամբն։ Քանզի օրինակակ ասեն իմաստունքն. թէ ոք դնէ զեղէգն երկայն ի ջուրս, եւ դնէ զբերանն ի միւս ծակ եղեգանն, եւ ի վեր ծծէ զօդն որ ի մէջ եղեգանն, նոյն ժամայն ջուրն ի վեր ելանէ. զի բնութիւնն ոչ կարէ դատարկ մնալ. յորժամ ծծելովն ի յօգոյն դատարկի եղէգն, ջրով լնանի։ Այսպէս յորժամ Քրիստոս ի սրտից ընտրելոց ի դուրս քարշէ զամենայն օդս, այսինքն զփառասիրութիւն, զհպարտութիւն, եւ զամենայն սէր աշխարհիս, ի նմին ժամու յորժամ դատարկի սիրտ նոցա ի հեշտութեանց աշխարհի, յայնժամ հոգիք սրբոցն իբրեւ զջուր բարձրանան յերկինս։ Այս առաջին գլուխն։ Երկրորդ հարցումն է՝ թէ վան է՞ր Քրիստոս յորժամ յարեաւ, ի նմին ժամու ոչ բարձրացաւ յերկինս։ Պատասխանեն վարդապետք թէ՝ վասն երեք պատճառի ի նմին ժամու ոչ համբարձաւ յերկինս։ Առաջին պատճառ՝ զի որպէս Քրիստոս եցոյց եւ հաստատեաց թէ ստուգապէս մեռաւ. պարտ էր հաստատել զյարութիւնն իւր, թէ ստուգապէս յարուցեալ է։ Այլ զմահն ստուգել՝ դիւրին էր այս. զի յերեք օրն հաստատեցաւ մահն նորա թէ մեռաւ. այլ զյարութիւնն դժուարին էր հաստատել. վասն այն երկար ժամանակի պիտոյանայր։ Զի յորժամ յարեաւ՝ թէ մի անգամ երեւեալ էր առաքելոցն եւ փութով համբարձեալ յերկինս, յերկբայութիւն անկանէին, թէ ոչ էր ճշմարիտ յարութիւն. այլ առ աչօք։ Վասն այն քառասուն օր մնաց յետ յարութեանն. եւ բազում անգամ երեւեցաւ առաքելոցն. եւ եկեր նոսա եւ խօսեցաւ. եբարձ զամենայն երկբայութիւն ի սրից նոցա։ Այսպէս մեղաւորն որ մեռեալ է մեղօք, եւ յարուցեալ զղջմամբ, պարտ է զի հաստատեսցէ զիւր յարութիւնն առաջի մարդկան շարժելովն եւ զգալովն։ Զի ասէ Արիստոտէլ թէ՝ անասուն կենդանին ի քարէն որ անկենդան է, երկու իրօք բաժանի. շարժելովն եւ զգալովն։ Զի կենդանին շարժի տեղեաւ ի տեղի. այլ քարն անշարժ մնայ։ Եւ կենդանին հինգ զգայութեամբ զգայ. ուտելով. հոտոտելով. լսելով. տեսանելով. եւ շօշափելով. այլ անկենդանն ոչ։ Այսպէս պարտ է զի մեղաւորն որ յառնէ ի մեղաց զղջմամբն՝ ցուցանէ զյարութիւնն իւր։ Նախ շարժմամբ. զիի օրըստօրէ յառաքինութենէ յառաքինութիւն շարժեսցի եւ յառաջեսցէ. որպէս ասէ Պօղոս. «եթէ յարեայք ընդ Քրիստոս, ապա զվերինն խորհեցարուք ուր Քրիստոս նստի»։ Երկրորդ՝ պարտէ զի ցուցէ զյաորւթիւն իւր հինգ զգայութեամբն. աչօք պարտ է տեսանել. եւ ականջօքն զբան քարոզին լսել. ճաշակելովն զմարմինն Քրիստոսի ուտել եւ ըմպել. եւ հոտոտելովն՝ զՔրիստոսի անուշահոտութիւնն առնուլ. եւ ի գարշելի հոտոց մեղաց ի բաց կալ. շօշափելով զգայցէ զառաւել ջերմութիւն դժոխոցն. եւ զառաւել ցրտութիւն սառնամանեացն. եւ զբարեխառնութիւն արքայութեանն երկրնից։ Եւ ոչ միայն պարտ է զի ցուցցէ ոք զինքն թէ կենդանի է, այլ ցուցցէ թէ բանական է՝ խօսելով առ այլս զբանս եւ զխրատս օգտակարս. որպէս հաստացեաց զյարութիւնն իւր խօսելովն։ Եւ յորժամ այսպէս հաստատէ մեղաւորն զյառնելն ի մեղաց, յայնժամ կարէ ընդ Քրիստոսի ելանել ի յերկինս։ Երկրորդ պատճառ. յորժամ յարեաւ Քրիստոս՝ ի նմին ժամու ոչ համբարձաւ. այլ մնաց քառասուն օր։ Ցուցանէ թէ՝ յորժամ ոք յառնէ ի մեռելոց ի մահու չափ մեղաց, ոչ է արժանի ի նմին ժամու ելանել յերկինս. այլ պարտէ զի քառասուն օր յապաղէ որ է թիւ ապաշխարութեան. զի կատարեալ ապաշխարեսցէ. քանզի Քրիստոս քառասուն օր պահեաց։ Երրրորդ պատճառ. յորժամ յարեաւ Քրիստոս՝ ոչ համբարձաւ. զի առաքեալքն որ մահուամբն Քրիստոսի երեք օր տրտմութիւն կրեցին՝ յարութեամբն նորա քառասուն օր ուրախասցին։ Զի ցուցէ թէ, սակաւ տրտմութեանս զոր աստ կրեմք վասն Քրիստոսի՝ անդ մեծ մխիթարութիւն առնումք ի նմանէ։ Եւ դարձեալ եկաց քառասուն օր ընդ նոսա. մխիթարեաաց զնոսա եւ ուսոյց նոցա. թէ որպէս զհետ Քրիստոսի ընթանան յերկինս։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի երկու պատճառաւ կարէ մարդ ի բարձր տեղի ելանել։ Առաջին՝ յորժամ վարէ ոք զնա ի ներքուստ ի վեր։ Երկրորդ՝ յորժամ ոք քարշէ ի վերուստ։ Եւ ոչ է զարմանք թէ մեք ելանեմք յերկինս. զի աշխարհս նեղելով եւ չարչարելով հալածէ զմեզ ի ներքուստ. եւ առաւել տանջանք դժոխոցն վարէ զմեզ ի վեր կոյս։ Զի երկու ինչ հակառակ՝ վարեն զմիմեանս ի բաց. որպէս ցրտութիւնն զջերմութիւն. եւ ջերմութիւնն զցրտութիւն. եւ որ զօրեղն է՝ առաւել վարէ։ Նոյնպէս չարն եւ բարին՝ հակառակ են միմեանց. եւ հանգիստն եւ տանջանքն։ Եւ մարդն բնութեամբ զբարին սիրէ, եւ ցանկայ հանգստեան. վասն այն ի չարէն եւ ի տանջանացն հալածի եւ փախչի։ Արդ՝ ի դժոխս չարն եւ տանջանքն յոյժ զօրեղեն. զի յամենայնէ բաղկացեալ է. զի ամենայն չարչարանք եւ տանջանք որք ցրուել կան յաշխարհիս՝ ա մենաքեան ի դժոխս են ժողովել. վասն այն տանջանք դժոխոցն յոյժ զօրեղ են։ Եւ սիրտ սրբոցն՝ ոչ կարեն զդառնութիւն դժոխոցն զգալ. յոյժ հալածէ ի վերին կողմն երկնինց։ Ապա պարտ է հանապազ զնեղութիւն աշխարհիս եւ զտանջանս դժոխոցն ի մտի պահել. եւ այնպէս ի վեր ի յերկինս դիմել։ Երկրորդ պատճառաւ պարտ է մեզ յերկինս ելանել. զի Քրիստոս ի վեր կոյս առ ինքն քարշէ զմեզ։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի Քրիստոս վասն չորս պատճառի զմեզ առ ինքն քարշէ. զի Դ իր է որ քարշէ։ Առաջին քարշօղն բարին է. զի ասէ Արիստոտէլ թէ՝ բարին այն իրն է, որում ամենեքեան ցանկան։ Եւ որչափ ճարին մեծ է , առաււել յինքն ձգէ զկարօտութիւն մարդկան։ Եւ արդ՝ զի Քրիստոս առաւել եւ զուտ բարի է. պարտ է զի առաւել յինքն քարշեսցէ զսիրտ մեր. որպէս ասէ ի յերգսն. «զհետ քո զհետ իւղոց քոց ընթասցուք, » այսինքն, զհետ քո համբարձցուք. զի դու զցեան ես ամենայն անուշահոտութեամբ եւ բարոութեամբ։ Երկրորդ քարշօղն՝ նմանն է. զի համանմանն՝ յինքն ձգէ զնմնն իւր. որպէս լոյս արեգականն զաչաց լոյսս մեր յինքն քարշէ որ նման է մնա։ Եւ մեք նման եւք Քրիստոսի յերկոց կողմանց. նախ՝ ի կողմանէ աստուածութեանն. երկու՝ ի կողմանէ մարդկութեանն։ Զի ոչ շատացաւ այսու՝ որ ի նմանութիւն նորա ստեղծաք. զի այս հաւասար է հրեշտակաց եւ մարդկան. այլ զի զմեզ առաւել առ ինքն ձգեսցէ. վասն այն եղեւ նման մեր եւ էառ զմարդկութիւնս մեր. եւ այժմ է մեր մարմինն եւ եղբայր։ Զի զհրեշտակս միայն աստուածութեամբն քարշէ առ ինքն. եւ զմեզ աստուածութեամբն եւ մարդեղութեամբն։ Երրորդ քարշօղ է ջերմութիւնն. որպէս արեգակն վասն ջերմութեանն՝ զգոլորշին յինքն ձգէ. եւ վառեալ լապտերն զձէթն յիքն քարշէ։ Այլեւ ասեն իմաստունք թէ՝ արտաքին ջերմութիւնն որ զօրեղ լինի, զներքին ջերմութիւնն որ սակաւ լինի, յինքն քարշէ։ Որպէս ասեն բժիշկք թէ՝ ստամոքս մարդոյն ի ձմեռն ուժով է քան յամառն. զի ձմեռն արտաքին արտաքին ցրտութիւնն կապէ զներքին ջերմութիւնն. այլ ի յամառն արտաքին ջերմութիւնն բանայ զծակսն որ ի մարմինն. եւ ընդ քրտանցն յինքն քարշէ զներին ջերմութիւնն։ Եւ զի Քրիստոս Յիսուս՝ զի է ջերմութեամբ սիրոյն. պարտ է որ զսիրտս մեր յիւր կողմն ձգէ. եւ ջերմութիւն սիրոյ նորա անչափ առաւել մեծ է. պարտէ զի սէր նորա զմեր սէրս առ ինքն քարշէ. զի զնա միայն սիրսցուք. եւ ոչ զաշխարհս եւ զմեղս։ Չորրորդ քարշօղ է դատարկութիւնն. որպէս երակ սրտին յորժամ դատարկ լինի, յինքն քարշէ զկերակուրն. որպէս որք հաճամաթ առնեն՝ դնեն զդատարկ եղջիւրն ի վերայ մարնոյն. եւ ի դուս ծծէ զօդն. յայնժամ դատարկութիւնն յիքն քարշէ զարիւնն եւ լնանի։ Այսպէսս հոգեւոր մարմինն Քրիստոսի դեռեւս ոչ է լցեալ. վասն զի տեղի անկելոց հրեշտակացն դեռ չէ լցեալ. եւ թիւ ընտրելոցն զոր տեսեալ է Աստուած յառաջագոյն՝ չէ լցեալ։ Վասն այն Քրիստոս հանապազ յինքն քարշէ. զի հոգեւոր մարմինն Քրիստոսի որ է եկեղեցի սուրբ՝ լնանիցի. եւ թիւ ընտրելոցն կատարեսցի։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ թէ այս չոս կերպիւ Քրիստոս յինքն քարշէ զմարդիկ, ընդէ՞ր զամենն ոչ քարշեյինքն զանհաւատս եւ զմեղաւորս։ Ասեմք թէ՝ այս է պատճառն. որ Քրիստոս յիւր կողմ ձգէ հոգեւոր բարկութեամբն. բայց երեք քարշօղ այլ կայ՝ որ ի յինքն քարշէ մարմնաւոր բարութեամբ։ Առաջին քարշօղն է աշխարհս. որ յիքն քարշէ զմարդ փարթամութեամբն։ Երկրորդ քարշօղն՝ քարշէ մարմինն հեշտութեամբ մեղացն։ Երրորդ՝ քարշէ սատանայ փառօք եւ պատւով աշխարհիս։ Եւ մեղաւոր մարդիկ ոչ իմանան զհոգեւոր բարութիւնն. այլ մարմնական բարութեամբս որ տեսանելի է՝ յոյժ քարշեալ լինին։ Վասն այն աշխարհս եւ հեշտութիւն մարմնոյ եւ սատանայ՝ բաժանէ զմարդիկ ի Քրիստոսէ եւ յինքն ձգէ։ Դարձեալ՝ զի հոգեւոր մարմինն սատանայի՝ դեռեւս ոչ է լցեալ. վասն զի թիւ մեղաւորացն եւ կորուսելոցն՝ դեռ չէ կատարեալ։ Եւ թիւ կորուսելոցն բազումն է, քան զթիւ ընտրելոցն ի մարդկանէ. վասն այն դժոխքն յիւր կողմն ձգէ, զի լցցի։ Այլ Քրիստոս բազում նշան է տուեալ մեզ՝ որք գիտեմք թէ յնտրելոց դասուցն ենք. վասն այն պարտ է որ ի նորա կողմն քարշիմք. եւ զհետ նորա գնամք որ այսօր համբարձաւ յերկինս։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ հարցումն՝ թէ ի համբառնալն իւրում Քրիստոս յո՞րչափ ժամանակս եհաս յաթոռն իւր եւ նստաւ ընդաջմէ Հօր։ Արդ՝ նախ գիտելի է՝ զի յոյժ հեռի է երկինքն յերկրէս քան զամենայն հեռաւորութիւն։ Այլ թէ ո՞ր չափ՝ Աստուած միայն գիտէ. որ «չափէ զերկինս թզաւ. եւ զերկիր ամենայն քլաւ»։ Այլ իմաստունք քննեալն են զայս հեռաւորութիւնս։ Եւ որմն իմաստասէր անուն Ռաբբի Մօսէս՝ ասացեալ է թէ, եօթն մոլորակք են . եւ իւրաքանչիւր մոլորակ՝ ունի առանձին երկին։ Եւ հաստատութիւն իւրաքանչիւր երկնիցն՝ է նոյն չափովն ԵՃ տարէն ճանապարհ։ Ապա այս հաշուովս ի լուսնական գնդէն մինչ ի յանմոլար գունդն կենդանակերպաց՝ ԷՌ տարէն ճանապարհ է մարդկան ոտից։ Ապա տես թէ որչափ լինի յանմոլար գնդէն մինչեւ ի վերինն հրեղէն երկինն՝ որ քան զամենայն բարձր է եւ մեծ. եւ հրեշտակաց բնակութիւնն է։ Եւ Քրիստոս ի ձիթենեաց լեռնէն յայնմ տեղւոջէ ուր «ամպն կալաւ զնա յաչաց առաքելոցն՝» ի վայրկեան ժամանակի քան զթթել ական, փութով եհաս ի վերին երկինս. եւ հագեաւ ի դասս հրեշտակաց։ Եւ այս յայտ է յերեք իրաց։ Նախզի՝ թէ հրեշտակք ի ջանեն ի սպասաւորութիւնն մարդկան եւ ելանեն յերկինս ի քթթել ական ի փառաբանութիւնն Աստուծոյ, քանի՞ առաւել Տէրն հրեշտակաց փութով ելանէ։ Երկրորդ՝ յայտ է ի յարութենէն Քրիստոսի. զի հոգին որ ի դժոխս էր ի ներքին կէտս երկրի, ի նոյն քթթել ական եկն ի մարմինն որ եդեալ էր ի գերեզմանի. եւ յարեաւ ի մեռելոց։ Այսպէս ի նոյն քթթէել ականն՝ յերկրէս ել յերկինս առանց արգելման։ Երրորդ՝ յայտ է ի յարուցելոցն. յորժաեմ յառնեն ի գերեզմանէ, փութով հասանին առ Քրիստոս նորին զօրութեամբն։ Զի փառաւորեալ մարմին սրբոյն այնպէս հրամաակատար լինի հոգւոյ իւրոյ՝ զի ուրծ կամեսցի հոգին, անդ հասանի եւ մարմնովն. թէ յարեւմտից յարեւելս, թէ յերկրէ յերկինս. այսպէս առաւել փութով եհաս Քրիստոս ի յերկինս յարուցեալ ի մեռելոց։ Ապա յայտ է՝ զի յայսքան յերկար ճանապարհս՝ ի նոյն կէտն փութակակի եհաս ի յերկինս։ Վասն որոյ ասէ Դաւիթ. «ցնծայ նա որպէս հսկայ՝ ընթանալ զճանապարհս իւր։ Ի ծագաց երկնից են ելք նորա. եւ հանգիստ նորա մինչեւ ի ծագս նորուն»։ Երկրորդ գիտելի է՝ զի վարդապետաց եկեղեցւոյ՝ կրկին կարծիս ասացեալ լինի։ Ոմանք ասեն թէ՝ ի նոյն կէտ համբարձմանն, ել Քրիստոս յերկինս եւ նստաւ ի հայրական աթոռն իւր ի փառս աստուածութեանն։ Այլ մեր վարդապետք եկեղեցւոյ ասեն թէ՝ յորժամ համբարձաւ Քրիստոս, ի նոյն կէտն եհաս մինչ ի հրեղէն երկինս. այլ հանգեաւ ի դասս հրեշտակաց։ Եւ յայս ինն օրս՝ յինն դասս հրեշտակացն եմուտ յիւրաքանչիւր դասս օր մի հանգչելով։ Նախզի՝ իւրաքանչիւր դասքն՝ ընդառաջ ելեալ Քրիստոսի, ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ ընդունէին առ ինքեանս զեկեալ թագաւորն իւրեանց, եւ տօն կատարէին։ Եւ երկրորդ՝ զի հաստատէր զնոսա եւ ուսուցանէր նոցա զխորհուրդ մարդեղութեան իւրում. որպէս ասէ Եսայի ի դէմս նոցա։ «Իսկ այս ո՞վ էր որ դիմեալ գայ յԵդովմայ. կարմրութիւն ձերձոց իւրոց ի Բոսսրայ. գեղեցիկ պատմուճանաւ եւ բուռն զօրութեամբ»։ Պատասխանի ետ նոցա ուսուցանելով. «ես եմ որ խօսիմ զարդարութիւն. եւ հնձան հարի միայն. եւ ի հեթանոսաց ոչ ոք էր ընդիս»։ Այսպէսս եւ Դաւիթ ասէ. «համբարձէք իշխանք զդրունս ձեր ի վեր, եւ մտցէ թագաւոր փառաց»։ Ասէի որ չէին տեղեակ տնօրէնութեան խորհրդոյ։ «Ո՞վ է սա թագաւոր փառաց»։ Եւ որք տեղեակք էին՝ ասէին. «Տէրն է զօրութեանց. սա ինքն է թագաւոր փառաց»։ Այսպէս հանգչելով յիւրաքանչիւր դասս հրեշտակացն, ուսուցանէր զխորհուրդ մարդեղութեան իւրոյ։ Եւ կարծիքս այս՝ հաստատուն է քան զառաջինն վասն չորս պատճառի։ Նախ զի՝ աւանդութեամբ այս առ մեզ եհաս. յորժամ էր Լուսաւորիչն մեր ի վիրապն հնգետասան ամ, եւ հրեշտակն որ սպասաւորէր նմա յաւուր, ի յիշխանութեանց դասուն էր։ Եւ ի չորրորդ օրն կիրակէին՝ յամեալ եղեւ սպասաւոր հրեշտակն. եւ յորժաեմ հարցեալ եղեւ ի Լուսաւորչէն պատճառ յամելոյն, ասէ՝ այսօր տօն մեծ է ի մոյ դասուն որ ի յերկինս. զի ես յիշխանութեանց դասուն եմ։ Եւ յորժամ համբարձաւ Քրիստոս, այսօր ի մեր դասն հանգեաւ. եւ յամենայն ամի՝ զայն աւուր տօնն կատարեմք. եւ սուրբ Լուսաւորիչն ելեալ ի վիրապէն, ուսոյց զայս հայաստանեայց եկեղեցւոյս։ Երկրորդ յայտ է՝ որպէս յետ յարութեանն եկաց Քրիստոս. Խ օր ի յօդդ, զի հաստատեսցէ զյարութիւնն իւր մարդկան։ Այսպէս յետ համբարձմանն՝ ինն օր եկաց ի դասս հրեշտակաց. զի հաստատեսցէ զնոսա իի խորհուրդ փրկութեան մարդկան. զի եւ նոքա փրրկութեանն մեր կցորդեացան։ Երրորդ յայտ է՝ զի ամենայն ինչ կարգաւ կատարի առ նոսա. եթէ յԱստուծոյ գիտութիւն եւ շնորհք յարարածս ի ջանեն, ըստ կարգի նախ յառաջինսն՝ եւ ապա ի միջինսն՝ եւ ապա ի վերջինսն, եւ ի նոցանէ առ մարդիկ իջանեն։ Նոյնպէս ի մէնջ ամենայն աղօթք մեր եւ բարեգործութիւնք՝ կարդաւ ելանեն ի հրեշտակս. եւ ապա ի միջին դասսն. եւ ի նոցանէ յառջինսն. եւ ապա Աստուած ելանեն։ Այսպէս եւ մարմնացեալ Բանն՝ պահեաց զայս կարգ մարդեղութեամբն իւրով։ Զի նախ ել մարմնով ի դասս հրեշտակաց. եւ ապա ի միջինսն. եւ ապա յառաջինսն. եւ ապա նստաւ ընդ աջմէ Հօր։ Չորրորդ՝ յայտ է յիջմանէ հոգւոյն. զի զկնի ինն աւուր յորում կատարեցան ինն դասք հրեշտակցն, նստաւ Քրիստոս ընդ աջմէ Հօր ի փառս Աստուածութեանն։ Վասն որոյ ի տասներորդ աւուրն՝ էջ Հոգին Սուրբ յառաքեալսն փոխանակ մարմնացեալ բանին՝ որ նստաւ ընդաջմ Հօր։ Ապա յայտ է թէ՝ յորչափ ժամանակս եհաս յաթոռն իւր Քրիստոս։ Այլեւ մեզ կարելի է կրկին կերպիւ առ նա ելանել։ Առաջին կերպիւ՝ զի գիրկս կալցուք ոտիցն Քրիստոսի, որ այսօր համբարձաւ. զի նա հսկայ է եւ յոյժ երկայն. «եւ լնու զերկինս եւ զերկիր». զի կատարեալ Աստուած է. եւ մեք փոքրիկ եմք որպէս թզուկ մի։ Եւ թէպէտ յերկինս է համբարձեալ. այլ զմեզ ոչ է թողեալ. զի ինքն ասաց. «ես ընդ ձեզ եմ մինչեւ ի կատարած աշխարհի»։ Զի թէպէտ մարմնով համբարձաւ յերկինս՝ այլ Աստուածութեամբն ընդ ամենայն տեղիս է։ Նաեւ մարմնովն ընդ մեզ է կերպիւ իմն. զի առ մեզ պատարագի մինչ ի կատարած աշխարհի։ Ապա թէ կալցուք զոտս նորա ճշմարիտ հաւատով եւ սիրով, երւ երբէք ոչ բաժանիցուք ի նմանէ, յայնժամ երբ համբարձցէ զոտս իր յերկինս, եւ զմեզ ի հարկէ հանցէ ընդ ի վեր։ Երկրորդ կերպիւ՝ կորեմք ելանել յերկրինս. զի ողորմութեամբ իւր կազմեալ է սանդուխ յերկրէ յերկինս. որպէս ետես նահապետն Յակօբ սանդուխ դերկրէ յաշխարհս հաստատեալ, եւ Տէր ի նմա։ Եւ այս սանդուխս՝ երկոու կերպիւ մեկնեալ լինի։ Առաջին կերպն՝ հասարակ առաքինութիւնքն են սանդուխք. զի երկու ազգ կենցաղավարութիւն է մարդոյս։ Ոմանք ընդարձակ որպէս մեծատունք. եւ ոմանք դժուարինք որպէս աղքատք։ Ի կողմանէ մեծատանցն՝ պարտ է զի ունիցին զխորարհութիւն. զի մի հպարտասցին ի մեծութիւնս իւրեանց։ Եւ ի կողմանէ աղքատացն՝ պարտ է զի լինիցին համբերօղ. զի մի ձանձրասցին յաղքատութենէ։ Եւ ի մէջ այս երկու փայտիս՝ պիտոյ է բազում մատն սանդխտոց. զի առանց աստիճանի՝ ոչ կարեմք ելանել ընդ սանդուխսն այն յերկինս։ Որպէս սատանայ կամեցաւ ելանել յերկինս յաթոռն Աստուծոյ առանց աստիճանի բարի գործոց։ Վասն այն պարտ է որ ի սանդուխս մեր՝ եօթն աստիճան լինիցի։ Առաջին խոնարհութիւն. երկրորդ՝ արիութիւն. երրորդ՝ ողջախոհութիւն. չորրորդ՝ արդարութիւն։ Այս չորս առաքինութիւնս՝ սովորական է. եւ ոչ է բաւական որ հանէ յերկինս։ Զի եւ արտաքին իմաստունքն՝ ունէին զայս չորս առաքինութիւնս, եւ ոչ ելին յերկինս. զի չունիէին զաստուածային առաքինութիւնսն։ Վասն այն պարտ է զի ունիցի հինգերորդ աստիճան զճշմարիտ հաւատն. վեցերորդ զհաստատ յոյսն. է երորդ զաստուածային սէրն։ Իսկ սատանայն յորժամ անկաւ ի դժոխս, եւ նա կազմեաց սանդուխ որով իջեցեն ի դժոխս։ Եւ ունի եօթն աստիճան զեօթն մահու չափ մեղս։ Առաջին հպարտութիւնն. երկրորդ ագահութիւնն. երրորդ բղջախոհութիւնն. չորրորդ նախանձն. հինգերորդ բարկութիւնն. վեցերորդ որովայնամոլութիւնն. եօթներորդ ծուլութիւնն։ Եւ այս սանդխոցս երկու կողման փայտն՝ մինն է անհաւատութիւնն. եւ միսն յուսահատութիւնն։ Երկրորդ մեկնեալ լինի սանդուխս այս ի վերայ հաւատոց. զի այս սանդուխս՝ նշանակէ զհաւատս քրիստոնէից։ Եւ երկու փայտն միաւորաեալ ի սանդուխս՝ է աստուածութիւնն եւ մարդկաութիւնն Քրիստոսի։ Եւ եօթն աստիճան հաւատոց՝ է յԱստուածութենէն Քրիստոսի՝ եւ եօթն աստիճան ի մարդկութենէն։ Յաստուածութեան կողմանէն՝ եօթն աստիճան է. զի յԱստուած՝ երեք ինչ է։ Առաջին՝ Անձնաւորութիւնն։ Երկրորդ՝ Բնութիւնն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ Գործքն Աստուծոյ։ Ի կողմանէ անձնաւորութեանն՝ երեք աստիճան է հաւատոյ։ Առաջին՝ պարտ է հաւատալ ի հայր անծին եւ անսկիզբն։ Երկրորդ՝ հաւատալ զորդին ծնեալ ի հօրէ։ Երրորդ՝ հաւատալ զՀոգին Սուրբ բղխեալ ի հօրէ։ Եւ թէպէտ անձինք երեք են. այլ բնութիւնն մի. վասն այն չորրորդ աստիճան՝ պարտ է հաւատալ զերրորդութիւնն մի բնոութիւն. մի էութիւն . մի աստուածութիւն եւ թագաւորութիւն։ Այլ գործ Աստուծոյ՝ երեք ազգ է։ Առաջին գործ բնութեան՝ որպէս ստեղծելն։ Երկրորդ շնորհաց՝ որպէս խնամելն եւ թողութիւն շնորհելն։ Երրորդ գործ՝ փառաց եւ մեծութեան. որպէս յարութիւն մեռելոց եւ փառք հրեշտակաց։ Վասն այն պարտ է հինգերորդ աստիճան հաւատալ՝ թէ Աստուած ստեղծիչ է ամենայն երեւելեաց եւ աներեւութից։ Վեցերորդ աստիճան է՝ հաւատալ ի յեկեղեցի սուրբ զթողութիւն մեղաց։ Եւ եօթներորդ աստիճան է՝ հաւատալ թէ, լինելոց է առհասարակ յարութիւն. եւ արդարութիւնքն ժառանգեսցեն զյաւիտենական կեանսն. եւ չարքն զյաւիտենական տանջանսն։ Այս Է աստիճանքս՝ ի կողմանէ Աստուածութեանն է Քրիստոսի։ Եւ եօթն աստիճան է՝ ի կողմանէ մարդկութեանն եօթն ինչ հաւատալ։ Առաջին՝ է հաւատայ թէ Որդին Աստուծոյ յղացաւ ի Հոգւոյն Սրբոյ, իկոյսն Աստուածածին։ Երկրորդ աստիճան է՝ զի հաւատասցուք թէ՝ Քրիստոս ծնաւ ի կուսէն անապական մարմնով, եւ յանապական մօրէ։ Երրորդ՝ հաւատալ զի չարչարեցաւ եւ մեռաւ եւ թաղեցաւ։ Չորրորդ՝ զի էջ ի դժոխս։ Հինգերորդ՝ զի յարեաւ։ Վեցերորդ՝ զի համբարձաւ։ Եօթներորդ՝ զի միւսանգամ գալոց է ի դատաստան։ Այլ չէ միայն բաւական, թէ լինիցին սանդուխքս աստիճանք, այլ պիտոյ է զի հաստատ եւ ամուր լինիցին աստիճանքն եւ մի բեկեալ։ Զի պարտ է՝ որ հաւատքս մեր՝ հաստատեսցի եւ ամրասցի բարի գործովք։ Այլ այնոքիկ որք հաստատուն հաւատ ունին, եւ գործք իւրեանց չար են, նման են սատանայի։ Զի սատանայ յոյժ հաւատայ, թէ մի է Աստուած. եւ ասէին առ Քրիստոս. «գիտեսք զքեզ սուրբդ Աստուծոյ. մի յառաջ քան զժամանակն տանջեր զմեզ»։ Զի դեւք հաւատան եւ սարսին ասէ առաքեալն». այլ հանապազ զչարն գործեն՝ եւ հակառակ կան Աստուծոյ եւ մարդկան։ Վասն այն պարտ է՝ որ հաւատն գործով հաստատեալ եւ տմուր լիցի։ Եւ յայսմանէ երեւի թէ հաւատն Քրիստօնէից երկայն՝ որ հասանի մինչեւ յերկինս. այլ հաւատ անհաւատիցն՝ կարճ է. եւ ոչ հասանի յարքայութիւնն երկնից . զի անկար է եւ սխալ. այլ հաւատայ վասն անցաւոր երկրիս եւ փառաց սորա։ Այլ մեք հաատամք ի Քրիստոս ճշմարիտ հաւատով եւ բարի գործով. եւ եւ ակնկալցուք հաստատուն յուսով հասանիլ խոստացեալ աւետեացն եւ անանց կենացն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։ Որ է օհնեալ ընդ Հօր Իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս ամէն։