Արդ՝
Թ
երանութիւնք
փրկչին
զոր
քարոզեաց
ի
լերինն
ընդ
են
ըստ
էութեանն։
Այլ
Է
են
Ը
աստիճանաց,
այսինքն
Աղքատութիւն
հոգւոյ։
Սուգ։
Հեզութիւն։
Քաղց
արդարութեան։
Ողորմածութիւն։
Սրբութիւն
սրտի։
Եւ
խաղաղութիւն։
Արդ՝
է
երանութեամբս
այս՝
արտաքսին
Է
գլխաւոր
մոլութիւնքն։
Քանզի
աղքատութիւն
հոգւոյն
արտաքսէ
զհպարտութիւնն։
Սուգն
զնախանձն.
զի
որ
սգայ
վասն
մեղաց
այլոց,
ոչ
նախանձի
ընդ
նոսա։
Հեզւթիւնն
զբարկութիւնն։
Քաղցր
արդարութեանն
զծուլութիւն։
Ողորմածութիւնն
զագահութիւն։
Սրբութիւն
սրտին
զորկրամոլութիւն։
Զի
սրբութիւն
սրտին
ո՛չ
ծառայէ
որովայնին
ըստ
օրինակի
անբան
անասնոց։
Խաղաղութիւնն
արտաքսէ
զբղջախոհութիւնն.
քանզի
ընդ
ճաշակելն
զհոգեւորն՝
անհամանայն
նմա
ամենայն
մարմնաւոր։
Եւ
որպէս
ի
թուումն
պարգեւացն
է
կարգ
արհեստական.
զի
նախ
դնին
արժանաւորագոյնքն։
Այսպէս
եւ
ի
թիւ
երանութեանցս
է
կարգ
բնական.
զի
արժանաւորքն
ի
վերջոյ
դնին։
Վասն
Աղքատութեան։
Ա.
Ա.
Աղքատութիւն
հոգւոյ
է
հրաժարիլն
յաշխարհէ.
այսինքն
ի
սիրոյ
մարմնական
հեշտութեանց
եւ
ի
փարթամութեանց
եւ
ի
պատուոյ։
Քանզի
զերիսս
զայս
պարունակէ
սէր։
Եւ
աղքատք
են
հոգւով՝
որք
ոչ
խնդրեն
զհեշտութիւն։
Եւ
աղքատք
հոգւով
են
խոնարհքն
որք
երկնչին։
Եւ
աղքատք
հոգւով
են
ըստ
մարմնոյ
աղքատքն.
որք
ոչ
ինչ
ունին
եւ
զամենայն
ինչ
ունին։
Վասն
սգաւորաց։
Բ.
Սուգն
է
սգալ
վասն
մեղաց
եւ
ատել
զնա
մինչ
զի
եղծանել
զնոսա։
Իսկ
սգալ
վասն
չարին,
զի
փախիցուք
ի
նմանէ։
Ըստ
այնմ
որ
յետս
դարձուցանէ
ի
սիրեցելոյն
է
միայն
սիրոյն։
Այլ
սգալ
վասն
յատուկ
ինչ
չարին,
է
իւրաքանչիւր
առաքինութեան.
զի
իւրաքանչիւր
առաքինութիւն
սգայ
վասն
ներհակին։
Հարց.
Քանզի՞
է
տրտմութիւն
եւ
խնդութիւն։
Պատասխանի.
Կրկին
տրտմութիւն
եւ
կրկին
խնդութիւն.
զի
է
աստուածային
եւ
է
դիւական։
Աստուածային
տրտմութիւն
եւ
խնդութիւն
հոգեւոր
է
եւ
բարի։
Իսկ
դիւական
տրտմութիւն
եւ
խնդութիւնն
մարմնաւոր
է
եւ
չար։
Եւ
այսպէս
զանազանին։
Այն
որ
աստուածային
տրտմութիւնն
է,
ունի
Դ
յատկութիւնս։
Նախ՝
զի
ի
հոգին
է։
Բ՝
զի
վասն
հոգւոյն
տրտմի
եւ
ցաւի։
Գ՝
արտասուս
հոսէ։
Դ՝
զմահ
զդատաստան
եւ
զտանջանս
ի
միտ
ած
է.
եւ
հետեւի
նմա
կեանք
եւ
խնդութիւն
հոգեւոր.
վասն
որոյ
ասէ
առաքեալն
«ուրախ
լերուք
ի
Տէր
դարձեալ
ասեմ
ուրախ
լերուք
ի
Տէր»։
Իսկ
ընդ
դէմ
այսմ,
դիւական
տրտմութիւն
ի
մարմինն
է
եւ
վասն
մարնոյն.
եւ
զարտասուս
ցամաքեցնէ.
եւ
տրտմի
եւ
ամբոխի.
եւ
հետեւի
ի
նմա
ոխ
եւ
ատելութիւն.
այլ
եւ
մահ
եւս
գործ
է
որպէս
ասէ
առաքեալն։
Իսկ
աստուածային
խնդութիւնն
ունի
դարձեալ
Դ
յատկութիւնս։
Նախ՝
զի
զտրտմութեան
դեւն
զձանձրութեան
զկարճմտութեան
զսրտմտութիւն
եւ
զոխն
հանէ
ի
հոգւոյն։
Երկրորդ՝
զերկայնմտութիւն
զհամբերութիւն
զյոյս
եւ
զարիութիւն
հաստատէ
ի
մարդն։
Երրորդ՝
զգոհութեան
աղօթսն
հանապազ
անխափան
մատուցանէ։
Չորրորդ՝
ի
խաղաղութեան
բնակի։
Զի
ուր
խնդրութիւն
է՝
խաղաղութիւն
է։
Եւ
ուր
խաղաղութիւն
է։
Իսկ
որ
մարմնական
խնդութիւնն
է
եւ
դիւական՝
ընդդէմ
է
այսմ
ամենայնի
եւ
ի
վախճանի
տրտմութիւն
հետեւի
որպէս
ասէ
սուրբն
Եւագրիոս։
Վասն
Հեղաց.
Գ։
Հեզ
է
որ
ո՛չ
կրէ
եւ
ոչ
քարշի։
Իսկ
հեզութիւնն
նոյն
է
քարշի։
Իսկ
հեզութիւնն
նոյն
է
ընդ
մաստութիւն.
զի
ասեն
թէ՝
մաստութիւն
է
որ
ո՛չ
զգայ
զդառնութիւն
ինչ
ոգոյ։
Եւ
մաստութիւնն
է
նոյն
ընդ
համբերութեանն.
զի
համբերութիւնն
է
տեւումն
մարմնաւոր
նեղութեանց։
Իսկ
մաստութիւնն
է
տեւումն
նախատանաց։
Հարց.
Զի՞նչ
է
հեզն
եւ
զի՞նչ
խոնարհն։
Պատասխանի.
Հեղութիւնն
է
ընդդէմ
ցասման.
եւ
խոնարհութիւն
ընդդէմ
հպարտութեան։
Վասն
Քաղցելոց
արդարութեան։
Դ։
Քաղց
է
ըստ
մարմնոյ՝
թերութիւն
ստամոքսի.
իսկ
ծարաւ՝
տապութիւն
ջերմութեանն։
Եւ
քաղց
արդարութեանն
է
սաստիկ
տենչումն
արդարութեան.
կամ
ծայրագոյն
բարւոյն։
Արդ՝
քաղց
արդարութեանն
է
առաւել
երանութիւն
քան
զքաղց
այլոց
մակստացական
առաքինութեանց։
Զի
արդարութեամբն
անընդմիջաբար
միաւորիմք
ընդ
Աստուծոյ.
որ
ոչ
լինի
այլ
առաքինութեամբ։
Զի
արդարութիւն
որ
ասէ
աստ՝
պարունակէ
զհաւատն
զյոյսն
եւ
զսէրն.
որք
անընդմիջաբար
միաւորեն
զմեզ
ընդ
Աստուծոյ։
Վասն
Ողորմութեան.
Ե։
Ողորմութիւն
է
որով
երկրաւորքս
շահին
երկնաւորօքն։
Եւ
դարձեալ՝
ողորմութիւն
է
կամաւս
ցաւակցութիւն
յաղագս
այլոց
թշուառութեանց։
Իսկ
գործ
ողորմութեան
են
չորեքտասան.
այսինքն
եօթն
մարմնաւոր
եւ
եօթն
հոգեւոր։
Արդ՝
մարմնակնք
են
այսոքիկ
Ա՝
կերակրել
քաղցեալս.
Բ՝
արբուցանել
զծարաւեալս.
Գ՝
զգեստաւորեալ
զմերկս.
Դ՝
ժողովել
զօտարս.
Ե՝
փրկել
զգերեալս.
Զ՝
այց
առնել
հիւանդաց.
եւ
Է՝
թաղել
զմեռեալս։
Զառաջին
վեցն
ունիմք
յաւետարանէն.
եւ
զեօթներորդն
ի
տուբիթայ։
Իսկ
գործ
հոգեւոր
ողորմութեան
են
այսոքիկ։
Նախ՝
թողուլ
յանցաւորին։
Բ՝
յանդիմանել
զմեղու
ցեալս.
Գ՝
ուսուցանել
զտգէտսն.
Դ՝
խրատել
զերկմիտսն.
Ե՝
մխիթարել
զտրտմեալսն։
Զ՝
աղօթել
վասն
փրկութեա
ընկերին.
Է՝
համբերել
արարեալ
անիրաւութեանցն
ընդ
դէմ
ինքեան։
Եւ
վերջինս
այս
վասն
այն
ասի
գործ
ողորմութեան,
զի
կակուղ
եւ
խոնարհ
պատասխանին
խորտակէ
զբարկութիւն
ընկերին
եւ
շահի
զնա։
Վասն
սրբութեան
սրտին։
Զ։
Սրբութիւն
սրտին
է
որով
պայծառանայ
եւ
մաքրի
սիրտն
առ
ի
տեսանել
զԱստուած.
եւ
առ
ի
սիրել
յոյժ
ջերմ
եռանդապէս։
Արդ՝
առեալ
լինի
աստ
սրբութիւն
սրտին
ո՛չ
վասն
առաքինութեան,
այլ
վասն
որպիսութեան
իմն
մաքրեալ
հոգւոյն։
Վասն
խաղաղութեան.
Է։
Խաղաղութիւն
է
ի
կայումն
առաքինութեան.
յորում
է
հեշտութիւն
ի
յԱստուած
առանց
հասարակութեան
մարմնոյ՝
աշխարհի՝
եւ
սատանայի։
Եւ
թէ
իցէ
ինչ՝
անզօր
է։
Ապա
յայտ
է
զի
խաղաղութիւնն
է
յոյժ
մաքրեալ
հոգւոյն։
Արդ
խաղաղարարքն
առաւել
ասին
որդիք
Աստուծոյ
քան
այլքն.
զի
թէպէտ
ողորմութիւնն
առաւել
նմանեցուցանէ
զմարդն
Աստուծոյ
ըստ
արտաքին
գործոյն,
սակայն
ըստ
ներքնոյն
առաւել
նմանեցւոցնէ
խաղաղութիւնն։
Դարձեալ
խաղաղութիւն,
սիրով
առ
հոմացեղսն
կալ
մնալ։
Եւ
խաղաղութեան
տեսակք
Գ
են։
Նախ
որ
խաղաղութիւն
առնէ
այլոց
ընդ
այլ.
որպէս
միջնորդք։
Երկրորդ
ինքեանց
ընդ
այլս.
որպէս
հեղք
ըստ
առաքելոյն
խրատու.
թէ
«ընդ
ամենեսեան
զխաղաղութիւն
ստացէք»։
Երրորդ
ինքն
առ
ինքն.
որպէս
առաքինիքն
ի
մէջ
հոգւոյն
եւ
մարմնոյն
եւ
մտացն
առնեն
զխաղաղութիւն.
եւ
զպատերազմն
որով
ցանկայ
մարմինն
հակառակ
հոգւոյն,
հանեն
ի
միջոյ։
Սոքա
ամենեքեան
երանելիք
ասին.
զի
որդիք
Աստուծոյ
կոչեսցին։
Հարց.
Զի՞նչ
է
խաղաղութիւն
որդւոյն
Աստուծոյ։
Պատասխանի.
Այս
է՝
զմեղքն՝
զկամքն
չար՝
եւ
զսատանայ՝
որ
խռովարարք
էին
եբարձ
ի
միջոյ.
եւ
արար
խաղաղութիւն
յերկինս
եւ
յերկրի։
Նախ
արար
խաղաղութիւն
յանձն
իւր.
զի
զաստուածային
եւ
զմարդկային
բնութիւնն
միաւորեաց
յինքեան
ի
մի
կամս
ե
ի
մի
ներգործութիւն
անբաժանաբար։
Երկրորդ՝
հաշտեցոյց
զհայր
Աստուած
ընդ
արարածս,
եւ
զՀոգին
Սուրբ
պարգեւաց։
Երրորդ՝
զհրեշտակս
ընդ
մարդիկ.
եւ
զհրեղէն
սուրն
եւ
զթշնամութիւն
եբարձ։
Չորրորդ՝
զհրէայս
եւ
զհեթանոսս
ի
մի
եկեղեցի
ժողովեաց։
Հինգերորդ՝
զի
աղօթս
խաչողացն
եւ
չարչարողոցն
արար։
Արդ՝
առաջինն
է
ինքն
առինքն
խաղաղութիւն։
եւ
վերջինն
ինքեան
ընդ
այլս
խաղաղութիւն.
եւ
միջին
երեքն,
այլոյ
ընդ
այլ
է
խաղաղութիւն։
Վասն
Հալածելոյն
եւ
նախատելոյն։
Ը։
Ութներորդ
երանութիւնն
է
«որ
հալածիցին
վասն
արդարութեան.
զի
նոցա
է
արքայութիւնն
երկնից»։
Առաքինութիւնս
այս
ցուցանէ
թէ
համբերել
հալածանաց
վասն
արդարութեան՝
կապակցեալ
է
ընդ
խաղաղութիւնն.
քանզի
խաղաղարարն
է
առանց
հակառակութեան
մարմնոյ՝
աշխարհի՝
եւ
սատանայի.
յայտ
է
զի
լինիցի
պատրաստ
ի
յաղթել
զփորձութիւն
մահու։
Զի
տանելն
մահու
վասն
Քրիստոսի՝
է
նոյն
աստիճան
ըստ
խաղաղութեանն։
Վասն
այսորիկ
ասեն
վարդապետք
թէ
Ը
են
երանութիւնքն
ըստ
էութեանն,
այլ
Է
միայն
ըստ
զանազանութեան
աստիճանացն։
Զի
ի
վերոյ
խաղաղութեան
ոչ
է
այլ
առաքինութիւն,
զի
խաղաղութիւնն
է
վախճան
եւ
կատարումն
ամենայն
առաքինութեանց։
Իսկ
Ը
երորդ
երանութիւնն
դառնայ
յառաջին
գլուխն
կրկին
կերպիւ։
Նախ՝
զի
նոյն
վարձն
խոստացեալ
լինի
եւ
նմա.
այսինքն
արքայութիւնն
երկնից։
Երկրորդ՝
զի
փորձէ
զայլսն
ամենայնի
ի
վերջնոյն
մինչեւ
զառաջինն
թէ
ճշմարի՞տ
իցեն
արդեօք։
Զի
ասեն
վարդապետք
թէ
որպիսի
իւրաքանչիւր
ոք
ծածկեալիցէ
յինքեան.
փորձ
է
տուեալ
նախատինքն։
Վասն
այսորիկ
զիններորդ
յաղթանակն
ասէ
«վարձք
ձեր
բազում
են
յերկինս»։
Տես
զի
բազում
ասէ
զվարձս
բամբասանաց
որչափ
նախանտիցին։
Եւ
երկինս
ասելովն,
Նախ
ցուցանէ
թէ՝
ո՛չ
են
երկրաւոր
ինչ։
Երկրորդ
թէ
մշտջենաւոր
են
եւ
անանց։
Երկրորդ
թէ
դասակից
հրեշտակաց
լինին։
Չորրորդ
թէ
ի
լուսաւորութեան
են
միշտ։
Հինգերորդ
թէ
առ
Աստուած
հայիցին
միշտ
եւ
զնա
տեսանեն։
Վեցերորդ,
ընդ
հերշտակաց
զնորիմաստ
եւ
զնոր
գիտութիւն
առնուն։
Եօթներորդ,
յերկինս
ասելով՝
ցուցանէ
յետ
աստեացս
զվարձն
եւ
ո՛չ
ի
մարմնի։
Ութներորդ,
նշանակէ
զդառնալն
մեր
յերկինսս
եւ
առնուլ։
Իններորդ,
յերկինս
է.
ապա
Աստուած
է
տուօղն
վարձուց։
Տասներորդ,
որպէս
զանազան
են
աստեղք
յերկինս,
եւ
վարձք
ձեր
զանազան
փառօք
ըստ
առաքելոյ.
«որպէս
աստղ
քան
զաստղ
առաւել
է
փառօք»։
Եւ
Տէրն՝
«փայլեսցին
արդարքն
յարքայութեան
երկնից
իբրեւ
զարեգակն»։
Ի
յասացելոցս
յառաջագոյն
այս
ինչ
հաւաքի,
եթէ
ունակութիւնք
մարդկային
առաքինութեանց
նախկնաբար
պատրաստեն
ի
վարժումն
գործնական
կենացն,
իսկ
ունակութիւնք
պարգեւացն
պատրաստեն
ի
վարժումն
տեսական
կենացն։
Այլ
ունակութիւնք
երանութեանցս
պատրաստեն
առ
կատարելութիւն
երկոցունց։
Այս
քան
առ
այս։
