Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Մարդեղո ւթիւնն Քրիստոսի՝ տեսանէ՞ զաստուածութիւնն թէ ո՛չ։
       Պատասխանեմք։ Երեւի թէ բաժանե՛ս զմարդկութիւնն եւ ուրիշ իմանաս զմարդն եւ զԱստուածն։
       Հարց։ Այո՛ բնութեամբ բաժանե՛մ, այլ անձամբ միաւորեմ։
       Պատասխանեմք։ Անձն այն գոյացութիւն է՛ թէ լոկ անուն։ Զի թէ գոյացութիւն՝ եւ միաւորեալ է ընդ գոյացութիւն բանին, զիա՞րդ ո՛չ գիտէ զաստուածութիւն իւր։ Իսկ թէ միայն անուն առանց էութեան. ապա անւամբ խոստովանիս Աստուած զՔրիստոս եւ ո՛չ գոյացութեամբ. եւ հաւասարե՛ս զնա Մովսէսի. որ անուամբ Աստուած կոչեցաւ եւ ո՛չ էութեամբ։
       Եւ Դարձեալ՝ Քրիս տոսն անուն զմիաւորութիւնն նշանակէ երկուց բնութեանց. ըստ որում աստուածութիւնն էօծ զմարդկութիւնն. որպէս ասէ Աստուածաբանն եւ սուրբն Կիւրեղ։
       Ա՛րդ՝ եթէ բաժանեցիր զՔրիստոս՝ բաժանեցար ի հաւատոցդ. եւ ո՛չ լինիս քրիստոնեայ։ Եւ այսպէս բազում է ի գիրս հարցմանս վասն մ իաւորութեան բանին եւ մարմնոյն ընդ դէմ Նեստորի եւ երկաբնակացն. որ բաւական լուծումն է բանիս։
       Այլ արդ՝ որ հարցանես թէ՝ մարդն Քրիստոս տեսանէ՞ զԱստուած թէ ո՛չ. համաձայնիս հրէիցն. որք ասէին. «Դու մարդ ես՝ եւ զանձն քո Աստուած առնես»։ Վասն որոյ հրէայք գայթակղեցան եւ հեթանոսք յիմարեցան. եւ «Կորուսից զիմաստութիւն իմաստնոց, եւ զխորհուրդս խորհրդականաց » ասէ առաքեալն։
       Եւ ինքն ճշմարտութիւնն ասէր. «Գոհանամ զքեզ հա՛յր՝ զի ծածկեցեր զայս յիմաստնոց եւ ի գիտնոց՝ եւ յայտնեցեր տղայոց » եւ անմեղաց։ Վասն զի իմաստունք մաքառին ը նդ դէմ հաւատոց, եւ քննութեամբ մտաց ո՛չ կարեն հասանիլ. եւ զրկին ի փրկութենէ իւրեանց։ Եւ հաւատացեալքն փրկին. եւ հակառակօղքն կորնչին։
       Իսկ հիմն հաւատոյս մերոյ Քրիստոս է եդեալ ի հօրէ՛։ Եւ հաստատութիւն՝ Սուրբ Գրոց վկայութիւնք, եւ բանք վարդապետաց, եւ կանոնք օրինաց։ Զոր կամիմ ի կարճոյ վկայութեամբ հաստատել։ Նախ՝ անօթն ընտրութեան առաքեալն Պօղոս գրէ հաւատացելոցս. «Քրիստոս Աստուծոյ զօրութիւն. եւ Աստուծոյ իմաստութիւն»։ Ա՛րդ՝ Քրիստոսն որ է օծեալ Աստուածութեամբն, եւ նա Աստուծոյ իմաստութիւն է. եւ ո՛չ ճանաչէ զԱստուած. տգիտ ութեամբ կորուսանէր զնա եւ որոյ է՛ իմաստութիւն։
       Երկրորդ՝ վկայէ՛ սիրելի աշակերտն Յօհաննէս. «ԶԱստուած ո՛չ ոք ետես. բայց միածին որդին նա՛ պատմեաց մեզ»։ Եւ միածին որդի գիտացաք զբանն ծնեալ ի հօրէ. եւ եղեալ որդի կուսին։
       Ա՛րդ՝ ի մարդկանէ ո՛չ ոք ետես զԱստուած, եւ որդի կուսին ո՛չ ետես որպէս դուդ ասես. սո՛ւտ է ապա եւ պատմութիւնն զոր ինչ ուսոյց մեզ. զի ո՛չ է տեսեալ եւ պատմէ. ահա անդունդք հայհոյութեան. զոր ի կարգիս լռե՛մ։
       Երրորդ՝ գրէ առաքեալն. «Բազում մասամբք եւ բազում օրինակօք խօսեցաւ Աստուած ընդ հարսն մեր. որ է մար գարէիւք եւ հրեշտակօք։ Իսկ ի վախճան աւուրցս խօսեցաւ ընդ մեզ որդւովն»։
       Ա՛րդ՝ եթէ տգէ՛տ է որդին Աստուծոյ հօր, եւ տգէտ որդւով խօսեցաւ ընդ մեզ. տգիտութեան եղիցի եւ օրէնքս նոր քան զհինն։
       Չորրորդ՝ նոյն առաքեալն ասէ. «Մեք զմիտս Քրիստոսի ունիմք. եւ հազարապե՛տ եմք խորհրդոցն Աստուծոյ»։
       Ա՛րդ՝ եթէ Քրիստոս տգէտ է եւ նոքա զմիտս տգիտի ունէին . ո՞րպէս լինէին հազարապետք Աստուծոյ խորհրդոցն. կամ հազարապետքն առաւել են քան զխորհուրդն Աստուծոյ։
       Հինգերորդ՝ ասէ ի մատթէոսեան աւետարանն խոստովանելով. «Ամենայն ինչ տըւաւ ինձ ի հօրէ իմմէ»։ Զի՞նչ իցէ տըւեալ, յորժամ զկատարեալն գիտութիւնն ո՛չ ետ։
       Եւ թէ ասես բանին ետ եւ ո՛չ մարմնոյն։ Ապա ուրեմն մարդկութիւնն սուտ խոստովանի. «Ամենայն ինչ տըւաւ ինձ ». զի ո՛չ ետ զգիտութիւնն։ Եւ կամ բանն զմարդկութիւնն իւր զրկեաց ի գիտութենէն եւ ո՛չ ետ։
       Վեցերոր դ՝ ի նոյնն ասէ. «Ո՛չ ոք ճանաչէ զհայր՝ եթէ ո՛չ որդի. եւ ո՛չ զորդին՝ եթէ ո՛չ հայր»։
       Ա՛րդ՝ եթէ զհայր ո՛չ ոք ի յօտարաց ճանաչէ՝ եւ ո՛չ որդի ճանաչէ ըստ քեզ, եղիցի եւ որդին օտար ի հօրէ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս դուդ կարծես եւ ինքն որդին մարդոյ զինքն ո՛չ ճանաչէ. եւ հրէա յքն զորդի ո՛չ ճանաչէին ասելով. «Ո՛վ է այն որդին մարդոյ»։
       Ապա եւ որդին մարդոյ եղիցի ըստ կարգին հրէից եւ ո՛չ առաւել։
       Եօթներորդ՝ զի ի վերայ բերէ. «Եւ ում որդին կամիցի յայտնել»։
       Բայց կամեցաւ եւ յայտնեաց զինքն որդի եւ զհայր՝ ի ձեռն նշանաց աշակերտաց իւրոց. որ պէս ի պտղոյն ծառն երեւի։ Ա՛րդ՝ եթէ յայտնեաց զինքն աշակերտաց իւրոց. եւ մարդկութեան իւրոյ ո՛չ յայտնեաց, եղիցի ինքն տգէտ քան զաշակերտն իւր։ Եւ կամ ոչ ինչ յայտնեաց զոր ինքն ո՛չ գիտաց։ Ութերորդ՝ ասէ ի Յօհաննէսն. «Որպէս գիտէ զիս հայր՝ գիտեմ եւ ես զհայր»։ Յա յտնապէս ցուցանէ գիտութեամբ զինքն հաւասար հօր։ Ա՛րդ եթէ հայր առաւել գիտէ եւ որդի նուազ, այս լինի կամ հօրն Նոյնպէս նուազ գիտել որպէս որդի . եւ կամ որդի՝ ո՛չ ճշմարիտ ասել։
       Իններորդ՝ ասէ ի Յօհաննէսն. «Հայր սիրէ զորդի՝ եւ զամենայն ինչ ցուցանէ՛ նմա»։ Ա՛րդ՝ եթէ զ բոլորն ցուցանել նշա՛ն է սիրոյ հօր, ապա թէ ո՛չ ինչ ցուցանէ ատէ զորդի։
       Տասներորդ՝ ասէ ի Մատթէոսն. «Զի՞ խորհիք ի սիրտս ձեր », եւ Յօհաննէս ասէ. «Ինքն գիտէր զինչ կրէր մարդ»։ Եւ զծածուկ սրտին գիտել միայն Աստուծոյ է՝ ըստ այնմ. «Որ քննէ զսիրտ եւ զերիկամունս Աստուած»։ Այլ որ զայլոց սիրտս գիտէ՝ ապա առաւել զիւրն գիտէ։ Ա՛րդ՝ կամ ստեաց զաւետարանն, կամ սուտ լեր ի բանս քո ըստ նմանութեան հօր քոյ սատանայի։
       Մետասաներորդ՝ ասէ ի Յօհաննէս. «Ե՛ս եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւ՛ն ». այսինքն՝ որ տանիմ առ հայր եւ ճշմարտութեամբ ցուցանեմ ձեզ։ Ա՛րդ՝ եթէ ինքն ճշմարտութեամբ ո՛չ գիտէ, մեզ որպէս ցուցանէ։ Եւ թէ ինքն մոլորեալ է՝ զմեզ որպէս տանի առ հայր։
       Երկտասաներորդ՝ ասէ Ղուկաս. «Մանուկն աճէր եւ զօրանայր լի շնորհօք եւ իմաստութեամբ»։
       Զի լիութեամբ շնորհաց նորա մեք արդարացաք. եւ իմաստութեամբ նորա իմացաք զԱստուած որպէս ասէ Յօհաննէս. «Օրէնք ի ձեռն Մովսէսի տըւան. շնորհք եւ ճշմարտութիւն ի ձեռն Քրիստոսի եղեն»։ Ահա աւետարանն՝ լի՛ ասէ իմաստութեամբ. եւ դու պակաս։ Ա՛րդ՝ եթէ պակա՛ս է շնորհք եւ իմաստութիւն նորա, մեք զիա՞րդ լիութեամբ առաք։
       Երեքտասաներորդ՝ աս է Եսայի վասն Քրիստոսի. «Էլից զնա հոգի իմաստութեան եւ հանճարոյ՝ գիտութեան եւ խորհրդոյ » եւ այլն։ Եւ ի ներքոյ սոցա պարունակին ամենայն ճանաչելիք։ Քանզի առ իմաստութիւնն է ճանաչումն ամենայն Աստուածայնոցն։
       Եւ առ հանճարն ճանաչումն ամենայն աննիւթականաց։ Եւ առ գիտո ւթիւնն ճանաչումն եզրակացութեանց։ Եւ առ խորհուրդն ճանաչումն ամենայն առնելեաց։
       Ապա ուրեմն հոգի Քրիստոսի ունի զամենայն ճանաչումն լցեալ հոգւովն սրբով։
       Չորեքտասաներորդ՝ ասէ Պօղոս յեփեսացւոցն թէ՝ հայր կացոյց զՔրիստոս յերկնաւորս ի վերայ ամենայն իշխանութեանց. եւ պետութեանց. եւ զօրութեանց. եւ ամենայն անուանելոց. ո՛չ միայն յաշխարհիս այլ եւ ի հանդերձելումն։ Այլ արդ՝ յերկնաւոր փառսն այն է գերագոյն՝ որ քան կատարեալ տեսանէ զԱստուած։ Ապա ուրեմն հոգին Քրիստոսի կատարելագոյն ճանաչէ զԱստուած։
       Հնգտասաներորդ՝ ի համբառնալն յե րկինս ասէին տարակուսեալ վերին զօրութիւնքն. «Ո՞վ է սա որ դիմեալ գայ յերկրէ . գեղեցիկ պատմուճանաւ եւ բուռն զօրութեամբ»։
       Ասէր՝ «Ե՛ս եմ որ խօսիմ զարդարութիւն եւ զիրաւունս փրկութեան»։ Ասեն դարձեալ. «Ընդէ՞ր կարմիր են ձորձք քո»։
       Ասէ. «Հնձան հարի միայն»։
       Հնձ ան զխաչն ասէ՝ որ արեամբ ներկեցաւ։ Ա՛րդ՝ ամենայն մարդկան՝ մարգարէից եւ սրբոց՝ հրեշտակք ուսուցանեն. եւ նոքա ի Քրիստոս է՛ ուսանին։ Ապա զիա՞րդ պակաս լինի գիտութեամբ. ուսուցանօղն հրեշտակաց։
       Վեշտասաներորդ՝ ասէ յաւետարանին Յօհաննու. «Գիտեմ զնա, եւ զբան նորա պահե մ. եւ թէ ասեմ ո՛չ գիտեմ զնա՝ ձեզ նման սուտ լինիմ»։ Ա՛րդ՝ եթէ գիտէ զհայր, գիտէ՛ եւ զինքն։ Եւ թէ զինքն ո՛չ գիտէ, զիարդ զհայրն գիտասցէ։ Եւ թէ զհայր ոչ գիտէ, զիա՞րդ զբան նորա պահէ առ ինքեան։
       Եօթնեւտասներորդ՝ ասէ Պետրոս ի հարցանել ցնա. «Տէր՝ դու զամենայն գիտես. եւ զամենայն իսկ ճանաչես. եւ եթէ սիրեմ զքեզ»։ Ո՞րպէս զամենայն գիտէ՝ որ զինքն ո՛չ գիտէ ըստ քեզ։ Իսկ թէ զամենայն ճանաչէ՝ եւ զսէրն Պետրոսի, ապա ո՛չ է պակաս գիտութիւն նորա։
       Ութեւտասներորդ՝ ասէ առաքեալն ի կողոսացւոց. «Ի նմա՛ բնակի ամենայն լրումն Աստուածութեան ն մարմնապէս ». որ է էապէս։ Ա՛րդ՝ եթէ բոլոր Աստուածութիւնն ի Քրիստոս էացեալ է մարմնապէս, եւ ծածկէ զգիտութիւնն ի նմանէ, այս լինի կամ ո՛չ Աստուած մարմնացեալ եւ մարդացեալ կամ զէութիւնն տըւեալ եւ ի գիտութենէն զրկեալ որ է սուտ։
       Իննեւտասներորդ՝ ասէ ի Մատթէոսն. «Ե րկինք եւ երկիր անցանեն՝ եւ բանք իմ մի՛ անցցեն»։
       Ա՛րդ՝ եթէ բանն Քրիստոսի բան մարդոյ է եւ տգիտի, ապա անցաւո՛ր է։ Իսկ թէ Աստուծոյ բան է եւ անանց, ո՛չ ուրեմն է տգէտ կամ նուազ գիտութեամբ։
       Քսաներորդ՝ ասէ առաքեալն ի կողոսացւոց. «Ի Քրիստոս են ծածկեալ ամենայն գան ձք իմաստութեան եւ գիտութեան»։ Ա՛րդ՝ տգէտն ո՛չ ունի զբոլոր զամենայն իմաստութիւն եւ զգիտութիւն գանձեալ։ Իսկ գանձն եւ զաղբիւրն իմաստութեան երկնի եւ երկրի՝ որպէս լինի կարօտ գիտութեան կամ ստացեալ յայլմէ։
       Եւ թերեւս ասիցէ երկաբնակն թէ՝ սոքա ամենեքեան անձինն վերա բերին Քրիստոսի եւ ո՛չ մարդկութեանն։
       Ասեմք առ այս. թէ մինչեւ ցայժմ զբնութիւնն բաժանէիր, եւ այժմ յանձն եւս։ Ա՛րդ՝ եթէ մի անձն խոստովանիս Քրիստոսի, եւ բնութիւն մարդոյն միացեալ ի յանձն բանին, զոր ինչ բանին է բնութեամբ, ամենայն եղիցի եւ մարմնոյն իւրոյ միաւորութեամբ։ Իսկ թէ ա՛յլ է բանին եւ այլ է մարմնոյն, ապա բաժանե՛ս զմարդկութիւնն ի յանձնէն. եւ ասես բ անձն. եւ երկու բնութիւն. ըստ Նեստորի առաջնորդին քոյ, եւ Պօղոսի սամոստացւոյ։ Որ մինչեւ ցայժմ ծածուկ էիր նեստորեան, եւ այժմ յայտնեցեր զքեզ։
       Եւ այժմ առ քեզ խօսեսցու ք ըստ վկայութեան կարգիս ո՛վ նեստորական երկաբնակ եւ մարդադաւան որոշօղ Քրիստոսի, եւ որոշել ի շնորհաց նորին։ Որ ասես սոսկ մարդ գոլ զՔրիստոս. եւ տգէտ եւ տկար. եւ ապականացու մարմին. եւ անկեալ ընդ կարեօք մարդկան։
       Քսանեւմիերորդ՝ Ա՛րդ՝ եթէ Քրիստոս տգէտ ունէր միտս, եւ տկար հոգի, եւ ապականացու մարմին . եւ եկն Քրիստոս զի բարձցէ զտկարութիւնս մեր. եւ լուսաւորեսցէ որ նստէաք ի խաւարի. եւ նա՛ է գառն Աստուծոյ որ բառնայ զմեղս աշխարհի եւ զապականութիւն։ Եւ արդ՝ տգէտն զտգիտութիւն ո՛չ կարէ բառնալ. եւ ո՛չ մեղաւորն զմեղս. եւ ո ՛չ ապականացուն զապականութիւն. եւ ո՛չ սոսկ մարդ զմարդ կարէ փրկել. զի սո՛ւտ է փրկութիւն մարդոյ։ Ապա ուրեմն բարձօղն տգիտութեանց ո՛չ ունէր տգիտութիւն. եւ բարձօղն մեղաց եւ ապականութեանց՝ ո՛չ մեղք եւ ո՛չ ապականութիւն։ Եւ մարգարէն վկայէ. «Ո՛չ արար մեղս ». եւ «Ա՛րդ՝ արացաւ հոգով». «Եւ մարմին նորա ո՛չ ետես զապականութիւն » ասէ։
       Քսաներկուերորդ՝ առաքեալն Պօղոս եւ աւետարանիչն Յօհաննէս վկայեն հանդերձելոյն թէ. «Տեսանելոց եմք զնա որպէս եւ էն. եւ ճանաչեմք զնա որպէս նայն ծանեաւ զիս»։
       Ա՛րդ՝ եթէ ի յարութեանն հասարակ արդարքն տե սանեն զԱստուած դէմ յանդիման որպէս եւ է, եւ Քրիստոս ո՛չ կարէ տեսանել, փո՛քր լինի գիտութեամբ քան զմարդ՝ որ է սուտ։
       Քսանորդերրորդ՝ ասաց Տէրն վասն հոգւոյն սրբոյ. «Աշխարհս ո՛չ տեսանէ զնա, եւ ո՛չ ճանաչէ. բայց ո՛չ ճանաչէ. բայց դուք ճանաչէք. զի առ ձեզ բնակեսցի»։ Ա՛րդ՝ եթէ առաքեալն որ բնակարանք են հոգւոյն՝ ճանանչեն զհոգի Աստուած, եւ մարդկութիւնն Քրիստոսի ո՛չ ճանաչէ, փոքր քան զբնակարանքն եղիցի Քրիստոս։
       Քսաներորդչորրորդ՝ ասեն վարդապետք վասն հրեշտակաց թէ ունին առաւօտեան եւ երեկոյին ճանաչումն։ Առաւօտի՝ որ տեսանեն զբան ն Աստուած, եւ առնուն գիտութիւն ի նմանէ։ Եւ երեկոյի՝ որ տեսանեն զարարածս։ Ա՛րդ՝ եթէ հրեշտակք տեսանեն զբանն Աստուած՝ եւ առնուն գիտութիւն ի նմանէ, եւ մարդն Քրիստոս ո՛չ տեսանէ որպէս ասես Նեստո՛րդ, ապա Քրիստոս փոքր է գիտութեամբ քան զհրեշտակս։
       Ապա ո՞րպէս է գլու խ նա ամենայն իշխանութեանց եւ պետութեանց եւ ուսուցիչ։ Եւ ո՞րպէս երկիր պագանեն նմա երկնաւորք եւ երկրաւորք եւ սանդարամետականք. եւ ամենայն լեզու խոստովան լիցի թէ Տէր է Յիսուս Քրիստոս ի փառս Աստուծոյ հօր։
       Քսանեւհինգերորդ՝ ասէ յաւետարանին Յօհաննու. «Ա՛յս են կեա նք յաւիտենից՝ զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած. եւ զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստոս»։ Ա՛րդ՝ եթէ ճանաչելն զԱստուած հայր եւ զՅիսուս Քրիստոս կեանք է յաւիտենից, եւ մարդն Քրիստոս ճշմարտութեամբ ո՛չ կարէ ճանաչել որպէս դուդ ասես։ Ապա զրկեալ է ի յաւիտենից կենացն։ Ապա ո՞րպէս. «Որ ուտէ զմարմին իմ եւ ըմպէ զարիւն իք՝ ունի կեանս յաւիտենականս » ասէ։ Յորժամ ինքն ո՛չ ունի յաւիտենից կեանք , այլոց ո՞րպէս տայ։
       Ապա ո՞րպէս ասէ. «Ե՛ս եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք»։
       Եւ Յօհաննէս ասէ. «Կեանքն յաւիտենից յայտնեցաւ մարմնով»։
       Ք սանեւվեցերորդ՝ ասէ տեսիլն. «Արժանի է գառինն առնուլ զաստուածութիւնն եւ զգիտութիւնն » որ է ճանաչումն ամենայնի։
       Ա՛րդ՝ գառն Աստուծոյ է՛ որդին մարդոյ։
       Նա է առեալ միաւորութեամբ բանին զԱստուածութիւնն եւ զճանաչումն ամենայնի։
       Քսանեւեօթներորդ՝ ասէ ի Յօհաննէս. «Ո՛չ եթէ հայր դատէ զոք. այլ զամենայն դատաստան ետ որդւոյ իւրում»։ Ա՛րդ՝ դատէ որդի ո՛չ միայն ըստ Աստուածութեան իւրում. այլ եւ ըստ մարդկութեանն. Ըստ այնմ. «Յորժամ եկեսցէ որդի մարդոյ փառօք հօր եւ նստցի յաթոռ փառաց»։ Այլ դատաւորին պարտ է ունիլ անհուն գիտութիւն. զի քննել կարասցէ զամենայն բնութիւն հրեշտակաց եւ մարդկան. եւ զամենայն գործս եղեալս եւ զլինելոցն. զխորհուրդս եւ զբանս բոլորից. զառաջինն՝ զմիջինն՝ եւ զվերջինն։ Ապա ուրեմն հոգն Քրիստոսի ունի անհուն գիտութիւն. զի ճանաչէ զանհուն գիտացեալս։
       Քսանեւութերորդ՝ ասէ Ալպերա վարդապետն ձեր թէ. «Քրիստոս էր համանգամայն ճանապարհորդ եւ ըմբռնօղ ի կէտ յղութեանն իւրոյ»։ Ա՛րդ՝ ճանապարհո՛րդ էր ըստ մարմնոյ տնօրէնութեանն մահուամբ եւ յարութեամբ մտանել ի փառս։
       Եւ ըմբռնօղ՝ զի բանական իմացմամբ մտաց զմայլեալ էր միաւորութեամբ Աստուածայ ին փառացն։
       Եւ այսու փառօք ընբռնէր Քրիստոս զամենայն հունաւորս ներգործութեամբ։ Եւ ճանաչէր զամենայն անհունս գերազանց տեսութեամբ։
       Քսանեւիններորդ՝ ասէ ի Սիդորոս վարդապետն նոցա թէ. «Երրորդութիւնն ինքեան միայն է ծանուցեալ՝ եւ առեցեալ մարդոյն»։
       Իսկ դամասկացին Յ օհան՝ գլուխն երկաբնակաց ասէ. «Բոլոր Աստուածութիւնն է միաւորեալ ընդ մարդկային բնութիւնն ի Քրիստոս. եւ տեսանի ի հոգւոյն Քրիստոսի»։
       Եւ Օգոստինոս վարդապետ նոցա ասէ ի գիրս Երրորդութեանն. «Ըմբռնել զԱստուածային էութիւնն՝ պատկանի որդւոյն Աստուծոյ ըստ բնութեանն. ե ւ որդւոյն մարդոյ՝ ըստ շնորհաց միաւորութեանն»։
       Եւ Թումա վարդապետն իւրեանց ասէ. «Հոգին Քրիստոսի ճանաչէ զամենայն անհունս»։ Այսպէս զի հոգին Քրիստոսի ճանաչէ զամենայն զբովանդակ կարողութիւնն իւր. եւ զամենայն յորս կարէ։ Այլ արդ՝ կարէ սրբել զանհուն մեղս. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթողիկէք. «Նա՛ է քաւութիւն մեղաց մերոց. եւ ո՛չ մերոց միայն՝ այլ եւ բոլոր աշխարհի»։
       Ապա ուրեմն հոգին Քրիստոսի ճանաչէ զանհունս։
       Երեսներորդ՝ զի վարդապետք սուրբք օրինակ տան մարդեղութեանն Քրիստոսի, որպէս լոյս ընդ օդ՝ եւ հուր ընդ երկաթ միաւորեալ։ Ա՛րդ՝ որպէս օդ լուսաւորեալ՝ ո՛չ ունի մասն խաւարի, նոյնպէս հոգին Քրիստոսի միաւորեալ ի բանն Աստուած՝ ո՛չ ունի մասն տգիտութեան։ Եւ որպէս հուր յերկաթ միաւորեալ բառնայ ի նմանէ զցրտութիւնն եւ զսեւութիւնն եւ մնայ ծանրութիւնն։ Այսպէս մարմինն Քրիստոսի միաւորեալ ընդ բանն Աստուած՝ ունի զկարողութիւն եւ զԱստուածութիւն բանին։ Որպէս ասէ Աստուածաբանն Գրիգոր. «Համարձակիմ եւ ասեմ հաւասար Աստուած՝ որպէս առօղն՝ նոյնպէս եւ առեալն. զի անմարմինն մարմնացաւ. բանն թանձրացաւ. եւ Աստուածն մարդ եղեւ. մի անձնաւորութեամբ՝ եւ միաւորեալ բնութեամբ։ Մի Տէր. մի Քրիստոս. մի որդի Աստուծոյ եւ որդի կուսին»։
       Խոստովանեալ յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց. եւ հաստատեալ Սուրբ Գրոց վկայութեամբ որպէս ցուցաւ։
       Ա՛րդ՝ քննել մտօք յանդգնութիւն է. եւ հաւատալն կեանք. զի ի հաւատոցն է փրկութիւն։
       Եւ Դարձեալ՝ քննո ւթեամբ մտաց ո՛չ լինի հասեալ անհասանելին։ Այլ հաւատով լինի իմացեալ. եւ յուսով ըմբռնեալ. եւ սիրով միաւորեալ։ Այսպէս պարտէ սրտիւ հաւատալ. եւ բերանով խոստովանիլ։ Զի. «Որ խոստովանի զիս առաջի մարդկան, խոստովանեցայց եւ ես զնա առաջի հօր եւ հրեշտակաց սրբոց. եւ որ ո ւրանայ զիս, ուրացեալ լիցի առաջի հրեշտակաց » ասէ ճշմարտութիւնն։ Զի ամենայն ճշմարիտ դաւանօղքն զՔրիստոս Աստուած խոստովանեցան. եւ ի նոյնն նահատակեցան. եւ առ ճշմարտութիւնն Քրիստոս յերկրէ յերկինս վերափոխեցան։
       Եւ մեք զնոյն դաւանութիւնն պինդ կալցուք անշարժ յուսով ի կեանս եւ ի մահ եւ յետ մահու. եւ նորին խոստացեալ բարեացն արժանի լիցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։
       Որով եւ ընդ Որում Հօր եւ Հոգւոյն սրբոյ փառք եւ պատիւ եւ իշխանութիւն յամենայն գոյից անբաւ յաւիտենիւ։ Ամէն
       Այսքան առ տընօրէնութիւն բանին։ Եւ կատարումն երկրո րդ հատորի հարցմանց գրոցս։