Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Երրորդութիւն Սուրբ գերագոյնդ Աստուած եւ գերագոյն բարութիւն եւ երկրպագեալ եւ պաշտելի աստուածապետութիւն Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ հոգի. երեք լուսեան ճառագայթիւ անտեսանելի լուսոյգ նշուլիւք՝ լուսաւորեա զաչս մտաց մերոց. «զի լուսվ երեսաց քոց տեսից զլոյս քո»։ Իմաստութիւն երեկնային՝ տուր մեզ զճշմարիտ բանից քոց թարգմանութիւն։ Եւ առաջնորդ հոգի բարութեան՝ ուղղեա զընթացս իմացմանս մերոյ՝ ի շաւիղս քո սրբութեան եւ արդարութեան։ «Զի ձեռք քո արարին եւ ստեղծին զիս. իմաստուն արա եւ քննեցից զվայութիւնս քո»։ Ըստ որում կնքէ իմաստունն։ «Գոյյ ի նմա հոգի մտաւոր. սուրբ միածին»։ Կաահաւորիմ ով դասք՝ լուս երամից նախ քան իմ տանել բանիս՝ տեսանել թէ գոյ եւ գոյ եեւ է կոչի Աստուած ի սուրբ գրոց. ըստ որում ասէր առ Մովսէս. «ես եմ Աստուած որ էն»։ Եւ աստ ասէ. «գոյ Աստուած». զի եպիկուրիայի է ասել թէ՝ ոչ գոյ Աստուած. «եւ անզգամի հետեւիլ ի սրտի իւրում»։ Իսկ մեզ հաւատալ պարտ է թէ, «է Աստուած. եւ որք խնդրեն զնա՝ լինի պարգեւատու»։ Զի թէ է Աստուած՝ իմանամք մտօք, եւ հաւատամք սրտիւք. այլ թէ զի՞նչ է, կամ ո՞րպիսի ինչ է, ի ստորեւ մնամք. այժմու կենօքս ի բաց փախչիմք. թէպէտ ի հանդերձեալ կեանսսն տեսանեմք զորպիսութիւնն ըստ խոստման բանին. «տեսանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտդ Աստուած»։ Եւ առաքեալն ասէ. «տեսանեմք զնա որպէս եւէն»։ Ապա յայտ ուրեմն է եթէ՝ է Աստուած հաւատամք եւ իմանամք այժմ. եւ թէ որպէս, տեսանի ի սրբոցն ի հաննդերձելումն։ Իսկ թէ զի՞նչ է՝ ոչ այժմ, եւ ոչ ի հանդերձեայն. ոչ ի մէնջ, եւ ոչ ի հրեշտակաց սրբոց տեսանի։ Վասն զի զինչէն՝ սահմանաւ զբնութիւնն բացայայտէ. իսկ բնութիւնն Աստուծոյ՝ ոչ ընդ սահմանաւ պարփակի. վասն այն անգիտելի մնայ յամենայնն եղական մտաց։ Զի «եդ զխաւարն անգիտութեան ծածկոյթ իւր» ի մարդկային գիտութեանց։ Եւ անմտոյց լուսով բնակութեան՝տարորոշի յիմանալեացն ի մացմանց։ Ապա ուրեմն ուրեմն պարզ տեսութեամբ իմանամք այժմ թէ է եւ գոյ Աստուած։ Զի է կոչի Աստուած՝ ոչ ըստ այնմ որ բաժանի ի գոոյացութիւն եւ ի պատահումն. որպէս ընդհանուր է էակն բաժանի առ մեզ. որպէս հոմանուն, կամ փաղանուն, կամ ի միոջէ առմի։ Այլ կոչի է՝ ըստ այնմ որ միշտ է. ոչ ունելով սկիզբն, եւ ոչ վախճան. այլ ինքն է ամենեցուն սկիզբն եւ վախճան . որպէս ասէ տեսիլն։ «Եւ եմ ալֆա եւ օ». այսինքն, սկիզբն եւ կատարումն ամենայնի։ Յաղագսս որոյ կոչի է։ Իսկ իմաստունն կոչէ զնա գոյ. զի բազում բաղդատութեամբ կոչի Աստուած գոյ։ Առաջին պատճառ. զի գոյն նախկին է քան զամենայն պատուհմունսն. եւ նախկին եւ առաջին է Աստուած ամենայն էից. որպէս ասէ մարգարէիւն. «Ես եմ Աստուած առաջին եւ առ յապայ»։ Երկրորդ՝ գոոյն սկիզբն է եւ պատճառ այլոց պատահմանցն որպէս հիմն. զի գոլովն գոյացուցանէ. եւ բառնալովն ապականէ . եւ ամենայն էին սկիզբն եւ պատճառ է Աստուած. որպէս արարիչ եւ ճարտարապետ ամենեցուն։ Երրոորդ՝ անպատճառ է ըստ ինքեան գոյն. զի թէպէտ ասեմք զարարիչն եւ զարհեստն պատճառ գոյին. այլ որպէս ինքն պատահմանց է պատճառ ի սեռս իւր , եւ ոչ ունի այլ պատճառ. նոյնպէս զԱստուած անպատճառ անսկիզբնն եւ անեղ խոստովանիմք, ուսեալք յամենայն գրոց սրբոց։ Չորրորդ՝ ծածուկ է ի զգգայութեանց գոյն. զի որ տեսանի եւ շօշափի, պատահումն է. եւ ոչ գոյացութիւն իրին։ Այսպէս եւ Աստուած զգայութեանց ոչ տեսանի. «զի ոչ ոք կարէ տեսանել զերեսս իմ եւ ապրի ասէ». եւ Յօհաննէս ասէ. «զԱստուած ոչ ոք ետես երբէք»։ Իսկ այն զոր տեսին մարգարէքն ի ձեռն միջնորդի երեւմամբ լուսոյ՝ հրոյ կամ այլ ինչ՝ նմանութեամբ տեսին. այլ գոյացութիւնն անտեսանելի է որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Հինգերորդ՝ մտաց իմանի գոյն. նոյնպէս եւ մտօք իմանամք եւ հպիմք ի գոյութիւնն Աստուծոյ։ Եւ է ի նչ զոր տեսանէ. եւ է ինչ որ ի ստորեւ մնայ եւ տկարանայ . եւ այս ասացաւ յառաջագոյն։ Վեցերորդ՝ ի պատահմանցն իմանամք զգոյն. վասն զի զգայութիւնն ըմբռնէ զպատահմունսն. զորակ, եւ զայլն. եւ միտք ի ներս անցեալ, զգոյացութիւն տեսանէ զիրին։ Նոյնպէս եւ ի տեսանելն զարարածս, իմանամք զարարիչն սոցա . ըստայնմ, «երեւելի արարածովքս՝ աներեւոյթն Աստուծոյ իմացեալ տեսանի»։ Եօթներորդ՝ որպէս մի է գոյն՝ եւ բազում պատահմունքն. որակ, քանակ, եւ այլն ամենայն։ Նոյնպէս մի է Աստուած. եւ բազում են արարածք. այսինքն է, երկնաւորք եւ երկրաւորք. իմանալիք. կենդանիք եւ անկենդանիք՝ ի միոյն Աստուծոյ յառաջ եկեալք. եւ ինքն ի միութիւնն կացեալ եւ մնացեալ։ Զոր օրինակ՝ միակ թիւն ի բազումս բազմանայ. եւ առնէ զհարիւրեակն. եւ զհազարն. եւ զբիւրն. եւ ի միութենէն իւրմէ ոչ փոփոխի։ Նոյնպէս եւ Աստուած. որպէս ասացաւ յօրէնսն. «Տէր Աստուած քո Տէր մի է»։ Ութներորդ՝ ի բոլոր իրն է գոյն. եւ բոլորն իմաստունսն. զի այսպէս կայանայ անմարմինն ի մարմնի. եւ զի գոյացութիւնն է անմարմին. վասն այն բոլորն է ի բոլոր իրն. եւ բոլորն յիւրաքանչիւր մասունսն։ Նոյնպէս եւ Աստուած ի բոլոր էակս եւ ի մասնաւորսս թափանցեալ է զօրութեամբ, յառաջնոցն մինչեւ ի յուսկ յետինսն. եւ պահպանէ զնոսա ի գոլն իւրեանց. այսինքն, զհրեշտակս եւ զմարդիկ. զկենդանիս եւ զտունկս. եւ զտարրեղէն գոյսս ամենայն։ Իններորդ՝ անմեկնելի որոշմունք են գոյն եւ պատահմունքն. զի ոչ մեկնին ի միմեանց. թէպէտ որոշեալք են բնութեամբ։ Նոյնպէս եւ արարիչն եւ արարածք՝ առ ինչք են միմեանց. զի արարիչն զարարածսն նշանակէ. եւ արարածքն՝ զարարիչն։ Որպէս Տէրն զծառայն. եւ որդին զհայրն. եւ ըստ առընչութեան կերպին՝ ոչ է յառաջ քան զարարծս. այլ համանգամայն։ Տասներորդ՝ որպէս գոյն բաժանի ընդդէմ պատահմանց միայն պարզ գոյացութիւն ըստ ինքեան. նոյնպէս եւ պարզ գոյացութիւն՝ է միայն անեղին Աստուծոյ ի մէջ ամենայն եղելոց։ Զի ոմանք սկիզբն ունին եւ վախճան. որպէս մարմնական գոյք։ Եւ ոմնք սկիզբն ունին, եւ ոչ վախճան. որպէս անմարմին գոյք. որպէս ոգի մարդկան եւ հրեշտակք։ Իսկ Աստուած՝ միայն է գոյացութիւն անսկիզբն եւ անվախճան։ Վասն այն կոչէ զնա իմաստունն սողոմօն գոյ եւ գոյացութիւն, զատեալ եւ որոշեալ յամենայն գոյից։ Իսկ ասելն։ «Գոյ ի նմա հոգի»։ Նախ՝ զերրորդութեանն անձնաւորութիւնն բացայայտէ։ Զի ասելն գոյ՝ նշանակէ զհայր . իսկ ասելն ի նմա՝ նշանակէ զորդի. իսկ հոգին՝ զհոգին սուրբ յայտնաբանէ։ Որպէս այն զոր ասէ Մովսէս։ «Ի սկզբանէ արար Աստուած»։ Իսկն ցուցանէ զհայրն Բանն՝ զորդին. եւ զՀոգին Սուրբ։ Դարձեալ գիտելի է՝ որպէս աւետարանիչն Յօհաննէս աստուածաբանէ զաստուածութիւնն որդւոյ ասելով. «Ի սկզբանէ էր Բանն. եւ Բանն էր առ Աստուած»։
       Նոյնպէս եւ իմաստունն Սողոմօն՝ աստուածաբան է զհոգին սուրբ ասելով։ «Գոյ ի նման հոգի մտաւոր՝ սուրբ՝ Միածին»։
       Նախ՝ որպէս նա ասէ սկիզբն. եւ սա ասէ գոյ. զի նոյն է սկիզբն եւ գոյն. զի ամենայն որ գոյ է, սկիզբն է. եւ ամենայն որ սկիզբն է, գոյ է. որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Նոյնպէս եւ հայր Աստուած է սկիզբն որդւոյ ծննդեան, եւ հոգւոյ բղխման։ Երկրորդ՝ որպէս նա ասէ «ի սկզբանէ էր Բանն». եւ սա ասէ. «ի գոյէն է հոգի». այսինքն, ի Հօրն. զի որպէս որդի ծնունդ է ի Հօրն. նոյնպէս հոգին բղխումն ի Հօրէ։ Երրորդ՝ որպէս նա ասէ. «Բանն էր առ Աստուած». եւ սա ասէ. «գոյ է է ի նմա հոգի». զի ոչ երբէք անբան եւ անկենդան գոլ պատշաճի Աստուծոյ։ Չորրորդ՝ աւետարանն ասէ. «նա էր ի սկզբանէ առ Աստուած». սա ասէ. «գոյ ի նմա է ընդ հոգի»։ Զի որպէս Բանն ի Հօրէ անբաժանելի է. նոյնպէս եւ հոգին ի Հօրէ է. եւ ընդ Հօր, անբաժանելի ի նմանէ։ Հինգերորդ՝ նա ասէ «Աստուած էր Բանն». եւ սա ասէ. «Միածին է Հոգին». զի ամենայն ծնեալ՝ զծնողին բնութիւնն ունի. եւ զի Աստուած է ծնօղն եւ բղխօղն. Աստուած է ծնեալն եւ բղխեալն ի նմանէ։ Վեցերորդ՝ նա ասէ. «ամենայն ինչ նովաւ եղեւ. եւ առանց նորա եղեւ եւ ոչ ինչ». եւ սա ասէ «բազմաբաշխ է Սուրբ Հոգին. նուրբ՝ դիւրաշարժ, եւ այլն»։ Այպէս ըստ Զ եղանակիս ասացեալ՝ համաձայն են աստուածաբանութեամբ աւետարանիչն Յօհաննէս՝ եւ իմաստունն Սողոմօն. որպէս ասէ կարճառօտ բանիւ։ «Գոյ ի նմա հոգի մտաւոր»։ Եւ զի հոգի կոչի հոգին սուրբ. եւ Տէրն յաւետարանին հրամայէ. «Հոգին Սուրբ որ ի Հօրէ ելանէ»։ Այլ զի աստ մտաւոր կոչէ զհոգին Սուրբ. վասն զի հոմանուն է հոգին. եւ ի վերայ բազմաց ընթանայ։ Զի հողմն՝ հոգի կոչի. ըստ այնմ, «օրհնեցէք զՏէր ամենայն հոգի եւ մրրիկ»։ եւ Հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց». ոմանք զհողմն ասեն։ Եւ հոգիս մեր եւ անասնոցն՝ հոգի կոչին. ըստ այնմ, «ո՞ գիտէ թէ հոգի մարդոյ յերկինս ելանէ, եւ անասնոց»։ Եւ դեւք հոգգի կոչին. ըստ այնմ, «ոգի մարմին եւ ոսկերս ոչ ունի»։ Եւ հրեշտակք «հոգիք են հարկաւորք ի սպասաւորութիւն առաքեալք»։ Այլեւ հոգին Սուրբ Հոգի կոչի. ըստ այնմ, «մխիթարիչ Հոգին Սուրբ՝ զոր առաքեսցէ հայր յանուն իմ»։ Եւ զի այսպէս հոմանուն է հոգին. եւ ոչ կարէ բանս յայտնի կացուցանել զՀոգին Սուրբ. վասն այն ի վերայ բերէ։ «Մտաւոր՝ սուրբ՝ Միածին, եւ այլն»։ Զի որպէս սահման մարդոյն ի բազմացն որոշէ՝ եւ զառանձին մարդն ցուցանէ. որպէս յորժամ ասեմք. կենդանի բանաւոր մահկանացու մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ։ Զի ասելն կենդանի՝ զբազումս նշանակէ. զթռչունս զճկունս զչորքոտանիս եւ զայլս։ Վասն այն տարբերեմք ի նոցանէ եւ ասեմք, բանաւոր. եւ այսու եւս բազումք են բանաւորք. Աստուած եւ հրեշտակք եւ դեւք բանաւորք են։ Վասն այն մահկանացու. զի որոշեսցէ ի նոցանէ։ Եւ այլ եւս գոն բանաւոր եւ մահկանացուք. որպէս աւերժահարսունքն. զորս ոմանք ասեն. այլ ոչ են հանճարոյ ընդունակք։ Ապա յայսցանէ որոշեալ յատկապէս ցուցանէ զմարդն՝ որ է կենդանի, եւ բանաւոր, եւ մահկանացու, եւ հանճարոյ ընդունակ։ Նմանապէս եւ իմաստունս առնէ. զի ասելովն հոգի՝ հոմանուն է ընդ բազում հոգւոցն. եւ հոմանունն՝ մայր է մոլորութեան. վասն որոյ ի վերայ բերէ։ «Մտաւոր». զի որոշեսցի ի հողմոյն, որ է անմիտ եւ անբան հոգի։ Իսկ ասելն «Սուրբ՝» որորշէ ի մարդկանէ եւ յանասնոց եւ ի տնկոց. որք ոոչ են սուրբ. այլ ի թանձր մարմին կապեալ։ Այլեւ սուրբ ասելով՝ որոշէ ի դիւական հոգւոցն որք են պիղծք եւ չար հոգիք կոչեցեալ։ Իսկ ասելն «Միածին» որոշէ ի հրեշտակացն. որք ոչ են ծնունդ Աստուծոյ ի բնութենէն յառաջ եկեալ. այլ արարածք եւ ստեեղծուածք Աստուծոյ. ըստ այնմ, «ո՞ արար զհրեշտակս իւր յոգիս։ «Վասն այն ասէ. «գոյ ի նմա հոգի մտաւոր Սուրբ եւ Միածին»։ Դարձեալ քննեսցուք զբանս թէ՝ վասն էր հողմոյ բաղդատի հոգին սուրբ։ Եւ ասեմք թէ՝ վասն տասն պատճառի. Նախ՝ վասն նրբութեան. զի նուրբ եւ անօսր է հողմն. եւ զհոգւոյն սրբոյ վկայէ նուրբ։ Նախզի՝ յորս բաժանէ զշնորհսս մարգարէութեան, եւ զառաքելութեան եւ զայլն, անհաս մնայ ի նոցանէ վասն գերազանց նրբութեան։ Երկրորդ՝ զի յորս հանգչի եւ բնակի Հոգին Սուրբ՝ անընդդիմարդեալ անցանէ ընդ բնաւս։ Երկրորդ՝ երագաշարժ է հողմն, եւ շարժօղ այլոց. եւ վասն հոգւոյն վկայէ «դիւրաշարժ»։ Զի թէպէտ բնութեամբ եւ բռնութեամբ եւ տեղեաւ անշարժ է Աստուած. վասն զի անփոփոխ է էութիւնն Աստուծոյ. եւ ոչ է ի ներքոյ հարկի այլոց. եւ ոչ տեղեաւ ըմբռնի. «զի զերկինս եւ զերկիր ես լնում ասէ Տէր»։ Սակայն դիւրաշարժ է մարդասէր կամօքն եւ ողորմութեամբն։ Զի որք խնդրեն զնա հաւատով՝ դիւրաւշարժի եւ հանգչի ի նոսա. եւ շարժէ զնոսա ի բարեգործութիւն. որպէս մարգարն աղօթէր. «զհոգի քո Սուրբ մի հաներ յինէն»։ Դարձեալ՝ «քան զամենայն շարժունս՝ շարժագոյն է իմաստութիւնն». այսինքն, իմաստութիւն եւ գիտութիւն հոգւոյն սրբոյ՝ քան զամենայն միտս իմացականաց եւ բանականաց՝ երագ շարժական է։ Զոր օրինակ՝ ի զգայութիւնս մեր՝ աչքն երագ շարժի տեսսութեամբն քան զլսելիսն. եւ լսելիքն քան զայլ անդամոց շարժմունսն։ Նոյնպէս իմասստութիւն հոգւոյն՝ երագ է քան զիմացումն հրեշտակաց. որպէս աչացն, քան զլսելեացն. եւ նոցա իմացականացն՝ երագ է քան զմեր բանականացս. որպէս լսելեացն, քան զընթացս ոտիցն։ Վասն այն մարգարէն ասէ. «ճրագ են բանք քո ոտից իմոց». զմիտս մեր ասէ։ Եւ վասն հրեշտակաց ասէ. «լսօղք ձայնի պատգամաց նորա»։ Զի որպէս ձայնն ի լսելիսն երագ հասանի. նոյնպէս եւ նոքա երագ են ի տեսութիւնն եւ ի կատարումն գործոյն։ Իսկ հոգւոյն երագ շարժութիւնն՝ ի վեր է քան զհրեշտակաց եւ մարդկան. զի իմացումն մեր՝ ժամանակաւ է. որ ունի անցեալ, ներկայ, եւ ապառնի։ Իսկ իմացումն հրեշտակաց՝ ի վայրկենի է, ի սուղ ներկայական մասին։ Իսկ աստուածային շարժումն՝ երագ է եւ յանկարածակի. զի յանկարծակին՝ սուղ է քան զվայրկեանն. որպէս վայրկեանն, քան զժամանակեայն։ Վասն այն ասէ. «յանկարծակի ելից հողմ հոգւոյն զտունն յորում նստէին հառաքեալքն»։ Այս երկրորդ յատկութիւն հողմոյն։ Երրորդ՝ զի յատուկ է էութիւն հողմոյն. զի յորս մերձենայ՝ սրբէ եւ պարզէ. եւ անուշահոտ առնէ։ Նմանապէս յստակ եւ պարզ է էութիւն հոգւոյն։ Նախզի՝ անշարադիր է եւ անխառնուած. վասն այն ոչ ունի լուծումն։ Երկրորդ՝ զի յորս մերձենայ՝ յստակութեամբն իւր պարզէ եւ մաքրէ եւ լուսաւորէ. ի միս ի հոգիս եւ ի մարմինս եթէ ի հրեշտակս եթէ ի մարդիկ ի ջանէ։ Չորրորդ՝ անդի ելի՞՞՞ է շնչումն հողմոյ ըստ Տեառն. «հողմցուք կամի՝ շնչէ զձայնն նորա լսես. այլ ոչ գիտեք ուստի գայ կամ յո երթայ». նոյնպէս եւ անգիտելի է հոգին սուրբ։ Նախզի՝ թէպէտ իմանամք որ ի հօրէ ելանէ եւ յորդի կայանայ. այլ որպիսութիւն ելողութեանն եւ բղխմանն՝ անգիտելի է յամենայն արարածոց։ Երկրորդ՝ զի թէպէտ գիտեմք որ բաշխի որդւովն ամենայն արարածոց. նախ հրեշտակաց, եւ ապա մարդկան. այլ յորժամն, եւ որքանն, եւ որպէսն, անգիտելի է մեզ. «զի հոգին քննէ զամեանայն, եւ զխորս Աստուծոյ. եւ ինքն յումեքէ ոչ քննի»։ Հինգերորդ՝ կենդանական է հողմն ի մարդ եւ յանասունս. նոյնպէս կենդանարար է հոգին սուրբ երկանաւորաց եւ երկրաւորաց. ըստ որում ասէ Տէրն. «հոգին է կենդանարար. մարմինն ոչ ինչ օգնէ»։ Եւ կենդանացոյց։ Նախ ի ստեղծելն. ըստ որում, «հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց. եւ կենդանածնէր զարարածս»։ Երկրորդ՝ ի նախախնամելն ըստ որում, «փշեաց ի նոսա եւ ասէ. առէք հոգի սուրբ». զօրութիւն տալով նոցա։ Երրորդ՝ ի յարուցանելն ի մեռելոց, ըստ որում, «առաքես զհոգի քո եւ ստանաս զնոսա»։ Վեցերորդ՝ սնուցանէ հողմն որպէս զտունկս աճեցուցանելով եւ ծաղկէ եւ պտղաբերէ։ Նոյնպէս եւ հոգին սուրբ՝ բազմաբաշխ է ներգործութեամբ ըստ առաքելոյն. «ուրեմն ի հոգւոյն տուեալ է բան իմաստութեան. այլում բան գիտութեան. ազգս լեզուաց, եւ այլն»։ Նախ՝ բաշխէ ի նոսա զանազան պարգեւս բարութեանց։ Եւ երկրորդ՝ կատարէ զնոսա ի զանազան գործս առաքինութեանց։ Զայս ամենայն պարգեւս՝ բաշխէ Սուրբ Հոգին. եւ ինքն ի նոյնութենէն իւրմէ ոչ փոփոխի . որպէս ի վերայ բերէ առաքեալն. «զայս ամենայն յաջողէ մի եւ նոյն հոգի. եւ բաժանէ իւրաքանչիւր որպէս եւ կամի»։ Եօթներորդ՝ զանձրեւս հեղու հողմն. այլեւ կարկուտ եւ որոտ ներգործէ։ Նոյնպէս ի հոգւոյն Սրբոյ՝ ցօղ շնորհաց եւ անձրեւ պարգեւաց հեղու ի հոգիս մարդկան։ Նախ՝ ըստ ինքեան ծածկապէս զցօղն շնորհաց. որպէս ասէր. «հեղից յոգւոյ իմմէ ի վերայ ամենայն մարմնոյ. եւ մարգարէասցին»։ Եւ ապա ի ձեռն ամպոց մարգարէից եւ առաքելոց եւ վարդապետաց՝ անձրեւ իմաստութեանց եւ գիտութեանց աշխարհի. ըստ այնմ, «գիտութեամբ Տեառն՝ լցաւ ամենայն երկիր. որպէս ջուրք՝ որք ծածկեն զծովս»։ Եւ ի խոտորիլն անարժանիցն ասէր «հրաման տաց ամպոց իմոց զի մի տեղասցեն յայգի իմ»։ Եւ ի վերայ չարաց եւ անպարշտաց՝ կարկուտ եւ որոտ եւ կայծակունս հեղու ի սաստ խրատու, եւ ի վրէժ մեղաւորաց. որպէս եւ ասէր Դաւիթ. «որոտաց Տէր յերկնից եւ բարձրեալն. ետ զձայն իւր ի կարկուտ եւ ի կայծակունս հուր»։ Ութներորդ՝ զփորուածս երկնից լնու հողմն։ «Եւ հագի Տեառն՝ ելից զտիեզերս ասէ մարգարէն»։ Նախզի՝ «կրէ զամենայն բանիւ զօրութեան իւրոյ». այսինքն, նաախախնամէ եւ պահպանէ։ Եւ ապա զի ընդ ամենայն թափ անցանէ. «եւ որ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս Աստուած». որպէս ասէ առաքեալն. «անցանէ մինչեւ ցորոշումն շնչոյ եւ հոգւոյ, եւ օդոյ եւ ուղղոց. զի չիք ինչ արարած աներեւոյթ յերեսաց նորա. այլ ամենայն ինչ մեր կապարանոց կայ առաջի նորա»։
       Իններորդ՝ զամպս ցրուէ, եւ զնաւս վարէ հողմն. նոյնպէս եւ հոգին սուրբ՝ ցրուէ զխաւար մեղաց. որ է միջնորմն ընդ մեզ եւ շնորհացն Աստուծոյ. «զի ես Աստուած մերձաւոր եմ եւ ոչ հեռաւոր. եւ մեղքն ձեր որոշեն ի մէջ իմ եւ ի մէջ ձեր». եւ թողութեամբ մեղաց ցրուէ զնոսա. ըստ այնմ, «ես եմ որ ջնջեմ իբրեւ զամպ զանօրէնութիւնս քո»։ Այլեւ վարէ զընթացսս մեր ի ծով կենցաղոյս եւ հանէ յուղիղն նաւահանգիստ, որպէս աղօթէր մարգարէն Դաւիթ. «հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ ինձ յերկիր ուղիղ»։ Տասներորդ՝ բաժանարար է հողմն. զի բաժանէ զյարդ ի ցորենոյ. եւ բաժանէ զզանազան ձայնս եւ բարբառս։ Նմանապէս եւ հողմն հոգւոյն Սրբոյ՝ էջ յաշտարակին շինութեան. եւ բաժանեաց զմի լեզուն ի բազում բարբառս։Նմանապէս եւ այսօր ի վերանատունն՝ հողմ հոգւոյն սրբոյ՝ «յանկարծակի ելից զտունն յորում նստէին եւ նստաւ յիւրաքանչիւր ի վերայ նոցա». եւ բաժանեցան լեզուք նոցա ի բազումս։ Մանաւանդ թէ՝ ժողովեցաւ ընդդէմ աշտարակին. զի որ անդ զմի լեզուն ի բազումս բաժանեաց. աստ զբազում լեզուսս՝ ի մինն ժողովեաց. «զի խօսէր մինն ի նոցանէ յայլ եւ յայլ լեզուս. որպէս հոգին տայր բարբառիլ նոցա»։ Այսպէս եւ ի համաշխարհական ատենին հոգւով բերանոյ իւրոյ ժողովէ զցորեանս՝ զդասս արդարոցն յարքայութիւնն երկնից. եւ բաժանէ զյարդատեսակ մեղաւորսն ի հուրն յաւիտենից. որպէս ասէր մկրտիչն Ովհաննէս. «ժողովեսցէ զցորեանն ի շտեմարանս. եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով»։ Զի մի անգամ խօսեցաւ Աստուած. եւ երկու զայս լուաք»։ Զի արդարաքն լսիցեն «եկայք օրհնեալք Հօր իմոյ՝ ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն երկնից ի սկզբանէ աշխարհի». եւ մեղաւորացն թէ՝ «երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից. որ պատրատեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա»։ Այսպէս բաժանէ հողմն եւ զօրութիւն հոգւոյն սրբոյ զարդարս եւ զմեղաւորս։ Յորոց եւ զմեզ եւ զմեզ փրկեսցէ մարդասէրն եւ բազմագութ հոգին սուրբ ի յաւիտեանական հրոյն. եւ արժանի արասցէ ընդ սրբոց եւ սիրողաց անուան իւրոյ ընդ մաքրեալ դասուց երջանիկ առաքելոցն. այժմ ընդունակ լինիլ եւ օթեւան շնորհաց Իւրոց. եւ յայնմ օթեւանս լուսոյ՝ մտից յաւիտենից կենացն հետեւիլ ամէն։