Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Սովորութիւն է երկրագործաց՝ որք զմայրի եւ զխոպանացեալ երկիրն որ անպտուղ է, յորժամ կամին ի պտղաբերութիւն ածել, նախ հրով այրեն զմայրին եւ զհողն. եւ ապա հարկեն եւ սերմանեն. եւ պտուղ յոյժ բերէ։ Այսպէս յորժամ եկրն Որդին Աստուծոյ , եւ ետես զհոգին մարդկան զի խոպանացեալք էին եւ անպտուղ եղեալք իբրեւ զանդաստան եւ զթաւ մայրի, զի բնաւ ի մարդկանէ ոչ ոք մտանէր յարքայութիւնն երկնից։ Վասն որոյ այսօր ընկէց զհուր Հոգւոյն Սրբոյ ի բանաւոր երկիրս. եւ այրեաց զերկոտասան առաքեալսն. եւ զեօթանասուն աշակերտասն այս հրովս՝ եւ իբրեւ զկրակաց մոխիր ցրուեաց զնոսա ընդ ամենայն աշխարհս. եւ հոգիք մարդկան որք խոպանացեալք էին, պտղաբերք եղեն։ Վասն այն ասէ Քրիստոս։ «Հուր եկի արկանել յերկիր»։ Եւ վասն հրոյ Հոգւոյն Սրբոյ՝ չորս ինչ ասելի է։ Նախ թէ, երկեղեցի Սուրբ՝ նման է դրախտին՝ զոր հրեղէն սուրն պահէր։ Երկրորդ՝ թէ ո՞րպէս վառիի հուր Հոգւոյ Սրբոյ։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր տուաւ Հոգին Սուրբ նման հրեղէն լեզուի։ Չորրորդ՝ վասն յատկութեան հրոյն։ Եւ զառաջինն ասելի է թէ՝ եկեղեցի սուրբ՝ նման է դրախտին. զի որպէս ի դրախտին զանազան ծառք կային. այլ ի մէջ դրախտին՝ էր ծառն կենաց եւ ծառն գիտութեան բարւոյ եւ չարի։ Այսպէս ի սուրբ եկեղեցի՝ բազում եւ զանազան են ծառք դասք սրբոց. այլ ծառն կենաց եւ գիտութեան է Յիսուս Քրիստոս։ Եւ որպէս փակեաց Աստուած զդրախտն բոցեղէն սրովն պահել զճանապարհ ծառոյն կենաց. այսպէս Որդին Աստուծոյ առաքեաց այսօր զՀոգին Սո՛ւրբ ի նմանութիւն հրոյ. եւ պարսպեաց զեկեղեցի. զի մի մտցէ անդ սատանայ . եւ բազում արասցէ աւարտումն որպէս արար ի դրախտին։ Վասն զի յոյժ երկնչի սատանայ ի հրոյ Հոգւոյն Սրբոյ։ Զոր օրինակ՝ կաթն պուտով եդեալ ի վերայ կրակին որչափ յեռացման է, ոչ մտանէ անդ ճանճ ամենեւին. այլ ի կրակէն զատեալ եւ հովացեալ, լնանի բազում ճանճով։ Այսպէս սիրտ մեր որքան յեռացման է հրով Հոգւոյն Սրբոյ, ոչ իշխէ նստիլ անդ սատանայ. այլ յորժամ ցրտանայ եւ սառնու յաստուածային սիրոյն, ժողովի անդ բազմութիւն դիւաց մահու չափ մեղօք, եւ ծածկեն զկաթն որ է բարեգործութիւն մեր. որ քաղցր է առաջի Աստուծոյ՝ աղտեղացուցանեն։ Նա թէ կամիս որ սատանայ ոչ մտանէ ի հոգիդ որ է դրախտ Աստուծոյ, հրով Հոգւոյն Սրբոյ պատեա զքեզ յամենայն կողմանց. եւ զհինգ զգայութիւնդ որ է ճանապարհ՝ փակեա սիրովն Աստուծոյ։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի Սուրբ՝ այսինքն, հաւատացեալք որքան ջերմ էին ի հաւատս, եւ սէր ունէին առ միմեանս, սատանայ ոչ կարաց մտանել. այլ յորժամ պակասեցան եւ հեռացան ի սիրոյ միմեանց, սատանայ բազում դառնութիւն եւ խռովութիւն ընկէց ի մէջ։ Այս առաջինն։ Երկրորդն ասելի է թէ՝ յորժամ հուր Հոգւոյն Սրբոյ վառի ի սիրտս մարդկան, չորս նշանաւ յայտնի։ Որեւ չորս նշանաւ յայտնի երեւի թէ՝ եղեալ էր անդ զգալի հուր։ Առաջին նշան՝ յորժամ բազում փայտ որ անդ կայր՝ տեսանեն թէ այրեալ է։ Եւ սատանայ կամի զՀոգիս մեր երեք ազգ կրակով վառեալ եւ այրել. վասն այն բազում փոյտ ժողովեալ է։ Նախ՝ կամի որ վառէ զհուր գէջ ցանկութեան. վասն այն բազում այրելիս ժողովէ. այսինքն, զկերպարանս կանանց եւ զխօսս աղտեղիս ի միտ ածելով. զի յայսպիսիս յորդորէ զհուր ցանկութեանն։ Երկրորդ՝ որկամի վառել զհուր բարկութեան ի մարդն, նախ ի միտս յիշատակէ զամենայն նախատինս զոր լսեալ է ի մարդկանէ։ Երրորդ՝ որ կամի վառել զհուր ագահութեանն, նա ի միտս ածէ զսէր ոսկւոյն եւ արծաթոյն. եւ զանդաստանաց եւ զայլոցն։ Յորժամ այս ամենայն այրելիքս հատեալ լինի մարդոյն, զի ոչ լինի ի հոգի մարդոյ գէջ ցանկութիւն, կամ ոխակալութիւն, կամ բարկութիւն, կամ ագահութիւն ոսկւոյ եւ արծաթոյ , յայնժամ երեւի թէ հուր Հոգւոյն Սրբոյ վառեալ է ի Հոգին նորա։ Երկրորդ նշան թէ՝ կայ անդ զգալի հուր, յորժամ ընդ երդն վերանայ կայծ հրոյն։ Այսպէս նշան է թէ՝ հուր Հոգւոյն Սրբոյ վառեալ կայ ի սիրտ մարդոյ, յորժամ ընդ բերանն եւ ընդ այլ զգայութիւնն բղխի բարութիւն։ Ընդ բերանն ելանէ բան օգտակար. ընդ ակն Սուրբ հայեցումն։ Եւ այսպիսի ցոլմունքս՝ վառեն եւ զայլս հրով. զի բանք խօսեցեալ Հոգւովն Սրբով՝ զայլս ջերմացուցանեն յաստուածային սէրն։ Այլ յորժամ հուրն փակեալ է յուրեք եւ ոչ գտանել ելումն, առաւել այրէ զսիրտն։ Որպէս թէ ոք ողորմած բարս ունի, եւ տեսանէ զաղքատն եւ չկարէ օգնել նոցա, առաւել այրի սիրտ նորա. կամ տեսանէ զմարդիկ ի չար գործս որք արհամարհեն զԲանն Աստուծոյ. յոյժ նեղի. որպէս ասէ Դաւիթ. «մաշեաց զիս նախանձ զի՝ մոռացան զբանս քո թշնամիք»։
       Երրորդ նշան թէ՝ լեալ է անդ հուր, յորժամ որմունք եւ առաստաղ տանն սեւացեալ լինին։ Այսպէս որ լցեալ է հրով Հոգւոյն Սրբոյ, ոչ զարդարէ զինքն փափուկ հանդերձիւ. այլ մրոտ է աղտոտ մնալ հանապազ. զի որպէս տնտեստուն է Հոգւոյն Սրբոյ. եւ զտնտեստունն՝ բնաւ ոչ դեղագործ են եւ զարդարեն։ Չորրորդ նշան թէ՝ լեալ է անդ հուր, յորժամ կրակաց մոխիր կենայ ի քուրայն։ Այսպէս ուր կայ հուր Հոգւոյն Սրբոյ, երեւի անդ մոխիր. այսինքն, բազում խոնարհութիւն։ Եւ կրակաց մոխիրն խիստ պահէ զկրակն։ Այսպէս որչափ առաւել սիրէ զԱստուած, առաւել խոնարհի. եւ առաւել խոնարհութիւն՝ անշիջանելի պահէ զհուր Հոգւոյն Սրբոյյ ի սիրտն։ Վասն այն ասէ։ «Հուր եկի արկանել յերկի»։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդն ասելի է թէ՝ վասն է՞ր Հոգին Սուրբ տուաւ այսօր ի նմանութիւն հրեղէն լեզուաց։ Ասեմք թէ՝ վասն երեք պատճառի։ Առաջին՝ զի լեզու մարդկան վառեալ էր դժոխային հրովն. եւ բազում վնաս առնէր. որպէս ասէ Յակոբոս. «լեզու հուր զարդ անիրաւութեան. եւ վառէ հրով զանիւ r ծննդեան. եւ բորբոքեալ տոչորէ ի գեհենին»։ Վասն այն տուաւ Հոգին Սուրբ ի նմանութիւն լեզուի՝ զի զլեզուս մարդկան զովացուսցէ ի դժոխոց հրոյն. եւ բորբոքեսցէ աստուածային հրովն. եւ բազում օգտութիւն արասցէ. որպէս Սողոմօն. «մահ եւ կեանք՝ ի ձեռն լեզուի». զի թէ բորբոքի դժոխային հրով, մահ գործէ, եւ թէ վառի հրով հոգւոյն, կեանս տայ։ Երկրորդ պատճառ՝ էջ Հոգին Սուրբ ի նմանութիւն հրեղէն լեզուի. զի առաքեալքն եւ վարդապետք ճշմարտութեան՝ զհրեղէն եւ օրէնս՝ հրեղէն լեզուօք եւ հրեղէն բանիւք քարոզեսցեն. զի ջերմասցի սիրտ մարդկան սիրովն Աստուծոյ։ Երրորդ պատճառ՝ զի Հոգին Սուրբ էջ ի նմանութիւն հրեղէն լեզուի. զի լեզուն չորս յատկութիւն ունի։ Առաջին՝ զի լեզւաւն խօսի մարդ. եւ խօսիւքն ճանաչի թէ յոր ազգէ է. կամ յոր երկիրէ է. Զի երեք քաղաք կայ յաշխարհս. եւ իւրաքանչիւր քաղաք՝ ուին որիշ լեզու։ Առաջին քաղաք՝ երկնից արքայ ունի է։ Եւ երկրորդ աշխարհս։ Եւ երրորդ՝ դժոխքն։ Եւ իւրաքանչիւր ոք՝ ունին որիշ լեզու։ Արդ երկնայնոցն լեզու՝ է փառաւորեալ զԱստուած. որպէս այն՝ «սուրբ սուրբ սուրբ Տէր զօրութեանց»։ Եւ լեզու աշխարհիս՝ է ստախօսութիւն. դատարկաբանութիւն. եւ այլն։ Եւ լեզու դժոխայնոցն՝ անիծանելն զմիմեանս. եւ յիշոցքն. եւ հայհոյելն. զի հայրն անիծանէ զորդին. եւ որդին զհայրն. եւ ամենայնքն հայհոյեն զԱստուած։ Վասն որոյ որք փառաբանեն զԱստուած եւ խօսին բանս բարիս՝ նշան է թէ յերկնից են։ Եւ որք դատարկաբանեն եւ սուտ խօսին, նշան է թէ յաշխարհէս են։ Եւ որք անիծանեն եւ հայհոյեն եւ յիշոցք տան, նշան է թէ դժոխոոցն են։ Յայսմանէ երեւի թէ՝ վասն այն տուաւ Հոգին Սուրբ ի նմանութիւն լեզուի՝ զի զամենայն բանս ի հոգւոյն սրբոյ խօսեսցուք։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի Հոգին Սուրբ նման է գետոյն զոր ետես Եզեկիէլ. որ յառաջն հարկանէր մինչ ի գարշապարն։ Երկրորդ անգամն՝ հարկանէր մինչեւ ի ծունկսն։ Երրորդ անգամն՝ հարկանէր մինչեւ յերիկամունսն։ Չորրորդ անգամն՝ հարկանէր մինչեւ ցպարանոցն եւ փողն. եւ ոչ կարէր անցանել։ Հոգեպէս նշանակէ թէ՝ չորս աստիճանաւ ընդունին զՀոգին Սուրբ հաւատացեալք։ Ոմանց հարկանէր գետ Հոգւոյն Սրբո մինչեւ ի գարշապարն. զի որպէս գարշապարն բառնայ զամենայն ծանրութիւն մարմնոյն. նոյնպէս նոքա որք ունին զգետ Հոգւոյն Սրբոյ՝ ամենայն նեղութեանց եւ չարչարանաց համբերեն վասն սիրոյն Քրիստոսի։ Եւ ոմանց մինչեւ ի ծունկսն. ուսուցանէ զայնոսիկ՝ որք ոչ նստին դատարկ. այլ օրըստօրէ գնան յառաքինութենէ յառաքինութիւն, եւ փառաց ի փառս։ Եւ ոմանց մինչեւ յերիկամունսն, որ է տեղի ցանկութեան. ուսուցանէ զնոսա՝ որք են ի մէջ շնորհաց Սուրբ Հոգւոյն. եւ զսպեն զգէջ ցանկութիւնն. եւ ուխտեն մինչեւ ի մահ մնալ կուսութեամբ եւ ողջախոհութեամբ։ Եւ ոմանց հարկանէր մինչեւ ցփողն, որ ոչ կարէ անցանել. զի փողն գործի է խօսից. զնոսա ուսուցանէ, որք զինչ խօսին՝ ի սիրոյ եւ ի Հոգւոյն Սրբոյ է. որպէս երկնայինքն որք ոչ երբէք ելանեն ի գետոյ Հոգւոյն Սրբոյ. այլ միշտ մնան ի մէջ շնորհաց Սուրբ Հոգւոյն։ Երկրորդ յատկութիւն է լեզուին՝ զի լեզուն առաւել երթայ եւ դիպի յայն ատամն՝ որ ցաւ ունի։ Այսպէս Հոգին Սուրբ առաւել երթա առ վշտացեալս եւ աղքատս. եւ մխիթարէ զնոսա։ Եւ այս է պատճառն որ զաղքատս առաւել մխիթարէ. զի մեծատունք ունին զմխիթարութիւնս իւրեանց։ Երրորդ յատկութիւն՝ զի լեզուն որոշէ զանազան համս. զքաղցր, զդառն, եւ զայլսն։ Այլ լեզուն որ մածեալ է մաղձով՝ ոչ կարէ ճանաչել զհամսն. այլ զքաղցրն դառն կարծէ. եւ թթուն քաղցր թուի։ Այսպէս հուր լեզուք մարդկան՝ մածեալ էին մաղձով մեղաց. վասն այն քաղցր պտուղ առաքինութեան՝ դառն երեւէր՝ ի քիմս մարդկան. այլ մեղքն որք դառն են՝ քաղցր երեւին։ Վասն այն առաքեաց զՀոգին Սուրբ Քրիստոս ի նմանութիւն լեզւի՝ զի ուսուսցէ մեզ, թէ ի հոգեւոր կերակրոյ ո՞ր է քաղցր ո՞ր է դառն։ Որպէս եւ ասէ Պօղոս . «պտուղ Հոգւոյն այս է. սէր, խնդութիւն, խաղաղութիւն, երկայնմտութիւն, քաղցրութիւն, բարութիւն, հաւատ, հեզութիւն, ժուժկալութիւն»։ Այսոքիկ են պտուղ քաղցր եւ գեղեցիկ. եւ որք ընդդէմ սոցա են՝ դառն են եւ անհամ։ Չորրորդ յատկութիւն է լեզուի՝ զի վասն թուլութեան եւ կակղութեան՝ ամրացեալ է ի ներքոյ պարսպաց ատամանցն. եւ որչափ ոչ ելանէ արտաքս քան զատամն ոչ խածանի յատամանցն. այլ յորժամ արտաքս ելանէ քան զպարիսպն, խածեալ լինի։ Պարիսպատամանցն որ կարծր է, նշանկէ զկանօնս եւ զհրամանս առաքելոցն եւ հայրապետացն՝ որք պարիսպք են եկեղեցւոյ։ Եւ լեզուն թոյլ եւ կակուղ՝ նշանակէ զժողովուրդս. որք տկարք են եւ դիւրաւ գթին։ Եւ որչափ ի ներքոյ կանոնաց են, ոլ լինի վնաս նոցա. եւ յորժամ անցանիցեն զհրամանս առանորդացն, յայնժամ խածանին. զի անիծանին եւ բանագրին յեկեղեցւոյ. վասն այն էջ Հոգին Սուրբ ի նմանութիւն լեզուի։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի պիղծ հոգին՝ վեց ազգ լեզու կայ զոր սիրէ. նոյնպէս Հոգին Սուրբ՝ վեց ազգ լեզու սիրէ։ Նախ՝ սիրէ պիղծ հոգին զլեզուս ստախօսս. այլ Հոգին Սուրբ՝ զլեզուս ճշմարտախօսս. վասն այն կոչի Հոգին Սուրբ Հոգի ճշմարտութեան։ Երկրորդ՝ սիրէ պիղծ հոգին զլեզուն որ ծածկէ զմեղս իւր եւ փոքրացուցանէ. եւ զայլոցն յայտնէ եւ մեծաբանէ։ Այլ Հոգին Սուրբ՝ սիրէ զլեզուն որ զիւր մեղսն յայտնէ եւ մեծ երեւեցուցանէ. եւ զայլոցն ծածկէ եւ փոքրացուցանէ։ Երրորդ՝ սիրէ պիղծ հոգին զլգեզուն՝ որ երեսպաշտութեամբ գովէ զմեղաւորս։ Այլ Սուրբ Հոգին՝ սիրէ զլեզուս, որք յանդիմանեն եւ խրատեն զյանցաւորս։ Չորրորդ՝ սիրէ պիղծ հոգին զլեզուսս դատարկաբանս եւ զայպանօղս. որ մասխարայ եւ ծաղր առնեն զմարդիկ։ Այլ Հոգին Սուրբ՝ սիրէ զլեզուս, որ զօգտակարս խօսին։ Հինգերորդ՝ սիրէ պիղծ հոգին զլեզուս սրեալս որք խոցտեն եւ վիրաւորեն զսիրտս մարդկան։ Այլ Սուրբ Հոգին՝ սիրէ զքաղցր եւ զհանդարտ լեզուն՝ որ մխիթարէ զսիրտս մարդկան։ Վեցերորդ՝ սիրէ պիղծ հոգին զքսու եւ զերկխօս եւ զբամբասօղ լեզուն. եւ որ վէճ ընկենու ի մէջ մարդկան։ Այլ Հոգին Սուրբ՝ սիրէ զլեզուս խաղաղարարս եւ զհաշտեցուցիչս, եւ որ զբարին խօսի։ Վասն այն Հոգին Սուրբ հրեղէն լեզւօք երեւեցաւ։ Այս երրորդ գլուխն։ Չորրորդ ասելի է՝ զի հուրն Է յատկութիւն ունի, որ պատասխանի տայ եօթն շնորհաց Հոգւոյն Սրբոյ։ Առաջին յատկութիւն՝ զի հուրն ջերմացուցանէ եւ եփէ զկերակուրն եւ ի համ բերէ։ Այսպէս իմաստութիւն Աստուծոյ որ է առաջին շնորհք Հոգւոյն Սրբոյ՝ ջերմացուցանէ զհոգին ի սէրն Աստուծոյ. եւ զամենայն բարի գործս մեր եփէ, զի համեղասցի։ Զի յամենայն գործ որ իմաստութիւն Աստուծոյ ոչ է խառնեալ, անախորժ է Աստուծոյ եւ հրեշտակաց։ Երկրորդ՝ յատկութիւն է հրոյն՝ զի լոյս տայ. այսպէս երկրորդ շնորհ հոգւոյն որ է հանճարն՝ լուսաւորէ զհոգին մարդկան, զի զբարին ի չարէն ընտրեսցէ։ Եւ որ չունի զայս պարգեւս հոգւոյն, նման է մութն տան՝ ուր ոչ ինչ կարէ տեսանիլ։ Նոյնպէս որ չունի զշնորհս Հոգւոյն ի հոգի եւ ի մարմին իւր, ոչ կարէ տեսանել զմեղս. ոչ զմեծ եւ ոչ զփոքր։ Եւ թէ լինի մարդն ի մարմնաւորս հանճարեղ եւ ճարտար, այլ ի հոգեւորն թանձրամիտ լինի, այնպիսին նման է այն ճճւոյն՝ որ լուսիկ ունի ի տուտն. կամ փտած փայտն՝ որ լոյս տայ ի գիշերի. եւ յորժամ ծագի արեգակն, ոչ երեւի։ Նոյնպէս կենցաղս այս գիշեր է. եւ որք հանճարեղ են աստ՝ ի կատարածի աւուրն յորժամ ծագի արեգակն արդարութեան Քրիստոսի՝ ոչ եւս երեւին. «զի իմաստութիւն աշխարհիս՝ յիմարութիւն է առ Աստուած»։ Երրորդ յատկութիւն հրոյն՝ որ զծանր իրսն թեթեւացուցանէ եւ բարձրացուցանէ. որպէս ի Սիկիլիայ կղզին հուրն բոխի իբրեւ զաղբիւր. եւ զծանր քարն այրէ եւ թեթեւացուցանէ իբրեւ զյարդ. եւ զլաքարթն՝ որով զմագաղաթն սրբեն՝ յայն քարէն է ասեն։ Այսպէս երրորդ շնորհ Հոգւոյն՝ է ի հոգեւոր խրատուն. յորժամ հուր հոգւոյն այրէ զսիրտ մարդոյն, յերեք ազգ ծանրութենէ թեթեւացուցանէ զնա. այսինքն, ի ծանրութենէ ագահութեան թեթեւացուցանէ զնա խրատով աղքատութեան։ Եւ ի ծանութենէ գէջ ցանկութեան թեթեւացուցանէ խրատով ողջախոհութեան։ Եւ ի ծանրութենէ կամապաշութեան՝ թեթեւացուցանէ խրատով հրամանակատարութեան։ Եւ որ ուխտեալ է զուխտ աղքատութեան եւ ողջախոհութեան եւ հնազանդութեան, յորժ թեթեւ է քան զամենայսն. եւ բարձրանայ յարքայութիւնն երկնից։ Չորրորդ՝ յատկութիւն է հրոյն՝ որ զթոյլն եւ զկակուղն պնդէ եւ կարծրացուցէ. որպէս անթուրծ աղիւսն՝ դիւրաւ ապակնի. այլ թրծեալն ոչ ապականի յանձրեւ է։ Այսպէս չորրորդ շնորհ Հոգւոյն Սրբոյ՝ որ կոչի հոգի զօրութեան, կարծրացուցանէ եւ պնդէ զսիրտ մարդոյն։ Զի է մեղաւոր մարդն իբրեւ զհում աղիւս, որ չէ թրծեալ հրով Հոգւոյն Սրբոյ. ի յանձրեւաց՝ այսինք, ի գէջ ցանկութեանց շուտով ապականի. այլ յորժամ կարծրացեալ է զօրութեամբ հոգւոյն ի զանազան փորձութեանց սատանայի, ոչ յաղթի. այլ կարէ բառնալ յինքեան զլուծ ապաշխարութեան։ Հինգերորդ յատկութիւն հրոյն՝ զի զան նմանսն բաժանէ ի միմեանց. եւ զհամանմանսն միաւորէ. որպէս զարծաթ եւ զժանկն բաժանէ. եւ հալեալ զոսկին եւ զարծաթն միաւորէ։ Այսպէս հինգերորդ շնորհ հոգւոյն որ կոչի հոգի գիտութեան որպէս զհուր բաժանէ ի միմեանց զբարին եւ զչարն. զարդարն եւ զանիրաւն։ Եւ զհոգին մարդոյն որ ոչ է նման երկրաւորացս յայսցանէ՝ բաժանէ եւ միաւորէ ընդ համանմանս իւր. այսինքն, ընդ հրեշտակս եւ ընդ Աստուած որ պատկեր է նորա։ Վեցերորդ՝ յատկութիւն է հրոյն՝ որ զսառած իրսն հալէ. որպէս զսառն, կամ զմոմ։ Այսպէս վեցերորդ շնորհ Հոգւոյն Սրբոյ՝ որ կոչի Հոգին աստուածպաշտութեան եւ գթութեան՝ զանողորմն եւ զխստասիրտն որ ոչ գթայ ի յաղքատն եւ ի տնանկն, հուր Հոգւոյն Սրբոյն հալէ եւ կակղացուցանէ եւ ի գութ շարժէ։ Եւ գիտելի է՝ զի որչափ ստուերն շատանայ արեգական՝ ջերմութիւն նուազի. եւ որչափ ստուերն նուազի, ջերմութիւն շատանայ։ Այսպէս որչափ ագահութիւն աշխարհիս եւ մեծութեան սէրն որ է ստուեր՝ շատանայ ի սիրտ մարդոյն, ջերմութիւն Հոգւոյն Սրբոյ նուազի ի նմանէ. եւ ոչ կարէ հասուցանել զհոգեւոր պտուղս։ Եւ յորժամ ստուեր ագահութեանն նուազի ի սրտէ մարդոյն, ջերմութիւն Հոգւոյն Սրբոյ բազմանայ եւ հասուցանէ զհոգեւոր պտուղս. այսինքն, զսէր՝ զգութ՝ զողորմութիւն, եւ զայլն։ Եօթներորդ՝ յատկութիւն հրոյն՝ զի զաղտոտած իրսն մաքրէ եւ յստակէ. որպէս զարծաթի անօթն որ ժանկ է առեալ, արկանեն ի հուրն եւ յոյժ մաքրի։ Այսպէս եօթներորդ շնորհս Հոգւոյն Սրբոյ՝ որ կոչի հոգի երկիւղի, զհոգին որ է իբրեւ զարծաթ, հուր Հոգւոյն Սրբոյ մաքրէ ի նմանէ զժանկ մեղացն. նաեւ մաքուր պահէ հանապազ երկիւղն Աստուծոյ զհոգին. որպէս ասէ առակն. «երկիւղիւ Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ»։ Եւ յայլ ուր ասէ. «որ ոչ երկնչի ի Տեառնէ, ոչ սրբեսցի՝ ի մեղաց»։ Եւ չէ զարմանք թէ երկիւղն Աստուծոյ մաքրէ զմարդն ի մեղաց. զի պարտ է մեզ երկնչիլ ի տանջանաց դժոխոցն. եւ խորշիլ ի չարէ. կամ պարտ է երկնչիլ՝ զի մի բարկացուցանիցեմք զԱստուած, եւ յորդիական սիրոյն անկանիցիմք, եւ լանիցեմք ի ժառանգութենէ արքայութեան։ Զի թէ մարմնաւոր որդին վասն սիրոյ Հօրն խորշի ի չարէ զի մի դառնացուցանիցէ զհայրն. քանի՞ առաւել մեզ պարտ է երկնչիլ եւ խորշիլ ի չարէ վասն սիրոյ երկնաւոր Հօրն՝ եթէ որչափ սիրէ զհաւատացեալս իւր. եւ գեղեցիկ ժառանգութիւն պատրաստէ սիրելեաց իւրոց։ Որոց արժանի արասցէ զամենայն հաւատացեալս իւր շնորհաց հոգւոյն սրբոյ՝ եւ արքայութեան երկնից ի Քրիստոսի Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտենից յաւիտենից ամէն։