Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Վասն է՞ր կրկին քարեղէն տախտակս։
      
       Պատասխան։ Նախ՝ զոր լուան զօրէնս ականջօք, տեսցեն եւ աչօք զի հաստատ է տեսն քան զլուրն։
       Երկրորդ՝ զի ի տախտակէն խօսեսցի ընդ Մովսէս։
       Երրորդ՝ զի միշտ ընթերցեալ մնասցէ ի միտս նոցա։
       Չորրորդ՝ զի մի՛ ջնջեսցի ի հրոյ կամ ի ջրոյ՝ ի քարի գրեաց։
       Հինգերորդ՝ կրկին օրէնքն հոգւոյ եւ մարմնոյ. վասն այն կրկին էր տախտակն։
       Վեցերորդ՝ կրկին տալոց էր օրէնք հին եւ նոր. վասն կրկին գրեց։
       Եօթներորդ՝ յօրինակ բանին մարդեղութեան գրեցաւ բանն ի տախտակի, եւ նա կոչեցաւ վէմ կարծրացեալ Աստուածութեամբն փոխանակ հողացելոյն Ադամայ։
       Եւ կրկին, զի հոգւով եւ մարմնով մի եղեւ բանն Աստուած։
      
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր խորտակեաց։
      
       Պատասխան։ Նախ՝ զի զայրացաւ նախանձուն Աստուծոյ. որպէս Փենեհէս եւ Եղիա։
       Երկրորդ՝ զի կորուսեալք էին հոգւով, ո՛չ պահեաց զօրէնս նոցա։
       Զորօրինակ թագաւոր ոք յորժամ լսէ զգոյժ որդւոյ իւրոյ մեռելոյ, խորտակէ զթագն, եւ զամենայն ինչ որ վասն նորա է։
       Երրորդ՝ զի անարժանք էին մեռեալքն հոգւով՝ կենդանի բանին Աստուծոյ տեսանել այն աչօք որ տեսին զորթն. եւ համբուրել շրթամբք։
       Չորրորդ՝ ի խորհուրդ հին օրինացն որ բարձաւ եւ նոր օրէնք տուաւ։ Այս է պատճառ խորտակելոյ տախտակին. եւ ո՛չ որպէս ասեն ոմանք թէ գիրն ջնջեալ էր։
       Եւ յետոյ ասելն դու կոփեա քեզ տախտակ։ Նախ եթէ՝ դու աշխատեաց ի գործն, զի հաստատ պահեսցես. զի մի դիւրաւ արհամարհեցի։
       Երկրորդ թէ՝ զքո ձեռագործն ցոյց անարժան ժողովրդեանն։
       Երրորդի խորհուրդ նոր օրինացս որ հաստատ մնաց։
       Չորրորդ՝ յօրինակ դրախտին Ադամյ՝ որ ձրի տուաւ եւ ո՛չ պահեաց. վասն այն որդւոց նորա գործով եւ աշխատութեամբ պարգեւէ։
       Հինգերորդ՝ ի խորհուրդ սրբութեան. զառաջինն պարգեւէ աւազանաւն. եւ յետ մեղանչելոյն ապաշխարութեամբ եւ վաստակօք պարգեւէ զնոյնն։
       Վասն տեսութեան Աստուծոյ Հարցումն։
       Զի՞նչ է. «Զյետոյսն իմ տեսցես»։
      
       Պատասխան։ Երես զիսկութիւն Աստուածութեանն նշանակէ. զոր աստի կենօքս ո՛չ ոք կարէ տեսանել. որպէս զբոլորակ արեգեկանն. այլ ի հաներձեալն տեսանեն ընտրեալք ըստ չափու։
       Ի սկ յետոյ Քրիստոսէ Աստուծոյ, Նախ՝ հաւատով տեսանել։
       Երկրորդ՝ ի յարարածոցս երեւումն. զի յետ արարչին արարածք են։
       Երրորդ՝ զմարդն է իմանալ յետոյս Աստուծոյ։
       Նախ՝ զի յետին պատկեր է։
       Երկրորդ՝ զի յետոյ ստեղծաւ։
       Երրորդ՝ զի կատարումն է արարածոց։
       Եւ մարդս որ վերջին է՝ սա միայն ծանեաւ զառաջին պատճառն։
       Չորրորդ՝ զմարդեղութիւն բանին ի յետին ժամանակս։
      
       Հարց։ Զի՞նչ զանազանի որ Մովսէս՝ Աստուած եւ Տէր կոչեցաւ։
      
       Պատասխան։ Ճշմարիտ Աստուած՝ բնութեամբ եւ գործով եւ անուամբ կոչի Աստուած եւ Տէր։ Իսկ Մովսէս ո՛չ բնութեամբ՝ այլ անուամբ եւ գործով. զի բարի առնէր եւ պատուհասէր։
       Իսկ կուռքն միայն անուամբ. ո՛չ բնութեամբ եւ ո՛չ գործով։
       Դարձեալ գիտելի է, որք զՔրիստոս բաժանեն յերկուս բնութիւնս. եւ յերկուս գործս սոյնպէս. զմինն Աստուած՝ եւ զմիւսն մարդ. հզօր եւ տկար. եւ գործ մարդոյ եւ գործ Աստուծոյ. որպէս աղանդն Քաղկեդոնի։ Նոքա ո՛չ հաւասար Մովսէսի ներեն զՔրիստոս Աստուած. զի Մովսէս Աստուած կոչեցաւ. եւ զնա մարդ խոստովանին սոսկ։
       Եւ յանուանեն զօրացեալ էր Մովսէս. եւ նոքա տկար եւ տգէտ։
       Մովսէս զգործ Աստուծոյ գործէր. եւ նոքա մարդոյ գործ որիշ եւ կամք։ Այս է երկաբնակաց դաւանութիւնն։
       Վասն Ողորմութեան եւ Գթութեան Հարցումն։
       Զի՞նչ է. «Ողորմեցայց որում ողորմեցայց. եւ գթացոյց յորս գթացոյց»։
      
       Պատասխան։ Աստ զանազանութիւն է գթութեան եւ ողորմութեանն Աստուծոյ։ Նախ՝ ի դէմքն. զի գթութիւնն անմեղ կացելոցն է. եւ ողորմութիւնն դարձելոց ի մեղաց։
       Դարձեալ՝ գութն բնական եւ ներքին սէրն է. եւ ողորմութիւնն երկրորդ եւ արտաքին. եւ դարձեալ՝ գութն բովանդակ եւ կատարեալ սէրն է. եւ ողորմութիւնն մասնաւոր. զի ողորմութիւն ի գթոյն յառաջի եւ սփռի ի մեզ։ Որպէս ասէ. «Գթած առ որդիացեալս։ Ողորմած առ զղջացեալս. ։ Երկայնամիտ առ անզեղջս։ Բազումողորմ առ բազմապարտ դարձեալսն ի մեղաց. որպէս պարտապանն բիւպ քանքարոյ։ Եւ ճշմարիտ ի խոստացեալ պարգեւն սիրելեաց իւրոց»։
      
       Հարց։ Զի՞նչ է «Առնել զողորմութիւն ի ռ ազգս»։
      
       Պատասխան։ Նախ՝ ցուցանէ զառատութիւն պարգեւացն Աստուծոյ, որ ո՛չ զուգակշիռ գործոցն հատուցանէ, այլ բազմապատիկ եւ հազարաւոր։
       Երկրորդ՝ «Ի ռ ազգս», վասն առաքինի հարց՝ բարի աշնէ զաւակաց բարեաց։ Եւ թեթեւացնէ զպարաս մեղաց. որպէս արար ողորմութիւն միածին բանն Աստուած յիշելով զառաջին արդարսն. ըստ այնմ. «Յիշեաց յաւիտենից զուխտ իւր. եւ զբանն զոր պատուիրեաց մին ԻՌ ամ»։ Իսկ ասելն. «Ածէ զանիրաւութիւն հարծ յորդիս յերեք եւ իդ ազգս» որ է է ազգ։ Զսոյն եւ Ամովս ասէ. «Վասն երից անօրէնութեանց, եւ չորիցն ո՛չ դարձայց ի նոցանէ»։ Այսինքն մինչեւ գ ազգն ներեմ. կամ գ դարս. եւ ի չորրորդն ո՛չ դառնամ ի վրէժ խնդրելոյ. այլ հատուցանեմ զմեղս հարց յորդիս։ Ո՛չ թէ զմեէս հարց յորդւոցն խնդրէ. այլ մեղաց հարցն ներէ երկայնամիտ լինելով մինչեւ յոդւոց յորդիս զի դարձցին ի մեղաց։ Ապա թէ որդիք եւ թոռունք չօգտին ի ներելոյն, յայնժամ պատուհասէ եւ ջնջէ զյիշատակ չար ազգին։ Որպէս յորժամ լցան մեղք ամուրհացւոցն ի չորրորդ դարուն՝ սատակեցան ի ձեռն Յեսուայ։ Զի յորմէհետէ խոսեցաւ Աստուած զերկիրն՝ Աբրահամու, յետ դճ ամի ժառանգեցին զնա։ Զի «Երեսք Տեառն ի վերայ չարագործաց սատակել զյիշատակս նոցա»։
       Այլ ո՛չ թէ զհարց մեղքն որդիք վճարեն։
       Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր զպատիսն Ադամայ մեք ունիմք։
       Ասեմք եթէ՝ կրկին է մեղք. բնութեան եւ անձին. որ է սկզբնական եւ ներգործական։ Ա՛րդ՝ բնութիւնս մեր ի յԱդամ ապականեցաւ մեղօք. վասն այն որպէս նա պատժեցաւ, նոյնպէս եւ մեք պատժիմք։ Այլ զներգործական մեղս անձին հօր՝ ո՛չ հատուցանէ անձն որդւոյ. ապա թէ ոչ՝ չար ծնողաց ո՛չ լինէր բարի զաւակ։ Եւ դարձեալ՝ դ են սեռք մեղանչելոյ. այսինքն խորհուրդ, խօսք, գործ, եւ յամառութիւն ի մեղս։ Ապա ուրեմն յերրորդ եւ ի չորրորդ ազգն հատուցանէ Աստուած զմեղս՝ յորժամ վասն գործոց զյամառեալն ի մեղս պատժէ։ Դարձեալ՝ գ հասակ փոխի մարդոյս. մանուկ. երիտասարդ. կատարեալ հասակ. եւ ծեր։ Երբ զերեք հասակի մեղսն ներէ Աստուած՝ եւ թէ ի չորրորդն ո՛չ զղջանայ, յայնժամ պատուհասէ։
       Դարձեալ՝ Աստուած յառաջնումն ծննդեան յորժամ զյանցաւորս ըստ բնական մեղացն՝ ջրհեղեղաւն ջնջեաց. յերկրորդումն ծննդեան յորժամ զյանցաւորս ի կռապաշտութիւն կամիր ծովովն ընկղմեաց. յերրորդումն ծննդեան տուժեաց, յորժամ զյանցաւորս գրաւորական օրինացն պատերազմօք սատակեաց։ Ի չորրորդում ծննդեանն զմեղս դատապարտեսցէ յորժամ զարհամարհօղս աւետարանին՝ վերջին հրովն այրեսցէ։
       Այսքան առ այս։